Gambiyada Ahmadiya ta'limoti

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Ahmadiya harakati(taʼlimoti)ning ramziy belgisi
Ahmadiya harakatining dunyo b`ylab tarqalish darajasi (qancha toʻq boʻlsa, shuncha koʻproq odamni qamrab olgan)
Ahmadiya harakati (taʼlimoti) tarqalgan mamlakatlar
Davlatlar
Afrika

• Jazoir • Angola • Benin • Botsvana • Burkina Faso • Burundi • Kamerun • Kabo-Verde • Markaziy Afrika Respublikasi • Chad • Komor orollari • Kot-d’Ivuar • Kongo DR • Kongo Respublikasi • Jibuti • Misr • Ekvatorial Gvineya • Eritreya • Efiopiya • Gabon • Gambiya • Gana • Gvineya • Gvineya-Bisau • Keniya • Lesoto • Liberiya • Liviya • Madagaskar • Malavi • Mali • Mavritaniya • Mavrikiy • Marokash • Mozambik • Namibiya • Niger • Nigeriya • Ruanda • Senegal • Seyshel orollari • Syerra-Leone • Somali • Janubiy Afrika • Sudan • Svazilend • Tanzaniya • Tunis • Uganda • Zambiya • Zimbabve

Osiyo

• Afgʻoniston • Bahrayn • Bangladesh • Butan • Bruney • Birma • Kambodja • Xitoy • Gonkong • Hindiston • Indoneziya • Iroq • Eron • Isroil • Iordaniya • Qozogʻiston • Koreya • Quvayt • Qirgʻiziston • Laos • Livan • Malayziya • Maldiv orollari • Moʻgʻuliston • Nepal • Ummon • Shimoliy Koreya • Pokiston • Falastin • Filippin • Qatar • Rossiya • Saudiya Arabistoni • Singapur • Janubiy Koreya • Shri-Lanka • Suriya • Tayvan • Tojikiston • Tailand • Kurka • Turkmaniston • Birlashgan Arab Amirliklari • Oʻzbekiston • Vetnam • Yaman

Yevropa

• Albaniya • Andorra • Armaniston • Avstriya • Ozarbayjon • Belarus • Belgiya • Bosniya va Gertsegovina • Bolgariya • Xorvatiya • Kipr • Chexiya • Daniya • Estoniya • Finlandiya • Fransiya • Gruziya • Germaniya • Gretsiya • Vengriya • Islandiya • Irlandiya • Italiya • Jersi • Kosovo • Latviya • Lixtenshteyn • Litva • Lyuksemburg • Malta • Moldova • Monako • Chernogoriya • Niderlandiya • Shimoliy Makedoniya • Norvegiya • Polsha • Portugaliya • Ruminiya • Rossiya • San-Marino • Serbiya • Slovakiya • Sloveniya • Ispaniya • Shvetsiya • Shveysariya • Ukraina • Birlashgan Qirollik

Amerika

• Antigua va Barbuda • Barbados • Beliz • Braziliya • Kanada • Chili • Kolumbiya • Kosta-Rika • Kuba • Dominika • Dominik Respublikasi • Ekvador • Salvador • Gvatemala • Gayana • Gaiti • Gonduras • Yamayka • Meksika • Nikaragua • Panama • Paragvay • Peru • Surinam • Trinidad va Tobago • Qoʻshma Shtatlar

Okeaniya

• Avstraliya • Sharqiy Timor • Fiji • Kiribati • Marshall orollari • Mikroneziya • Nauru • Yangi Zelandiya • Palau • Papua-Yangi Gvineya • Samoa • Tonga • Tuvalu • Vanuatu

Gambiyadagi '''Ahmadiya''' Ahmadiya xalifaligi boshchiligidagi jahon boʻylab Ahmadiya musulmonlar jamoatining bir qismidir. Ahmadiya taʼlimoti Gambiyaga Ikkinchi xalifalik davrida Ahmadiya adabiyoti oqimi va mamlakatga kelgan bir qancha savdogarlar orqali kirib kelgan. Mamlakatga kirgan birinchi missioner 1959-yilda nigeriyalik Alhaji Hamza Sanyaolo edi. Bir necha oydan soʻng unga ganalik missioner Gibriel Said ergashdi. Hamjamiyat Gambiyada vujudga kelishidan buyon mamlakatdagi baʼzi musulmon ulamolar va islomiy idoralar tomonidan qarshilik va diniy murosasizlikka duch kelmoqda.

Gambia Respublikasi
The Republic of The Gambia
Shior: O'sish, Tinchlik, Farovonlik
Madhiya: For The Gambia Our Homeland
Location of Gambiyada Ahmadiya ta'limoti
Poytaxt Banjul
Rasmiy til(lar) Ingliz tili
Hukumat Prezidentlik Respublika
• Prezident
Adama Barrow
Mustaqillik (Birlashgan Qirolligidan)
• Sana
18-fevral 1965
Maydon
• Butun
 11,300 km2 (165-oʻrin)
• Suv (%)
 11.5
Aholi
• 2002-yilgi roʻyxat
 1,593,256 (148-oʻrin)
• Zichlik 140/km2
YIM (XQT) 2005-yil roʻyxati
• Butun
 AQSh$2,946 mil. (170-oʻrin)
• Jon boshiga
 AQSh$1,849
Pul birligi Dalasi (GMD)
Vaqt mintaqasi UTC+0
• Yoz (DST)
 UTC+0
Qisqartma GA
Telefon prefiksi 220
Internet domeni .gm
tahrir kuzat


Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ilk aloqalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ahmadiya Gambiyaga Ikkinchi Xalifalik davrida Ahmadiya adabiyoti oqimi va bir qancha savdogarlar orqali kirib kelgan.[1] 20-asr boshlarida Gambiya musulmonlari kongressi oʻzini mamlakat aholisi orasida islom taʼlimini rivojlantirish uchun masʼul deb hisoblardi. Mustamlakadagi nasroniy missionerlik faoliyatining ustunligini hisobga olgan holda, Baturstdan, hozirgi Banjuldan kelgan kichik bir guruh odamlar Kongress harakatlarida tirishqoqlik yetishmasligini his qila boshladilar.[1] Natijada 1952-yilga kelib guruh "Jamoat ul-moiminin" (Moʻminlar jamiyati)ni tuzdi. Bir necha yil ichida uning koʻp sonli aʼzolari savdogarlar va Ahmadiya adabiyotining mustamlakaga kirib kelishi uchun oʻlpon sifatida Ahmadiy musulmon boʻldilar. Guruh arab maktabini yaratdi va oʻsha paytda Syerra-Leoneda missioner boʻlgan pokistonlik Ahmadiy oʻqituvchisi Muborak Ahmad Saqiyni ishga joylashtirishni xohladi. 1953-yil fevral oyida rasmiy talabga qaramay, koloniya Ijroiya kengashi pokistonliklarning kirishiga ruxsat bermadi. Natijada, guruh vaqtinchalik asosda Tijaniya soʻfiy tariqatining senegallik aʼzosini ishga oldi. Ammo moliyaviy qiyinchiliklar tufayli maktab bir yil ichida yopildi.[1]

1955-yilda Nur Muhammad Nasim Sayfiy Soqiyning ishini jonlantirishga harakat qildi. Londondagi Fazl masjidi Britaniya parlamenti aʼzosi Xyu Linsteaddan koloniyada qabul qilingan qarorni bekor qilish uchun rasmiylarga xat yozishni soʻradi. Muqobil nomzod, Liberiyada boʻlgan kashshof missioner Muhammad Ishoq Soʻfi ham taklif qilindi. Uning nomidan Banjuldagi Ahmadiy musulmonlaridan 250 ta imzo bilan petitsiya tayyorlangani aytiladi. Koloniya Qonunchilik Kengashining musulmon aʼzolari bilan maslahatlashgan holda ikki sessiya oʻtkazgandan soʻng, hukumat yana bir bor Ahmadiy musulmon missionerini toʻsib qoʻydi. Natijada Sayfiy boshqa britaniyalik siyosatchi Fenner Brokvey bilan maslahatlashdi va 1958-yilda yana bir muvaffaqiyatsiz urinish qildi. Nihoyat, Gambiya uchun nigeriyalik Ahmad missioner tayyorlandi.[2]

Missionerlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

1959-yilda nigeriyalik missioner Alhaji Hamza Sanyaolo Gambiyaga keldi va uning oʻrniga ganalik missioner Gibriel Said kelishidan oldin bir necha oy xizmat qildi.[2][3] Biroq, bir yil oʻtgach, 1961-yil 10-martda birinchi pokistonlik missioner Chaudri Muhammad Sharifga koloniyaga kirishga ruxsat berildi. Sharif 1963-yil 23-yanvargacha Baturstda xizmat qildi. Sharifning Gambiyada boʻlgan davrida missioner Alhoji Ibrohim Jikineh sababli Muhammad Farimang Singhateh (keyinchalik Gambiya general-gubernatori boʻlgan) Islom Ahmadiyani qabul qildi.[4][3] Bu lavozimga tayinlangach, u xalifa III ga maktub yoʻllab, Ahmadiya harakatining asoschisi Mirzo Gʻulom Ahmaddan bir parcha mato soʻraydi. Ahmadiy musulmonlar uchun bu Jamiyat tarixida birinchi marta Mirzo Gʻulom Ahmadning „Men senga shu qadar baraka beramanki, shohlar sening libosingdan baraka soʻrasin“ degan bashorati tom maʼnoda amalga oshdi.

Aynan 1960-yillarning boshlarida Ahmadiy musulmon gambiyaliklarning birinchi guruhi Gambiyada xizmat qilish uchun missioner sifatida oʻqitilish uchun yuborilgan edi. Mamlakatdagi birinchi Ahmadiy masjidi 1963-yilda, yana bir masjid Gambiya mustaqillikka erishgandan keyin toʻrt yil oʻtgach, Farafenni shahrida 1969-yilda qurilgan.[5]

Xalifalar sayohatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gambiyaga tashrif buyurgan birinchi Ahmadiy musulmon xalifasi xalifa III Mirza Nosir Ahmad boʻlib, uning 1970-yildagi tashrifi mamlakatda bir qator maktablarning barpo etilishiga sabab boʻlgan Nusrat Jahon sxemasining boshlanishida muhim rol oʻynagan. 1970-yil 1-mayda xalifa Gʻarbiy Afrikaga safari doirasida Banjulga besh kunlik tashrif bilan keldi. Xalifa Gambiyaga tashrifi doirasida Gambiyaning oʻsha paytdagi prezidenti Davda Javara va boshqa qator jamoat arboblari bilan uchrashdi.[6]

Bugungi kungi vaziyat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ahmadiya Musulmon Jamoatiga mamlakatda jamiyat oʻrnatishga ruxsat berilgunga qadar, 1950-yillarning oxirida Pokiston merosi boʻlgan Ahmadiy musulmon missionerlarining Britaniya imperiyasining mustamlakasi boʻlgan hududga kirishiga yoʻl qoʻymaslik uchun turli muvaffaqiyatli urinishlar qilingan. Natijada, Jamiyat faqat Nigeriya va Ganalik missionerlarni tashkil qildi. Bir necha yil oʻtgach, 1961-yilda pokistonlik missionerga koloniyaga kirishga ruxsat berildi.[1][2]

2014-yilning kuzida Gambiyaning yetakchi musulmon ulamosi, oʻsha paytda Gambiya Davlat uyining imomi boʻlgan Alhaji Abduli Fatti Ahmadiy musulmonlarini mamlakatdan chiqarib yuborishga chaqirgan edi. Ahmadiy musulmonlarni musulmon boʻlmaganlar deb taʼriflab, Gambiyada Ahmadiya taʼlimotini targʻib qilishni taqiqlashga chaqirdi.[7] Uning izohlaridan soʻng Fatti Davlat uyi imomi lavozimidan ozod etildi. Taxminlarga koʻra, ishdan boʻshatilishi uning Ahmadiya musulmonlar jamoati haqidagi soʻzlari bilan bogʻliq, imom esa buni rad etadi.[8] 2015-yil yanvar oyida Gambiya Oliy Islom Kengashi davlat televideniyasi orqali Hamjamiyatni musulmon boʻlmagan guruh deb eʼlon qilish haqidagi qarorini namoyish etdi.[9] Bu harakat Gambiyadagi Ahmadiya musulmonlar jamoati amiri (milliy prezidenti) Baba Travalli va Gambiya Matbuot ittifoqining sobiq prezidenti Demba Ali Javo tomonidan qoralandi.[10][11]


Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Gambiyadagi din
  • Gambiyadagi Islom
  • Gambiyadagi nasroniylik

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Fisher 1963, s. 126
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Fisher 1963, s. 127
  3. ↑ 3,0 3,1 „Response to imam fatty's statements“. The Point (5-noyabr 2014-yil). Qaraldi: 27-may 2015-yil.
  4. ↑ Arnold Hughes, David Perfect. Historical Dictionary of the Gambia. Scarecrow Press, 11-sentabr 2008-yil — 214 bet. ISBN 9780810862609. 
  5. ↑ „Muslim Meditations“ (4-yanvar 2008-yil). 4-mart 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-may 2015-yil.
  6. ↑ „Ahmadiyya Head Here“. The Gambia News Bulletin.
  7. ↑ „Gambian Cleric Calls For The Expulsion Of Ahmadis“ (4-noyabr 2014-yil). 5-mart 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-avgust 2015-yil.
  8. ↑ „Gambia's State House Mosque Imam Fired“ (4-noyabr 2015-yil). 5-mart 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-avgust 2015-yil.
  9. ↑ „Gambia: Supreme Islamic Council States Position On Ahmadiya Jammat“. AllAfrica. Qaraldi: 11-fevral 2015-yil.
  10. ↑ „Gambia: Ahmadiyya Reacts to Allegations“. AllAfrica. Qaraldi: 11-fevral 2015-yil.
  11. ↑ „Supreme Islamic Council poses danger to national cohesion“. The Voice Gambia. 2015-yil 11-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-fevral 2015-yil.

Bibliografiya

  • Fisher, Humphrey. Ahmadiyyah: A study in Contemporary Islam on the West African Coast. Oxford University Press, 1963. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Gambiyada_Ahmadiya_ta%27limoti&oldid=3835940" dan olindi