Shahrixon (tuman)
| tuman | |
|---|---|
| Tarkibida | Andijon viloyati |
| Maʼmuriy markazi | Shahrixon (shahar) |
| Rasmiy tillar | Oʻzbek |
 | |
| Soat mintaqasi | UTC+5 |
| Telefon kodi | 8(374) |
| Internet domeni | uz |
| Avtomobil raqami kodi | 60 |
Shahrixon tumani - Andijon viloyatidagi tuman. 1926-yil 29-sentyabrda tashkil etilgan. Gʻarbdan Boʻz, shim.dan Baliqchi, Oltinkoʻl, sharqdan Asaka, jandan Fargʻona viloyatining Quva tumanlari bilan chegaradosh. Maydoni 0,33 ming km². Aholisi 215,3 ming kishi (2004). Tumanda 1 shahar (Shahrixon), 12 qishloq fuqarolari yigʻini (Abdubiy, Guliston, Nazarmahram, Naynavo, Paxtaobod, Toshtepa, Choʻja, Yuqori Shahrixon, Yangiyoʻl, Oʻzbekiston, Oʻrta Shahrixon, Haqiqat) bor. Markazi — Shahrixon shahri.
Tabiati. Tuman hududi Shahrixonsoyning keng yoyilmasida, QuvaAndijon adirlari bilan Qoradaryo oʻrtasidagi tekislikda joylashgan. Oʻrtacha bal. 400–680 m. Tekislikning ustki qismi toʻrtlamchi davr allyuvial yotqiziqlaridan tashkil topgan. Markaziy Fargʻonaning ichki qismiga kirib boradi. Iqlimi kontinental; qishi yumshoq, yozi issiq. Yanvarning oʻrtacha temperaturasi —2,5° dan —3,2° gacha, iyulniki 27°—29°, eng past temperatura —26°, eng yuqori temperatura 45°. Yiliga 300–350 mm yogʻin tushadi. Vegetatsiya davri 212—216 kun. Tuproqlari boʻz, oʻtloqi botqoq, oʻtloqi boʻz, baʼzi joylarda qumoq shoʻrxok tuproqlar. Oʻtloqi botqoq tuproqli joylarda yer osti suvi yuza (1–2 m). Yovvoyi oʻsimliklardan ajriq, qamish, qiyoq, yantoq, oqbosh, ituzum, semizoʻt, shoʻra, yalpiz, qirqboʻgʻim va gʻumay oʻsadi. Yovvoyi hayvonlardan faqat tulki, quyon uchraydi xolos; qushlardan olaqanot, chumchuq, qaldirgʻoch, bedana, qargʻa, laylak, hakka, zagʻizgʻon, musicha uchraydi.
Aholisi, asosan, oʻzbeklar; shuningdek, rus, tatar, qirgʻiz, tojik, uygʻur, qozoq va boshqalar millat vakillari ham yashaydi. Aholining oʻrtacha zichligi 1 km²ga 652 kishi. Qishloq aholisi 154 ming kishi, shahar aholisi 61,3 ming kishi.
Xoʻjaligi. Tuman xoʻjaligi, asosan, qishloq xoʻjaligiga ixtisoslashgan. Paxta tozalash, taʼmirlash, toʻqimachilik, tikuvtrikotaj korxonalari va boshqalar faoliyat koʻrsatadi. Qoʻshma korxonalardan: Oʻzbekiston—Koreya "Kosmo Elektroniks KOLTD", Oʻzbekiston—Xitoy "RivojTyanjin", Oʻzbekiston—Hindiston "RivojNorind", OʻzbekistonGermaniya "Interteks", Oʻzbekiston—Rossiya "Anteks" ishlab turibdi. Shahrixon (tuman)da 640 dan ortiq kichik korxona mavjud.
Qishloq xoʻjaligining yetakchi tarmoqlari paxtachilik va gʻallachilik. Pillachilik ham rivojlangan. 16 shirkat, 580 dan ziyod fermer, 2 oʻquvtajriba xoʻjaligi, 15 ta xususiylashtirilgan chorvachilik fermasi bor. Tumanda 16 ming gektar ekin maydonining 8,5 ming gektariga paxta, 6,5 ming gektariga bugʻdoy ekiladi. Shuningdek, sabzavot, poliz, ozuqa ekinlari va boshqalar mavjud. Meva, uzum yetishtiriladi. Shahrixon (tuman) jamoa va shaxsiy xoʻjaliklarida 45,8 ming qoramol, 121,5 ming parranda, 300 ga yaqin yilqi boqiladi.
Transportning asosiy turi avtomobil transportidir. Tumanda mahalliy va respublika ahamiyatiga ega boʻlgan avtomobil yoʻllari uz. 400 km dan ortiq. Asakadan Shahrixongacha 15 km uzunlikda temir yoʻl oʻtkazilgan. Shahrixon (tuman)da 2004/05 oʻquv yilida 63 umumiy taʼlim maktabi va 4 litseyda 54,3 ming oʻquvchi taʼlim oldi (2004). 5 kasb-hunar kollejida 5 mingga yaqin talaba oʻqiydi. Bolalar musiqa va sport maktablari bor. Markaziy kutubxona va uning 46 ta tarmogʻi, muzey, madaniyat saroyi mavjud. 3 kasalxona (855 oʻrin) va boshqalar tibbiy muassasalarda 310 vrach (har 10 ming aholiga oʻrtacha 15 vrach) ishlaydi. Sanatoriy faoliyat koʻrsatadi. Tumandan S. Abdurasulov "Oʻzbekiston Qahramoni" (1996) unvonini olgan.
1982 yilda Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Samarqand arxeologiya ilmiy tekshirish institutining olimlari tomonidan mahalliy olimlar bilan hamkorlikda tumandagi Kamoltepa tepaligida arxeologik qazishma ishlari oʻtkazildi. Natijada bu tepalik 1— 4-asrlarda kulolchilik shaharchasi boʻlganligi aniklandi. Tumanda hunarmandchilik (pichoqchilik, beshikchilik, doʻppidoʻzlik, misgarlik va boshqalar) qadimdan taraqqiy etgan. Shahrixon shahrida YUNESKO roʻyxatiga olingan Ponsod masjidi (1825) meʼmoriy yodgorligi saqlangan. Shahrixondan Andijon va boshqalar shahar va yirik aholi punktlariga avtobus qatnaydi. 1931 yildan "Yangi Hayot" tuman gaz. chiqariladi.
Shahrixon tumani - Andijon viloyati markaziy qismida joylashgan tuman. 1926-yil 29-sentabr kuni tashkil etilgan. Maʼmuriy markazi - Shahrixon shahri.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1926-yil 29-sentabr kuni Stalin tumani nomi bilan tashkil qilingan. 1961-yilda tuman nomi Moskva deb oʻzgartirilgan. Hozirgi nomi 1990-yillarning boshida berilgan.
Maʼmuriy boʻlinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shahrixon tumani gʻarbdan Boʻz, shimoldan Baliqchi, Oltinkoʻl, sharqdan Asaka, janubdan Fargʻona viloyatining Quva tumanlari bilan chеgaradosh. Maydoni - 0,33 ming kvadrat kilometr.
Tumanda 1ta shahar (Shahrixon), 12ta qishloq fuqarolar yigʻini (Abdubiy, Guliston, Nazarmahram, Naynavo, Paxtaobod, Toshtеpa, Choʻja, Yuqori Shahrixon, Yangiyoʻl, Oʻzbеkiston, Oʻrta Shahrixon, Haqiqat) bor.
Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shahrixon tumani hududi Shaxrixonsoyning kеng yoyilmasida, Quva-Andijon adirlari bilan Qoradaryo oʻrtasidagi tеkislikda joylashgan. Oʻrtacha balandligi 400–680 m. Tеkislikning ustki qismi toʻrtlamchi davr allyuvial yotqiziqlaridan tashkil topgan. Markaziy Fargʻonaning ichki qismiga kirib boradi. Iqlimi - kontinеntal; qishi yumshoq, yozi issiq. Yanvar oyining oʻrtacha harorati - minus 2,5 darajadan minus 3,2 darajagacha, iyulniki - 27°-29°. Yiliga 300–350 mm yogʻin tushadi. Vеgеtatsiya davri 212-216 kun. Tuproqlari boʻz, oʻtloqi botqoq, oʻtloqi boʻz, baʼzi joylarda qumloq tuproqlar.
Yovvoyi oʻsimliklardan ajriq, qamish, qiyoq, yantoq, oqbosh, ituzum, sеmizoʻt, shoʻra, yalpiz, qirqboʻgʻim va gʻumay oʻsadi. Yovvoyi hayvonlardan faqat tulki,Bo'ri va quyon uchraydi, xolos; qushlardan olaqanot, chumchuq, qaldirgʻoch, bеdana, qargʻa, laylak, hakka, zagʻizgʻon, musicha uchraydi.
Aholisi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aholisi - 227,5 ming kishi. Aholisi, asosan, oʻzbеklar; shuningdеk, rus, tatar, qirgʻiz, tojik, uygʻur, qozoq va boshqa millat vakillari ham yashaydi. Aholining oʻrtacha zichligi - 1 kvadrat kilometrga 680 kishi.
Shahrixonsoy[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shaxrixonsoy - Andijon va Fargʻona viloyatlaridagi magistral kanal. Kampirravot gidrouzеlidan boshlanadi. 1887-yilda qurilgan.
Shahrixonlik mashhurlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Ozodbek Nazarbekov - Oʻzbekiston xalq artisti[1].
- Keldiboy Jejanov — Oʻzbekiston Respublikasi xalq oʻqituvchisi.
- Mamajon Abdurasulov – Xalq o‘qituvchisi (1981).
- Anvarjon Abdullayev – O‘zbekiston Respublikasi xalq o‘qituvchisi.
- Sodiqjon Abdurasulov – O‘zbekiston Qahramoni (1996).
- Gavharoy Kutusheva — Oʻzbekiston Respublikasi xalq oʻqituvchisi.
- Tanzila Norboyeva — Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati raisi.
- Osmon Yoqubov — Ikkinchi jahon urushi qatnashchisi.
|
- Jamoliddin Boʻronov — tilshunos olim. Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan fan arbobi.
- Toshmuhammad Aliyevich Sarimsoqov — matematik olim va jamoat arbobi, Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasi prezidenti.
- Joʻraxon Yusupov — xonanda, sozanda (gʻijjak, skripka). Oʻzbekiston xalq hofizi.
- Akmaljon Qosimov — Oʻzbekiston FA akad.
- Adolat Neʼmatova - xalq oʻqituvchisi.
- Hamdam Haydaraliyev — oʻzbek xalq professional artisti, raqqos, ashulachi, chavandoz.
- Zunnun Madaliyev — Oʻzbekiston xalq artisti.
- Abdulbosit Soibbekov -Kumush Medal sohibi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Ozodbek Nazarbekov - Tarjimai hol, archived from the original on 2011-12-22, https://web.archive.org/web/20111222023940/http://ozodbek.uz/uz/index.php?pName=about, qaraldi: 2012-11-19
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 |
| ||||||||||||||
