Manas xalqaro aeroporti

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Manas xalqaro aeroporti
Манас эл аралык аэропорту
IATA kodi: FRU – ICAO kodi: UCFM
Qisqacha bayon
Aeroport turi Fuqarolik, harbiy
Operator „„Manas“ xalqaro aeroporti“ AJ
Xizmat doirasi Bishkek
Joylashuvi Qirgʻiziston Respublikasi Chuy viloyati Soʻquluq tumani
Ochilgan 1974-yil
Havo yoʻli tuguni * Air Manas
  • Avia Traffic Company
  • Air Kyrgyzstan
Koordinatalari 43°03′41″N 74°28′39″E / 43.06139°N 74.47750°E / 43.06139; 74.47750 G O
Vebsayti www.airport.kg
Uchish/qoʻnish yoʻlaklari
Uzunligi Yuzasi
m ft
08/26 4,204 13,792 Beton
Maʻlumotlar (2017)
yoʻlovchilar oqimi 3,586,337
Manba: Aeronavtika axborot nashri Qirgʻiziston[1]

Manas xalqaro aeroporti (qirgʻizcha: Манас эл аралык аэропорту; ruscha: Международный аэропорт «Манас») (IATA: FRU, ICAO: UCFM) — Qirgʻizistondagi asosiy xalqaro aeroport boʻlib, poytaxt Bishkekning shimoliy-shimoli-gʻarbiy qismidan 25 kilometr (16 mi) masofada joylashgan.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aeroport qirgʻiz yozuvchisi va ziyolisi Chingiz Aytmatov taklifi bilan shaharning janubida joylashgan sobiq Bishkek aeroporti oʻrniga qurilgan boʻlib, qirgʻiz epik qahramoni Manas nomi bilan atalgan. Bortida Sovet Ittifoqi Hukumat rahbari Aleksey Kosigin boʻlgan birinchi samolyot 1974-yil oktyabr oyida Manasga qoʻngan. Aeroflot 1975-yil 4-mayda Moskva-Domodedovo yoʻnalishi boʻyicha birinchi muntazam reysni amalga oshirgan[manba kerak].

Qirgʻiziston 1991-yilda Sovet Ittifoqidan mustaqillikka erishgach, aeroport muttasil tanazzulga yuz tuta boshladi, chunki uning infratuzilmasi qariyb oʻn yil davomida qariyb eʼtibordan chetda qolib, katta samolyotlar qabristoni rivojlangan. Sovet davridan qolgan 60 ga yaqin yaroqsiz samolyotlar vertolyotlardan tortib to toʻliq oʻlchamli samolyotlargacha, dalaning sharqiy chekkasidagi aeroport apronida toʻplanib qoldi[manba kerak].

„Bardosh ozodlik“ operatsiyasi boshlanishi bilan AQSh va uning ittifoqchilari darhol Qirgʻiziston hukumatidan aeroportdan Afgʻonistondagi operatsiyalar uchun harbiy baza sifatida foydalanishga ruxsat soʻradi. Ittifoqchilar kuchlari 2001-yil dekabr oyining oxirida yetib keldi va darhol aeroportda operatsiyalar va obyektlarning misli koʻrilmagan kengayishi kuzatildi [manba kerak].Koalitsiya samolyotlariga joy ochish uchun yaroqsiz samolyotlar apron yonidagi yaylovga koʻchirildi va koalitsiya qiruvchi samolyotlarini joylashtirish uchun katta, yarim doimiy angarlar qurildi. Bundan tashqari, uchish-qoʻnish yoʻlagining sharqiy yarmi boʻylab katta yuk ombori va bir nechta samolyotlarga texnik xizmat koʻrsatish inshootlari bilan birga Marsden Matting aproni qurildi. Yoʻlovchi terminali qarshisida 2000 dan ortiq askar joylashgan chodir shaharchasi paydo boʻldi. Amerika kuchlari 11-sentabr terror xurujlarida halok boʻlgan Nyu-York Oʻt oʻchirish xizmati boshligʻi Piter J. Gansining nomidan „Gansi havo bazasi“ nomini oldi. Keyinchalik u Manas aviabazasining rasmiy nomini oldi, 2009-yilda Manas tranzit markazi deb oʻzgartirildi va 2014-yilda yopilib, Qirgʻiziston hukumatiga topshirildi[manba kerak].

2004-yilda KC-135 va C-17 kabi yirikroq yonilgʻi quyish va transport samolyotlariga joy ochish uchun yoʻlovchi terminali oldiga yangi toʻxtash joyi qoʻshildi.

Taxminan bir vaqtning oʻzida Qirgʻiziston hukumati yoʻlovchi terminalini katta kengaytirish va taʼmirlashni amalga oshirdi, bu qisman ittifoqchi kuchlari tomonidan toʻlangan qoʻnish uchun katta toʻlovlari hisobidan moliyalashtirildi. Terminalda joylashtirilgan qoʻshinlarga xizmat koʻrsatadigan bir nechta restoran, sovgʻa doʻkonlari va sartaroshxonalar ochildi.

Aeroport terminali 2007-yilda rekonstruksiya qiindi[2]. Manas aeroportining zamonaviy IATA kodi, FRU, Bishkek shahrining sovet nomidan kelib chiqqan boʻlib, shahar o‘sha paytda Frunze deb nomlangan. 2012-yilda aeroport 1 056 000 yo‘lovchiga xizmat ko‘rsatgan.

Imkoniyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aeroport sutkada uzluksiz (24 soat) ishlaydi va uning ILS tizimi ICAO CAT II standartlariga javob beradi, bu past balandlikda qoʻnish (30 meter or 100 feet) va koʻrish (350 m or 1,150 ft) da parvozlarni amalga oshirish imkonini beradi.

Qirgʻiziston havo yoʻllari faoliyat koʻrsatayotgan vaqtda aviakompaniyaning bosh ofisi aeroport mulkida joylashgan edi. 2002-yil 2-yanvarda aviakompaniya bosh ofisini „Manas“ xalqaro aeroportining Qirgʻiziston havo yoʻllari savdo agentligi binosiga koʻchirdi[3]. Ilgari bosh ofis ham aeroport hududida joylashgan edi[4].

Aviakompaniyalar va yoʻnalishlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yoʻlovchi tashish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aviakompaniya Manzillar
Aeroflot Moskva-Sheremetyevo
Aero Nomad Airlines, Qirgʻiziston bayrogʻi Qirgʻiziston[5] Dehli (Hindiston bayrogʻi Hindiston ), Islomobod, Lohur, Moskva-Vnukovo, Oʻsh
Mavsumiy: Antaliya
Mavsumiy charter reyslar: Goa-Dabolim (Hindiston bayrogʻi Hindiston ), Jidda, Madina
Air Arabia Sharja[6]
Air Astana Olmaota
Air Kyrgyzstan, Qirgʻiziston bayrogʻi Qirgʻiziston Oʻsh
Air Manas,Qirgʻiziston bayrogʻi Qirgʻiziston Istanbul-Sabiha Goʻkchen, Moskva-Domodedovo, Toshkent[7], Oʻsh
AnadoluJet, Turkiya bayrogʻi Turkiya Anqara[8]
Avia Traffic Company, Qirgʻiziston bayrogʻi Qirgʻiziston Dushanbe, Grozniy, Irkutsk, Istanbul[9], Jalolobod, Krasnoyarsk-Yemelyanovo, Moskva-Domodedovo, Moskva-Jukovskiy, Novosibirsk, Qozon, Sankt-Peterburg, Surgut, Yekaterinburg, Oʻsh
Azerbaijan Airlines Boku
China Southern Airlines Urumchi [10]
FlyArystan, Qozogʻiston bayrogʻi Qozogʻiston Ostona[11], Turkiston
flydubai Dubay-Xalqaro
Flynas, Saudiya Arabistoni bayrogʻi Saudiya Arabistoni Jidda (2023-yil 2-sentabrdan boshlanadi)[12]
Jazeera Airways, Quvayt bayrogʻi Quvayt Kuvayt (Quvayt bayrogʻi Quvayt )[13]
Loong Air, Xitoy bayrogʻi Xitoy Sian (Xitoy bayrogʻi Xitoy )[14]
Pegasus Airlines, Turkiya bayrogʻi Turkiya Istanbul-Sabiha Goʻkchen
Qazaq Air Olmaota (2023-yil 11-sentabridan boshlanadi)[15]
S7 aviakompaniyasi Novosibirsk
Sunday Airlines, Qozogʻiston bayrogʻi Qozogʻiston Mavsumiy charter reyslar: Phuket[16]
TezJet Airlines, Qirgʻiziston bayrogʻi Qirgʻiziston Botken, Isfana, Jalolobod, Oʻsh
Turkish Airlines Istanbul[17]
Tʼway Air, Janubiy Koreya bayrogʻi Koreya Respublikasi Seul-Inchxon[18]
Ural Airlines Moskva-Domodedovo, Moskva-Jukovskiy, Sankt-Peterburg, Yekaterinburg
Oʻzbekiston havo yoʻllari Toshkent
Wizz Air Abu-Dabi[19]

Yuk tashish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aviakompaniya Manzillar
RUS Aviation, BAA bayrogʻi Birlashgan Arab Amirliklari [20] Sharja
Silk Way Airlines, Ozarbayjon bayrogʻi Ozarbayjon Boku, Urumchi
Turkish Cargo, Turkiya bayrogʻi Turkiya[21] Olmaota, Bangkok-Suvarnabhumi, Guanchjou (Xitoy bayrogʻi Xitoy ), Islomobod, Istanbul, Shanxay-Pudong
Turkmenistan Airlines Cargo (Turkmaniston bayrogʻi Turkmaniston )[22] Turkmanobod (Turkmaniston bayrogʻi Turkmaniston )
Oʻzbekiston havo yoʻllari Cargo Navoiy
YTO Cargo Airlines (Xitoy bayrogʻi Xitoy )[23] Shiszyachjuan (Xitoy bayrogʻi Xitoy )

Statistika[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yillik yoʻlovchi oqimi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yillik yoʻlovchilarni tashish[24]
Yillar Yoʻlovchilar soni Oʻzgartirishi, %da
2012-yil 1 056 000 ▬
2013-yil Mavjud emas (M/E) M/E
2014-yil M/E M/E
2015-yil M/E M/E
2016-yil 3 082 931 M/E
2017-yil 3 586 337 16,3%

Baxtsiz hodisalar va falokatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • 2002-yil 23-oktyabrda Tretyakovo havo transporti kompaniyasiga tegishli IL-62 layneri uchish-qoʻnish yoʻlagining oxiridan chiqib ketayotib, qulab tushdi. Bortda yo‘lovchilar yo‘q edi, o‘n bir ekipaj aʼzosining barchasi yengil jarohatlar bilan qutulgan. Pensilvaniya milliy havo gvardiyasining 111-SFS ning AQSh harbiy havo kuchlari xavfsizlik kuchlari xodimlari javob berish orqali uchuvchi samolyotdan olib chiqildi. Yaralanganlar AQSh harbiy-havo kuchlari va Janubiy Koreya armiyasining Manas aviabazasidagi qo‘shma klinikasida davolandi. Samolyot vayronalari qirg‘iz xodimlari tomonidan buldozer bilan ag‘darilgan va joyida qoldirilgan. Aeroport faoliyati halokat joyi yonib ketmasdanoq qayta tiklandi[25].
  • 2006-yil 26-sentyabrda Qirg‘iziston havo yo‘llariga qarashli Tupolev Tu-154 samolyoti Moskva-Domodedovo yo‘nalishida parvoz qilayotgan AQSh harbiy-havo kuchlarining KC-135 tankeri bilan qo‘nish yo‘lagida to‘qnashib ketdi. Bortida 52 yoʻlovchi va toʻqqiz ekipaj aʼzosi boʻlgan Tupolev qanotining bir qismini yoʻqotdi, ammo qanotining 2,5 m qismi yoʻqligi sababli havoga koʻtarilib, xavfsiz qoʻnishni amalga oshirish uchun qayta qoʻnishga muvaffaq boʻldi. KC-135 uch ekipaj aʼzosi va samolyot yoqilgʻisi yuki bilan yonib ketdi va vayron boʻldi. Ikkala samolyotda ham jabrlanganlar yo‘q[26].
  • 2008-yil 24-avgustda bortida 90 kishi bilan 6895-reys bilan Tehronga yoʻl olgan Aseman Airlines aviakompaniyasining (Itek Air tomonidan boshqariladigan Boeing 737) aeroportdan 3 kilometr (1.9 mi) masofada halokatga uchradi, 68 kishi halok boʻldi. Yigirma ikki kishi, jumladan ikki ekipaj aʼzosi halokatdan omon qolgan. Aeroport rasmiysiga ko‘ra, ekipaj bortdagi texnik nosozlik haqida xabar bergan va samolyot qulagan paytda aeroportga qaytayotgan edi[27].
  • 2011-yilning 28-dekabrida Bishkekdan havoga ko‘tarilgan Qirg‘iziston havo yo‘llari kompaniyasining Tu-134 samolyoti O‘shga qo‘nishga urindi. 80 nafar yo‘lovchi va olti ekipaj aʼzosi bo‘lgan samolyot uchish-qo‘nish yo‘lagidan chiqib ketdi, qanotini sindirib, ag‘darilib ketdi va yonib ketdi. 31 kishi jarohatlandi, ulardan 17 nafari kasalxonaga yotqizildi[28].
  • 2017-yilning 16-yanvarida Bishkek orqali Hong Kongdan Istanbulga uchayotgan Turkish Cargo uchun ho‘l lizing tamoyilida ijaraga olingan va ACT Airlines tomonidan boshqarilgan 6491-reysdagi Boeing 747-400F samolyoti qo‘nish yo‘lagidan chiqib ketib, qalin tuman ostida qishloqqa qulagan. Kamida 38 kishi, shu jumladan to‘rt nafarekipaj aʼzosi va yerdagi 34 kishi halok bo‘ldi[29][30][31].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Aip, Aic“. 2014-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  2. ↑ Manas airport in Bishkek is completely modernised (in Russian)
  3. ↑ "Kyrgyzstan airlines head office changes its address."
  4. ↑ "World Airline Directory."
  5. ↑ „Home“. Aero Nomad Airlines.
  6. ↑ „Air Arabia“.
  7. ↑ „NEW DESTINATION: BISHKEK-TASHKENT-BISHKEK“ (en). airmanas.com. Air Manas. Qaraldi: 2017-yil 5-dekabr.
  8. ↑ „✅ ✈️️ Fly with Most Affordable and Cheap Ticket Opportunities | AnadoluJet“. www.anadolujet.com.
  9. ↑ „Возобновление рейса БИШКЕК-СТАМБУЛ-БИШКЕК!“. aero.kg. Avia Traffic. Qaraldi: 2020-yil 23-yanvar.
  10. ↑ „China Southern / Xiamen Airlines NW22 International Operations - 30OCT22“. AeroRoutes (2022-yil 31-oktyabr). Qaraldi: 2022-yil 31-oktyabr.
  11. ↑ „Flight Status“. FlyArystan. Qaraldi: 2023-yil 5-may.
  12. ↑ „flynas Adds Jeddah – Kyrgyzstan Routes in 3Q23“ (en-CA). AeroRoutes (2023-yil 28-iyun). Qaraldi: 2023-yil 28-iyun.
  13. ↑ „StackPath“ (2021-yil 30-iyun).
  14. ↑ „3月26日起，长龙航空2023夏航季换季航线全新上线“. Qaraldi: 2023-yil 8-mart.
  15. ↑ „QAZAQ AIR opens direct flights to Bishkek“. www.flyqazaq.com. QAZAQ AIR. Qaraldi: 2023-yil 10-avgust.
  16. ↑ „Flights Availability“. pegasys.pegast.ru (2018-yil 21-mart).
  17. ↑ „Istanbul New Airport Transition Delayed Until April 5, 2019 (At The Earliest)“ (2019-yil 9-aprel).
  18. ↑ Seo Ji-Eun. „T'way to begin regular flights to Kyrgyzstan“ (en). Korea JoongAng Daily (2023-yil 18-aprel).
  19. ↑ „Wizz Air Abu Dhabi Growth Continues with the Addition of a New Aircraft, Expanding its Ever Growing Network“ (en). Airline Suppliers (2023-yil 28-fevral). Qaraldi: 2023-yil 6-aprel.
  20. ↑ rusaviation.com — Route map & Schedules retrieved 10 April 2023
  21. ↑ „Turkish Airlines Cargo Winter Schedule“. 2013-yil 4-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  22. ↑ „Авиакомпания «Туркменистан» запустила регулярные грузовые рейсы в Бишкек | Общество“ (2023-yil 4-may).
  23. ↑ „YTO Express adds Kyrgyzstan freighter flights“ (2020-yil 20-yanvar).
  24. ↑ Manas Airport. „press-centre“. Airport.kg.
  25. ↑ „Accident Database: Accident Synopsis 10232002“. 2007-yil 30-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 1-iyun.
  26. ↑ Flight International, 3-9 October 2006
  27. ↑ .
  28. ↑ „All passengers survive after plane flips over in crash-landing“. Yahoo News UK (2011-yil 29-dekabr). Qaraldi: 2015-yil 1-iyun.
  29. ↑ „Belarus' First Deputy Foreign Minister signs Book of Condolences at Kyrgyzstan's embassy“. Belarusin Telegraph Agency (2017-yil 17-yanvar). Qaraldi: 2017-yil 17-yanvar.
  30. ↑ Hradecky, Simon. „Crash: MyCargo B744 at Bishkek on Jan 16th 2017, impacted terrain on go around“. The Aviation Herald (2017-yil 16-yanvar). Qaraldi: 2017-yil 16-yanvar.
  31. ↑ „ASN Aircraft accident Boeing 747-412F TC-MCL Bishkek-Manas International Airport (FRU)“. Aviation Safety Network (2017-yil 16-yanvar). Qaraldi: 2017-yil 16-yanvar.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Manas_xalqaro_aeroporti&oldid=3844801" dan olindi