Markaziy Osiyo

Markaziy Osiyo

Markaziy Osiyo

Markaziy Osiyo

Markaziy Osiyo

Markaziy Osiyo XIII asr

Markaziy Osiyo 1914-yil

Markaziy Osiyo 1920-yil

Markaziy Osiyo 2019-yil

Markaziy Osiyo - Osiyo materigining ichki qismidagi tabiiy mintaqa. Maydoni 6 mln. km². Shimoliy va gʻarbiy chekkasi Mongoliya, XXR bilan Rossiya Federatsiyasi oʻrtasidagi davlat chegarasigacha boʻlib, sharqi Katta Shinjon, jan va boshqalar. esa Tibet hududidagi Sangpo (Brahmaputra) daryosi va Hind daryosining yuqori qismi bilan oʻralgan. M.O. dengiz sathidan ancha baland joylashgan. Relyefi kenglik boʻylab choʻzilgan togʻ tizmalari (Mongoliya Oltoyi, Xangay, Xentey, Tyan-shan, Nanshan, Kunlun) va keng hamda ancha chuqur botiklar (Jungoriya, Gʻarbiy Mongoliyadagi Katta Koʻllar soyligi, Tarim, Saydam)dan iborat. Ayrim joylarida mutlaq balandlik dengiz sathidan past (mas, Turfon botigʻi — 154 m). Qum va shagʻalli baland tekisliklar, kichik togʻ koʻp. Iqlimi hamma yerda keskin kontinental, choʻl iqlimi; yogʻin kam, yiliga oʻrtacha 100–200 mm, markaziy qismlarida 10–30 mm, chekkalarida 300– 400 mm, jan.-sharqida, Tibet togʻlarining chetlarida 1000 mm va undan ham koʻproq. Qishda antitsiklon taʼsirida qattiq sovuq boʻladi, yanvarning oʻrtacha temperaturasi —10°, —25°, eng past temperatura —50°, —52°. Tyanshan, Nanshan, Qoraqurum togʻlarida muzliklar bor. Selenga, Irtish, Xuanxe, Yanszi, Brahmaputra, Hind, Mekong, Tarim, Xaydikgol, Kobdo, Tes, Manas, Urungu, Edzin-gol daryolari togʻlardan boshlanadi. Chuchuk suvli eng katta Xubsugul oqar koʻlining maydoni 2620 km², eng chuqur joyi — 238 m. M.O.da Gobi, Takla-. Makon, Alashan va boshqa choʻllar katta maydonni egallagan. Choʻl va chala choʻllar baland togʻlargacha koʻtarilib boradi. Balandlik mintaqalari Nanshanning sharqiy qismida, sharqiy Tyanshanning shim. yon bagʻirlarida va Mongoliya Oltoyiningjan.-gʻarbiy yon bagʻirlarida uchraydi. Xangay, Xentey togʻlari va Tibet togʻligining jan.-sharqiy chetlarida anchagina oʻrmonlar bor.

Markaziy Osiyo deganda, Sovet Ittifoqi parchalangandan keyin mustaqillikka erishgan beshta musulmon respublikalar: Qirgʻiziston, Qozogʻiston, Tojikiston, Turkmaniston va Oʻzbekiston nazarda tutiladi.

Sovetlar davrida bu hududga Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston atamasi qoʻllanilgan. Lekin, 1991 yilda mustaqillikka erishilgandan keyin, ham ushbu davlatlar, ham horijiy davlatlar Markaziy Osiyo atamasini qoʻllana boshlashdi. 1992 yilda besh davlat rahbarlari rasmiy uchrashuvida Markaziy Osiyo atamasini qabul qilishdi. Hozirda, bu atama dunyo hamjamiyati tomonidan qabul qilingan. Aksariyat halqaro tashkilot va tadqiqot institutlarida, Markaziy Osiyo boʻlimlari ochilgan.

Lekin, geografik nuqtai nazardan yondoshilsa, Markaziy Osiyoga Afgʻoniston, Moʻgʻuliston va Xitoyning Uygʻur viloyatlari ham kiradi. Bundan tashqari „Greater Central Asia“ yoki, Kengroq Markaziy Osiyo atamasi boʻr. Bu hududga, bazi siyosatchilar va tadqiqotchilar, ushbu zikr etilgan davlatlardan tashqari, Eron, Ozarbayjon, Turkiya, hatto Hindistonning bazi qismlarini ham qoʻshishadi.

Markaziy Osiyo darajasida, maʼlum bir maʼnoda hududiy hamkorlik harakatlari ham mavjud. Bu harakatlarning misolida Markaziy Osiyo Hamkorlik Tashkilotini ham koʻrsatish mumkin. Lekin, hozirgacha bunday harakatlarda maʼlum bir tartiblilik va davomiylik boʻlmadi.

Yirik shaharlari

Shahar	Davlat	Aholi	Tasvir	Maʼlumotlar
Toshkent	Oʻzbekiston	2,180,000 (2008)		Toshkent — Markaziy Osiyoning eng yirik qadimiy shaharlaridan biri — Oʻzbekiston Respublikasining poytaxtidir. Aholisi 2 million 500 ming kishini tashkil etadi.
Ashxobod	Turkmenistan	695,300 (2001)		Ashxobod — Oʻrta Osiyoda joylashgan Turkmaniston Respublikasining poytaxti.
Qobul	Afghanistan	3,000,000 (2008)		Afgʻoniston poytaxti.
Peshovar	Pakistan	2,955,254 (2006)
Mashhad	Iran	2,427,316 (2006)
Urumchi		2,681,834 (2006)		Urumchi (trans.: vulumuchi) — shimoli-gʻarbiy Xitoydagi eng katta va tez rivojlanayotgan shahar. Aholisi soni 2,1 milliondan ortiq. Urumchi dengizdan eng uzoq boʻlgan katta shahardir. Tyanshan togʻlarining shimolida joylashgan.
Mozori Sharif	Afghanistan	300,600 (2008)
Ulan Bator	Mongolia	1,067,472 (2008)
Samarqand	Uzbekistan	596,300 (2008)		Samarqand — Oʻzbekiston shaharlaridan biri, Samarqand viloyatining markaziy shahri.
Bishkek	Kyrgyzstan	1,250,000 (2007)
Oʻsh	Kyrgyzstan	232,800 (2009)		Oʻsh Markazi osiyoning qadimiy shaharlaridan biri uning tarihi 3000-yilga borib taqaladi aholisining asosiy qismi oʻzbeklar u qirgʻizistoning ikkinchi poytaxti va oʻsh vil.ning mamuriy markazi.
Ostona	Kazakhstan	700,000 (2009)
Dushanbe	Tajikistan	679,400 (2008)
Buxoro	Uzbekistan	237,900 (1999)
Olmota	Kazakhstan	1,420,747 (2009)
Andijon	Uzbekistan	379,400 (2011)