Nasrulla (Buxoro amiri)

Buxoro hukmdorlari

1428 — 1468 Abdulxayr 1501 — 1510 Muhammad Shayboniy 1510 — 1530 Koʻchkunchi 1530 — 1533 Abu Said 1533 — 1539 Ubaydulla I 1539 — 1540 Abdulla I 1540 — 1552 Abdullatif 1552 — 1556 Navroʻz Ahmad 1556 — 1583 Pirmuhammad 1583 — 1598 Abdulla II 1598 — 1599 Abdulmoʻmin 1599 — 1601 Pirmuhammad II 1601 — 1605 Boqimuhammad 1605 — 1608 Valimuhammad 1608 — 1650 Imomquli 1640 — 1647 Nodirmuhammad 1645 — 1680 Abdulaziz 1680 — 1702 Subhonquli 1702 — 1711 Ubaydulla II 1711 — 1747 Abulfayz 1756 — 1758 Muhammad Rahim 1758 — 1785 Doniyolbiy Otaliq 1785 — 1800 Shohmurod 1800 — 1826 Haydar 1826 — 1826 Husayn 1826 — 1827 Umar 1827 — 1861 Nasrulla 1861 — 1885 Muzaffaruddin 1885 — 1911 Said Abdulahad 1911 — 1919 Said Olim

Nasrullaxon (1806.1.6 - Buxoro 1860.21.9) — Buxoro amiri (1826 — 1860), mangʻitlarlan. Amir Haydarning oʻgʻli. Otasining hukmronligi davrida Qarshida hokimlik qilgan. Amir Xaydar vafotidan soʻng hokimiyat uchun kurashlarda akalari amir Husayn (1797— 1826) va amir Umar (1826 yil v.e.)ni oradan koʻtarib, Buxoro taxtiga oʻtiradi (1826).

Nasrullaxon oʻz hukmronligi davrida islom shariati koʻrsatmalariga qatʼiy amal qilgan. Nasrullaxon jasur va dovyurak kishi boʻlganligi bois unga "bahodir", "botir" unvonlari berilgan. Nasrullaxon davlat hokimiyatini mustahkamlash maqsadida urugʻ va qavm boshliqlari boʻlgan koʻplab amaldorlarni quyi tabaqalardan chiqqan yosh va gʻayratli kishilar bilan almashtirdi. 1837 yilda harbiy sohada islohotlar oʻtkazib, oʻz qoʻshinining jangovar holatini yaxshiladi. Har biri 800 kishidan iborat 50 ta sarbozlar boʻluklari va 250 kishilik toʻpchilar guruhi tashkil qilingan. Muntazam piyoda qoʻshinining soni 40000 kishidan ortiq boʻlgan.

Nasrullaxon Xiva va Qoʻqon xonliklarini Buxoro atrofida birlashtirishga uringan. Mamlakatning hududiy yaxlitligini tiklash uchun Qoʻqon xonlari tomonidan tortib olingan Xoʻjand, Ura-tepa, Toshkent, Jizzax va Zominni Buxoro amirligiga qaytardi (1840—42). Fargʻona vodiysi ulamolarining tala-bi bilan Qoʻqonga yurish qilib, xonlik hududini egallagan (1842). Biroq u Qoʻqon xoni Muhammad Alixotsh qatl qilish bilan cheklanmasdan, uning onasi — mashhur shoira Nodirabetmnp ham oʻldirtiradi. Nasrullaxon tomonidan Qoʻqonga Ibrohim parvonachi mangʻitning noib qilib qoldirilishi salbiy oqibatlarga olib kelgan. Noib mahal-liy aholiga zulm oʻtkazib, soliklarni koʻpaytirdi. Natijada tez orada Qoʻqon qoʻldan ketadi. Nasrullaxon Marvni ham Buxoroga boʻysindiradi (1843). Shuningdek, Nasrullaxon qoʻshini 20 yilda olib borgan 32 ta harbiy yurishidan soʻng Shaxrisabzni uzil-kesil egallagan (1856). Shahrisabz markaziy hokimiyatga boʻysungach, u sulh ramzi sifatida mahalliy hukmdor Iskandar Valloma (valineʼma)ning singlisi Kenagasxonimga uylandi.

Nasrullaxon hukmronlik qilgan yillar Turkiston mintaqasida Rossiya-Angliya man-faatlari oʻzaro toʻqnashgan davr hisoblanadi.

Nasrullaxon tomonidan va uning davrida Buxoroda Qozi Hasanxoʻja, Olimjonboy, Eshoni Pir, Mirzo Ubayd, Modorixon, Ismoilxoʻja (1829) Aliy Choʻbin, Mirzo Abdulgʻaffor, Tojiddin madrasalari (1860) qurildi, Xalifa Xudoydod meʼmoriy majmuasining qurilishi yakunlandi (1855). Bu paytda tarixchi Muhammad Mirolim Buxoriy "Fathnomai sultoniy" ("Sulton fathnomasi") asarini yozgan. Keyinchalik mashhur alloma boʻlib yetishgan yoshAhmad Donish Nasrullaxon nazariga tushib, sa-royga xizmatga olingan. Nasrullaxon Buxoroda dafn etilgan.

Adabiyot

• Traktat Axmad Donisha "Istoriya man-gitskoy dinastii". Dushanbe, 1967; Mirza Abdal’azim Sami. Tarixi salatin-i mangitiyya. M., 1962; Oʻzbekiston tarixi: davlat va jamiyat taraqqiyoti, 1-qism, T., 2000.