Nurota tumani

Nurota tumani

tuman
Tegishli	Navoiy viloyati
Maʼmuriy markazi	Nurota
Tuman hokimi	Azamat Fayziyev
Avtomobil raqami kodi	85
Rasmiy sayti	https://www.nur-ota.uz/uz
Xaritada

Nurota tumani — Navoiy viloyatidagi tuman. Shimolidan viloyatning Tomdi, gʻarbdan Konimex tumanlari, Buxoro viloyati, sharqdan Jizzax viloyati, janubidan Navoiy, Xatirchi tumanlari, Samarqand viloyati bilan chegaradosh. Maydoni 6,5 ming km². Bu koʻrsatkich bilan Nurota tumani Navoiy viloyati tumanlari orasida toʻrtinchi oʻrinda (Uchquduq, Tomdi va Konimex tumanlaridan keyin) turadi. Nurota viloyati geografiyasi Navoiy viloyatining boshqa viloyatlari orasida eng xilma-xildir. Tumanning shimoliy va gʻarbiy qismlarini choʻl va dashtlar, janubiy va sharqiy qismlarini togʻlar, yaylovlar va sugʻoriladigan yerlar egallaydi. Aholisi 78 ming kishi (2003). 1 shahar (Nurota), 7 kish-loq fuqarolari yigʻini (Nurota, Dehi-baland, Sentob, Qizilcha, Chuya, Gum, Gʻozgʻon) bor. Tuman markazi — Nurota shahri.

Tarixi

Nurota tizmasi va Aydarkoʻl koʻli.

Sapsaya vodiysi

Aydarkoʻl

Oʻrta Osiyo davlatlari hududi Rossiya imperiyasi tomonidan bosib olingunga qadar hozirgi Nurota viloyati hududi Buxoro amirligi tarkibiga kirgan. Oʻrta Osiyo Rossiya imperiyasi tomonidan bosib olingandan soʻng mintaqaning sharqiy qismi Rossiya imperiyasining Samarqand viloyati, gʻarbiy qismi esa yarim mustaqil va vassal Buxoro amirligi tarkibiga kirgan.

Nurota tumani 1926-yil 29-sentabrda Oʻzbekiston SSR Buxoro viloyati tarkibida tashkil etilgan. 1938-yil 15-yanvarda tuman O‘zbekiston SSR Samarqand viloyatiga o‘tkaziladi. 1943-yil 13-fevralda Nurota viloyatining 3 ta qishloq Soveti yangi Qoʻshrabod tumaniga oʻtkazilgan. 1957-yil 12-oktyabrda tugatilgan Qoʻshrabod tumani hududining bir qismi Nurota tumaniga qoʻshib olinadi.

1982-yil 20-aprelda Nurota viloyati Buxoro va Samarqand viloyatlarining shimolida yangi tashkil etilgan Navoiy viloyati tarkibiga oʻtkazilgan. 1988-yil 6-sentyabrdan 1992-yil 27-yanvargacha Navoiy viloyati tugatilishi natijasida yana Samarqand viloyati tarkibiga kirdi. 1992-yil 27-yanvarda Oʻzbekiston mustaqillikka erishganidan bir yil oʻtib Navoiy viloyati qayta tiklandi va viloyat yana shu hudud tarkibiga kirdi.

Tabiati

Nurota tumani hududining shimoliy Aydar shoʻrxoklari, Qizilqum va Qoratogʻ bilan, markazi va janubiy Nurota va Oqtogʻ tizmalari hamda ular orasidagi botikdar bilan band. Botiqlarda yoz quruq va issiq, qish u qadar sovuq boʻlmaydi. Balandroq joylarda yoz salqin, qish esa sovuqboʻlib, uzoqdavom etadi. Y illik oʻrtacha temperatura 13,4°. Yanvarning oʻrtacha temperaturasi —1,0°, eng past temperatura —29°, iyulda 27—28°, baland joylarda 25— 15°, eng baland temperatura 43°. Vegetatsiya davri 202 kun. Yillik yogʻin 200-222 mm. Suvlari togʻdan oqib tushadigan soylardan (Oqsoy, Fangatsoy, Navkatsoy, Oqchopsoy, Orasoy, Gumsoy va boshqalar) ibo-rat boʻlib, maʼlum havzaga quyilmasdan, tekislikka chiqqach, sugʻorishga sarf boʻladi. Lyoss, tosh-shagʻal prolyu-vial jinslardan tuzilgan botiqlarida och boʻz tuproq, boʻz tuproq, oddiy boʻz tuproq, yuqoriroqsa toʻq tusli boʻz tuproklar uchraydi. Yovvoyi oʻsimliklardan efemerlar, oq quray, gulxayri va boshqa oʻsadi. Butalardan doʻlana, pis-ta, irgʻay, qoratikan, chiy, bodomcha, quyonsuyak, jingil va boshqa uchraydi. Yovvoyi hayvonlardan kiyik, arhar, chiyaboʻri, qarsoq tulki, qo-bon, quyon, suvsar, tipratikan, qop-lon, boʻri, silovsin, ayiq, kala-mush, oʻrmon sichqo-ni, yumronqoziq, toshbaqa, echkemar va ilonlar; qushlardan kaklik, bulduruq, qorabovur, burgut, qoraqargʻa, olashaq-shaq, chumchuq, kir-gʻiy, lochin, kalxat, koʻkqargʻa, bedana, musicha, toʻrgʻay va boshqa koʻp. 1997-yilda „Oqtov“ landshaft qoʻriqxonasi tashkil etildi (maydoni 15,5 ming ga).

Aholisi

2014-yil holatiga ko‘ra, tumanda 82,3 ming nafar aholi istiqomat qilgan. Viloyat aholisining asosiy qismi qishloqlarda istiqomat qiladi. Tumanda 76,4 ming o‘zbek istiqomat qiladi, ular aholining 92,8 foizini tashkil qiladi. Tojiklar salmoqli sonda — 3,9 ming yoki aholining 4,7 foizi, qozoqlar — 1,9 ming yoki aholining 2,3 foizi yashaydi. Shuningdek, ruslar, tatarlar, ukrainlar va boshqa millatlarning diasporalari mavjud boʻlib, ular aholining 1% dan kamrogʻini tashkil qiladi. 1 km² ga oʻrtacha 12 kishi toʻgʻri keladi.

Maʼmuriy-hududiy tuzilishi

Nur qal’asi xarobalari

Tumanning maʼmuriy markazi — 30 mingdan ortiq aholi istiqomat qiladigan Nurota shahri boʻlib, tumandagi shahar maqomiga ega yagona aholi punkti hisoblanadi. Tuman tarkibiga 1 shahar posyolkasi (Gʻozgʻon), 7 posyolka va nisbatan yirik qishloqlar (Gum, Dehi-Baland, Qizilcha, Sentob, Temirqovuq, Chuya va Yangibino), koʻp sonli kichik qishloqlar kiradi.

Transporti

Nurota viloyatidagi avtomobil yo‘llarining umumiy uzunligi qariyb 500 km. Avtomobil transporti mintaqadagi eng muhim va asosiy transport turi hisoblanadi. Nurota — Navoiy, Nurota — Kattaqo‘rg‘on va boshqa yo‘nalishlarda avtobus qatnovi yoʻlga qoʻyilgan.

Xoʻjaligi

Chashma majmuasining umumiy koʻrinishi

Chashma majmuasi hududidagi qadimiy sugʻorish tizimi

Nurota viloyati hududida marmar va granitning yirik konlari bor. Ushbu konlarni oʻzlashtirish ochiq usulda amalga oshirilmoqda. Respublikada salmoqli oʻrinlardan birini tumandagi „Gʻozgʻonmarmar“ aksiyadorlik jamiyati korxonasi egallaydi. Undan tashqari, „Nurotamarmar“ ishlab chiqarish korxonasi, „Nurotaavtoyoʻlmarmar“, „Nurbuloq“ mineral suv qadoqlash korxonasi, „Chashma“, „Istiqlol“ savdo korxonalari, tikuvchilik fabrikalari mavjud. Tumandagi 700 ga yaqin korxonadan 551 tasi kichik firma, 70 ga yaqin kichik va oʻrta korxona. Shuningdek, 120 ga yaqin maishiy xizmat koʻrsatish shoxobchasi, 200 dan ziyod savdo doʻkoni ishlab turibdi.

Tuman qishloq xoʻjaligi, asosan, chorvachilik va dehqonchilik (gʻallakorlik)ka ixtisoslashgan. 4 xoʻjalik qorakoʻlchilik bilan shugʻullanadi. 10 shirkat, 500 ga yaqin dehqon-fermer xoʻjaligi mavjud. Qishloq xoʻjaligida foydalaniladigan 503 ming ga yerning 3,1 ming ga si shartli sugʻoriladi. Lalmikor yerlar 16,3 ming ga ni tashkil etadi. 1,1 ming ga yerga don, 1,1ming ga yerga ozuka ekinlari ekiladi. 187 ga me-vazor, 125 ga tokzor, 213 ga tutzor bilan band. 2010-yillarda chorvachilik, gʻallachilik, paxtachilik va sabzavotchilikka ixtisoslashgan 250 ga yaqin fermer xoʻjaligi mavjud edi. Gʻalla ekin maydonlari 1,1 ming gektar (yiliga oʻrtacha 2,5 ming tonna gʻalla olinadi), paxta 2,5 ming ga, sabzavot, poliz va meva, bogʻ va uzumzorlar bir necha ming gektar, tut 213 ga. Asalarichilik, parrandachilik, baliqchilik, togʻ dorivor giyohlar yetishtirish xoʻjaliklari mavjud. Aydarkoʻl sohilida 8 ta baliqchilik xoʻjaligi bor.Tuman shirkat va shaxsiy xoʻjaliklarida 9,6 mingdan ziyod qoramol, 1,5 mingga yaqin ot bor. Parranda ham boqiladi. Tuman xoʻjaligida avtotransport asosiy oʻrinda. Viloyat marka-ziga Nurota shahridan avtobuslar munta-zam qatnaydi.

54 umumiy taʼlim maktabi (19,7 ming oʻquvchi), kasb-hunar kollejlar, 19 ja-moat kutubxonasi, 26 klub, „Chashma“ oʻlkashunoslik muzeyi, 3 stadion, 26 sport maidonchasi faoliyat kursatadi.

Tuman markaziy kasalxonasi, bolalar yuqumli kasalliklar, 5 qishloq uchastka kasalxonalari, 4 qishloq vrachlik ambulatoriyasi, 10 qishloq vrachlik punkti, kattalar va bolalar poliklinikasi va boshqa tibbiy muassasalarda 152 vrach (har 10 ming aholiga 20,6 vrach), 594 oʻrta tibbiy xodim ishlaydi. Tuman hududida, Nurota shahridagi meʼmoriy obidalar bilan birga, Abdulla-xon bandi gidrotexnika inshooti krl-diklari (XVI asr) saqlanib qolgan.

Nurota tumani — Oʻzbekiston Respublikasining Navoiy viloyatida joylashgan tuman. Viloyatning janubi-sharqiy qismida joylashgan. 1926-yil 29-sentabr da tashkil etilgan. 1930-yil 17-avgustdan Samarqand viloyati 1982-yildan Navoiy viloyati, 1988-yildan Samarqand viloyati, 1992-yil martdan yana Navoiy viloyati tarkibida. Maydoni 6,5 ming km kv. Aholisi 75,9 ming kishi, asosan, oʻzbeklar, shuningdek, tojik, rus, tatar va boshqa millat vakillari ham yashaydi. 1 km kv ga oʻrtacha 11,6 kishi toʻgʻri keladi (2006-yil). 1 shahar (Nurota), 1 shaharcha (Gʻozgʻon), 7 qishloq fuqarolar yigʻini bor. Markazi-Nurota shahri.

Tuman hududining shimolida Aydar shoʻrxoklari, Qizilqum va Qoratogʻ bilan, markazi va janubi Nurota tizmasi va Oqtogʻ tizmalari hamda ular orasidagi botiqlar bilan band. Iqlimi kontinental. Botiqlarda yoz quruq va issiq. qish u qadar sovuq boʻlmaydi. Suvlari togʻdan oqib tushadigan soylardan (Oqsoy, Fangatsoy, Navkatsoy, Oqchopsoy, Orasoy, Gumsoy va boshqalar) iborat boʻlib, maʼlum havzaga quyilmasdan, tekislikka chiqqach sugʻorishga sarf boʻladi. 1997-yilda landshaft qoʻriqxonasi tashkil etilgan.

Respublikada salmoqli oʻrinlardan birini tumandagi "Gʻozgʻonmarmar" aksiyadorlik jamiyati korxonasi egallaydi. Undan tashqari "Nurotamarmar" ishlab chiqarish korxonasi, "Nurotaavtoyoʻlmarmar", "Nurbuloq" mineral suv qadoqlash korxonasi, "Chashma", "Istiqlol" savdo korxonalari, tikuvchilik fabrikalari mavjud. Tumandagi 700 ga yaqin korxonadan 551 tasi kichik firma, 70 ga yaqini kichik korxona va oʻrta korxona hisoblanadi.

Tuman qishloq xoʻjaligi, asosan, chorvachilik va dehqonchilikka (gʻallakorlik) ixtisoslashgan. 4 xoʻjalik qorakoʻlchilik bilan shugʻullanadi. 500 ga yaqin dehqon-fermer xoʻjaligi mavjud. Qishloq xoʻjaligida foydalaniladigan yerlarga don, ozuqa ekinlari ekiladi. Mevazor, tokzor, tutzorlar bor. Jamoa xoʻjaligi va xususiy xoʻjaliklarda qoramol, yilqi, parranda boqiladi. Tuman xoʻjaligida avtotransport asosiy oʻrinni egallaydi. Viloyat markaziga Nurota shahridan avtobuslar muntazam qatnaydi.

Tumanda 14 ta maktabgacha taʼlim muassasi, 56 ta umumiy taʼlim maktabi, kasb-hunar kollejlari bor. 19 ta jamoat kutubxonasi, 26 ta klub muassasasi, "Chashma" oʻlkashunoslik muzeyi, 3 ta stadion va boshqa sport inshootlari faoliyat koʻrsatadi. Tuman markaziy kasalxonasi, bolalar yuqumli kasalliklar kasalxonalari, 5 ta qishloq uchastka kasalxonasi, 4 ta qishloq vrachlik ambulatoriyasi, 10 ta qishloq vrachlik punkti, kattalar va bolalar poliklinikalari va boshqa tibbiy muassasalar aholiga xizmat koʻrsatadi. Tuman hududida Nurota shahridagi meʼmoriy obidalar bilan birga Abdullaxon bandi gidrotexnika inshooti qoldiqlari 16-asr saqlanib qolgan. 1935-yildan "Nurnoma" tuman gazetasi chiqadi.