Abbosiy xalifalar roʻyxati
Abbosiy xalifalar islom paygʻambari Muhammadning amakisi Abbos ibn Abdulmuttalib avlodidan boʻlgan Quraysh qabilasining Abbosiylar sulolasi vakillaridan islom xalifasi unvoniga ega boʻlganlar.
Ushbu oila 748—750-yillardagi Abbosiylar inqilobida Umaviylar xalifaligini agʻdarib, hokimiyat tepasiga kelgan. Sulola Abbosiylar xalifaligining hukmdorlari, shuningdek, 10-asrda shia Fotimiylar xalifaligi (909-yilda tashkil etilgan) va Qurtuba xalifaligi (929-yilda tashkil etilgan) ustuvorligiga qarshi chiqqaniga qadar Islomning umumeʼtirof etilgan ekumenik rahbarlari boʻlgan. Abbosiylarning siyosiy tanazzulga uchrashi Samarradagi anarxiya davrida (861—870) boshlangan hamda bu voqea musulmon dunyosining avtonom sulolalarga boʻlinishini tezlashtirgan edi. Xalifalar 936—946-yillarda oʻz hokimiyatlarini dastlab bir qator harbiy kuchlar, soʻngra Bagʻdodni qoʻlga olgan shia Buvayhiy amirlari hisobiga boy berdilar. 11-asr oʻrtalarida buvayhiylar oʻrniga sunniy saljuqiy turklar sulolasi ustuvorlikka erishgan va turk hukmdorlari oʻz hukmronliklari davrida „Sulton“ unvonini qabul qilishgan. Shunday qilib, Abbosiy xalifalari sunniy islomning umumeʼtirof etilgan syuzerinlari boʻlib qolishdi. 12-asr oʻrtalarida Abbosiylar saljuqiylardan mustaqillikka erishdilar, ammo Abbosiylar hokimiyatining tiklanish davri 1258-yilda moʻgʻullar Bagʻdodni tor-mor qilishi bilan yakunlandi.
Abbosiy xalifalarning koʻpchiligi „ummu al-valad“ (arabcha: أم الولد) degan statusga ega kanizak onadan tugʻilgan. Bu atama oʻz egasidan farzand koʻrgan choʻri ayolni anglatadi. Bu ayollar oʻzlarining goʻzalligi va aql-zakovati bilan mashhur edilar. Bu holatda mulkdor oʻz farzandlarining oʻzidan qonuniy ravishda erkin va toʻliq meros huquqiga ega boʻlish huquqini tan olishi va keyinchalik mazkur farzandlarning onalarini oldi-sotdi qilishdan voz kechishi mumkin edi[1]. Bu kanizaklar asosan Habashlar, armanlar, berberlar, Vizantiya yunonlari, turklar yoki hatto Sitsiliyadan edilar[2][3][4].
Abbosiy xalifalar (750-yil 25-yanvar – 1258-yil 20-fevral)
[tahrir | manbasini tahrirlash]Abbosiy xalifalar roʻyxati[5][6]:
T/R | Hukmronlik davri | Hukmdorlik ismi | Asl ismi | Ota-onasi | Muhim voqealar |
---|---|---|---|---|---|
1. | 750 – 754-yil 8-iyun | As-Saffoh | Abulabbos Abdulloh |
|
|
2. | 754-yil 10-iyun – 775 | Mansur | Abū Jaʼfar Abdulloh |
| |
3. | 775 – 785-yil 4-avgust | Al-Mahdiy billoh | Abū Abdulloh Muḥammad |
| |
4. | 785-yil avgust – 786-yil sentyabr | Al-Hodiy | Abū Muḥammad Mūsā |
| |
5. | 786-yil 14-sentyabr – 809-yil 24-mart | Horun ar-Rashid | Horun |
| |
6. | 809-yil mart – 813-yil 24/25-sentyabr | Muhammad al-Amin | Abū Mūsā Muḥammad |
| |
7. | 813-yil sentyabr – 833-yil 9-avgust | Maʼmun | Abul Abbos Abdulloh |
| |
8. | 833-yil 9-avgust – 842-yil 5-yanvar | al-Muʼtasim billoh | Abu Isʼhoq Muhammad |
|
|
9. | 842-yil 5-yanvar – 847-yil 10-avgust | al-Vosiq billoh | Abu Jaʼfar Horun |
| |
10. | 847-yil 10-avgust – 861-yil 11-dekabr | Mutavakkil | Jaʼfar |
| |
11. | 861 – 862-yil 7 yoki 8-iyun | al-Muntasir billoh | Abu Jaʼfar Muhammad |
|
|
12. | 862 – 866 | al-Mustaʼin billoh | Ahmad |
|
|
13. | 866 – 869 | al-Muʼtazz billoh | Abu Abdulloh Muhammad |
|
|
14. | 869 – 870-yil 21-iyun | al-Muhtadiy billoh | Abu Isʼhoq Muhammad |
| |
15. | 870-yil 21-iyun – 892-yil 15-oktyabr | Muʼtamid | Abul Abbos Ahmad |
|
|
16. | 892-yil oktyabr – 902-yil 5-aprel | al-Muʼtazid billoh | Abul Abbos Ahmad |
|
|
17. | 902-yil 5-aprel – 908-yil 13-avgust | al-Muktafiy billoh | Abu Muhammad Ali |
| |
18. | 908-yil 13-avgust – 929 | al-Muqtadir billoh | Abu Fadl Jaʼfar |
| |
19. | 929 | al-Qohir billoh | Abu al-Mansur Muhammad |
| |
(18) | 929 – 932-yil 31-oktyabr | al-Muqtadir billoh | Abu Fadl Jaʼfar |
| |
(19) | 932-yil 31-oktyabr – 934 | al-Qohir billoh | Abu al-Mansur Muhammad |
| |
20. | 934 – 940-yil 23-dekabr | ar-Radiy billoh | Abul Abbos Ahmad/Muhammad |
| |
21. | 940 – 944 | al-Muttaqiy billoh | Abu Isʼhoq Ibrohim |
|
|
22. | 944-yil sentyabr – 946-yil 29-yanvar | al-Mustakfiy billoh | Abdulloh |
|
|
23. | 946-yil 29-yanvar – 974 | al-Mutiy lilloh | Abul Qosim al-Fadl |
|
|
24. | 974 – 991 | At-Toiy amrilloh | Abdulkarim |
|
|
25. | 991-yil 1-noyabr – 1031-yil 29-noyabr | al-Qodir billoh | Ahmad |
|
|
26. | 1031-yil 29-noyabr – 1075-yil 2-aprel | al-Qoim bi-amrilloh | Abu Jaʼfar Abdulloh |
| |
27. | 1075-yil 2-aprel – 1094-yil fevral | al-Muqtadiy bi-amrilloh | Abul Qosim Abdulloh |
|
|
28. | 1094-yil fevral – 1118-yil 6-avgust | al-Mustazhir billoh | Abul Abbos Ahmad |
|
|
29. | 1118-yil 6-avgust – 1135-yil 29-avgust | al-Mustarshid billoh | Abu Mansur al-Fadl |
|
|
30. | 1135-yil 29-avgust – 1136 | Ar-Rashid billoh | Abu Jaʼfar al-Mansur |
|
|
31. | 1136 – 1160-yil 12-mart | al-Muqtafiy li-amrilloh | Abu Abdulloh Muhammad |
|
|
32. | 1160-yil 12-mart – 1170-yil 20-dekabr | al-Mustanjid billoh | Abu Muzaffar Yusuf |
|
|
33. | 1170-yil 20-dekabr – 1180-yil 30-mart | al-Mustadiy bi-amrilloh | Hasan |
|
|
34. | 1180-yil 2-mart – 1225-yil 4-oktyabr | An-Nosir | Abul Abbos Ahmad |
| |
35. | 1225-yil 5-oktyabr – 1226-yil 11-iyul | az-Zohir bi-amrilloh | Abu Nasr Muhammad |
|
|
36. | 1226-yil 11-iyul – 1242-yil 2-dekabr | al-Mustansir billoh | Abu Jaʼfar al-Mansur |
|
|
37. | 1242-yil 2-dekabr — 1258-yil 20-fevral | al-Mustaʼsim billoh | Abdulloh |
|
|
Qohira xalifaligi (1261-yil 13-iyun — 1517-yil 22-yanvar)
[tahrir | manbasini tahrirlash]1261-yilda Abbosiylar sulolasi hokimiyati Qohirada mahalliy mamluk sultonlari homiyligida sulolaning kadet boʻlimi tomonidan qayta tiklandi. Biroq, bu xalifalar sof diniy va ramziy shaxslar edi. Amalda esa hokimiyat Mamluklar qoʻlida edi. Qohirada qayta tiklangan xalifalik 1517-yilda Usmonlilar Misrni zabt etgunga qadar davom etdi. Shundan soʻng xalifa unvoni Usmonlilar sulolasiga oʻtdi.
Qohira Abbosiylari, asosan, Ayyubiylar sulolasi hukmronligidan keyin paydo boʻlgan Mamluklar sultonligi homiyligi ostidagi ramziy xalifalar edi[19][20].
T/R | xalifalik davri | Hukmdorlik ismi | Asl ismi | Ota-onasi | Muhim voqealar |
---|---|---|---|---|---|
1. | 1261-yil 13-iyun — 1261-yil 28-noyabr | al-Mustansir billoh | Abulqosim Ahmad |
|
|
2. | 1262-yil 16-noyabr — 1302-yil 19-yanvar | al-Hakim billoh | Abul Abbos Ahmad |
|
|
3. | 1302-yil 20-yanvar — 1340-yil fevral | al-Mustakfiy bi-amrilloh I | Abu ar-Rabiy Sulaymon |
| |
4. | 1340-yil fevral — 1341-yil 17-iyun | al-Vosiq billoh I | Abu Isʼhoq Ibrohim |
|
|
5. | 1341 — 1352 | 'al-Hakim bi-amrilloh II | Abul Abbos Ahmad |
| |
6. | 1352 — 1362 | al-Mutazid billoh I | Abul Fadl Abu Bakr |
| |
7. | 1362 — 1377 | Mutavakkil I | Abu Abdulloh Muhammad |
| |
8. | 1377 | al-Mustaʼsim billoh | Abu Yahyo Zakariya |
| |
(7.) | 1377 — 1383 | Mutavakkil I | Abu Abdulloh Muhammad |
| |
9. | 1383-yil sentyabr — 1386-yil 13-noyabr | [[Vosiq II|al-Vosiq billoh II | Abu Hafs Umar |
| |
(8) | 1386 — 1389 | al-Mustaʼsim billoh | Abu Yahyo Zakariya |
| |
(7.) | 1389 — 1406-yil 9-yanvar | Mutavakkil I | Abu Abdulloh Muhammad |
| |
10. | 1406-yil 22-yanvar — 1414-yil 9-mart | [[Mustaʼin (Qohira)|al-Mustaʼin billoh | Abul Fadl al-Abbos |
|
|
11. | 1414 — 1441 | al-Mutazid billoh II | Abul Fadl Dovud |
|
|
12. | 1441 — 1451-yil 29-yanvar | al-Mustakfiy billoh II | Abu ar-Rabiy Sulaymon |
|
|
13. | 1451 — 1455 | al-Qoim bi-amrilloh | Abu al-Baqo Hamza |
|
|
14. | 1455 — 1479-yil 7-aprel | al-Mustanjid billoh | Abu al-Mahasin Yusuf |
|
|
15. | 1479-yil 5-aprel — 1497-yil 27-sentyabr | Mutavakkil II | Abu al-lzz Abdulaziz |
|
|
16. | 1497 — 1508 | al-Mustamsik billoh | Abulsabr Yoqub |
| |
17. | 1508 — 1516 | Mutavakkil III | Muhammad |
| |
(16) | 1516 — 1517 | al-Mustamsik billoh | Abulsabr Yoqub |
| |
(17) | 1517 | Mutavakkil III | Muhammad |
|
Genealogiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Umm al-Walad“. Oxford Islamic Studies. 2015-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 15-noyabr.
- ↑ „The golden age of Islam (article)“ (en). Khan Academy. Qaraldi: 2023-yil 30-iyun.
- ↑ Khan, Syed Muhammad „خاندان بنو عباس“ (ur). عالمی تاریخ انسائیکلوپیڈیا. Qaraldi: 2023-yil 30-iyun.
- ↑ „Roznama Dunya: اسپیشل فیچرز :- خلافت عباسیہ کا خاتمہ“ (en). Roznama Dunya: اسپیشل فیچرز :-. Qaraldi: 2023-yil 30-iyun.
- ↑ „List of Rulers of the Islamic World | Lists of Rulers | Heilbrunn Timeline of Art History | The Metropolitan Museum of Art“ (en). The Metʼs Heilbrunn Timeline of Art History. Qaraldi: 2023-yil 30-iyun.
- ↑ Hays, Jeffrey „ABBASID RULERS (A.D. 750 to 1258) | Facts and Details“ (en). factsanddetails.com. Qaraldi: 2023-yil 30-iyun.
- ↑ Aikin, John. General biography: or, Lives, critical and historical, of the most eminent persons of all ages, countries, conditions, and professions, arranged according to alphabetical order. London: G. G. and J. Robinson, 1747 — 201-bet. ISBN 1333072457.
- ↑ Bobrick 2012, s. 24.
- ↑ Hurvitz 2002, s. 124; Zetterstéen & Pellat 1960, s. 271; Al-Tabari 1985–2007, v. 32: pp. 229-30; Ibn Khallikan 1842, s. 65.
- ↑ Bosworth 1987, ss. 222–223, 225.
- ↑ Kennedy 2006, s. 232.
- ↑ Bosworth, "Mu’tazz, " p. 793
- ↑ Cobb 2000, ss. 821–822.
- ↑ Zetterstéen & Bosworth 1993, ss. 476–477.
- ↑ Zetterstéen 1987, s. 777.
- ↑ Bennison, Amira K. (2009) The Great Caliphs: The Golden Age of the 'Abbasid Empire. Princeton: Yale University Press, p. 47. ISBN 0300167989
- ↑ Daftary, Farhad. The Isma'ilis: Their History and Doctrines (en). Cambridge University Press, 1992 — 384-bet. ISBN 978-0-521-42974-0.
- ↑ Hanne, Eric J.. Putting the Caliph in His Place: Power, Authority, and the Late Abbasid Caliphate. Fairleigh Dickinson University Press, 2007 — 204-bet. ISBN 978-0-8386-4113-2.
- ↑ Bosworth 2004, p. 7
- ↑ Houtsma & Wensinck 1993, p. 3
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Andoza:Bosworth-The New Islamic Dynasties
- Bobrick, Benson. The Caliph's Splendor: Islam and the West in the Golden Age of Baghdad. Simon & Schuster, 2012. ISBN 978-1416567622.
- Houtsma, M. Th.; Wensinck, A. J.. E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam 1913–1936. Leiden: BRILL, 1993. ISBN 978-90-04-09796-4.
- Lane-Poole, Stanley. The Mohammedan Dynasties: Chronological and Genealogical Tables with Historical Introductions. Westminster: Archibald Constable and Company, 1894. OCLC 1199708.
- Hurvitz, Nimrod. The Formation of Hanbalism: Piety into Power. New York: Routledge, 2002. ISBN 0-7007-1507-X.
- "Ahmad b. Abi Du'ad". The Encyclopedia of Islam, New Edition, Volume I: A–B. Leiden and New York: BRILL. 1960. 271 b. ISBN 90-04-08114-3. http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/ahmad-b-abi-duad-SIM_0391.
- Al-Tabari, Abu Ja'far Muhammad ibn Jarir. The History of Al-Ṭabarī.. Albany, NY: State University of New York Press, 1985–2007.
- Andoza:Ibn Khallikan's Biographical Dictionary
- The History of al-Ṭabarī, Volume XXXII: The Reunification of the ʿAbbāsid Caliphate: The Caliphate of al-Maʾmūn, A.D. 813–33/A.H. 198–213, SUNY Series in Near Eastern Studies.. Albany, New York: State University of New York Press, 1987. ISBN 978-0-88706-058-8.
- Kennedy, Hugh. When Baghdad Ruled the Muslim World: The Rise and Fall of Islam's Greatest Dynasty. Cambridge, MA: Da Capo Press, 2006. ISBN 978-0-306814808.
- Bosworth, C. E., ed (1993). "al-Muhtadī". Encyclopaedia of Islam. Volume VII: Mif–Naz (2nd nashri). Leiden: E. J. Brill. 476–477 b. ISBN 978-90-04-09419-2. https://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_islam_SIM_5437.
- Cobb, P. M. (2000). "ʿUmar (II) b. ʿAbd al-ʿAzīz". in Bearman, P. J.. Encyclopaedia of Islam. Volume X: T–U (2nd nashri). Leiden: E. J. Brill. 821–822 b. ISBN 978-90-04-11211-7. https://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_islam_COM_1282.
- Zetterstéen, K. V. (1987). "al-Muʿtaḍid Bi'llāh". in Houtsma, Martijn Theodoor. E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936, Volume VI: Morocco–Ruzzik. Leiden: Brill. p. 777. ISBN 978-90-04-08265-6. https://books.google.com/books?id=fWNpIGNFz0IC&pg=PA777.
- Bennison, Amira K. (2009) The Great Caliphs: The Golden Age of the 'Abbasid Empire. Princeton: Yale University Press, p. 47. ISBN 0300167989