Jahon merosi qoʻmitasi
Butunjahon merosi qoʻmitasi UNESCOning Butunjahon merosi roʻyxatiga kiritiladigan obyektlarni, jumladan, Butunjahon merosi roʻyxati va Xavf ostidagi Butunjahon merosi roʻyxatini saralaydi, Jahon merosi fondidan foydalanishni belgilaydi va ishtirokchi-davlatlarning soʻrovlariga koʻra moliyaviy yordam ajratadi[1]. U 21 ta ishtirokchi--davlatning[2][1] vakillaridan iborat boʻlib, ular Ishtirokchi — davlatlar Bosh Assambleyasi tomonidan toʻrt yillik muddatga saylanadi[3]. Bu partiyalar Butunjahon merosi konventsiyasi va Butunjahon merosi roʻyxati bilan bogʻliq qarorlar va takliflar boʻyicha ovoz beradi.
Butunjahon merosi konventsiyasiga koʻra, qoʻmita aʼzosining vakolat muddati olti yilni tashkil qiladi. Biroq, koʻpgina ishtirokchi-davlatlar boshqa ishtirokchi-davlatlarga ham qoʻmitaga xizmat qilish imkoniyatini berish uchun oʻz vakolat muddatini toʻrt yil bilan cheklashni ixtiyoriy ravishda tanlaydilar[3]. XV Bosh Assambleyada (2005) saylangan barcha aʼzolar oʻz vakolatlarini olti yildan toʻrt yilga qisqartirishni ixtiyoriy ravishda tanlaganlar[3].
Butunjahon meros qoʻmitasining muhokamasida uchta maslahat organi, IUCN, ICOMOS va ICCROM ishtirok etadi[4][5].
Seanslar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Butunjahon merosi qoʻmitasi yiliga bir marta mavjud Jahon merosi obyektlarini oʻrganish masalalarini muhokama qilish va mamlakatlar tomonidan berilgan nomzodlarni roʻyxatga olish uchun navbatdagi sessiyaga yigʻiladi[3]. Navbatdan tashqari majlislar shtat aʼzolarining uchdan ikki qismining talabiga binoan chaqirilishi mumkin[6]. Uchrashuvlar Butunjahon merosi qoʻmitasiga aʼzo davlatlar hududida, ularning taklifiga binoan oʻtkaziladi. Mintaqalar va madaniyatlar oʻrtasidagi almashinuv tanlov uchun koʻrib chiqiladi va keyingi sessiya uchun joy har bir sessiya oxirida qoʻmita tomonidan tanlanadi[6].
| Sessiya[7] | Yil | Kun | Mehmon shahar |
|---|---|---|---|
| 1 | 1977 | 27-iyun-1-iyul |  Paris
|
| 2 | 1978 | 5-sentyabr-8-sentyabr |  Washington, D. C.
|
| 3 | 1979 | 22-oktyabr-26-oktyabr |  Cairo & Luxor
|
| 4 | 1980 | 1-sentyabr-5-sentyabr | Paris
|
| 5 | 1981 | 26-oktyabr-30-oktyabr |  Sydney
|
| 6 | 1982 | 13-dekabr-17-dekabr | Paris
|
| 7 | 1983 | 5-dekabr-9-dekabr |  Florence
|
| 8 | 1984 | 29-oktabr-2-noyabr |  Buenos Aires
|
| 9 | 1985 | 2-dekabr-6-dekabr | Paris
|
| 10 | 1986 | 24-noyabr-28-noyabr | Paris
|
| 11 | 1987 | 7-dekabr-11-dekabr | Paris
|
| 12 | 1988 | 5-dekabr-9-dekabr |  Brasília
|
| 13 | 1989 | 11-dekabr-15-dekabr | Paris
|
| 14 | 1990 | 7-dekabr-12-dekabr |  Banff
|
| 15 | 1991 | 9-dekabr-13-dekabr |  Carthage
|
| 16 | 1992 | 7-dekabr-14-dekabr | Santa Fe
|
| 17 | 1993 | 6-dekabr-11-dekabr |  Kolumbiya Cartagena
|
| 18 | 1994 | 12-dekabr-17-dekabr |  Phuket
|
| 19 | 1995 | 4-dekabr-9-dekabr |  Berlin
|
| 20 | 1996 | 2-dekabr-7-dekabr |  Mérida
|
| 21 | 1997 | 1-dekabr-6-dekabr | Naples
|
| 22 | 1998 | 30-noyabr-5-dekabr |  Kyoto
|
| 23 | 1999 | 29-noyabr-4-dekabr |  Marrakech
|
| 24 | 2000 | 27-noyabr-2-dekabr | Cairns
|
| 25 | 2001 | 11-dekabr-16-dekabr |  Helsinki
|
| 26 | 2002 | 24-iyun-29-iyun |  Budapest
|
| 27 | 2003 | 30-iyun-5-iyul | Paris
|
| 28 | 2004 | 28-iyun-7-iyul |  Suzhou
|
| 29 | 2005 | 10-iyul-17-iyul |  Durban
|
| 30 | 2006 | 8-iyul-16-iyul |  Vilnius
|
| 31 | 2007 | 23-iyun-1-iyul |  Christchurch
|
| 32 | 2008 | 2-iyul-10-iyul | Quebec City
|
| 33 | 2009 | 22-iyun-30-iyun |  Seville
|
| 34 | 2010 | 25-iyul-3-avgust | Brasília
|
| 35 | 2011 | 19-iyun-29-iyun | Paris
|
| 36 | 2012 | 25-iyun-5-iyul |  Saint Petersburg
|
| 37 | 2013 | 17-iyun-27-iyun |  Phnom Penh
|
| 38 | 2014 | 15-iyun-25-iyun |  Doha
|
| 39 | 2015 | 28-iyun-8-iyul | Bonn
|
| 40 | 2016 | 10-iyul-20-iyul |  Istanbul
|
| 41 | 2017 | 2-iyul-12-iyul |  Kraków
|
| 42 | 2018 | 24-iyun-4-iyul |  Manama
|
| 43 | 2019 | 30-iyun-10-iyul |  Baku
|
| 44 | 2020-2021 | Originally scheduled for 2020. Postponed to an extended 16 July-31 July 2021 session due to the COVID-19 pandemic.[8] |
Fuzhou
|
| 45 | 2022 | Originally scheduled for 19 June-30 June in Kazan, Russia. Postponed indefinitely due to the Russian invasion of Ukraine.[9] |
Byuro[tahrir | manbasini tahrirlash]
Har bir navbatdagi sessiya yakunida qo‘mita vakolati keyingi sessiyagacha davom etadigan aʼzolar orasidan rais, besh nafar rais o‘rinbosari va maʼruzachini saylaydi[6]. Ular Byuro sifatida tanilgan va ularning vakillari Butunjahon merosi qoʻmitasi ishini muvofiqlashtirish, jumladan, ish uchrashuvlari sanalari, soatlari va tartibini belgilash uchun javobgardir[1].
Ovoz berish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Butunjahon merosi qoʻmitasining har bir aʼzosi bir ovozga ega. Qarorlar odatda koʻpchilik ovoz bergandan soʻnggina qabul qilinadi, betaraflar ovoz berishda ishtirok etmagan deb hisoblanadi. Agar rais, ikki yoki undan ortiq aʼzo davlatlar tomonidan yashirin ovoz berish talab qilinmasa, ovoz berish qoʻl koʻtarish yoʻli bilan beriladi[6].
Aʼzolar[tahrir | manbasini tahrirlash]
UNESCO Butunjahon merosi qoʻmitasining hozirgi aʼzolari
| Aʼzo davlat [10] | Mandat |
|---|---|
| Australia
|
2017-2021-yillar |
| Bahrain
|
2017-2021-yillar |
 Bosnia and Herzegovina
|
2017-2021-yillar |
| Brazil
|
2017-2021-yillar |
| China
|
2017-2021-yillar |
 Egypt
|
2019-2023 yillar |
 Efiopiya
|
2019-2023-yillar |
 Guatemala
|
2017-2021-yillar |
| Hungary
|
2017-2021-yillar |
 Kyrgyzstan
|
2017-2021-yillar |
 Mali
|
2019-2023-yillar |
 Nigeriya
|
2019-2023-yillar |
 Norway
|
2017-2021-yillar |
 Oman
|
2019-2023-yillar |
| Russia
|
2019-2023-yillar |
 Saint Kitts and Nevis
|
2017-2021-yillar |
 Saudi Arabia
|
2019-2023-yillar |
| South Africa
|
2019-2023-yillar |
| Spain
|
2017-2021-yillar |
| Thailand
|
2019-2023-yillar |
 Uganda
|
2017-2021-yillar |
| Jami | 21 |
Tanqid[tahrir | manbasini tahrirlash]
Butunjahon merosi qoʻmitasi qarorlarini muhofaza qilish maqsadlariga zarar yetkazuvchi siyosatlashuvning kuchayishiga, xususan, Jahon merosi roʻyxatiga yangi nomzodlar bilan bogʻliq ayrim holatlarga bogʻliq vaziyatlar, shuningdek, xavf ostida boʻlgan Butunjahon merosi roʻyxatidagi obyektlarni qayta koʻrib chiqish bilan bogʻliq muammolari yuzasidan tan qilingan[11][12]. 2010 yilda Vengriya, Shveytsariya va Zimbabve kabi partiya davlatlari bunday siyosiylashtirishga qarshi rasmiy norozilik bildirishdi[5].
2011-yilda Butunjahon merosi qoʻmitasi tomonidan Jahon merosi roʻyxatining Global strategiyasi boʻyicha soʻralgan tashqi audit siyosiy mulohazalari haqiqatan ham chiqarilgan qarorlarga taʼsir etadi degan xulosaga keldi[5]. Unga koʻra, Butunjahon merosi konventsiyasining 9-moddasiga qaramay, qoʻmita vakillarining tarkibi ekspertlardan diplomatlarga oʻtgani va maslahatchi organlarning fikrlari koʻpincha Jahon merosi qoʻmitasi qarorlaridan farq qilinishi aniqlangan[5].
2016-yilda Butunjahon merosi qoʻmitasi yashirin ovoz berishda Quddusning eng muqaddas joylaridan biri boʻlmish Maʼbad togʻini faqat „musulmonlarning muqaddas sajdagohi“ deb atagan rezolyutsiyani qabul qilganidan soʻng Isroil oʻzining UNESCOdagi elchisini qoʻmitadan chiqarib tashlanishini soʻradi, makur inshoot yahudiylar uchun ham qadrli ekanligi hamda nasroniylar tomonidan hurmat qilinishi hisobiga mazkur qaror notoʻgʻri deya baholandi[13][14].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 UNESCO. „The World Heritage Committee“. UNESCO. Qaraldi: 2019-yil 27-iyun.
- ↑ According to the UNESCO World Heritage website, States Parties are countries that signed and ratified The World Heritage Convention. As of March 2013, there were a total of 170 State Parties.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 „The World Heritage Committee“. UNESCO World Heritage Site. Qaraldi: 2006-yil 14-oktyabr.
- ↑ UNESCO World Heritage Centre. „Advisory Bodies“. UNESCO World Heritage Centre. Qaraldi: 2019-yil 27-iyun.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Office of the External Auditor for the United Nations Scientific, Educational and Cultural Organization (2011) Independent Evaluation by the UNESCO External Auditor, Volume 1: Implementation of the Global Strategy for the Credible, Balanced and Representative World Heritage List. UNESCO Headquarters, Paris.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 UNESCO Intergovernmental Committee for the Protection of the World Natural and Cultural Heritage (2015) Rules of Procedure. World Heritage Centre, Paris. Download available at https://whc.unesco.org/en/committee/ (27 June 2019)
- ↑ „Sessions“. UNESCO World Heritage Site.
- ↑ UNESCO. „Extended 44th World Heritage Committee session opens in Fuzhou, China“. UNESCO (2021-yil 16-iyul). Qaraldi: 2021-yil 23-iyul.
- ↑ „UNESCO indefinitely postpones planned world heritage meeting in Russia“. The Art Newspaper (2022-yil 22-aprel). Qaraldi: 2022-yil 24-aprel.
- ↑ Centre. „UNESCO World Heritage Centre – 40th session of the Committee“. whc.unesco.org. Qaraldi: 2018-yil 27-mart.
- ↑ Meskell, Lynn (Winter 2014). "States of Conservation: Protection, Politics, and Pacting within UNESCO's World Heritage Committee". Anthropological Quarterly 87: 217–243. doi:10.1353/anq.2014.0009. https://muse.jhu.edu/article/537352/pdf.
- ↑ The Economist. 2010. UNESCOʻs World Heritage Sites: A Danger List in Danger. Accessed 27 June 2019.
- ↑ „U.S. to Withdraw From UNESCO. Here's What That Means“. Nationalgeographic.com (2017-yil 12-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 21-mart.
- ↑ Tress. „UNESCO adopts another resolution ignoring Jewish link to Temple Mount“. The Times of Israel (2016-yil 26-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 21-mart.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- YuNESKOning Jahon merosi portali — rasmiy veb-sayt (in English and French)
- Butunjahon merosi roʻyxati — barcha yozilgan ob’ektlarning rasmiy qidiruv roʻyxati