Abdulmuttalib

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Abd al-Muttalib
عَبْد ٱلْمُطَّلِب
Quraysh 4-mayori Boshligʻi
Boshliqlik tax.497–578 milodiy
Oʻtmishdoshi Hoshim ibn Abd Manaf
Davomchisi Abu Tolib ibn Abdulmuttalib
Tugʻilishi tax. 497-yil
Yasrib, Hijoz, Arabiston. Madina, Saudiya Arabistoni
Vafoti tax. 578|497-yili
Makka, Hijoz
hozirgi Saudiya Arabistoni
Dafn etilgan joy
Jannat al-Muallo, Makka
Turmush oʻrtogʻi
Farzandlari Oʻgʻillar:

Qizlari:
Otasi Hoshim (Abdul Manaf oʻgʻli)
Onasi Salma bint Amr

Shayba ibn Hoshim (arabcha: شَيْبَة إبْن هَاشِم; tax. 497–578), ʿAbd al-Muṭtalib nomi bilan mashhur (arabcha: عَبْد ٱلْمُطَّلِب ' Muttalibning xizmatkori) Quraysh qabilalari konfederatsiyasining toʻrtinchi boshligʻi boʻlgan. Abdulmuttalib islom paygʻambari Muhammadning bobosi ham boʻlgan.

Hayotning boshlangʻich davri[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turkum maqolalarning bir qismi
Islom
Eʼtiqodlar
Amaliyotlar
Tarix
Madaniyat va jamiyat
Aloqador mavzular

Abdulmuttalibning otasi Hoshim ibn Abd Manaf boʻlgan[1]:81. Otasi Makkadagi Quraysh qabilasidan boʻlgan taniqli Banu Hoshim qabilasining avlodi ham edi. Qabila Ismoil va Ibrohim alayhissalomdan kelib chiqqanliklarini daʼvo qilishadi. Uning onasi Yasribdagi (keyinchalik Madina deb ataladigan) Xazraj qabilasidan boʻlgan Banu Najjor qabilasidan boʻlgan Salma binti Amr boʻlgan[2]. Hoshim Abd al-Muttalib tugʻilishidan oldin Gʻazoda biznes qilib yurganida vafot etgan[1]:81.

Abdulmuttalibning asl ismi „Shayba“ boʻlib, asl maʼnosi esa „qadimgi“ yoki „oq sochli“ deb chuniladi, chunki uning qora sochlari orasida oq chiziq boʻlgan va baʼzan Shayba al-hamd („maqtovning oq chizigʻi“) deb ham chunilgan[1]:81–82. Otasi vafotidan soʻng Abdulmuttalib Yasribda onasi va oilasi qoʻlida qariyb sakkiz yoshga toʻlgunga qadar oʻsgan, togʻasi Muttalib ibn Abd Manaf uni koʻrgani borib, onasi Salmadan Shayba (Abdulmuttalib)ni oʻz qaramogʻiga topshirishni iltimos qilgan. Salma oʻgʻlini qoʻyib yuborishni istamagan, Shayba (Abdulmuttalib) esa onasini roziligisiz tashlab ketishdan bosh tortadi. Shundan soʻng Mutalib Yasribning imkoniyatlari Makka bilan solishtirib boʻlmasligini taʼkidlagan. Salma uning bahs-munozaralaridan qoyil qoldi, shuning uchun u uni qoʻyib yuborishga rozi boʻladi. Makkaga birinchi kelganda odamlar nomaʼlum bolani Muttalibning xizmatkori deb oʻylab, uni "Abd al-Muttalib" („Muttalibning xizmatkori“) deb atay boshlashgan[1]:85–86.

Hoshim urugʻining boshligʻi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mutalib vafot etgach, Shayba (Abdulmuttalib) uning oʻrniga Hoshim urugʻining boshligʻi boʻladi. Amakisi Al-Mutalibga ergashib, ziyoratchilarni oziq-ovqat va suv bilan taʼminlash vazifalarini oʻz zimmasiga oladi va oʻz qavmi bilan ota-bobolarining amallarini davom ettiradi. Abdulmuttalib ota-bobolarining hech biriga boʻlmagan yuksaklikka erishgan; xalqi uni sevardi va ular orasida obroʻsi katta boʻlgan[3]:61.

Umar ibn Al-Xatobning bobosi Nufayl ibn Abduluzzo Kaʼbaga vasiylik qilish borasida Abdulmuttalib va Abu Sufyonning otasi Harb ibn Umayya oʻrtasidagi nizolikda hakamlik qilgan. Nufayl ibn Abduluzzo Abdulmuttalibning foydasiga hukm qilib, Harb ibn Umayyaga xitob qilib shunday deydi:

Nega oʻzingizdan boʻyi baland odam bilan janjallashasiz; tashqi koʻrinishda sizdan koʻra kuchliroq boʻlsa, aql-idrokda sizdan koʻra nafisroq boʻlsa. Kimning avlodi siznikidan koʻp, kimning saxiyligi siznikidan yorqinroq? Biroq, buni men juda qadrlaydigan yaxshi fazilatlaringizni kamsitish deb tushunmang. Siz qoʻzichoqdek muloyimsiz, ovozingizning stentoriy ohanglari bilan butun Arabistonda mashhursiz va siz oʻz qabilangiz uchun boyliksiz.[manba kerak]

Zam Zam qudugʻining kashfiyoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Abdulmuttalibning aytishicha, u muborak qoʻrgʻonda uxlab yotganida tushida unga Qurayshning Isof va Noila xudolari oʻrtasidagi sajdagohda qazishni buyurganini koʻrgan. U yerda Jurhum qabilasi Makkadan chiqqanlarida toʻldirgan Zamzam qudugʻini topib oladi. Quraysh uni oʻsha joyda qazishni toʻxtatmoqchi boʻlishadi, lekin uning oʻgʻli Al-Horis ular eʼtirozlarini toʻxtatmaguncha qoʻriqlab turgan. Uch kunlik qazishdan soʻng Abdulmuttalib qadimiy diniy quduqning izlarini topib, „ Allohuakbar !“ deb xitob qiladi. Qurayshliklarning baʼzilari uning suv ustidagi yagona haq-huquqlari haqidagi daʼvosiga qarshi chiqishgan, keyin ulardan biri uzoqda yashovchi ayol shamanning oldiga borishni taklif qilgan. Aytishlaricha, u jinlarni chaqirishi va quduq egasi kimligini aniqlashga yordam berishi mumkin edi. Shunday qilib, 11ta qabiladan 11ta kishi ekspeditsiyaga chiqadi. Ular ruhoniyni kutib olish uchun choʻlni kesib oʻtishlari kerak edi, lekin keyin ular adashib qolishadi. Oziq-ovqat va suv yetishmay qoladi va odamlar bu yerdan chiqib ketish umidini yoʻqotishni boshlaydilar. Ulardan biri oʻz qabrlarini qazishlarini va agar ular oʻlib qolsa, oxirgi turgan kishi qolganlarini dafn etishlarini taklif qiladi. Keyinchalik, hamma oʻz qabrlarini qazishni boshlaydi va Abdul-Mutalib qazishni boshlaganida, u qazigan chuqurdan suv otilib chiqadi va hamma xursand boʻlgan. Oʻshanda Abdulmuttalib Zam Zam qudugʻining egasi ekanligiga qaror qilgan edi. Shundan soʻng u Kaʼbaga ziyoratchilarni Zam zam suvi bilan taʼminlaydi va bu suv esa muqaddas hisoblanganligi sababli Makkadagi barcha quduqlarni qoʻyib yuborgan[1]:86–89[3]:62–65.

Fil yili[tahrir | manbasini tahrirlash]

Musulmon anʼanalariga koʻra, Yamanning Efiopiya gubernatori Abrahah al-Ashram arablar orasida Kaʼbaning hurmatiga havas qilgan va nasroniy boʻlganligi sababli Sanoda sobor qurdirgan va u yerda ziyorat qilishni buyurgan[3]:21. Buyruq eʼtiborga olinmagan va kimdir haqoratlandi (baʼzilar defekatsiya shaklida deyishadi[4]:696 note 35) sobor. Abroha bu ishidan qasos olishni Kaʼbani buzib tashlashga qaror qiladi va qoʻshin bilan Makka tomon yoʻl olgan[3]:22–23.

Abrahaning qoʻshinida oʻn uchta fil bor boʻlgan edi[1]:99[3]:26 va usha yil „ Om al-Fil“ (fil yili) deb nomlangan. Bu yil Arabistonda yillarni hisoblash tendentsiyasini boshlab bergan, bu tendentsiya Umar ibn Al-Xatob 638-yilda Islom taqvimi bilan almashtirilgunga qadar ishlatilgan (17 hijriy), islom taqvimining birinchi yili milodiy 622-yil.

Abrahaning qoʻshini toxtamasdan olgʻa borishi haqidagi xabar kelganda, arab qabilalari Quraysh, Kinona, Xuzoa va Huzayl Kaʼbani himoya qilish uchun birlashadilar. Soʻngra Himyor qabilasidan boʻlgan bir kishini Abrahani ularga faqat Kaʼbani buzib tashlashni xohlayotganini va agar qarshilik qilsalar, ezilib qolishlarini aytish uchun yuborgan. "Abdul-Mutalib Makkaliklarga Qurayshning bir necha yetakchi aʼzolari bilan Kaʼba atrofida qolib, eng yaqin baland tepaliklardan panoh topishlarini aytgan. Abrahaga xabar yuborib, Abdulmuttalibni u bilan uchrashishga va masalalarni muhokama qilishga taklif qilgan. Abdulmuttalib majlisdan chiqib ketganlarida: „Bu Baytning Sohibi uning Himoyachisidir va ishonchim komilki, U uni dushmanlar hujumidan qutqaradi va Baytullohi bandalarini sharmanda qilmaydi“, deganini eshitishgan[3]:24–26.

Rivoyat qilinishicha, Abrahaning qoʻshinlari Kaʼbaga yaqinlashganda, Alloh taolo kichik qushlarga (abobil) Ibrohimning qoʻshinini yoʻq qilishni buyurib, tumshugʻidan tosh yogʻdirgan. Abrahah ogʻir yaralanib, Yaman tomon chekinadi, lekin yoʻlda halok boʻlgan[3]:26–27. Bu voqea Qur’oni karimning quyidagi surasida zikr qilinadi:

Robbingning fil egalariga qanday munosabatda bo'lganini ko'rmadingmi?

Ularning xiyonat rejasini adashtirmadimi?

U zot ularga poda bo'lib qushlarni yuborib, ularni loydan yasalgan toshlar bilan urib, ularni yeb ketgan somonday qilib qo'ydi.

— Qur'on surasi 105 (Al-Fil)

Aksariyat islomiy manbalar bu voqeani Muhammad tugʻilgan yili, milodiy 570-yilga[5] toʻgʻri keladi, ammo boshqa olimlar bu voqeani bir yoki ikki oʻn yil avvalroq aytishgan[6]. Ibn Shihob az-Zuhriy Abdurrazzoq as-Sanʼoniyning musannafidagi urf-odat Muhammadning otasi tugʻilishidan oldinroq edi[7].

Oʻgʻli Abdullohni qurbon qilish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Abdulmuttalib Zamzam qudugʻini qazigan paytda Horis uning yagona oʻgʻli boʻlgan edi[3]:64. Qurayshliklar unga qazish ishlarida yordam bermoqchi boʻlganlarida, agar uni himoya qiladigan 10ta oʻgʻli boʻlgan boʻlsasa, ulardan birini Kaʼbada Allohga qurbon qilaman, deb nazr qilgan edi. Keyinchalik, yana 9ta oʻgʻil tugʻilgandan soʻng, u ularga vaʼdasini bajarish kerakligini aytgan. Fol oʻqlari uning sevimli oʻgʻli Abdullohga tushgan. Qurayshliklar Abdulmuttalibning oʻgʻlini qurbon qilmoqchi boʻlganiga norozilik bildirib, oʻrniga boshqa narsani qurbon qilishni talab qiladilar. Abdulmuttalib „tanish ruhli sehrgar“ bilan maslahatlashishga rozi boʻladi. Abdulloh bilan 10ta tuya oʻrtasida qur’a tashlashni aytgan. Agar Abdulloh tanlangan boʻlsa, yana 10ta tuya qoʻshib, Robbisi Abdullohning oʻrniga tuyalarni qabul qilguniga qadar shunday qilishda davom etishi kerak boʻlgan. Tuyalar soni 100 taga yetganda, qur’a tuyalarga tushadi. Abdulmuttalib uch marta sinovni takrorlab, buni tasdiqlaydi. Keyin tuyalar qurbonlik qilinadi, Abdulloh esa tirik qoladi[3]:66–68.

Oila[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xotinlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Abdulmuttalibning oltita xotini boʻlgan.

Bolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ibn Hishomning yozishicha, Abdulmuttalibning oʻn oʻgʻil va olti qizi boʻlgan[4]:707–708 note 97. Biroq, Ibn Saʼd oʻn ikki oʻgʻilni sanab oʻtadi[1]:99–101.

Sumra binti Jundab tomonidan:

  1. Al-Horis[4]:708. U toʻngʻich edi va otasidan oldin vafot etdi[1]:99.
  2. Qutum[1]:100. U Ibn Hishom tomonidan qayd etilmagan.

Fotima binti Amr tomonidan:

  1. Az-Zubayr[4]:707. U shoir va boshliq edi; otasi uning foydasiga vasiyat qildi[1]:99. Islomdan oldin vafot etgan, ikki oʻgʻil va qizini qoldirdi[8]:34–35:101.
  2. Abu Tolib, asli Abd Manaf[1]:99[4]:707, boʻlajak xalifa Alining otasi[9]. Keyinchalik u Hoshim urugʻining boshligʻi boʻldi.
  3. Muhammadning otasi Abdulloh[1]:99[4]:707.
  4. Ummu Hakim al-Bayda[1]:100[4]:707, uchinchi xalifa Usmonning onasi tomonidan buvisi[8]:32.
  5. Barra[1]:100[4], Abu Salamaning onasi[8]:33.
  6. Arva[1]:100[4]:707.
  7. Atika[1]:100[4]:707, Abu Umayya ibn al-Mugiraning xotini[8]:31.
  8. Umayma[1]:100[4]:707, Zaynab binti Jahsh va Abdulloh ibn Jahshning onasi[8]:33.

Lubna binti Hajar tomonidan:

  1. Abd al-'Uzzo, Abu Lahab nomi bilan mashhur[1]:100[4]:708.

Halah binti Vuhayb tomonidan:

  1. Hamza[4]:707, Islomning birinchi yirik rahbari. U kofirlarning koʻp rahbarlarini oʻldirgan va qurayshning eng kuchli odami hisoblangan. Uhudda shahid boʻldilar[1]:100.
  2. Safiyya[1]:100[4]:707.
  3. Al-Muqavvim[4]:707. Qiloba binti Amr ibn Ju’ana ibn Saʼd as-Sahmiyaga uylandi va Abdulloh, Bakr, Hind, Arva va Ummu Amr (Qutayla yoki Amra) ismli farzandlari bor edi.
  4. Hajl[4]:707. Ummu Murra binti Abu Qays ibn Abd Vudga uylanib, Abdulloh, Ubayd Alloh ismli ikki oʻgʻil va Murra, Rabi’a va Faxita ismli uch qiz koʻrdi.

Natila binti Xubob tomonidan:

  1. al-Abbos[1]:100[4]:707[10], Abbosiy xalifalarining ajdodlari.
  2. Xiror[4]:707, Islomdan oldin vafot etganlar[1]:100.
  3. Jahl islomdan oldin vafot etgan
  4. Imron Islomdan oldin vafot etgan 
  1. Mus’ab, Ibn Saʼdga koʻra, al-Gʻaydoq nomi bilan mashhur boʻlgan[1]:100. U Ibn Hishom tomonidan qayd etilmagan.
  2. Al-Gaydaq islomdan oldin vafot etgan.
  3. AbdulKaʼba islomdan oldin vafot etgan[1]:100.
  4. Al-Mugira[1]:100, al-Gaydaq familiyasi bor edi.

Oila shajarasi va uning baʼzi muhim avlodlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Quraysh qabilasi
(batafsil shajara)
Vaqida bint AmrAbdumanof ibn QusayAtika bint Murra
Navfal ibn AbdumanofAbd Shams ibn AbdumanofBarraHalaMuttalib ibn AbdumanofHoshim ibn AbdulmanafSalma bint Amr
Umayya ibn Abd ShamsAbdulmuttalib
Harb ibn UmayyaAbu al-Os ibn UmayyaOminaAbdalloh ibn AbdulmuttalibHamza ibn AbdulmuttalibAbu Tolib ibn AbdulmuttalibAz-Zubayr ibn AbdulmuttalibAbbos ibn AbdulmuttalibAbu Lahab
Abu SufyonAl-Hakam ibn Abu al-OsUsmon ibn Abu al-OsAffon ibn Abu al-OsMUHAMMAD
(Oilaviy shajara)		Xadicha bint XuvaylidAli
(Oilaviy shajara)		Xavla bint JaʼfarAbdulloh ibn Abbos
Muoviya IMarvonUsmon ibn AffonRuqayya binti MuhammadFotimaMuhammad ibn al-HanafiyyaAli ibn Abdalloh
SufyanidsUmaviylarHasan ibn AliHusayn ibn Ali
(Oilaviy shajara)		Abu Hoshim
(Imām of Muxtor al-Saqafiy and Hoshimiylar)		Muhammad ibn Ali ibn Abdulloh
(Bagʻdod xalifaligi)
Ibrohim al-Imomal-SaffāḥAbu Jafar al-Mansur

Oʻlim[tahrir | manbasini tahrirlash]

Abdulmuttalibning oʻgʻli Abdulloh Muhammad tugʻilishidan toʻrt oy oldin vafot etgan edi, shundan soʻng Abdulmuttalib kelini Ominani boqib oladi. Bir kuni Muhammadning onasi Amina eri Abdulloh vafot etgan Yasribga bormoqchi boʻlgan. Soʻngra, Muhammad, Amina, Abdulmuttalib va ularning vasiylari Ummu Ayman bilan Makkadan 500 kilometr uzoqlikda joylashgan Madinaga safarlarini boshlaydilar. U yerda uch hafta qolib, Makkaga qaytib ketishadi. Ammo yoʻlning yarmiga yetganlarida, Amina Al-Abvada qattiq kasal boʻlib qoladi va eri vafotidan olti yil oʻtib u ham vafot etadi. Amina usha yerga dafn qilinadi. Shundan soʻng Muhammad yetim qolgan. Abdulmuttalib Muhammadni juda yaxshi koʻrgani uchun bunga juda xafa boʻlgan. Abdulmuttalib Muhammadga gʻamxoʻrlik qiladi. Ammo Muhammad sakkiz yoshga toʻlganda, juda keksa Abd al-Muttalib qattiq kasal boʻlib qoladi va 578-579-yillarda 81-82 yoshda vafot etadi.

Shayba ibn Hoshimning qabri Saudiya Arabistonining Makka shahridagi Jannat al-Muallo qabristoniga joylashtirilgan.

Shuningdek qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 1,22 1,23 1,24 Muhammad ibn Saad. Kitab al-Tabaqat al-Kabir. Translated by Haq, S. M. (1967). Ibn Saʼad’s Kitab al-Tabaqat al-Kabir Volume I Parts I & II. Delhi: Kitab Bhavan.
  2. ↑ „Banu Najjar“. Qaraldi: 2018-yil 20-oktyabr.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 Muhammad ibn Ishaq. Sirat Rasul Allah. Translated by Guillaume, A. (1955). The Life of Muhammad. Oxford University Press.
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 4,15 4,16 4,17 Abdulmalik ibn Hisham. Notes to Ibn Ishaq’s Sirat Rasul Allah. Translated by Guillaume, A. (1955). The Life of Muhammad. Oxford: Oxford University Press.
  5. ↑ Çakmak, Cenap. Islam: A Worldwide Encyclopedia. ABC-CLIO, 2017 — 170 bet. ISBN 978-1-61069-216-8. 
  6. ↑ Esposito, John L.. The Oxford Encyclopedia of the Modern Islamic World: Libe-Sare. Oxford University Press, 1995 — 154 bet. 
  7. ↑ ibn Rashid, Mamar. The Expeditions: An Early Biography of Muhammad. NYU Press, 16 May 2014 — 3–5 bet. ISBN 978-0-8147-6963-8. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Muhammad ibn Saad. Kitab al-Tabaqat al-Kabir. Translated by Bewley, A. (1995). The Women of Madina. London: Ta-Ha Publishers.
  9. ↑ Muhammad ibn Saad. Kitab al-Tabaqat al-Kabir vol. 3. Translated by Bewley, A. (2013). The Companions of Badr, p. 20. London: Ta-Ha Publishers.
  10. ↑ al-Tabari, Muhammad ibn Jarir. Tarikh al-Rusul wa'l-Muluk: Biographies of the Prophet's Companions and Their Successors. Albany: State University of New York Press, 1998 — 24 bet. 

Tashqi havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Abdulmuttalib&oldid=4266465" dan olindi