Kontent qismiga oʻtish

Az-Zahir li-Iʼzaz dinillah

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Az-Zahir li-Iʼzaz dinillah
arabcha: الظاهر لإعزاز دين الله
Fotimiylar xalifaligi imomi va xalifasi
Saltanat 1021–1036
Oʻtmishdoshi Abu Ali al-Mansur
Davomchisi Al-Mustansir Billoh
Tugʻilishi 1005-yil 20-iyun
Cairo, Misr
Vafoti 1036-yi 13-iyun (30 yoshda)
Cairo, Misr
Farzandlari Al-Mustansir Billoh
Dini Ismoiliy, shia, islom

Abu al-Hasan (arabcha: أبو الحسن علي ابن الحاكم) (1005-yil 20-iyunda tugʻilgan – 1036-yil 13-iyunda vafot etgan) – Fotimiylarning yettinchi xalifasi (1021–1036). Az-Zahir li-I’zaz dinillah (arabcha: الظاهر لإعزاز دين الله[1]) laqabi bilan tanilgan. Hokimiyat tepasiga otasi Abu Ali al-Mansur gʻoyib boʻlganidan keyin kelgan.

1021-yil 14-fevralda al-Hakim gʻoyib boʻlganida hokimiyat tizgini uning singlisi Sitt al-Mulk oʻz qoʻliga oʻtdi. Sitt al-Mulk amakivachchasi Abdurahim ibn Ilyos al-Hakim tomonidan merosxoʻr etib tayinlanganiga qaramasdan, uning oʻrniga al-Hakimning 16 yoshli oʻgʻli Alini taxtga koʻtardi. Ali 28-mart kuni az-Zahir li-I’zoz dinillah nomi bilan qasamyod qildi[2]. Uning raqibi Abulqosim oʻzi gubernatorlik qilayotgan Damashqdan Qohiraga chaqirib olindi. Oradan bir necha oy oʻtgach esa Abulqosim oʻz joniga qasd qilib, vafot etdi[2].

Sitt al-Mulk vafotiga qadar (1023-yil fevral) hokimiyatni tepasida turgan. Tarixchi Thierry Bianquisning soʻzlariga koʻra, Sitt al-Mulk haqiqiy davlat arbobi boʻlgan[2]. U Fotimiylarning birinchi monarxi boʻlib, boshqaruv mas’uliyatini oʻz amaldorlari zimmasiga faol ravishda yuklagan. Biroq oxir-oqibat, Fotimiy xalifalarining toʻliq siyosiy zaiflashuviga olib keluvchi tendensiyaning boshlanishiga sabab boʻlgan[2].

Bu tuzum davrida Fotimiylar davlati inqirozga uchragan. 1023–1025-yillarda Misrda ocharchilik va vabo anarxiyaga olib keldi. Falastin va Suriyada esa badaviylar (1024–1029) oʻrtasida qoʻzgʻolon koʻtarildi. Qoʻzgʻolonchilar koalitsiyasi Fotimiy diplomatiyasi tomonidan parchalanib ketdi, shundan soʻng, general Anushtakin al-Dizbariy uni harbiy yoʻl bilan magʻlub etishga muvaffaq boʻldi.

Shu bilan birga, 1028-yilda hukmron doiralardan biri Ali ibn Ahmad Jarjaroy oʻz hamkasblarini yoʻq qilib, vazirlik lavozimini egallashga muvaffaq boʻldi va ushbu lavozimni 1045-yilgacha saqlab qoldi. Jarjaroy Vizantiya imperiyasi bilan yaxshi munosabatlarga ega edi. Vizantiya va saltanatning nasroniy subyektlari bilan munosabatlarni yaxshilash maqsadida 1009-yilda vayron qilingan Muqaddas qabr cherkovini qayta qurish ishlari Vizantiya imperatori Roman III bilan tuzilgan shartnomada qabr cherkovi xalifaning ruxsati bilan qayta tiklandi. Vizantiyaliklar tomonidan moliyalashtirilgan haqiqiy qurilish ishlari 1042-yilga qadar amalga oshirildi.

Darziylarni taʼqib qilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Keyingi yetti yil davomida darziylar eʼtiqod masalasida yangi xalifa az-Zahir tomonidan qattiq taʼqiblarga duch kelishgan[3]. Ushbu taʼqiblar Fotimiylar xalifaligi ichidagi hokimiyat uchun kurash natijasi edi. Darziylar yangi xalifani oʻz imomlari sifatida tan olishdan bosh tortganliklari uchun ham ularga shubha bilan qaralar edi. Koʻpgina aygʻoqchilar, asosan, ad-Daraziy tarafdorlari darziylar jamoasiga kirib borish uchun unitarlik harakatiga qoʻshilishdi. Aygʻoqchilar muammo qoʻzgʻatishga va darziylarning obroʻsiga putur yetkazishga kirishdilar. Bu esa darziylar jamoasi va yangi xalifa oʻrtasida kelishmovchilikka sabab boʻldi. Tortishuvlar Antioxiyadan Iskandariyagacha boʻlgan hududga qadar yoyildi, u yerda oʻn minglab darziylar Fotimiylar armiyasi tomonidan oʻldirib yuborildi[4]. Eng katta qirgʻin Antioxiyada boʻlib, u yerda 5000 nafar, keyinchalik Halabda darziylarning taniqli vakillari oʻldirilgan[4]. Natijada, asirga olinganlar yo oʻz eʼtiqodlaridan voz kechishga majbur boʻlishgan yoki oʻlimga mahkum etilgan. Omon qolgan darziylar, asosan, Livan janubida va Suriyadan topilgan. 1038-yilda, az-Zahir vafotidan ikki yil oʻtgach, darziylar harakati qayta tiklanishi mumkin edi, chunki az-Zahirning oʻrniga hokimiyat tepasiga kelgan yangi rahbar kamida bir nafar darziylarning taniqli lideri bilan doʻstona siyosiy aloqalarga ega boʻlgan edi[3].

Oʻlimi va merosi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Az-Zahir li-Iʼzaz dinillah oʻn toʻrt yil davomida imomlik qilgan. Az-Zahirning oʻgʻli Ali 1036-yil 13-iyunda vabodan vafot etgach, uning oʻgʻli al-Mustansir sakkizinchi xalifa etib tayinlangan.

  1. Brett 2017.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 Bianquis 2002.
  3. 3,0 3,1 Rebecca Erickson. "The Druze". Encyclopedia of New Religious Movements. Archived from the original on 18 May 2015. https://web.archive.org/web/20150518085757/http://www.sacredtribesjournal.org/images/Encyclopedia/The_Druze.pdf. 
  4. 4,0 4,1 Moukarim, Moustafa F, About the Faith of The Mo'wa'he'doon Druze, 26 April 2012da asl nusxadan arxivlandi
Az-Zahir li-Iʼzaz dinillah
Humkdorlik unvoni
Oldingisi Fotimiylar xalifasi
1021-yil 13-fevral – 1036-yil 13-iyun
Keyingisi
Shialik unvonlari
Oldingisi Ismoiliy imomlari
1021-yil 13-fevral – 1036-yil 13-iyun
Keyingisi