Osiyo sporti
Futbol assotsiatsiyasi (shuningdek, futbol deb ataladi) deyarli barcha Osiyo mamlakatlarida eng mashhur sport turidir. Kriket Osiyodagi ikkinchi eng mashhur sport turi boʻlib, Janubiy Osiyoda mashhur hisoblanadi[1]. Osiyodagi boshqa mashhur sport turlari orasiga beysbol, basketbol, badminton va stol tennisi kiradi. Osiyoning yetakchi sport davlatlari qatoriga Xitoy, Yaponiya, Janubiy Koreya, Tayvan, Hindiston, Pokiston, Eron, Qozogʻiston va Oʻzbekiston kiradi.
Futbol uyushmasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Osiyo futbol konfederatsiyasi 1954-yilda tashkil topgan. Osiyo futbol konfederatsiyasi milliy terma jamoalar uchun bir nechta turnirlar, xususan, 1956-yildan beri OFK Osiyo kubogi va 1975-yildan beri ayollar oʻrtasidagi Osiyo kubogi, shuningdek, FIFA Jahon chempionati, FIFA ayollar oʻrtasidagi Jahon chempionati va yozgi Olimpiya oʻyinlari uchun saralash turnirlarini tashkil qiladi. Osiyo chempionlar ligasi klublar oʻrtasidagi Osiyoning asosiy turniri boʻlib, birinchi marta 1967-yilda oʻtkazilgan.
OFK aʼzolari beshta mintaqaviy federatsiyalarga boʻlingan: Gʻarbiy, Markaziy, Janubiy, Sharqiy va Janubiy-Sharqiy . Ushbu federatsiyalar tomonidan futbol bo‘yicha viloyat chempionatlari tashkil etiladi.
Erkaklar o‘rtasidagi xalqaro musobaqalarda eng muvaffaqiyatli Osiyo davlatlari Yaponiya, Xitoy, Shimoliy Koreya, Janubiy Koreya, Gonkong, Xitoy Taypeyi, Makao, Sharqiy Mo‘g‘uliston, Eron, Birlashgan Arab Amirliklari, Qatar, Iroq, Saudiya Arabistoni, Iordaniya, Ummon, Suriya, Bahrayn, Livan, Falastin, Quvayt, Yaman, Hindiston, Pokiston, Shri-Lanka, Bangladesh, Maldiv orollari, Nepal, Butan, Oʻzbekiston, Qirgʻiziston, Tojikiston, Turkmaniston Afgʻoniston, Vetnam, Tailand, Malayziya, Indoneziya, Filippin, Singapur, Myanma, Kambodja,Laos kabilar kiradi. Ayollar futbolida Sharqiy Osiyoda Yaponiya, Xitoy, Janubiy Koreya, Xitoy Taypeyi, Gonkong va Shimoliy Koreya, Janubi-Sharqiy Osiyoda Vetnam, Tailand, Myanma va Filippin ustunlik qiladi.Osiyo qitʼasi erkaklar futboliga qaraganda ayollar futbolida muvaffaqiyat qozongan.
2002-yilgi futbol boʻyicha jahon chempionatiga Yaponiya va Janubiy Koreya birgalikda mezbonlik qilgan. 2017-yilgi FIFA U-17 Jahon chempionatiga Hindiston mezbonlik qildi. 2022- yilgi futbol boʻyicha jahon chempionati Qatarda boʻlib oʻtishi rejalashtirilgan.
Xitoy Xalq Respublikasi birinchi marta 1991-yilda ayollar oʻrtasidagi Jahon chempionatiga mezbonlik qilgan.
Bandi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bandi Osiyoda rivojlanayotgan sport turi hisoblanadi. Baʼzi sobiq ittifoq respublikalarida, ayniqsa Qozogʻistonda rivojlangan. Xitoy jahon chempionatida 2015-yilda, ayollar terma jamoasi esa 2016 -yilda qatnasha boshlagan.
2017-yil sentyabr oyida Xarbin shahrida Osiyoda rivojlanish va marketing boʻyicha FIB(bandy hamjamiyati) ofisi ochilishi eʼlon qilindi[2]. Qayd etilgan davlatlardan tashqari Afg‘oniston, Armaniston, Hindiston va Qirg‘iziston ham FIB aʼzosi hisoblanadi[3]. Filippinda 2016-yilda rink bandini joriy etishga urinish boshlandi[4]. FIB Janubiy Koreyaning bandi hamjamiyatiga qoʻshilishidan manfaatdor. 2017-yildan beri Janubiy Koreya bilan muzokaralar davom etmoqda[5].
Beysbol[tahrir | manbasini tahrirlash]
Beysbol Yaponiyada eng mashhur sport turi boʻlib, u 1870-yillarda joriy etilgan va 1920-yillarda professional darajaga erishgan. Yaponiya Beysbol Ligasi 1936-yildan 1949-yilgacha faoliyat koʻrsatgan va 1950-yilda Nippon Professional beysbol ligasi tashkil etilgan. 50 dan ortiq yaponiyalik oʻyinchilar Beysbol Oliy Ligasida oʻynagan, jumladan Ichiro Suzuki, Xideki Matsui, Koji Uehara va Xideo Nomo .Yaponiya milliy beysbol jamoasi 2006 va 2009-yillardagi Jahon beysbol klassikasida gʻolib chiqdi.
Janubiy Koreyada beysbol 1900-yillarda joriy qilingan va KBO ligasi 1982-yilda tashkil etilgan, Janubiy Koreya jamoasi 2009-yilgi Jahon beysbol klassikasida gʻalaba qozonishgan. Tayvanda joylashgan Xitoy Professional Beysbol Ligasi 1989-yilda tashkil etilgan. NPB(Nippon Professional Beysball) singari, bu ikki ligada ham yirik korporatsiyalarga tegishli jamoalar mavjud.
Basketbol[tahrir | manbasini tahrirlash]
Basketbol bir qator Osiyo mamlakatlarida mashhur. FIBA Asia Xalqaro Basketbol Federatsiyasi (FIBA) tomonidan mintaqada basketbol sportini boshqaradi. Asosiy raqobatchi davlatlar Xitoy, Yaponiya, Filippin, Eron, Janubiy Koreya va Tayvandir .
Filippin 1954-yilgi FIBA Jahon chempionatida bronza medalini qoʻlga kiritgan. Shuningdek, jamoa 1936-yilgi Yozgi Olimpiada oʻyinlarida beshinchi oʻrinni egalladi, bu Amerika, Yevropa va Okeaniyadan tashqaridagi barcha jamoalar orasida eng yaxshi natijadir. Xitoy 1970-yillardan beri FIBA Osiyo chempionatida yetakchilikni qoʻldan bermay kelyapti, Filippin, Tayvan, Janubiy Koreya, Yaponiya va Eron esa kuchli daʼvogar boʻlishda davom etmoqda. Ayollar basketboli FIBA ayollar oʻrtasidagi Osiyo chempionati Xitoy, Tayvan, Yaponiya va Janubiy Koreya davlatlari oʻrtasida boʻlib oʻtadi.
FIBA Jahon kubogi 1978-yilda Filippinda, 2006-yilda Yaponiyada va 2019-yilda Xitoyda boʻlib oʻtgan. 2023-yilda Filippin va Yaponiya yana Indoneziya bilan birga jahon chempionatiga mezbonlik qiladi.
Osiyo basketbol klublari uchun asosiy turnir 1981-yildan beri oʻtkazib kelinayotgan FIBA Osiyo chempionlar kubogi hisoblanadi .
Boks[tahrir | manbasini tahrirlash]
Boks — Osiyoda mashhur sport turi boʻlib, Qozogʻiston, Oʻzbekiston, Yaponiya, Filippin, Hindiston va Janubiy Koreya kabi mamlakatlarda mashhur. Qozogʻiston havaskor boks boʻyicha 12 ta jahon chempionati, 7 ta yozgi Olimpiya oʻyinlari oltin medali sohibi va havaskor boks boʻyicha 46 ta Osiyo chempionati bilan professional va havaskor boks boʻyicha Osiyoda eng dominant mamlakat hisoblanadi.
Kriket[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kriket — Janubiy Osiyoda mashhur sport turi. Beshta davlat sinov maqomiga ega: Afgʻoniston, Bangladesh, Hindiston, Pokiston va Shri-Lanka .
Kriket boʻyicha Jahon kubogida Hindiston ikki marta, Pokiston va Shri-Lanka esa bir martadan gʻalaba qozongan. Bangladesh 91 ta sinov o‘yinidan 7 tasida va One Day Internationalo‘yinida 309 ta o‘yindan 95 tasida g‘alaba qozongan.
Osiyo Kriket Kengashi 1983-yilda Osiyoda kriket sportini targʻib qilish va rivojlantirish uchun tashkil etilgan kriket tashkilotidir. Osiyo Kriket Kengashiga aʼzolik beshta Test Status aʼzosi, yettita assotsiatsiya aʼzosi va oʻn bitta filial aʼzosi oʻrtasida boʻlinadi. Toʻrtta Osiyo davlati, yaʼni Indoneziya, Yaponiya, Filippin va Janubiy Koreya, Osiyo Kriket Kengashi oʻrniga Sharqiy Osiyo-Tinch okeani ICC aʼzolaridir, garchi Indoneziya Osiyo Kriket Kengashiga aʼzolik uchun ariza bergan boʻlsa-da. 2020-yilda Tailand va Yaponiya birinchi marta mos ravishda 20 yoshgacha boʻlgan ayollar oʻrtasidagi Jahon kubogi va 19 yoshgacha boʻlgan kriket boʻyicha Jahon kubogida ishtirok etishdi. Malayziya 2023-2031-yillar oralig‘ida xalqaro kriket musobaqasini o‘tkazish uchun ariza topshirdi[6].
Kyu sporti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bilyard sporti yoki basseyn sporti deb ham ataladigan kyu sportlari Osiyoda, xususan, Sharqiy va Janubiy Osiyo mamlakatlarida mashhur boʻlib, sakkizta toʻp, toʻqqiz toʻp va snuker eng mashhur turlari hisoblanadi. Osiyo bilyard sporti konfederatsiyasi Osiyodagi asosiy boshqaruv organi hisoblanadi. Kyu sport turlari Osiyo oʻyinlari va boshqa mintaqaviy musobaqalar tarkibiga kiritilgan. Turli davlatlar, asosan, Filippin, Hindiston, Tayvan, Yaponiya va Gonkong jahon chempionatlarida ishtirok etishgan[7].
Filippin koʻpincha dunyoning basseyn poytaxti hisoblanadi, chunki koʻplab eng yaxshi oʻyinchilar mamlakatdan yetishib chiqqan. Filippin oʻyinchilari oʻzlarining ajoyib mahorati va oʻynash usulini oʻzgartirgan innovatsion strategiyalari bilan mashhur. Bu "Filippin istilosi" sifatida tanilgan boʻlib, unda turli filippinlik oʻyinchilar, jumladan Famers Hall, Efren Reyes va Fransisko Bustamante ishtirok etgan[8].
Chim ustida xokkey[tahrir | manbasini tahrirlash]
Chim ustida xokkey Hindiston va Pokistonda mashhur sport turi boʻlib, ikkala xalq ham oʻzlarining shiddatli raqobati bilan mashhur. Hindiston va Pokiston oʻrtasidagi xokkey raqobati millionlab tomoshabinlarni oʻziga jalb qiladi va ikkala mamlakat ham Osiyo oʻyinlarining dastlabki yettita xokkey finalida oʻzaro toʻqnash kelishgan. Ular bir-birlariga qarshi jami toʻqqizta final oʻtkazdilar, unda Pokiston yettita (7) oltin, Hindiston esa ikkita (2) oltin medalni qoʻlga kiritdi. Pokistonning chim ustida xokkey boʻyicha erkaklar milliy terma jamoasi, shuningdek, FIH xokkey boʻyicha erkaklar oʻrtasidagi Jahon kubogining eng muvaffaqiyatli jamoasi boʻlib, turnirda toʻrt marta gʻalaba qozongan. Yozgi Olimpiada oʻyinlarida Hindistonning erkaklar milliy chim ustida xokkey jamoasi sakkizta medal bilan Pokistonning uchta medaliga nisbatan ustunlik qilmoqda.
Golf[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bir nechta osiyolik erkak golf oʻyinchilari PGA Tour yoki Yevropa Tourida gʻalaba qozonishgan. Eng muvaffaqiyatlilar orasida quyidagilar bor:
KJ Choy sakkizta PGA Tour gʻolibi, 2004-yilgi Masters turnirida uchinchi oʻrin sohibi boʻlgan;
Xideki Matsuyama oltita PGA Tour gʻolibi, shu jumladan 2021-yilgi Masters turniri va ikkita Jahon golf chempionati gʻlibi;
Shigeki Maruyama uchta PGA Tour gʻolibi va 2009-yil PGA chempionatida gʻolib chiqqan.
Osiyodagi mashhur erkaklar golf turnirlariga WGC-HSBC Champions (Xitoy), Zozo Championship (Yaponiya), CJ Cup (Janubiy Koreya), CIMB Classic (Malayziya), DP World Tour Championship, Dubai Desert Classic, Abu Dabi golf chempionatlari kiradi. Shu bilan birga, Osiyodagi eng mashhur ayollar golf turnirlari LPGA KEB-Xana Bank chempionati, BMW ayollar chempionati (Janubiy Koreya), Blue Bay LPGA, Buick LPGA Shanxay (Xitoy), Toto Japan Classic, Sime Darby LPGA Malaysia va LPGA Tayvan chempionatidir . .
Motorsport[tahrir | manbasini tahrirlash]
Motorsport Yaponiyada mashhur. Mamlakatda Yaponiya Gran-prisi (Formula-1), 6 soatlik Fuji (FIA Jahon chidamlilik chempionati), Yaponiya mototsikl Gran-prisi (Gran-pri mototsikl poygasi), Suzuka 8 soatlik (FIM chidamlilik boʻyicha jahon chempionati), Yaponiya Rally (Jahon rally chempionati), FIA WTCC Race of Japan (World Touring Car Championship), Indy Japan 300 (IndyCar Series), NASCAR Thunder 100 va Coca-Cola 500 (NASCAR Cup Series) kabi bir qancha xalqaro poygalar oʻtkaziladi.
Yaponiyada Super GT, Super Formula, All Japan Sports Prototype Championship, Japan Touring Car Championship, All Japan Road Race Championship va D1 Grand Prix kabi professional chempionatlar boʻlib oʻtadi.
Taniqli yapon poyga avtomobili haydovchilari orasida Satoshi Motoyama, Seiji Ara, Satoru Nakajima, Kazuki Nakajima va Kamui Kobayashi kabilar bor .
Regbi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Osiyo qit'asidagi regbi musobaqalarida hozirda Yaponiya ustunlik qiladi. Yaponiya terma jamoasi hozirgacha regbi boʻyicha Jahon kubogida qatnashgan yagona Osiyo jamoasi hisoblanadi.
Gonkong Sevens dunyodagi eng nufuzli regbi turnirlaridan biridir. U1976-yildan beri oʻtkaziladi va 2000- yildan beri Butunjahon regbi Sevens(yettiliklari) seriyasining bir qismidir. Osiyoda regbi boʻyicha boshqa eʼtiborga molik turnirlar Dubay Sevens, Yaponiya Sevens, Singapur Sevens, Malayziya Sevens va Xitoy Sevens kabilardir. Yaponiya regbi boʻyicha 2019-yilgi jahon chempionatiga mezbonlik qildi.
Tennis[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tennis boʻyicha eng muvaffaqiyatli Osiyo davlatlari Hindiston, Xitoy, Yaponiya va Tayvan kabilardir.
Erkaklar oʻrtasidagi yakkalik bahslarida Key Nishikori 2014-yilgi US Open va ikkita ATP Masters 1000 turnirlarida finalchi boʻlgan boʻlsa, Vijay Amritraj toʻrtta „Katta dubulgʻa“ musobaqalarida chorak finalga chiqdi va 1982-yilgi WCT finalida yarim finalchi edi. Erkaklar oʻrtasidagi juftlik bahslarida Leander Paes sakkizta Katta dubulgʻa turnirida gʻolib chiqdi va Mahesh Bhupathi toʻrtta Grand Slam turnirida gʻolib chiqdi va aralash juftlikda Paes 10 ta va Bhupathi 8 ta Grand Slam turnirida gʻolib chiqdi. Leander Paes jami 18 ta katta dubulgʻa gʻolibi boʻlgan. Bu osiyolik tennischining eng yuqori koʻrsatkichidir, shuningdek, u erkaklar oʻrtasidagi juftlik va aralash juftlik bahslarida karyerasini yakunlagan juda kam sonli tennischilardan biri hisoblanadi. Rohan Bopanna 2017-yilgi Fransiya Ochiq chempionatida o‘zining birinchi aralash juftliklar bo‘yicha katta dubulg‘a chempionligini qo‘lga kiritdi.
Sania Mirza ayollar o‘rtasidagi juftlik va aralash juftlik bahslarida 6 ta katta dubulg‘adan 3 tasida g‘alaba qozongan eng muvaffaqiyatli ayol tennischi hisoblanadi. Sania Mirza ketma-ket 91 hafta davomida ayollar o‘rtasidagi juftlik bahslarida dunyoning birinchi raqamli tennischisi bo‘ldi. Ayollar o‘rtasidagi yakkalik bahslarida Li Na 2011-yilgi Fransiya ochiq chempionati va 2014-yilgi Avstraliya ochiq chempionatida ikkita „Katta dubulg‘a“ sovrinini qo‘lga kiritdi. Yaponiyalik Naomi Osaka 2018-yilda AQSH ochiq chempionati va 2019-yilda Avstraliya ochiq chempionatida g‘alaba qozongan ikkinchi ayol o‘yinchi bo‘ldi, Kimiko Date-Krumm esa to‘rtta Yaponiya ochiq chempionati chempionligini qo‘lga kiritdi va uchta „Katta dubulg‘a“ turnirlarida yarim finalchi bo‘ldi. Ayollar juftlik oʻyinlarining taniqli oʻyinchilari: Ai Sugiyama, Hsieh Su-wei, Peng Shuay va Chjen Jielardir .
Voleybol[tahrir | manbasini tahrirlash]
Erkaklar voleybolida Yaponiya terma jamoasi uchta Olimpiya medalini qoʻlga kiritgan. Shuningdek, jamoa 1970 va 1974-yillardagi jahon chempionatlarida uchinchi, 1969 va 1977-yillardagi jahon chempionatida ikkinchi o‘rinni egallagan. Yaponiya Jahon Ligasi oʻyinlarida kamroq muvaffaqiyatga erishdi. Shu bilan birga, Janubiy Koreya 1978-yilgi jahon chempionatida toʻrtinchi, Eron esa 2014- yilgi jahon chempionatida oltinchi oʻrinni egalladi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Asian nations at the FIFA World Cup
- ↑ „Google Översätt“. translate.google.se.
- ↑ „FEDERATION of INTERNATIONAL BANDY - Members“. 2018-yil 14-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 12-sentyabr.
- ↑ Inquirer. „Norwegian aims to popularize winter sport in Manila“. sports.inquirer.net.
- ↑ „Google Translate“. translate.google.co.uk.
- ↑ Lavalette. „Malaysia Eyes Hosting A T20 Cricket World Cup In The 2023-31 Cycle“ (en). Forbes. Qaraldi: 2020-yil 12-dekabr.
- ↑ „History – Asian Confederation of Billiard Sports“. 2019-yil 11-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 12-sentyabr.
- ↑ Maria Luisa M . Guinto, Ph D.. "The Filipino Invasion of Pool: Setting New Standards in the Game". Secrets of Asian Sport Psychology. https://www.academia.edu/12571559/The_Filipino_Invasion_of_Pool_Setting_New_Standards_in_the_Game.