Miyonqol qoʻzgʻoloni

1821—1825-yillardagi Miyonqol qoʻzgʻoloni amir Haydar davrida Buxoro amirligidagi noqulay iqtisodiy vaziyat tufayli, ogʻir tashqi siyosiy vaziyat tufayli XIX asrda Myanqal vodiysidagi oʻzbek qabilalarining bir qismining eng yirik qoʻzgʻoloni boʻldi.

Myanqal’adagi tartibsizliklarning bevosita sababi buxorolik amaldorlarning soliqlarni suiisteʼmol qilishi edi. Buxoro va Samarqand oʻrtasidagi hududni qamrab olgan qoʻzgʻolonning asosiy harakatlantiruvchi kuchi Xitoy va qipchoqlarning harbiy-siyosiy ittifoqi edi. Vaqt oʻtishi bilan boshlangan stixiyali dehqonlar qoʻzgʻoloni xitoy-qipchoqlar qabila zodagonlarining Buxorodan siyosiy va iqtisodiy mustaqillik uchun olib borgan feodal urushiga aylandi.

Aholi eng zich joylashgan hududdagi tartibsizliklar nafaqat Buxoro amirligi hududining iqtisodiy asoslariga putur yetkazdi, balki qoʻzgʻolonchi oʻlkaning oʻzi iqtisodining keskin pasayishiga olib keldi, bu esa Myanqal’ada yashovchi yarim koʻchmanchi va koʻchmanchi qabilalarning oʻtroqlashishi jarayonining tezlashishiga xizmat qildi. Qurolli qarama-qarshilik paytida urushayotgan tomonlarning hech biri oʻz maqsadlariga erisha olmadi. Qoʻzgʻolon tinchlik shartnomasini tuzish bilan yakunlandi, uning shartlari oʻzaro yon berishni nazarda tutgan.

Buxoro amirligi iqtisodiyotining agrar sektoridagi ahvoli

XVIII asrning 2-yarmidagi cheksiz feodal urushlari chorvachilikning tanazzuliga olib keldi, bu esa oʻz navbatida agrar kuchlarning katta massasini ozod qilishga olib keldi, ularning oʻtroq dehqonchilikka oʻtishi ushbu faoliyat uchun mos yer fondi yoʻqligi tufayli toʻxtatildi.

Buxoro rasmiysi (surat muallifi S. M. Prokudin-Gorskiy)

Amirlar Shohmurod va Haydar davrida mamlakatda salmoqli sug‘orish ishlari olib borildi, bu yaqinlashib kelayotgan agrar inqirozni maʼlum muddatga kechiktirish imkonini berdi. Biroq, bu choralar etarli emasligini koʻrsatdi. Oʻz navbatida, sugʻorma dehqonchilikning rivojlanishi yaylov maydonlarining yanada qisqarishiga va natijada agrar inqirozning kuchayishiga olib keldi. Buxoro amirligining ikki yarim million aholisidan bir millioni haligacha koʻchmanchi turmush tarzini olib borgan boʻlsa-da, tendentsiya shunday ediki, 19-asrning ikkinchi yarmiga kelib ayrim hududlarda yersiz dehqonlar soni qishloq aholisining umumiy sonining 25% ni tashkil qildi. Qishloq kambagʻallarining barchasi mahalliy yer egalarining fermer xoʻjaliklarida dehqonchilikka yollanishi yoki hosilning yarmini er egasiga berib, aktsiyador sifatida ishlashga majbur boʻldi. Mulkning keskin tabaqalanishi chorvachilik ustun rol oʻynashda davom etgan hududlarda ham qayd etildi. Koʻchmanchilarning salmoqli qismi oʻz chorvasiga ega boʻlmagan va asosan oʻzgalarning podalarini boqish bilan shugʻullangan. Mehnat resurslarining haddan tashqari koʻpligi, erkin odamlarni qul qilishning mavjud mexanizmlari bilan birga, eng keng tarqalganlari orasida bunak, feodal zulmining kuchayishiga yordam berdi.

XIX asrda Oʻrta Osiyo xalqlarining anʼanaviy qurollari va zirhlari

Mamlakatdagi iqtisodiy vaziyatga salbiy taʼsir koʻrsatgan yana bir omil soliq yukining ogʻirligi edi. Buxoro amirligidagi fiskal elementlarni taxminan uchta asosiy toifaga boʻlish mumkin: naturadagi yigʻimlar, yigʻimlar va barcha turdagi bojlar . Sugʻoriladigan yerlardan foydalanuvchilardan olinadigan soliq haraj deb atalgan. Xoraj soligʻi doimiy boʻlib, maʼlum bir yerdan pul va maʼlum miqdorda gʻalla (xoraj-vazifa) shaklida toʻlanar yoki vakolatli amaldor — amlyakdor tomonidan hosilning bir qismiga (xoraj-mukasama) mutanosib ravishda oʻrnatilar edi. Amir Haydar davrida xorajning kattaligi hosilning 1/8 qismidan 1/5 qismigacha boʻlgan. Xoraj bilan bir qatorda maxsus soliqlar ham undirilar edi: kofson — amlyakdorlarni boqish uchun har 10 botmandan yarim pud gʻalla va 15 pud paxta miqdorida soliq, kofsani-doruga — daruga (tuman boshligʻi), mushtak (qoʻl boshligʻi) va soliqchi (qoʻl boshligʻi) foydasiga bir xil toʻlov. man) va ariza berish yigʻimini nazorat qilgan boshqa mansabdor shaxslar. Shu bilan birga, mushtakdan unchalik bir hovuch don emas, balki har bir xo‘jalikdan bir charyaka (taxminan 2 kilogramm) bug‘doy va bir jugara charyaka hisobiga undirilgan . Natijada, barcha darajadagi amaldorlarning ommaviy suiisteʼmollari tufayli dehqon baʼzan faqat oʻz oziq-ovqati va urugʻi uchun don qoldirdi. Xaraj odatda boshoqli va moyli ekinlardan, shuningdek, paxtadan undirilgan. Dehqonlar bogʻ va bogʻlardan soliqlarni asosan pul koʻrinishida toʻlaganlar — tanabane. Ushbu soliq miqdori har bir aholi punkti uchun individual boʻlib, koʻplab omillarga, masalan, bozorgacha boʻlgan masofaga bogʻliq edi. Dehqonlar uchun suv ham tekin emas edi. Obxuri — sugʻorish suvidan foydalangan odamlar maʼlum bir kanal (mirob) egasiga, demak, suv egasiga maxsus soliq — mirabone toʻlashlari kerak edi. Dehqonlarning burchi, shuningdek, maʼlum bir qishloq xoʻjaligi hududini sugʻorish uchun mas’ul boʻlgan barcha shaxslarni taʼminlash edi. Dehqonlar lalmi yerlardan ushr (ushr) toʻlardilar.

.