Avstraliyada yahudiylik dini
 Yahudiylikning asosiy ramzi tushurillgan Isroil davlatining bayrog`i | |
| Umumiy aholisi | |
|---|---|
| 15 mln atrofida | |
| Asoschisi | |
| Payg`ambar Ibrohim alayhissalom | |
| Tillari | |
| ingliz tili, Hebrew, Yiddish, rus tili, venger tili, roman tillari, fransuz tili, fors tili, arab tili, ispan tili, Afrika tillari, polyak, nemis tili, mandarin | |
| Vebsayti | |
| http://www.globalreligiousfutures.org/ |
Yahudiylik Avstraliyadagi ozchilik dinidir. 2016-yilgi aholini roʻyxatga olishda 91 022 avstraliyalik yahudiy deb aniqlangan, bu aholining taxminan 0,4 % ni tashkil qiladi.[1] Bu 2011-yilgi aholini roʻyxatga olishdan koʻra 6 % ga pasayishdir, lekin bu pasayish koʻplab yahudiylarni oʻz dinlarini oshkor qilishi noqulay boʻlgan aholini roʻyxatga olishning yomon oʻtkazganligi sababli boʻlishi mumkin deyiladi.[2]
Avstraliyada qancha yahudiy borligi haqida koʻplab taxminlar mavjud, baʼzi maʼlumotlarga koʻra 250 000 ga etadi.
Avstraliya Ittifoqi inglizcha: Commonwealth of Australia
| |
|---|---|
|
Madhiya: «Advance Australia Fair» «Olg‘a, chiroyli Avstraliya» | |
.svg) | |
| Poytaxt | Kanberra |
| Eng katta shahar | Sidney, Kanberra, Melburn, Brisben, Pert, Adelaida va Nyukasl |
| Rasmiy til(lar) | Ingliz tili |
| Hukumat | Konstitutsiyaviy monarxiya |
• Qirol |
Karl III |
| David Hurley | |
| Anthony Albanese | |
| Mustaqillik (Buyuk Britaniyadan) | |
• Dominion |
1901-yil 1-yanvar |
• Vestminster statuti |
1931-yil 11-dekabr (1939-yil 9-sentyabrda qabul qilingan) |
• Avstraliya farmoni |
1983-yil 3-mart |
| Maydon | |
• Butun |
7,692,024 km2 (6-oʻrin) |
• Suv (%) |
1.79 |
| Aholi | |
• 2023-yilgi roʻyxat |
26,510,600 kishi (53-oʻrin) |
| • Zichlik | 3.4/km2 |
| YIM (XQT) | 2023-yil roʻyxati |
• Butun |
$1.718 trillion (20-oʻrin) |
• Jon boshiga |
$65,366 |
| Pul birligi | Avstraliya dollari (AUD) |
| Vaqt mintaqasi | UTC+8...+10.5 |
• Yoz (DST) |
UTC+8...+11.5 |
| Qisqartma | AU |
| Telefon prefiksi | +61 |
| Internet domeni | .au |
|
| |
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1830-yilda Avstraliyada birinchi yahudiy nikoh toʻyi nishonlandi. Ushbu nikoh taraflari Muso Jozef va Rosetta Natan edi.[3]
Yahudiylarning immigratsiyasi antisemitizm davrida sodir boʻldi va Xizmatlar Ligasi va boshqa guruhlar hukumat va immigratsiya vaziri Artur Kalvellni yahudiy immigrantlari oqimini toʻxtatishga undash uchun multfilmlarni eʼlon qildi.[4]
Ilk aloqalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
1930-yillargacha Avstraliyadagi barcha sinagogalar pravoslavlar bilan bogʻlanib , Buyuk Britaniya Bosh ravvinining rahbarligini tan olgan. Bugungi kunga qadar Avstraliyadagi sinagogalarning taxminan 70 % pravoslavlardir.
Yahudiylarni isloh qilish (Reforma („<i>islohot</i>“) deb ataladi) jamoatlarini tashkil etish uchun kamida ikkita qisqa muddatli urinishlar boʻlgan. birinchisi 1890-yillarda boʻlgan. Biroq, faqat 1930-yilga kelib Ada Fillips boshchiligida liberal yoki progressiv jamoat boʻlmish Temple Beth Israel (Melburn, Avstraliya) doimiy ravishda Melburnda tashkil etilgan. 1938-yilda uzoq vaqt xizmat qilgan katta ravvin, ravvin doktor Herman Sanger Sidneyda yana bir ibodatxona — Temple Emanuelni tashkil etishda muhim rol oʻynadi. U, shuningdek, Avstraliya va Yangi Zelandiyaning boshqa shaharlarida bir qator boshqa liberal sinagogalarni tashkil etishda ishtirok etgan. Avstraliyada tugʻilgan birinchi ravvin, ravvin doktor Jon Levi Avstraliya liberal harakatiga xizmat qilgan.[5] Ushbu jamoatlar Sidneyda joylashgan Progressiv Yahudiylik Ittifoqi tomonidan qoʻllab-quvvatlanadi.
Demografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Avstraliya yahudiy jamoasining qariyb 90 foizi Sidney va Melburnda istiqomat qiladi.[6] Melburn portlari Avstraliyadagi saylovchilar orasida eng katta yahudiy jamiyatiga ega.[7]
Viktoriya yahudiy jamiyati kengashi Viktoriyada 60 000 avstraliyalik yahudiy istiqomat qilishini taxmin qildi.[8] Frankstonda yahudiylar jamoasi 2007-yildan beri deyarli ikki baravar koʻpaydi.[9]
Adelaidada avstraliyalik yahudiylar shaharning butun tarixi davomida koʻplab muvaffaqiyatli fuqarolik rahbarlari va sanʼat sohasidagi odamlar boʻlishgan.
2016-yil „Census“ maʼlumotlariga koʻra, yahudiy aholisi 91 020 kishidan iborat boʻlib, ularning 46 foizi Katta Melburnda, 39 foizi Katta Sidneyda va 6 foizi Buyuk Pertda istiqomat qilgan. Yahudiylarning eng yuqori ulushi boʻlgan shtatlar va hududlar Viktoriya (0,71 %) va Yangi Janubiy Uels (0,49 %), eng pasti esa Shimoliy hudud va Tasmaniya (ikkalasi ham 0,05 %).[10]
Avstraliya yahudiy jamiyatining favqulodda iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy muvaffaqiyatiga yordam bergan Avstraliyaning ijtimoiy va madaniy xususiyatlari, shuningdek, keng tarqalgan assimilyatsiya (etnografiya)ga hissa qoʻshganligi bilan ham bogʻliq.[11]
Jamoa muvaffaqiyatini Avstraliya yahudiy ommaviy axborot vositalarining jonliligi bilan ham oʻlchash mumkin. Anʼanaviy yahudiy bosma ommaviy axborot vositalari tanazzulga yuz tutayotgan boʻlsa-da[12] podkastlar,[13] onlayn jurnallar[14] va bloglar[15] kabi yangi media shakllari yetakchilikni qoʻlga olishga kirishdi.[16][17]
Avstraliyalik mashhur yahudiy shaxslar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Akademiklar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Roy Klayv Abraham, tilshunos
- Bernhard Neumann, asli nemis, ingliz-avstraliyalik matematik
- Piter Singer, faylasuf
- Ghil’ad Sukermann, tilshunos va revivalist
Rassomlar va sanʼatkorlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Lior Attor, qoʻshiqchi, musiqachi
- Denni Ben-Moshe, yozuvchi
- Jon Bluthal, aktyor
- Saskia Burmeister, aktrisa
- Isla Fisher, aktrisa
- Amelia Frid, rossiyalik aktrisa
- Rene Geyer, soul qoʻshiqchisi
- Devid Xelfgott, pianinochi (Oskar mukofotiga sazovor boʻlgan " Shine " filmi ilhomlantirilgan)
- Barri Koski, opera rejissori
- Ben Li, qoʻshiqchi, qoʻshiq muallifi va aktyor
- Devid Malouf, yozuvchi
- Miriam Margolyes, Britaniya-Avstraliya aktrisasi
- Leon Pole, rassom
- Ohad Rain, asli avstraliyalik isroillik qoʻshiqchi-qoʻshiq muallifi
- Jon Safran, komediyachi
- Troye Sivan, Janubiy Afrikada tugʻilgan avstraliyalik qoʻshiqchi, aktyor va YouTuber
- Elana Stoun, musiqachi
- Yael Stoun, aktrisa
- Feliks Verder, germaniyalik
- Yitzhak Yedid, isroillik bastakor
Bisnesmenlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Alan Finkel, Avstraliyaning bosh olimi
- Jon Gandel, tadbirkor, xayriyachi
- Devid Gonski, tadbirkor, xayriyachi
- Solomon Lyu, tadbirkor
- Frank Loui, asli slovakiyalik isroillik avstraliyalik tadbirkor
- Entoni Pratt, avstraliyalik tadbirkor
- Richard Pratt, tadbirkor
- Sheri Rubinshteyn, tadbirkor, ayollar biznesi rahbari va advokati
- Sidney Sinkler, tadbirkor
- Viktor Smorgon, tadbirkor
- Garri Triguboff, asli xitoylik avstraliyalik tadbirkor
- Aleks Vaislitz, tadbirkor
- Nik Molnar, tadbirkor, tadbirkor
Huquqiy tizim odamlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Jeyms Spigelman, Yangi Janubiy Uelsning sobiq bosh sudyasi
- Jeyms Edelman, Oliy sud sudyasi
- Lui Uoller, yuridik akademik va Monash huquq fakulteti rahbari
Siyosatchilar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Xajnal Ban Blek, isroillik yozuvchi, siyosatchi
- Josh Berns, Macnomara aʼzosi
- Ser Zelman Kouen, siyosatchi, Avstraliya general-gubernatori
- Maykl Danbi, Melburn portlari aʼzosi
- Mark Dreyfus, sobiq bosh prokuror
- Sid Eynfeld, avstraliyalik siyosatchi va yahudiy jamiyati yetakchisi
- Josh Frydenberg, siyosatchi va Liberal partiya rahbarining sobiq oʻrinbosari
- Ser Isaak Isaacs, sudya va siyosatchi, Avstraliya bosh sudyasi va Avstraliya general-gubernatori
- Genri Ninio, Misrda tugʻilgan Adelaida lord meri
- Martin Pakula, siyosatchi
- Kerrin Felps, AMA prezidenti va Wentworthning mustaqil aʼzosi
- Mark Regev, asli avstraliyalik isroillik diplomat va davlat xizmatchisi
- Devid Sautvik, siyosatchi
Robbiylar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Raymond Apple, Sidney Buyuk Sinagogining katta ravvini
- Devid Bar-Hayim, Devid Mandel, Isroildagi Maxon Shilo rahbari
- Eliezer Berkovits, yetakchi ravvin faylasufi, 1946-50 yillarda Sidneyda ravvin boʻlib xizmat qilgan.
- Isroil Brodi, Hamdoʻstlikning bosh ravvini, 1923-37 yillarda Avstraliyada ravvin boʻlib ishlagan
- Garri Fridman, ravvin, yozuvchi va tarjimon
- Yitzchok Dovid Groner, Melburndagi Yeshiva markazi rahbari, bolalar jinsiy zoʻravonligini yashirishda ishtirok etgan
- Chaim Gutnik, Viktoriya ravvinlar kengashining birinchi rahbari
- Meir Shlomo Kluwgant, Melburndagi katta ravvin, bolalar jinsiy zoʻravonligini yashirishda ishtirok etgan
- Jon Levi, ravvin
- Karen Soria, islohotchi ravvin, Avstraliyada ravvin boʻlib xizmat qilgan birinchi ayol
- Yehiel Grenimann (sobiq Melburnlik Jon Grin), Masorti (konservativ), Quddus, muallif, huquq himoyachisi
Sportchilar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Eshli Braun, futbolchi
- Jordan Braun, futbolchi
- Gavin Fingleson, Olimpiya kumush medali sovrindori beysbolchi
- Jessica Fox, kanoechi, Olimpiya kumush medali sovrindori
- Noemi Foks, kanoyechi
- Todd Goldstein, Shimoliy Melburn kangurular uchun AFL oʻyinchisi
- Todd Greenberg, NRL sobiq rahbari
- Maykl Klinger, kriketchi
- Jonatan Moss, Viktoriya kriket jamoasining sobiq birinchi toifali kriketchisi (2000-2007). Isroilda boʻlib oʻtgan Makkabiya oʻyinlarida Avstraliya terma jamoasida oʻynagan.
- Fil Moss, A-ligadagi Central Coast Mariners jamoasi menejeri va Milliy futbol ligasining sobiq futbolchisi
- Stiven Solomon, sprinter
- Lionel Van Praag, Speedway chempioni
- Julien Wiener, kriketchi
- Devid Zalcberg, stol tennischisi
Boshqa shaxslar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Aleks Fein, faol va tadbirkor
- Jon Monash, avstraliyalik general
- Ikey Sulaymon, mahkum, birinchi flot asiri
- Sharri Markson, jurnalist
- Gregori Sher, avstraliyalik askar
G20 sammitlari | ||
|---|---|---|
 | ||
.svg) |
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Avstraliya yahudiy tadqiqotlari assotsiatsiyasi
- Avstraliyadagi yahudiylarning tarixi
- Okeaniyalik yahudiylarning roʻyxati
- Avstraliyada din
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Australia's Jewish population rises to 100,000 | The Israeli News“. Haaretz (2012-yil 29-iyun). Qaraldi: 2013-yil 15-sentyabr.
- ↑ „Census: 6000 less Australian Jews“ (en-US). The Australian Jewish News (2017-yil 29-iyun). Qaraldi: 2019-yil 24-yanvar.
- ↑ Suzanne D. Rutland. „Jews“. Dictionary of Sydney. Dictionary of Sydney Trust (2008). Qaraldi: 3-yanvar 2012-yil.
- ↑ Rutland, Susan, 2005, The Jews in Australia
- ↑ Rubinstein and Freeman, (Editors), „A Time to Keep: The story of Temple Beth Israel: 1930 to 2005“ A Special publication of the Australian Jewish Historical Society, 2005.
- ↑ Goldberg, Dan. „Australian Jews may top Forbes' rich list, but 20% live on poverty line Israel News“. Haaretz (2013-yil 2-yanvar). Qaraldi: 2013-yil 15-sentyabr.
- ↑ „Seat of the week: Melbourne Ports – the Poll Bludger“. 2016-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-iyun.
- ↑ „Jewish Community Council of Victoria (JCCV) - Overview“. JCCV. 2013-yil 8-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 15-sentyabr.
- ↑ „Census shows Jews are on the move | The Australian Jewish News“. Jewishnews.net.au (2012-yil 29-iyun). Qaraldi: 2013-yil 15-sentyabr.
- ↑ „Census TableBuilder - Dataset: 2016 Census - Cultural Diversity“. Australian Bureau of Statistics – Census 2016. 2023-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-iyun.
- ↑ . May 1993 http://www.reason.com/news/show/29368.html.
{{cite magazine}}: Cite magazine requires|magazine=(yordam); Missing or empty|title=(yordam) - ↑ „The Australian Jewish News | Galus Australis | Jewish Life in Australia“ (en-US). galusaustralis.com. 2018-yil 18-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 18-iyun.
- ↑ „Mazel Tov Cocktail“. PodOmatic. Qaraldi: 2018-yil 18-iyun.
- ↑ „J-Wire“ (en-AU). J-Wire. Qaraldi: 2018-yil 18-iyun.
- ↑ „sensiblejew“ (en-US). sensiblejew.com. 2017-yil 18-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 18-iyun.
- ↑ „arxiv nusxasi“. 2021-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-iyun.
- ↑ „kvetchr.com“. kvetchr.com. 2018-yil 5-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 18-iyun.