Xalqaro Fizika olimpiadasi
Xalqaro fizika olimpiadasi (IPhO) yuqori sinf o'quvchilari uchun har yili o'tkaziladigan fizika fanidan olimpiada. Bu Xalqaro fan olimpiadalaridan biridir. Birinchi IPhO 1967-yilda Polsha, Varshavada o'tkazildi. [1]
Har bir milliy delegatsiya kamida besh nafar talaba-yosh va ikki nafar yetakchilardan iborat bo'lib, ular milliy darajadagi tanlovdan iborat. Shuningdek, kuzatuvchilar milliy jamoani ham kuzatib borishlari mumkin. Talabalar yakka tartibda raqobatlashadilar va intensiv nazariy va laboratoriya imtihonlari uchun o'tirishlari kerak. O'quvchilarning harakatlari uchun oltin, kumush yoki bronza medallari yoki faxriy nom beriladi.[2]
Nazariy imtihon 5 soat davom etadi va uchta savoldan iborat. Odatda, bu savollar birdan ko'proq qismni o'z ichiga oladi. Amaliy tekshiruv besh soatlik laboratoriya tekshiruvidan yoki ikki soatdan iborat bo'lishi mumkin.
Tarix
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xalqaro fizika olimpiadasini yaratish g'oyasi 1959-yilda tashkil etilgan Xalqaro matematik olimpiada ilhomlantirishi bilan Sharqiy blok mamlakatlarida tasavvur qilingan. Polsha o'sha paytda eng yaxshi sharoitlarni taklif qilgan bo'lib tuyuldi va shuning uchun 1967-yilda Czesław Ścisłowski tomonidan tashkil etilgan birinchi IPhO Varshavada o'tkazildi. [3] Tanlovdan bir necha oy oldin barcha Markaziy Yevropa mamlakatlari taklif etilgan va besh mamlakat - Bulgariston, Chexoslovakiya, Vengriya, Polsha va Ruminiya ishtirok etgan. Har bir mamlakat uch nafar talaba va bir nafar rahbardan iborat delegatsiyani yubordi. Birinchi nashrda ham tanlov ikki imtihondan iborat edi, bittasi nazariy va bittasi tajribaviy bo'lib, talabalar imtihonlari belgilab qo'yilganida sayohatlarga borishdi.
Ikkinchi IPhO Vengriyada o'tkazildi. Keyingi yillarda Chexoslovakiya, Sovet Ittifoqi, Bulgariston va Ruminiyalarda o'tkazildi. 1972-yilda o'tgan oltinchi IPhOda Fransiya birinchi G'arb mamlakatlari va Kuba birinchi Yevropa bo'lmagan mamlakat sifatida musobaqada qo'shildi. [4] O'shanda o'sish va tashkiliy harakatlar ko'payganligi sababli (va ishtirok to'lovlari yo'qligi sababli) 1973-yilda hech bir mamlakat IPhO tashkil etishga tayyor emas edi. Tanlovni davom ettirish uchun Polsha 1974-yilda yana bir IPhO o'tkazishga rozi bo'ldi, ammo muammo tez orada yana paydo bo'ldi: Germaniya Federativ Respublikasi, Shvetsiya va Finlyandiya bilan qo'shilgan G'arb mamlakatlari IPhOga qo'shildi va Sharqiy blok mamlakatlari 1977-yilda faqat boshqa IPhOlarni o'tkazishlariga qaror qildilar. G'arb mamlakatlari hali zarur uzoq muddatli tayyorgarlik ko'rish uchun tayyor bo'lmaganligi sababli, 1978 va 1980-yillarda IPhO o'tkazilmadi. IPhO-ni o'tkazgan birinchi G'arbiy mamlakat - 1982-yilda Germaniya Federativ Respublikasi edi. O'shandan beri IPhO pandemiyadan kelib chiqqan holda 2020-yildan tashqari har yili muntazam o'tkaziladi[5] va tashkilot ko'plab mamlakatlar xursand bo'lgan nufuzli tadbirga aylandi.[6]
Ishtirokchi mamlakatlar soni yillar davomida barqaror o'sdi. Sharqiy blok mamlakatlarining dastlabki guruhidan so'ng, 1970-yillardan boshlab ko'plab Yevropa mamlakatlari, shuningdek, 1980-yillardan boshlab Osiyo va Amerika mamlakatlari qo'shildi. Faqatgina 1990 va 2000-yillar o'rtasida ularning umumiy soni 32 mamlakatdan 63 gacha oshdi. Afrika mamlakatlari 2000-yillardan beri qo'shilmoqdalar. [7] IPhOga qo'shilganidan so'ng, har bir mamlakat IPhO-ni o'tkazish istagini besh yil ichida boshqalarga bildirishi kerak. [8] Olimpiya o'yinlari o'tkaziladigan joyni yillar davomida belgilab qo'yilgan. Bugungi kunda 80 dan ortiq mamlakat faol ishtirok etgani sababli, har bir IPhO 700 ga yaqin ishtirokchi va bir necha million yevrolik umumiy byudjet bilan katta tadbirdirga aylandi. [9] Xarajatning kichik qismi jamoa uchun taxminan 3500 yevrolik ishtirok to'lovi bilan qoplanadi, bu 1997-yilda ixtiyoriy asosda joriy etilgan va 2013-yilda majburiy qilingan. [10]
IPhOning rasmiy tuzilmasi 1968-yilda Chexoslovakiyada o'tkazilgan maxsus yig'ilishda, ikkinchi IPhOdan ko'p o'tmay tashkil etilgan.[4] U yerda ustavlar va sinf dasturlari[8] barcha ishtirok etuvchi mamlakatlardan delegatsiya rahbarlaridan iborat bo'lgan Xalqaro kengash tomonidan rasman qabul qilindi.[11] 1971-yilda jamoa miqdori nihoyat besh nafar talabaga, 1976-yilda esa eksperimental muammolar soni bir yoki ikkiga, har bir musobaqada esa uchta nazariy muammolarga ega bo'lgan. 1984-yilda IPhO doimiy kotibiyati va prezidentlik idorasi tashkil etdi. Ushbu lavozimni 2007-yilgi Olimpiadagacha Waldemar Gorzkowski egallab olgan, so'ngra Maija Ahtee (2007-2008), Hans Jordens (2008-2018) va Rajdeep Singh Rawat (2018-yildan boshlab).[11] 1984-yildan buyon IPhO UNESCO bilan axloqiy qo'llab-quvvatlash va ommaviy axborot uchun hamkorlik qilib kelmoqda. 1996-yilda 14 ta tajribali odamdan iborat maslahat komissiyasi tashkil etildi.
Medallarni taqsimlash
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Olimpiya medallari va sharafli nomlar uchun zarur bo'lgan minimal balllar quyidagi qoidalarga muvofiq tashkilotchilar tomonidan tanlanadi: Oltin medal ishtirokchilarning eng yaxshi 8% ga beriladi. Eng yaxshi 25% kishiga kumush medal yoki undan yaxshiroq mukofot berilsin. Bronza medal yoki undan ham yaxshi bo'lgan medal eng yuqori 50% ga beriladi.Boshqa barcha ishtirokchilar ishtirok etish sertifikatlarini olishadi. Eng yuqori ballga ega bo'lgan ishtirokchi (absolut g'olib) oltin medaldan tashqari maxsus mukofot oladi.[8]
Hozirgi o'n mamlakatning eng yaxshi natijalari 2023-yil iyul oyida quyidagicha: [12]
| Mamlakat | Oltin | Kumush | Bronz | Umumiy | Sharafli izohlar | So'nggi 10 ta musobaqada oltin (ya'ni 2023 yilgacha yangilanadi) |
|---|---|---|---|---|---|---|
 China
|
146 | 21 | 9 | 176 | 2 | 50 |
 Russia
|
92 | 46 | 10 | 148 | 4 | 43 |
 South Korea
|
88 | 27 | 24 | 139 | 7 | 47 |
 Tayvan
|
80 | 34 | 18 | 132 | 8 | 35 |
 United States
|
78 | 51 | 29 | 158 | 11 | 32 |
 Romania
|
58 | 87 | 62 | 208 | 30 | 23 |
 India
|
49 | 50 | 14 | 113 | 7 | 21 |
 Singapore
|
49 | 47 | 27 | 123 | 25 | 24 |
 Hungary
|
45 | 68 | 102 | 215 | 35 | 6 |
 Vietnam
|
42 | 51 | 49 | 142 | 18 | 27 |
| Andoza:Country data Union of Soviet Socialist Republics | 41 | 26 | 22 | 89 | 12 | NA |
 Thailand
|
37 | 50 | 18 | 105 | 17 | 12 |
| Andoza:Country data Islamic Republic of Iran | 36 | 68 | 39 | 143 | 12 | 6 |
 Germany
|
31 | 83 | 80 | 194 | 27 | 3 |
 Indonesia
|
28 | 42 | 45 | 115 | 22 | 6 |
 Poland
|
24 | 52 | 84 | 160 | 68 | 3 |
 Hong Kong
|
21 | 43 | 27 | 91 | 3 | 11 |
 Japan
|
21 | 40 | 20 | 81 | 4 | 11 |
 Ukraine
|
19 | 58 | 60 | 137 | 13 | 4 |
 Bulgaria
|
15 | 45 | 81 | 141 | 62 | 1 |
 Czechoslovakia
|
15 | 24 | 29 | 68 | 27 | NA |
 Kazakhstan
|
14 | 42 | 27 | 83 | 25 | 6 |
 Belarus
|
13 | 34 | 50 | 97 | 25 | 4 |
 Turkey
|
13 | 51 | 51 | 142 | 31 | 3 |
 United Kingdom
|
13 | 53 | 83 | 149 | 22 | 2 |
Qisqa ma'lumot
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Nomur | Yil | Uylashtiriladigan mamlakat | Qonaq shahar | Muqobil g'olib | Ish natijalari | Medallarni cheklash (G/S/B/HM) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | 1967 | Polsha | Varshava | Sándor Szalay (Macsariya) | 39/40 | |
| 2 | 1968 | Vengriya | Budapeşt | Tomasz Kręglewski (Polsha) Mojmír Simerský (Chechoslovakiya) |
35/40 | |
| 3 | 1969 | Chexoslovakiya | Brno | Mojmír Šob (Chexoslovakiya) | 48/48 | |
| 4 | 1970 | Sovet Ittifoqi | Moskva | Mikhail Volochino (Sovet Ittifoqi) | 57/60 | |
| 5 | 1971 | Bulgariston | Sofiya | Karel Šafařík (Chexoslovakiya) Ádám Tichy-Rács (Macsariya) |
48.6/60 | |
| 6 | 1972 | Ruminiya | Buxoro | Zoltán Szabó (Macariston) | 57/60 | |
| 1973 | Hech qanday mamlakat uni tashkil etishga tayyor bo'lmaganligi sababli, uni o'tkazmadi.[13] | |||||
| 7 | 1974 | Polsha | Varshava | Jaroslav Deminet (Polsha) Jerzy Tarasiuk (Polsha). |
46/50 | |
| 8 | 1975 | Sharqiy Germaniya | G'ustrow | Sergey Korshunov (Sovet Ittifoqi) | 43/50 | |
| 9 | 1976 | Vengriya | Budapeşt | Rafał Łubis (Polsha) | 47.5/50 | |
| 10 | 1977 | Chexoslovakiya | Hradec Králové | Jiří Svoboda (Chechoslovakiya) | 49/50 | |
| 1978 | Hech qanday no-sotsialist mamlakat musobaqani oldindan, zarur uzoq vaqt tayyorgarlik ko'rishdan oldin tashkil etishga tayyor bo'lmaganligi sababli o'tkazilmadi. [13] | |||||
| 11 | 1979 | Sovet Ittifoqi | Moskva | Maksim Tsipine (Sovet Ittifoqi) | 43/50 | |
| 1980 | Hech qanday no-sotsialist mamlakat musobaqani oldindan, zarur uzoq vaqt tayyorgarlik ko'rishdan oldin tashkil etishga tayyor bo'lmaganligi sababli o'tkazilmadi. [13] | |||||
| 12 | 1981 | Bulgariston | Varna | Aleksandr Gutin (Sovet Ittifoqi) | 47/50 | |
| 13 | 1982 | G'arbiy Germaniya | Malente | Manfred Lehn (G'arbiy Germaniya) | 43/50 | |
| 14 | 1983 | Ruminiya | Buxoro | Ivan Ivanov (Bolgariya) | 43.75/50 | |
| 15 | 1984 | Shvetsiya | Sigtuna | Jan de Boer (Niderlandiya) Sorin Spânoche (Rumania) |
43/50 | |
| 16 | 1985 | Yugoslaviya | Portorož | Patrik Španĕl (Chexoslovakiya) | 42.5/50 | |
| 17 | 1986 | Birlashgan Qirollik | London-Harrow | Oleg Volkov (Sovet Ittifoqi) | 37.9/50 | |
| 18 | 1987 | Sharqiy Germaniya | Jena | Katalin Malureanu (Rumania) | 49/50 | |
| 19 | 1988 | Avstriya | Yomon ishl | Conrad McDonnell (Birlashgan Qirollik) | 39.38/50 | |
| 20 | 1989 | Polsha | Varshava | Steven Gubser (AQSh) | 46.33/50 | |
| 21 | 1990 | Gollandiya | Groningen | Aleksandr H. Barnett (Birlashgan Qirollik) | 45.7/50 | |
| 22 | 1991 | Kuba | Havana | Timour Tchoutenko (Sovet Ittifoqi) | 48.2/50 | |
| 23 | 1992 | Finlyandiya | Helsinki | Chen Han (Xitoy) | 44/50 | |
| 24 | 1993 | AQSh | Villiamsburg | Zhang Junan (Xitoy) Harald Pfeiffer (Germaniya) |
40.65/50 | |
| 25 | 1994 | Xitoy | Pekin | Yang Liang (Xitoy) | 44.3/50 | |
| 26 | 1995 | Avstraliya | Kanberra | Yu Haitao (Xitoy) | 95/100 | |
| 27 | 1996 | Norvegiya | Oslo | Liu Yurun (Xitoy) | 47.50/50 | |
| 28 | 1997 | Kanada | Sudbury | Sayed Mehdi Anvari (Iron) | 47.25/50 | |
| 29 | 1998 | Islandiya | Reykjavik | Chen Yuao (Xitoy) | 47.50/50 | 42 / 36 / 30 / 23 |
| 30 | 1999 | Italiya | Padova | Konstantin Kravtsov (Rossiya) | 49.80/50 | 43 / 37 / 31 / 24 |
| 31 | 2000 | Birlashgan Qirollik | Lester[14] | Lu Ying (Xitoy) [14] | 43.40/50[14] | 37 / 32 / 27 / 20 |
| 32 | 2001 | Turkiya | Antalya | Daniyar Nurgaliyev (Rossiya) | 47.55/50 | 42 / 36 / 30 / 23 |
| 33 | 2002 | Indoneziya | Bali | Ngoc Duong Dang (Vyetnam) | 45.40/50 | 36 / 32 / 24 / 16 |
| 34 | 2003 | Tayvan | Taipei | Pavel Batrachenko (AQSh) | 42.30/50 | 33 / 27 / 22 / 16 |
| 35 | 2004 | Janubiy Koreya | Pohang | Aleksandr Mikhalichev (Belarus) | 47.70/50 | 39 / 34 / 25 / 18 |
| 36 | 2005 | Ispaniya | Salamanka | Gábor Halász (Macsariya) Lin Ying-hsuan (Taiwan) |
49.50/50 | 45 / 41 / 33 / 21 |
| 37 | 2006 | Singapur | Singapur | Jonatan Pradana Mailoa (Indoneziya) | 47.20/50 | 37 / 29 / 21 / 14 |
| 38 | 2007 | Iran | Isfahan | Choi Youngjoon (Shubiy Koreya) | 48.80/50 | 44 / 38 / 33 / 22 |
| 39 | 2008 | Vyetnam | Hanoi | Tan Longzhi (Xitoy) | 44.60/50 | 33 / 26 / 21 / 14 |
| 40 | 2009 | Meksika | Merida | Shi Handuo (Xitoy) | 48.20/50 | 33.35 / 25.10 / 17.45 / 13.05 |
| 41 | 2010 | Xorvatiya | Zagreb | Yu Yichao (Xitoy) | 48.65/50 | 38.10 / 30.95 / 22.35 / 16.80 |
| 42 | 2011 | Tailand | Bangkok | Hsu Tzu-ming (Taivanda) | 48.60/50 | 41.10 / 34.50 / 24.62 / 18.00 |
| 43 | 2012 | Estoniya | Tartu va Tallinn | Attila Szabó (Macariston) | 45.80/50 | 31.0 / 23.9 / 17.2 / 12.4 |
| 44 | 2013 | Daniya | Kopenhag | Attila Szabó (Macariston) | 47.00/50 | 38.6 / 29.5 / 21.5 / 16.7 |
| 45 | 2014 | Qozogʻiston | Astana | Xiaoyu Xu (Xitoy) | 41.20/50 | 27.21 / 18.40 / 12.70 / 9.15 |
| 46 | 2015 | Hindiston | Mumbai | Taehyoung Kim (Shubiy Koreya) | 48.30/50 | 42.20 / 30.00 / 24.00 / 18.00 |
| 47 | 2016 | Shveytsariya va Lichtenstein | Zürich | Mao Chenkai (Xitoy) [15] | 48.10/50 | 39.80 / 30.70 / 22.70 / 17.50 |
| 48 | 2017 | Indoneziya | Yogyakarta | Noaniq[16][17][18] Gao (Xitoy), nazariyaAkihiro Watanabe (Yaponiya), tajriba |
Tashkilotchilar tomonidan mos kelmaydigan belgilash tufayli boshqa sabablar bilan birga nashr etilmagan. [19] | 28.01 / 21.30 / 14.70 / 11.12 |
| 49 | 2018 | Portugaliya | Lissabon | Yang Tianhua (Xitoy) | 46.80/50 | 35.00 / 27.20 / 17.80 / 14.05 |
| 50 | 2019 | Isroil | Tel Aviv | Xiangkai Sun (Xitoy) | 43.50/50 | |
| 2020 | COVID-19 pandemiyasi tufayli o'tkazilmagan.[13] O'rniga, IPhO tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan tadbir sifatida Rossiya tomonidan tashkil etilgan IdPhO 2020 o'tkazildi. [20] | |||||
| 51 | 2021 | Litva | Vilnius (onlayn) | Kyungmin Kim (Suy Koreya) | 46.25/50 | 33.37 / 23.74 / 14.50 / 9.15 |
| 52 | 2022 | Shveytsariya[21] | Onlayn o'tkazildi; Belarus o'yinni o'tkazishi kerak edi, ammo 2022 yilda Rossiya Ukrainaga bostirib kirishi sababli bekor qilindi. [22] | Guowei Xu (Xitoy) | 43.20/50 | 23.75 / 16.05 / 11.65 / 7.15 |
| 53 | 2023 | Yaponiya | Tokio[23][24] | Bowen Yu (Xitoy) | 45.20/50 | 35.60 / 25.20 / 17.40 / 13.40 |
| 54 | 2024 | Iran | Isfahan[25] | TBD | TBD | |
| 55 | 2025 | Fransiya | TBD | TBD | TBD | |
| 56 | 2026 | Kolumbia | TBD | TBD | TBD | |
| 57 | 2027 | Vengriya[5] | TBD | TBD | TBD | |
| 58 | 2028 | Janubiy Koreya | TBD | TBD | TBD | |
| 59 | 2029 | Ekvador | TBD | TBD | TBD | |
- Ba'zi musobaqalarda Tayvan Xitoy Taypei jamoasining nomi sifatida qatnashgan.
Shuningdek qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Turli fanlar boʻyicha xalqaro olimpiadalar
- Xalqaro yosh fizikachilar turnirlari (IYPT)
- Osiyo fizika olimpiadasini
- Astronomiya va astrofizika bo'yicha xalqaro olimpiada
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „IPhO - The International Physics Olympiad, Singapore“ (en-GB). www.ipho-new.org. Qaraldi: 2022-yil 3-iyul.
- ↑ „iPhO - Statutes of the International Physics Olympiads and Syllabus“ (en-GB). Qaraldi: 2022-yil 3-iyul.
- ↑ „IPhO history By Waldemar Gorzkowski“.
- ↑ 4,0 4,1 „IPhO Documentations, History of IPhO“. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "documentations ipho-new.org" defined multiple times with different content - ↑ 5,0 5,1 „IPho - Documentations“ (en-GB). Qaraldi: 2021-yil 15-oktyabr. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "host-countries" defined multiple times with different content - ↑ „International Physics Olympiad (IPhO) 2021“. www.ipho2021.lt. Qaraldi: 2021-yil 15-oktyabr.
- ↑ Participation statistics in the International Physics Olympiads, prepared by the IPhO Secretariat
- ↑ 8,0 8,1 8,2 „Statutes of the International Physics Olympiads“. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "statutes-syllabus" defined multiple times with different content - ↑ „Final report of the 47th International Physics Olympiad in Switzerland and Liechtenstein 2016“.
- ↑ Minutes of the Meetings of the International Board during the IPhO 2013
- ↑ 11,0 11,1 „Secretariat, Advisory Committee & International Board“.
- ↑ „List of Countries“. Qaraldi: 2023-yil 29-iyul.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 „www.ipho-new.org official“.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 „IPhO 2000 Results – Gold Medal Holders“. University of Leicester. 2000-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 12-mart.
- ↑ „Official final ranking“.
- ↑ „Minutes of the Meetings of the International Board during the IPhO 2017“.
- ↑ „Indonesian students win gold, silver medals in International Physics Olympiad“.
- ↑ „Indonesia Wins Two Gold, Three Silver Medals at International Physics Olympiad“.
- ↑ „Minute of the International Board 2017“. IPhO Documentations. Qaraldi: 2022-yil 30-noyabr.
- ↑ „Home“. i20.mipt.ru.
- ↑ „IPhO 2022 Website“. ipho2022.com. Qaraldi: 2022-yil 27-iyul.
- ↑ „IPhO Belarus“.
- ↑ ryugo hayano 💉💉😷 [@hayano]. „（IPhO準備会議終了．国際物理オリンピックは2022年に東京で開催．出題委員長を拝命）“ (ja) (2015-yil 25-dekabr). Qaraldi: 2021-yil 3-oktyabr.
- ↑ „IPhO 2023 homepage“.
- ↑ „IPhO 2024“. www.ipho2024.ir. Qaraldi: 2024-yil 10-may.