Ulugʻbek madrasasi (Buxoro)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Bu atamaning boshqa maʼnolari ham mavjud. Qarang: Ulugʻbek madrasasi.
Madrasa
Ulugʻbek madrasasi
Ulugʻbek madrasasi bosh fasadi
Mamlakat  Oʻzbekiston
Hudud Buxoro viloyati
Shahar Buxoro
Manzil M. Ulugʻbek MFY, Nurobod koʻchasi
Maktab yoʻnalishi sunniy
Mulkdor Davlat mulki. Buxoro viloyati madaniy me'ros boshqarmasi operativ boshqaruv huquqi asosida
Madrasa turi Katta
Meʼmoriy uslub Oʻrta Osiyo meʼmorchiligi
Loyiha muallifi Mirzo Ulugʻbek
Binokor Ismoil bini Toxir Isfahoni
Homiylar Mirzo Ulugʻbek
Binokorlik 1417-yil—1417-yilning kuzida
Maqomi Davlat himoyasida
Holati Buxoro yodgorliklarini tiklash tarixi muzeyi
Qurilish materiali Pishiq g'isht
Sayt [[1] Rasmiy sayt]
Ulugʻbek madrasasi (Buxoro) Vikiomborda

Koordinatalari: 39°46′35″N 64°25′3″E / 39.77639°N 64.41750°E / 39.77639; 64.41750 G O

Ulugʻbek madrasasi — Buxorodagi meʼmoriy yodgorlik (1417). Markaziy Osiyoda saqlanib qolgan eng koʻhna madrasa. Ulugʻbek qurdirgan madrasaning eng qadimiysi. Abdullaxon II davrida katta taʼmir ishlari olib borilgan (1586).

Bino Oʻrta Osiyo meʼmorchiligining gullagan davriga oid yodgorlik boʻlib, uning namunasida Oʻrta Osiyoning boshqa shaharlarida ham madrasa binolari qurilgan. Hozirda madrasa Buxoroda Temuriylar sulolasi davridan buyon saqlanib qolgan bunday kattalikdagi yagona bino hisoblanadi. Madrasa, shuningdek, Ulug‘bek tomonidan qurilgan uchta madrasa, saqlanib qolgan eng qadimiy bino hisoblanadi. U Abdulazizxon madrasasi roʻparasida joylashgan boʻlib, u bilan yagona meʼmoriy ansamblni tashkil etadi. Oʻrta Osiyo meʼmorchiligida bir-biriga qarama-qarshi boʻlgan ikkita binoning juftlashgan ansambli „qoʻsh“ (qoʻsh, qoʻsh), ikkita madrasaga nisbatan esa „qoʻsh madrasa“ atamasi bilan belgilanadi.

„Buxoro shahrining tarixiy markazi“ tarkibida 1993-yilda YuNESKOning Butunjahon merosi obʼyektlari roʻyxatiga kiritilgan. Hozirda Ulug‘bek madrasasida Buxoro yodgorliklarini taʼmirlash tarixi muzeyi joylashgan.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

XV asrning birinchi yarmida Oʻrta Osiyoning monumental qurilishida madrasa tipi ustun boʻlgan. Amir Temur (1370—1405) davrida baʼzi madrasalarda nafaqat o‘qimishli diniy kadrlar tayyorlanar edi, balki davlat mansabiga tayyorlanayotgan zodagon oilalardan bo‘lgan yigitlar ham yetishib chiqqan. Ulug‘bek (1409—1449) davrida madrasalar o‘ziga xos universitet rolini o‘ynagan bo‘lib, unda ilohiyot fanlari bilan bir qatorda astronomiya, matematika va falsafadan ham maʼruzalar o‘qilgan[2].

Shohrux (1409—1447) Temuriylar saltanatini boshqaruvi jarayonida oʻz oʻgʻli Ulugʻbekni Movarounnahr sultoni etib poytaxti Samarqand va ikkinchi muhim markaz — Buxoroga tayinlaydi[3]. Mirzo Ulugʻbek oʻziga boʻysungan shaharlarni imperiyaning intellektual markazlariga aylantirishni maqsad qilgan. Ulugʻbek tomonidan qurilgan uchta madrasa — Buxoro (1417), Samarqand (1417—1420) va Gʻijduvonda (1433) saqlanib qolgan[2].

Buxoro madrasasining qurilishi 1417-yilning kuzida tugallandi. Biroq davlat ishlari bilan band, shuningdek, xotini Ogʻabegimning vafoti munosabati bilan motam tutgan Ulug‘bek uni qurilish homiysi sifatida shaxsan 1419-yil 28-noyabrdagina ko‘rishga muvaffaq bo‘ldi. U o‘z madrasasida shogirdlarga va boshqa „loyiq“ odamlarga sovg‘alar ulashgan[3]. Ulug‘bek davrida va undan keyingi asrlarda bu madrasa Buxoroda ilm-fan va madaniy hayot markazi bo‘lgan[4].

Ulug‘bek qurdirgan madrasa bizgacha o‘zgargan holda yetib kelgan. 1585-yilda Abdullaxon II (1583—1598) davrida madrasa binosi qayta taʼmirlangan. 1586-yilda nufuzli Joʻybor shayxlaridan Xoja Sad (vaf. 1589-yil 23-oktyabr) tashabbusi va koʻmagi bilan tashqi tomoni va barcha hujralar taʼmirlangan. Shu bilan birga, restavratsiya jarayonida yozuv va naqshli koshinlar ishlatilgan. Keyinchalik XVI—XVII asrlarda binoning vaqt oʻtishi bilan buzilgan qismlari ham taʼmirlangan[5].

1841—1842-yillarda Buxoroda bo‘lgan N. V. Xonikov o‘sha paytda Ulug‘bek madrasasida 80 ta hujra (hujra) bo‘lib, uning shogirdlari vaqf tilxatlaridan 3,5 oltin daromad olganini yozib qoldirgan[4].

A.Fitratning yozishicha, XX asr boshlarida Ulugʻbek madrasasi kuf tilxatlaridan yiliga 800 tanga daromad olgan[4]. Ulugʻbek kutubxonasining yer mulki, doʻkonlar, savdo majmualari va boshqalar shaklida alohida vaqfi boʻlgan. Bu kutubxonaning moddiy va moliyaviy jihatdan mustaqil ishlashiga imkon bergan[4].

Keyinchalik Ulugʻbek madrasasi 1950—1970- va 1990—1996-yillarda taʼmirlanib, katta oʻzgarishlarga uchradi[5][4].

1993-yilda madrasa YuNESKOning Butunjahon merosi roʻyxatiga kiritilgan va 1994-yildan buyon Buxoro yodgorliklarini restavratsiya qilish tarixi muzeyi joylashgan[6][7].

Meʼmorchiligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bosh tarzida mahobatli peshtoq, 2 qanotida 2 qavatli hujralar va burchaklarida guldastalar joylashgan. Guldastalar tepasi qubbali qilib ishlangan. Madrasaning asosiy bezagi peshtogʻida boʻlib, unda sirkor gʻishtchalardan tashqari rang-barang gulli parchin va koshindan foydalanilgan. Ravokli peshtoqdan miyonsaroy orqali hovliga oʻgiladi. Miyonsaroy ichki gumbazi 12 qirrali, gʻishtdan toʻrsimon shakl qilinib, oralariga koʻk va havo rang koshin terilgan. Hovli (26x25 m) atrofini 2 qavatli hujralar qatori va peshtoqli 2 ayvon egallagan. Hovlining shim. va jan. tomonlari qisqaroq koʻrinishga ega boʻlib, devorlari, ravoq va peshtoqlari oq, feruza va binafsha rang sirkor gʻishtlar bilan pardozlangan. Hujralar ichi ganch suvokli. Madrasa (53x41,6 m) uncha katta emas, hujralari moʻʼjaz, oʻzaro mutanosib, ichki va tashqi tuzilishi oʻziga xos. Masjid (15,5*5,5 m) va darsxona (5,5x5,5 m) gumbazli, miyonsaroyning 2 yon tomonida joylashgan. Miyonsaroyning 2qavatida kutubxona bor. Xoja Saʼd Joʻyboriy tomonidan tashqi pesh togʻi va yonlaridagi hujralar taʼmir etilib (1586), peshtoq bezagida mayda yozuvli va naqshli koshin ishlatilgan. Hovli gʻarbidagi hujra tepasida ganchkori bezaklar orasida taʼmirlovchi usta Ismoil ibn Tohir ibn Mahmud Isfahoniy nomi saqlangan. Abdurazzoq Samarqandiyning xabar qilishicha, Ulugbek (1419-yil 28 noyabrda) madrasaga kelib ilm oluvchi talabalarga inʼomlar ulashgan. Bizgacha Ulugʻbek madrasasi ancha oʻzgargan holda yetib kelgan. 16—17-asrlarda, 1950—70 va 1990—96 yillarda taʼmirlangan. Naqshlarida yulduzsimon bezaklar koʻp. Ayvon ustunlari zarhallangan. Eshik tabaqalariga arab tilida „Bilim olish har bir musulmon erkak va ayol uchun farzdir“, degan ibora oʻyib yozilgan.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Музей истории реставрации памятников Бухары. Медресе Улугбека (начало XV века)“. Bukhara-museum.narod.ru. Qaraldi: 2020-yil 22-sentyabr.
  2. ↑ 2,0 2,1 Пугаченкова 1974, s. 443-444.
  3. ↑ 3,0 3,1 Архитектурная эпиграфика Узбекистана. Бухара 2016, s. 26—27.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Вохидов 2017, s. 61-65.
  5. ↑ 5,0 5,1 Ашуров 1968, s. 41-42.
  6. ↑ „Музей истории реставрации памятников Бухары. Медресе Улугбека (начало XV века)“. Bukhara-museum.narod.ru. 2020-yil 23-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 30-yanvar.
  7. ↑ НЭУ: Улугбек мадрасаси & 2000—2005, s. 782—783.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]



"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulugʻbek_madrasasi_(Buxoro)&oldid=4104720" dan olindi