Zakotning hisobi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Zakot (arabcha: زكاة zakot, „poklovchi“[1], shuningdek , Zakot al-mal arabcha: زكاة ألمال, „mol zakot“[2]) islomda diniy soliq va/yoki diniy farz sifatida qabul qilingan sadaqa shaklidir[3][4][5][6] zarur mezonlarga javob beradigan barcha musulmonlar uchun boylik[7], va Islomning besh ustunidan biri[8]. Zakot oluvchilarga yetimlar, bevalar, kambagʻal musulmonlar, qarzga botganlar, sayohatchilar, zakot yigʻuvchilar, Islomni yangi qabul qilganlar, islom ruhoniylari kiradi[9][10][11]. Zakot insonning mol-dunyosini, qalbini va umuman tuban xususiyatlarini poklash va ularning oʻrniga fazilatlarni toʻldirish uchun buyuriladi[12].

Zakot daromad va mol-mulkning turi va qiymatiga qarab[13][14] nisob deb nomlanuvchi minimal miqdordan yuqori boʻladi[7]. Qur’onda zakot boʻyicha qanday boylik turlari soliqqa tortilishi va qancha ehson qilish kerakligi haqida aniq koʻrsatmalar berilmagan va islom ulamolari nisob miqdori va zakotning boshqa jihatlari haqida turlicha fikr bildirishadi[15]. Biroq, asosiy vositalar (masalan, pul) va savdo-sotiq va zargarlik buyumlari uchun toʻlanadigan zakot miqdori odatda 2,5% (1/40) ni tashkil qiladi[8]. Zakot, shuningdek, qishloq xoʻjaligi mahsulotlari, qimmatbaho metallar, foydali qazilmalar va chorva mollari uchun tovarlar turiga qarab 2,5 foizdan 20 foizgacha oʻzgarib turadi[16][17]. Biznesdan olingan daromadlar, maoshlar va boshqa vositalar anʼanaviy ravishda ozod qilinadi[18].

Doktrina[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qur’on zakotning ahamiyati haqida gapirsa ([Qurʼon 7:156] [19]) va uni kim olishi haqida umumiy koʻrsatmalar beradi ([19][Qurʼon 2:215]), qaysi boylik turlari „zakot“ ekanligi va zakotda qancha miqdorda berilishi haqida ham maʼlumot berilmagan[15].

Hadisda zakot haqida baʼzi boylik turlari (masalan, bugʻdoy, javdar, xurmo, mayiz, tuya, kumush) zikr qilingan boʻlsa, koʻplarida esa yoʻq. Binobarin, atoqli fiqh olimi Yusuf al-Qarodaviy zakotni tartibga solishda ijmo (ulamolar kelishuvi) va qiyos (oʻxshatish yoki ishda umumiy boʻlganligi sababli shunga oʻxshash bir hukmni qoʻllash) qoʻllanilishi muhimligini taʼkidlaydi, sabab esa (`illah)[20]. Hadisda zakot faqat kumushga farz qilingan boʻlsa-da, „Oltin mollar uchun kumushga boʻlgani kabi, zakot ham farz“ (yaʼni oʻninchining toʻrtdan biri) qoidasi ijmodan foydalanishga misoldir. Muhammad paygʻambar tomonidan[21]. Kumush va oltinga nisbatan zakot qoidalari ham qiyosga misol boʻla oladi, chunki ikkala metal ham „bir qancha mamlakatlarda oʻlchov va qiymat ombori sifatida qoʻllaniladi“ va shunga oʻxshash[22].

Muhammad Najotualloh Siddiqiyga koʻra, ulamolar (islom olimlari) zakot stavkalari boʻyicha „islom qonunlari bilan doimiy ravishda belgilab qoʻyilgan zakot stavkalari borasida bir ovozdan“ fikrdalar", ammo „bir qator“ soʻnggi yozuvchilar, „asosan iqtisodchilar“ bu stavkalarni oʻzgartirish tarafdori"[23].

Oltin va kumush[tahrir | manbasini tahrirlash]

Umaviylar xalifasi oltin dinori

Al-Qaradaviy Oltin zakot haqida Imom Shofeʼiyning „ Ar Risolah“ asarida shunday iqtibos keltiradi: „Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kumush puldan zakot berishga buyurdilar va undan keyin musulmonlar oltindan zakot yigʻdilar. Ular yo Paygʻambarimizning bizning zamonamizgacha yetib kelmagan hadislariga tayangan yoki oltin va kumushning pulga oʻxshashligi sababli qiyos qoʻyganlar, chunki har ikkisi ham bir qancha mamlakatlarda oʻlchov va qiymat ombori sifatida ishlatilgan“[22][24].

Zargarlik buyumlari va qimmatbaho metallar, masalan, oltin va kumushlar, hatto bezak maqsadlarida ishlatilsa ham, zakotga kiradi[25]. Zakotni mol-mulk, oltin, daromad, olmos va hokazolardan hisoblash mumkin va zakot berishdan oldin, kim zakotga loyiqligini koʻrish kerak[26].

Qishloq xoʻjaligi mahsulotlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bugʻdoy hosili

Qardaviy fikricha, zakot haqidagi hadisda zikr qilingan don va mevalar bugʻdoy, javdar, xurmo va mayiz bilan chegaralangan. Biroq, koʻpchilik ulamolar zakotni hadisda keltirilgan narsalar bilan cheklash oʻrniga, Paygʻambarimiz (s.a.v.) zikr qilgan don va mevalarga oʻxshatib, turli xil don va mevalarga zakotni belgilaganlar. Xuddi shu maʼnoda biz ipak, sut va boshqa hayvonot mahsulotlariga oʻxshatishni qoʻllaymiz, chunki ular anʼanalarda keltirilgan asalga oʻxshaydi. Rivoyat qilinishicha, Umar (roziyallohu anhu) otlarning qadri baland boʻlib qolganini payqagach, ularga zakot berishni buyurganlarida: „Har qirqta qoʻydan bittadan qoʻy olib, otlarni hech narsasiz qoldiramizmi?“, deb zakotga qiyoslaganlar. Umar roziyallohu anhuga bu borada Abu Hanifa ergashdi[22].

Xurmo yoki don uchun mumtoz fiqhiy nisob besh vaq (609,84 kg) boʻlib, xurmo yoki don miqdori undan kam boʻlsa, zakot berilmaydi[27]. Har bir ekin uchun yerning yalpi hosilidan zakot beriladi[18].

Chorvachilik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Chorva yoki chorvaning " zakoti „, Al-Anʼom arabcha: زكاة الأنعام[28] Al-Qarodaviy[29] Fiqh az-Zakot va boshqa anʼanaviy zakot fiqhi qoʻllanmalariga koʻra (masalan, Islom Kotob tomonidan chop etilgan[30]) qoʻy, sigir va tuya kabi chorva mollarining zakotini toʻlash kerak. batafsil jadvalga muvofiq turdagi.

Yozuv va chorvachilik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Chorvachilik (Al-Anʼom) va ularni Alloh taolo qanday yaratganligi Qur’onda Anʼom surasi (136)[31], va Nahl surasi (5)da zikr qilingan[32]. Qoʻy va kambagʻallarni boqish “Haj" surasida (28) zikr qilingan[33].

Gunohkorlar chorvaning zakotini bermaganliklari uchun jahannamda azoblanadilar, degan hadisda zikr qilinadi: Abu Zar roziyallohu anhu rivoyat qiladilar: "Bir kuni men u zot (Rasululloh)ning oldilariga bordim, u zot: "Jonim qoʻlida boʻlgan Allohga qasamki, (yoki) dedilar. „Undan oʻzga iloh yoʻq boʻlgan Allohga qasamki, kimning tuyasi, sigir yoki qoʻyi boʻlsa-yu, zakotini bermasa, qiyomat kuni oʻsha hayvonlar avvalgidan kattaroq va semizroq keltiriladi. uni tuyoqlari ostiga bosib, shoxlari bilan qoqib qoʻyadi va (oʻsha hayvonlar aylana boʻlib keladi): Qachonki oxirgisi oʻz navbatini qilsa, birinchisi yana boshlanadi va bu azob Alloh taolo hukmlarini tugatgunicha davom etadi. odamlar orasida.“ (Buxoriy, 2-jild, 24-kitob, 539-son)[34].

Tuyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

A camel harnessed to a cart loaded with branches and twigs
Tuya qoralama hayvon sifatida ishlatilgan

Quyidagi jadvalda tuyalar soni va tegishli zakot miqdori koʻrsatilgan[29].

Raqam egasi Zakot [35]
1-4 0
5-9 1 ta echki yoki qoʻy (1 yosh)
10-14 2 ta echki yoki qoʻy (1 yosh)
15-19 3 ta echki yoki qoʻy (1 yosh)
20-24 4 echki yoki qoʻy (1 yosh)
25-35 1 Bir yoshli tuya
36-45 1 Ikki yoshli tuya
46-60 1 uch yoshli tuya
61-75 Toʻrt yoshli tuya
76-90 2 Ikki yoshli tuya
91-120 2 Uch yoshli tuya
121-129 3 ta uch yoshli tuya
130-139 2 Ikki yoshli tuya + Uch yoshli tuya
140-149 1 Ikki yoshli tuya + 2 Uch yoshli tuya
150-159 3 Uch yoshli tuya
160-169 4 Ikki yoshli tuya
170-179 1 Uch yoshli tuya +3 Ikki yoshli tuya
180-189 2 Uch yoshli tuya +2 Ikki yoshli tuya
190-199 3 Uch yoshli tuya +1 Ikki yoshli tuya
200-209 4 Uch yoshli tuya yoki 5 Ikki yoshli tuya

Sigirlar va buyvollar (uy va yovvoyi emas)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sigirlar

Al-Qaradaviyga koʻra sigirlar uchun nisobni belgilovchi hadis/hadislar yoʻq:

Tuyalar misolida koʻrganimizdek, sigirlarning nisobini va zakot stavkalarini bizga beradigan sahih (sahih) hadislar yoʻq. Buning sababi, Hijoz hududida (Makka va Madina atrofida) sigirlar kam boʻlganligidandir; Bu sigirlarning kattaligi va qiymati jihatidan tuyalarga yaqin boʻlgani uchun ham boʻlishi mumkin, shuning uchun Paygʻambar alayhissalom ularning stavkalarini aniq oʻxshashligi faraziga koʻra belgilamaganlar. Ammo bu borada sahih hadis yoʻqligi nisob va stavkalarni belgilash borasida faqihlarning turlicha qarashlarini qoldirgan[36].

Biroq, “to‘rt mazhabning ma’rifatli mavqei”ga ko‘ra, nisob 30 sigir bo‘lib, 30-39 sigirning zakoti bir yoshli sigir, 40-59 sigirning zakoti ikki bo‘ladi. Yoshli sigir va boshqalar[36] (pastga qarang).

Raqam egasi Zakot [36]
1-29 0
30-39 1- Bir yoshli Buqa-Buzoq (erkak)
40-59 1- Ikki yoshli sigir-buzoq (urgʻochi)
60-69 2- Bir yoshli buzoq (erkak yoki urgʻochi)
70-79 1- Ikki yoshli sigir-buzoq (ayol) + 1- bir yoshli buqa-buzoq (erkak)
80-89 2- Ikki yoshli sigir-buzoq (ayol)
90-99 3- Bir yoshli sigir-buzoq (ayol)
100-109 1- Ikki yoshli sigir-buzoq (ayol) + 2- bir yoshli buqa-buzoq (erkak)
110-119 2- Ikki yoshli sigir-buzoq (ayol) + 2- bir yoshli buqa-buzoq (erkak)
120-129 3- Ikki yoshli sigir-buzoq (ayol) yoki 4- bir yoshli buqa-buzoq (erkak)

Qoʻy va echkilar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qoʻy
Echkilar

Qoʻy va echkilarning soni qirqqa yetmaguncha zakot boʻlmaydi.

[Erkak yoki ayol koʻrsatilmagan].

Raqam egasi Zakot [37]
1-39 0
40-120 1- Echki yoki qoʻy (1 yoshdan kam boʻlmagan)
121-200 2- Echki yoki qoʻy (1 yoshdan kichik boʻlmagan)
201-300 3- Echki yoki qoʻy (1 yoshdan kam boʻlmagan)
301-400 4- Echki yoki qoʻy (1 yoshdan kichik boʻlmagan)
401-500 5- Echki yoki qoʻy (1 yoshdan kam boʻlmagan)
Va shunday bir Evert 100 Echki yoki qoʻyda 1 ta toʻlov bor

Zamonaviy amaliyot[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tadqiqotchi Rassel Pauellning soʻzlariga koʻra, 2010-yildan boshlab zakot shtat qonunchiligi boʻyicha majburiy boʻlgan va koʻpchilik musulmonlar boʻlgan oltita davlatda: Liviya, Malayziya, Pokiston, Saudiya Arabistoni, Sudan va Yamanda davlat tomonidan yigʻilgan[38].

Bahrayn, Bangladesh, Misr, Indoneziya, Eron, Iordaniya, Quvayt, Livan va Birlashgan Arab Amirliklarida hukumat tomonidan boshqariladigan, ammo ixtiyoriy zakot hissasi dasturlari mavjud edi[39][40].

Zakot majburiy boʻlgan davlatlar, qanday mol-mulk (va baʼzan daromadlar) „zakot qilinadigan“ – zakotga hissa qoʻshish huquqiga ega ekanligini aniqlashda farq qiladi[41]. 1995-yilda Fouad Abdulloh al-Umar[42] tomonidan olib borilgan tadqiqotda koʻplab farqlar aniqlangan[41].

  • Qishloq xoʻjaligi mahsulotlari. Oltita davlat ham qishloq xoʻjaligi mahsulotlaridan zakot oladi, lekin Malayziyada faqat guruch zakotga toʻgʻri keladi[41][42].
  • Chorvachilik. Beshta davlat (Liviya, Malayziya, Saudiya Arabistoni, Sudan, Yaman) chorva mollarini zakotga soladi. Faqat bitta davlatga (Liviya) qishloq xoʻjaligi ishlarida (shudgorlash, sugʻorish va h.k.) ishlatiladigan tuyalar va sigirlar kiradi[41][42].
  • Qimmatbaho metallar. Oltin, kumush, naqd pul va koʻrinmas boylikning boshqa shakllaridan zakot toʻrtta davlatda yigʻiladi, biroq turli mamlakatlarda mol-mulk turlicha baholanadi[41].
  • Erga koʻmilgan xazinalar. Uchta davlat (Liviya, Saudiya Arabistoni va Sudan) yerga koʻmilgan xazinalar uchun zakot yigʻadi[41].
  • Daromad keltiradigan boylik. Faqat bir davlat, Sudan, 'daromad keltiradigan boylikdan, masalan, ijaraga olingan mulk, fabrikalar, fermer xoʻjaliklari va hokazolar uchunʼ zakot beradi va ikki davlatda (Sudan va Saudiya Arabistoni) 'qoidalar zavodlarga nisbatan zakot yigʻishni nazarda tutadi, mehmonxonalar, sanʼat ishlab chiqaruvchi kompaniyalar, taksi egalari va koʻchmas mulk agentlari ofislari[41][43].
  • Daromad. Oltita davlatdan faqat ikkitasida daromaddan zakot olinadi: „Saudiya va Malayziya qoidalari tekin kasbiy ish oʻrinlari va xodimlarning maoshlariga nisbatan zakot belgilash bilan bir xil[43] Kahf (1999: 27-8)[44] Saudiya Arabistonida ayrim kasb egalarining (shifokorlar, muhandislar, huquqshunoslar va boshqalar) daromadlari mustaqil ishlagan taqdirdagina zakotga tobe boʻladi, lekin maoshli boʻlsa, zakotga toʻgʻri kelmasligini tushuntiradi. Yamanda zakotga kiritilgan, lekin har doim – mustaqil yoki maoshli – Sudanda“[45][42].

Shuningdek qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Eslatmalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zakotning vojib boʻlishi uchun zarur boʻlgan shartlar Nisob miqdoridan ortiq boʻlgan moldan tashqari: mol egasining voyaga yetgan va aqli raso boʻlishi; mulkdan voz kechishga qodir. Sigir, qoʻy, tuyaga kelsak, chorva mollari kamida oʻn ikki oy davomida egasida boʻlishi kerak. Ammo oʻn ikkinchi oyning boshida zakot shartlari bajarilsa, oyning oxirida baʼzi shartlar yoʻqolsa, zakot vojibligi saqlanib qoladi[15].

  1. Benda-Beckmann, Franz von. Social security between past and future: Ambonese networks of care and support. LIT Verlag, Münster, 2007 — 167 bet. ISBN 978-3-8258-0718-4. „Zakat literally means that which purifies. It is a form of sacrifice which purifies worldly goods from their worldly and sometimes impure means of acquisition, and which, according to God's wish, must be channeled towards the community.“ 
  2. „Zakat Al-Maal (Tithing)“. Life USA. 2016-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 11-avgust.
  3. Salehi, M (2014). "A Study On The Influences Of Islamic Values On Iranian Accounting Practice And Development". Journal of Islamic Economics, Banking and Finance 10 (2): 154–182. doi:10.12816/0025175. "Zakat is a religious tax that every Muslim has to pay." 
  4. Lessy, Z (2009). "Zakat (alms-giving) management in Indonesia: Whose job should it be?". La Riba Journal Ekonomi Islam 3 (1). "zakat is alms-giving and religiously obligatory tax." 
  5. Muḥammad ibn al-Ḥasan Ṭūsī (2010), Concise Description of Islamic Law and Legal Opinions, ISBN 978-1904063292, pp. 131–135
  6. Hefner R.W. (2006). "Islamic economics and global capitalism". Society 44 (1): 16–22. doi:10.1007/bf02690463. "Zakat is a tax levied on income and wealth for the purpose of their purification." 
  7. 7,0 7,1 al-Qaradawi, Fiqh az-Zakat, 1969: p.xix
  8. 8,0 8,1 Medani Ahmed and Sebastian Gianci, Zakat, Encyclopedia of Taxation and Tax Policy, p. 479-481
  9. Ghobadzadeh, Naser (2014), Religious Secularity: A Theological Challenge to the Islamic State, Oxford University Press, ISBN 978-0199391172, pp. 193–195
  10. Ariff, Mohamed. The Islamic voluntary sector in Southeast Asia: Islam and the economic development of Southeast Asia. Institute of Southeast Asian Studies, 1991 — 38 bet. ISBN 981-3016-07-8. 
  11. M.A. Mohamed Salih (Editor: Alexander De Waal). Islamism and its enemies in the Horn of Africa. Indiana University Press, 2004 — 148–149 bet. ISBN 978-0-253-34403-8. 
  12. The Zakat Handbook. Zakat Foundation of America, 2007 — 13–14 bet. 2016-yil 20-avgustda qaraldi.  (Wayback Machine saytida 2016-12-20 sanasida arxivlangan)
  13. Décobert, C. (1991), Le mendiant et le combattant, L’institution de l’islam, Paris: Editions du Seuil, pp. 238–240
  14. Medani Ahmed and Sebastian Gianci, Zakat, Encyclopedia of Taxation and Tax Policy, p. 479, quote: „As one of the Islam’s five pillars, zakat becomes an obligation due when, over a lunar year, one controls a combination of income and wealth equal to or above Nisaab.“
  15. 15,0 15,1 15,2 al-Qaradawi, Fiqh az-Zakat, 1969: p.xxi-xxii
  16. Kuran, Timur „The Economic Impact of Islamic Fundamentalism“,. Fundamentalisms and the state: remaking polities, economies, and militance Marty, Martin E.: . University of Chicago Press, 1996 — 318 bet. ISBN 978-0-226-50884-9. 
  17. Kuran, Timur. Islam and Mammon: The Economic Predicaments of Islamism. Princeton University Press, 2010 — 19 bet. ISBN 978-1-4008-3735-9. 
  18. 18,0 18,1 Khan, What Is Wrong with Islamic Economics?, 2013: p.417
  19. 19,0 19,1 „Zakah; the Obligatory Charity“. submission.org. Qaraldi: 2016-yil 20-avgust.
  20. al-Qaradawi, Fiqh az-Zakat, 1969: p.xxxi-xxxiii
  21. al-Qaradawi, Fiqh az-Zakat, 1969: p.xxx
  22. 22,0 22,1 22,2 al-Qaradawi, Fiqh az-Zakat, 1969: p.xxxii
  23. Siddiqi, Muhammad Nejatullah. Muslim Economic Thinking: A Survey of Contemporary Literature (en). International Centre for Research in Islamic Economics, King Abdul Aziz University, 1981 — 23 bet. ISBN 9780860370819. 
  24. Imam al Shafi’i, al Risalah, pages 193-4
  25. „zakat“. Muslim aid. Qaraldi: 2016-yil 15-avgust.
  26. „Eligibe for Zakat“. transparenthands.org. Qaraldi: 2020-yil 29-avgust.
  27. „Fiqh of Zakat“. zakatpages.com. 2018-yil 26-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 15-avgust.
  28. „معنى كلمة الانعام في قاموس المعاني. قاموس عربي انجليزي مصطلحات صفحة 1“. Almaany.com. Qaraldi: 2013-yil 4-sentyabr.
  29. 29,0 29,1 al-Qaradawi, Fiqh az-Zakat, 1969: p.86
  30. Nofal, Abd el-Razzak. The Poor Due (Al Zakat) - الزكاة. IslamKotob, under the auspices of the Supreme Council for Islamic Affairs, Cairo — 16 bet. 2016-yil 14-avgustda qaraldi. 
  31. [Qurʼon 6:136]
  32. [Qurʼon 16:5]
  33. [Qurʼon 22:28]
  34. Sahih Bukhari translated by Muhammad Muhsin Khan]| Peace Vision| Vol.2, Book 24, No. 539
  35. Abu Qanit al-Sharif al-Hasani. The Guiding Helper: Main Text and Explanatory Notes. lulu, 2001–2002 — 172 bet. ISBN 978-1-4452-3791-6. 2016-yil 17-avgustda qaraldi. 
  36. 36,0 36,1 36,2 Al-Qardawi, Figh Al Zakah, v. I, 1969: p.92 Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "YQFZ1969:92" defined multiple times with different content
  37. „12.19. Livestock, Animals, Cows, Sheep, Camels“. Hidaya Foundation. Qaraldi: 2016-yil 18-avgust.
  38. Marty, Martin E.. Fundamentalisms and the state: remaking polities, economies, and militance. University of Chicago Press, 1996 — 320 bet. ISBN 978-0-226-50884-9. 
  39. „Zakat by country“. Money Jihad (2010-yil 9-avgust). Qaraldi: 2016-yil 17-avgust.
  40. Powell, Russell (2009). "Zakat: Drawing Insights for Legal Theory and Economic Policy from Islamic Jurisprudence". University of Pittsburgh Tax Review 7 (43). 
  41. 41,0 41,1 41,2 41,3 41,4 41,5 41,6 Sohrab Behdad, Farhad Nomani, eds.. Islam and the moral economy: the challenge of capitalism. Routledge, 2006 — 268 bet. ISBN 9781134206742. 
  42. 42,0 42,1 42,2 42,3 Al-Omar, Fouad Abdullah (1995), „General, Administrative and Organizational Aspects“, el-Ashker and Sirajul Haq (eds.), Institutional Framework of Zakah, Jeddah, IDB/IRTI, pp. 21-59.
  43. 43,0 43,1 Al-Omar, Fouad Abdullah (1995), „General, Administrative and Organizational Aspects“, el-Ashker and Sirajul Haq (eds.), Institutional Framework of Zakah, Jeddah, IDB/IRTI, p. 39.
  44. Kahf, Monzer (April 26–30, 1999). "The Performance of the Institution of Zakah in Theory and Practice". International Conference on Islamic Economics, Towards the 21st Century: 27–8. http://monzer.kahf.com/papers/english/performance_of_zakah_malaysia_1999.pdf. Qaraldi: 17 August 2016. Zakotning hisobi]]
  45. name="Behdad-Nomani"> Sohrab Behdad, Farhad Nomani, eds.. Islam and the moral economy: the challenge of capitalism. Routledge, 2006 — 268 bet. ISBN 9781134206742. 

Kitoblar va jurnallar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tashqi havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]