Foydalanuvchi:Janob Mirzaolim/qumloq

Navroʻz bogʻi

Janob Mirzaolim/qumloq
Navroʻz etnografik bogʻi
Joylashuvi	Shayxontohur tumani, Toshkent shahri, Oʻzbekiston
Koordinatalar	41.325380752993595°N 69.26734939873533°E / 41.325380752993595; 69.26734939873533
Turi	etnografik bogʻ
Arxitektor	G. I. Magamedov
Asosiy sanalar	2017, 2019
Qurilish boshlanishi	2017
Qurilish yakunlanishi	2019
Binolar	Etnografik shaharcha, Anhor koʻzi charxpalagi, Navroʻz installyatsiyasi
Holati	ochiq

Navroʻz bogʻi yoki Navroʻz etnografik bogʻi — Toshkentning Shayxontohur tumanida joylashgan bogʻ. Hududi 2,5 gektar. Toshkentdagi Navroʻz bayrami tantanalari shu yerda oʻtkaziladi.

Joylashuvi

Bogʻ Shayxontohur tumanida, Anhor-Lokomotiv bogʻi oldida joylashgan.

Transport vositalari va kirish

Navroʻz bogʻiga piyoda yurish masofasida metro bekati joylashmagan. Eng yaqin metro bekati Yunusobod yoʻlining Minor, Chilonzor yoʻlining Mustaqillik maydoni hamda Oʻzbekiston yoʻlining Alisher Navoiy bekatlaridir. Bogʻ yaqinidagi Labzak mavzesi bekatiga 52, 78, 97, 148 yoʻnalishli avtobuslar orqali borish mumkin.

Bogʻga 3 xil yoʻl bilan kirish mumkin: Osiyo Grand restorani tomonidagi asosiy darvoza orqali, Anhor-Lokomativ bogʻi orqali hamda Olimpiya shon-shuhrati muzeyi tomonidagi Anhor arigʻi ustiga qurilgan koʻprik orqali.

Tarixi

2017-yil 7-avgustdagi PQ-3174-sonli prezident qarori bilan bogʻ tashkil etilishi belgilandi.

Qurilish ishlari „Oʻzbekiston temir yoʻllari“ AJ tarkibidagi „Oʻztemiryoʻlqurilishmontaj“ UK tomonidan amalga oshirilgan.

Moliyalashtirish Oʻzmilliybank (NBU Invest Group shoʻba korxonasi orqali) hamda Turonbank (Oʻzbekistan temir yoʻllari AJga 10 mln dollar miqdorida kredit ajratish orqali) hisobiga qilingan.

Bosh loyihalovchi — „OʻzshaharsozlikLITI“ DUK. Loyihaning bosh meʼmori G. I. Magamedov, bosh muhandis A. M. Mamedov hisoblanadi, vizualizatsiya A. Azimov tomonidan amalga oshirilgan.

Egaligi

Bogʻga 2017-yil 21-avgustda tashkil etilgan „Navroʻz bogʻi“ MChJ egalik qiladi. Direktori Azizbek Ubaydullayev. Korxona „Oʻzbekiston temir yoʻllari“ AJ hamda NBU Invest Group tomonidan teng ulushlarda egalik qilinadi.

Bogʻning tarkibiy qismlari

Bogʻ ichida favvorali 150 oʻrinli kichik amfiteatr, diamteri 72 metrli charxpalak hamda Anhor kanali ustida 88 metrli koʻprik qurilgan.

Etnografik shaharcha

Navroʻz bogʻida Oʻzbekistonning barcha viloyatlari va Qoraqalpogʻiston Respublikasi nomlari bilan ataladigan koʻchalar va tarixiy uslubda qurilgan uylar boʻlib, u yerda hududlarning oʻziga xos anʼanalari aks ettirilgan. Bu koʻchalarda paxsa devorlar, ayvonlar, choyxona va ustaxonalar joylashgan. Ustaxonalarda hunarmandlik namunalari bilan tanishish mumkin.

Hududlar nomlari bilan ataladigan koʻchalar shartli ravishda geografik joylashuviga qarab loyihalashtirilgan. Etnografik shaharchaning gʻarbiy kirish eshigida savdo gumbazi koʻrinishidagi Buxoro koʻchasi, janubroqda Navoiy koʻchasi bilan Nurota uyi, Qashqadaryo koʻchasi joylashgan. Shaharchaning janubiy kirish qismi Samarqand koʻchasiga, u orqali Jizzax va Qashqadaryo koʻchalariga chiqish mumkin.

Togʻli uy-joylarni koʻrsatish uchun (Nurota, Jizzax, Surxondaryo) ikki qavatli turar-joy binolari loyihalashtirilgan. Pastki qavatlar alohida avtonom kirishlari boʻlgan parkning maʼmuriy, maishiy va kommunal xonalari, yuqori qavatlar esa uy-joy, terassalar va fotozonalar sifatida foydalaniladi.

Muzeyning shimoliy zonasida turar-joy binolari joylashgan Toshkent koʻchasi joylashgan. Anhor-Lokomotiv bogʻi tomonidan kirish joyi Toshkent binolariga xos boʻlgan ustki yoritgichli savdo qatorlari bilan ajralib turadi. Fargʻona vodiysi koʻchasi sharqiy zonada loyihalashtirilgan.

Etnografik shaharchadagi turar-joy binolari Veronika Voroninaning „Народные традиции архитектуры Узбекистана“ (oʻzbekcha: O‘zbekiston me’morchiligining xalq an’analari, Moskva, 1951-yil), Galina Pugachenkovaning „Зодчество Центральной Азии.XVвек“ (oʻzbekcha: Markaziy Osiyo me’morchiligi. XV asr, Toshkent, 1976-yil), V. M. Dmitriyevning „Вопросы использования архитектуры узбекского народного жилища в современной практике“ (oʻzbekcha: O`zbek xalq uy-joy me`morchiligidan zamonaviy amaliyotda foydalanish masalalari), D. A. Nazilovning „Архитектура горных районов Узбекистана“ (oʻzbekcha: Oʻzbekiston togʻli tumanlari arxitekturasi, Toshkent, 1984-yil) asarlari hamda Oʻzbekiston meʼmoriy yodgorliklarini muhofaza qilish boshqarmasi tomonidan taqdim etilgan „Oʻzbekiston milliy-anʼanaviy uylari“ (Xiva, Buxoro, Samarqand, Toshkent, Qoʻqon, Shahrisabz shaharlari misolida) tadqiqot albomlarini oʻrganish asosida loyihalashtirilgan.

Anhor koʻzi

Bogʻ hududida diametri 72 metr boʻlgan „Anhor koʻzi“ deb nomlanadigan charxpalak oʻrnatilgan. Ogʻirligi 298 tonna, 50 000 ta diod orqali yoritiladi. Charxpalakda har biri 4-6 kishiga moʻljallangan jami 48 ta yopiq kabina mavjud. Charxpalakning bir aylanishi 12 minutni tashkil qiladi.

„Navroʻz“ installyatsiyasi va „Baxt“ koʻprigi

Amfiteatr atrofida Samarqanddagi Registon maydoni, Buxorodagi Ark, Shahrisabzdagi Oqsaroy, Qoʻqondagi Xudoyorxon oʻrdasi, Xivadagi Kaltaminor, Toshkent teleminorasining kichik maketlari oʻrnatilgan.

Installyatsiyasi markazida gul koʻrinishidagi „Navroʻz“ sahnasi boʻlib, marmar polda Oʻzbekiston xaritasi tasvirlangan. Uning atrofida aylana koʻprik oʻrnatilgan boʻlib, u „Baxt koʻprigi“ deb nomlanadi. Koʻprik Rossiyaning „Sankt-Peterburg giprostroymost instituti“ tomonidan loyihalashtirilgan.

Vant piyodalar koʻprigi

Anhor ustidan Olimpiya shon-shuhrati muzeyi tomonida 88 metrli vant piyodalar koʻprigi qurilgan. Koʻprik „Oʻzbekiston temir yoʻllari“ AJ tarkibidagi „General Aviation Fuel Supplies“ XK MChJ tomonidan qurilgan va „Navroʻz bogʻi“ MChJga oʻtkazib berilgan

Manbalar

[[Turkum:Toshkent istirohat bogʻi va parklari

Adiblar xiyoboni

Janob Mirzaolim/qumloq
Adiblar xiyoboni
Joylashuvi	Chilonzor tumani, Toshkent shahri, Oʻzbekiston
Koordinatalar	41.30267480869156°N 69.23558838385217°E / 41.30267480869156; 69.23558838385217
Turi	xiyobon
Asosiy sanalar	2017, 2020
Janob Mirzaolim/qumloq Vikiomborda

Adiblar xiyoboni — Toshkentning Chilonzor tumanida joylashgan Alisher Navoiy nomidagi Milliy bogʻ hududidagi xiyobon. Hududi 8 gektardan ortiq.

Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasi va Toshkent muzeyi ham Adiblar xiyobonida joylashgan.

Tarixi

2017-yil 3-fevral kuni prezident Shavkat Mirziyoyev Milliy bogʻga kelganda Adiblar xiyoboni barpo etilishi boʻyicha taklif berdi. 2017-yil 18-aprel kuni PQ-2894 sonli qarori qabul qilindi.

2020-yil 20-mayda xiyobon Shavkat Mirziyoyev ishtirokida rasman ochildi.

Adiblar xiyobonidagi haykallar dastlab gipsdan ishlanib, oʻrnatilgan. 2020-yil oktyabr va noyabr oylarida 11 ta haykal bronza variantiga almashtirilgan. Maqsud Shayxzoda haykali boshidan bronzadan yasalib, oʻrnatilgan. Gips haykallar 2021-yil 11-fevral kuni Badiiy akademiya tomonidan olib ketilgan va Kamoliddin Behzod nomidagi Milliy rassomlik va dizayn institutining Haykaltaroshlik yoʻnalishi talabalariga koʻrgazmali qurol sifatida foydalanish uchun berilgan.

Xiyobondagi yodgorliklar

Adiblar xiyobonidagi Ogahiy haykali

Xiyobon rasman ochilgan vaqtda unda 25 nafar yozuvchi va shoir haykali oʻrnatilgan. Bular, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Furqat, Muhammad Rizo Ogahiy, Muqimiy, Berdaq, Mahmudxoʻja Behbudiy, Abdulla Avloniy, Abdulhamid Choʻlpon, Abdulla Qodiriy, Gʻafur Gʻulom, Hamid Olimjon, Zulfiya, Oybek, Maqsud Shayxzoda, Abdulla Qahhor, Said Ahmad va Saida Zunnunova, Toʻlepbergen Qayipbergenov, Ibroyim Yusupov, Erkin Vohidov, Ozod Sharafiddinov, Abdulla Oripov, Aleksandr Faynberg, Muhammad Yusuf.

Xiyobonda oʻrnatilgan birinchi haykal Alisher Navoiy haykali boʻlib, u 1991-yilda barpo etilgan. Keyinchalik 2007-yili Abdulla Qahhor, 2010-yili Oybek, 2013-yili Said Ahmad va Saida Zunnunova xotiralariga bagʻishlab yodgorlik majmualari oʻrnatilgan.

2017-yilning noyabr-dekabr oylari Hamid Olimjon haykali Mirzo Ulugʻbek tumani Hamid Olimjon metro bekati oldidagi maydondan, Gʻafur Gʻulom haykali Chilonzor tumani Gʻafur Gʻulom nomidagi madaniyat va istirohat bogʻidan, Zulfiya haykali Oʻzbekiston Davlat Sanʼat muzeyi yonidagi xiyobondan Adiblar xiyoboniga koʻchirib keltirilgan.

PQ-2894-sonli qarorda Ozod Sharafiddinov, Erkin Vohidov, Abdulla Oripov, Muhammad Yusuf haykallari barpo etilishi koʻzda tutilgan.

2020-yil yanvarda yana 11 nafar mutafakkir — Bobur, Ogahiy, Muqimiy, Furqat, Abdulla Avloniy, Behbudiy, Abdulla Qodiriy, Choʻlpon, Ibroyim Yusupov, Toʻlepbergen Qayipbergenov, Aleksandr Faynberglar haykallari ham barpo etilishi maʼlum boʻldi. Yakuniy roʻyxatga Berdaq va Maqsud Shayxzoda haykallari ham kiritilgan va xiyobon hozirgi koʻrinishni olgan.

Xiyobondagi haykallar 2019-yilgi Vazirlar Mahkamasining 846-sonli qarori bilan arxitektura yodgorligi sifatida Moddiy madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari roʻyxatiga kiritilgan va davlat muhofazasiga olingan.

Transport vositalari

Adiblar xiyoboniga eng yaqin metro bekati Chilonzor yoʻlining Milliy bogʻ bekatidir. Shuningdek, 13, 56, 84, 150 yoʻnalishli avtobuslar hamda 4i, 12i, 40i, 182m yoʻnalishli taksilar orqali borish mumkin.

Toshkent muzeyi

Asosiy sahifa: Toshkent muzeyi

Toshkent muzeyi sobiq Oʻzbekiston madaniyati va sanʼati koʻrgazmasi binosida joylashgan. Ushbu bino Yozuvchilar uyushmasi tasarrufiga oʻtkazilgan.

Yozuvchilar uyushmasi binosi

Adiblar xiyoboni hududida 2017-yilda Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasi uchun yangi bino qurilishi boshlangan va dekabr oyida foydalanishga tayyor holatga keltirilgan.

Manbalar

[[Turkum:Toshkent istirohat bogʻi va parklari

Imom ota

Imom ota — Oʻzbekiston Respublikasining Andijon viloyatiga qarashli qishloq. Xoʻjaobod tumani tarkibiga kiradi[1].

Qishloq Xoʻjaoboddan 18,3 km, Andijon shahridan 56,4 km masofada joylashgan.

Imom ota togʻlari.

Qishloq Qirtoshtogʻning togʻlari va tepaliklari bilan oʻralgan. Qishloq boʻylab manbalari Chilustun tizmasi etaklaridan boshlanuvchi kichik daryo oqadi. Qishloqdagi havo shaffof, uning inson organizmiga terapevtik taʼsiri isbotlangan, bronxlar va oʻpkalarni tozalovchi xususiyatga ega.

Imom otaga Andijonning qolgan hududi bilan bogʻlaydigan tor yoʻlak orqali kelinadi. Dara markazida „Orzu gʻoriga“ eltuvchi zinapoyalar bor. Qishloqda kemping uchun bir nechta bekatlar va 5 ta togʻ yoʻnalishi — „Savlati-Viqor“, „Atrofi olam“, „Ilon yoʻli“, „Xon yoʻli“, „Egar togʻi“ mavjud. Shuningdek, qishloqda Imom ota ziyoratgohi, Jome masjidi meʼmoriy yodgorligi, Shahrixonsoy eski choyxonasi Manak ota ziyoratgohi bor.

Imom ota ziyoratgohi

Asosiy sahifa: Imom ota ziyoratgohi

Imom ota ziyoratgohi 18-asrda qurilgan va 19-asr oxirida qayta tiklangan. 1982-yilda qadimiy meʼmorlik yodgorligi sifatida davlat muhofazasiga olingan. Ziyoratgohda Imom Muhammad Hanafiy maqbarasi joylashgan.

Boshqa maʼlumotlar

Qishloq hududida Sharqiy harbiy okrugga qarashli Andijon garnizonining „Imom ota“ dala-oʻquv maydoni joylashgan dagi harbiy qismlarda xizmat qilayotgan harbiy xizmatchilar ishtirokida „Imom ota“ dala-oʻquv

Madaniy hayot

2021-yil yanvar oyi holatiga koʻra, Imom otada 12 kishi ishlaydigan qishloq vrachlik punkti bor.

Xoʻjaobod tumanidagi 12-maktab Imom otada joylashgan. Maktabda 542 nafar oʻquvchi taʼlum oladi.

Toshkent fotografiya muzeyi

Janob Mirzaolim/qumloq
Toshkent fotosuratlar uyi fasadi
Joylashuvi	Toshkent shahar Mirobod tumani Istiqbol koʻchasi 4-uy
Koordinatalar	41.3092800797728°N 69.28137192618242°E / 41.3092800797728; 69.28137192618242
Turi	sanʼat muzeyi
Loyiha muallifi	V.Rozvadovskiy
Arxitektor	K. V. Babiyevskiy va A.Petelin
Asosiy sanalar	1934, 1997, 2005
Holati	Moddiy madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari roʻyxatiga kiritilgan

Toshkent fotosuratlar uyi — Toshkentda joylashgan sanʼat muzeyi. 1997-yilda tashkil etilgan (boshqa manbaga koʻra 2001-yil). Fotografiya, rang-tasvir, grafika, amaliy sanʼat koʻrgazmalari va boshqa koʻplab tadbirlarni oʻtkazadi. Oʻzbekiston Badiiy akademiyasi tarkibida.

Joylashuvi

Fotosuratlar uyi Mirobod tumani Istiqbol koʻchasi 4-uy manzilida, Amir Temur xiyoboni va Toshkent kuranti yaqinida joylashgan. Eng yaqin metro bekati Amir Temur xiyoboni.

Binosi

Fotosuratlar uyi joylashgan bino 1934-yilda qurilgan. Bino mashhur oʻzbek meʼmorlari K. V. Babiyevskiy hamda A.Petelin loyihasi va etnograf-rassom V.Rozvadovskiy gʻoyasi asosida qurilgan. Tashqi fasadi sharq meʼmorchiligida, oʻrta asrlar uslubida ishlangan, asosiy kirish yoʻlagi moviy plitalar bilan bezatilgan. Muzey eshiklari usta Gʻafuriy Xoʻja Ashur va Raufiy Yoqub boshchiligidagi toshkentlik yogʻoch oʻymakorlari tomonidan ishlangan.

TFU binosi 1500 kvadrat metrdan ortiq keng koʻrgazma pavilioniga ega. Xizmat xonalari binoning yuqori qismida, yoysimon arkadan tepada joylashgan.

2019-yilgi Vazirlar Mahkamasining 846-sonli qarori bilan arxitektura yodgorligi sifatida Moddiy madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari roʻyxatiga kiritilgan va davlat muhofazasiga olingan.

Tarixi

1940—1950-yillarda binoda Oʻzbekiston xalqlari tarixi muzeyi ekspozitsiyasi joylashgan. 1960-yilda respublika hukumati qarori bilan Oʻzbekistonda va undan tashqarida zamonaviy sanʼatni keng targʻib qilish maqsadida tashkil etilgan Badiiy koʻrgazmalar direksiyasi joylashtirildi.

1966-yilgi Toshkent zilzilasidan keyin ofat oʻchogʻida joylashgan koʻrgazma zali mukammal mustahkamlanib, Davlat sanʼat muzeyi kolleksiyasi bu yerdan vaqtinchalik boshpana topdi. 1974-yilda muzey yangi binoga koʻchirildi va Markaziy koʻrgazmalar zali avvalgi holatiga qaytarildi. Har yili ushbu binoda 40-50 xil koʻrgazmalar — jamoaviy va individual, statsionar va sayohat, respublika va xalqaro koʻrgazmalar oʻtkazildi.

1997-yilda Badiiy koʻrgazmalar direksiyasi Toshkent fotosuratlar uyi maqomini oldi.

2005-yil 25-noyabrda imzolangan Vazirlar Mahkamasining 264-sonli qarori bilan Toshkent fotosuratlar uyini Markaziy koʻrgazmalar zali tarkibidan chiqarilgan va 2006-yil 13-yanvarda sanʼat sohasida faoliyat yurituvchi alohida mustaqil subyekt sifatida Mirobod tuman hokimyati tomonidan roʻyxatdan oʻtkazilgan.

Galereyasi

Turli davrlarda koʻrgazmalar zalida oʻzbek rassomlari A. N. Volkov, N. Usto Moʻmin, ilk oʻzbek rang-tasvir ustalari N. Karxon, A. Siddiqiy asarlari namoyish etilgan.

TFU faoliyatining asosiy yoʻnalishlari tanlovlar, festivallar, koʻrgazmalar, simpoziumlar, mahorat darslari, ilmiy-amaliy seminarlar va konferensiyalar tashkil etish, komputer arxivi va videokutubxonasi, Oʻzbekiston va xorijiy fotografiya sanʼatining elektron kataloglari, fotografiya boʻyicha CD-ROM seriyalari, fotografiya tarixi va nazariyasi boʻyicha kutubxonalar yaratish, qadimiy va zamonaviy badiiy fotografiya kolleksiyalaridan fond toʻplami, fotografiya nazariyasi sohasidagi taʼlim faoliyati va boshqalar hisoblanadi.

Soʻnggi yillarda Toshkent fotosuratlar uyi tomonidan Yuneskoning Parijdagi qarorgohida mustaqil Oʻzbekiston koʻrgazmasini oʻtkazish, Amir Temur tavalludining 660 yilligiga, Buxoro va Xiva shaharlarining 2500 yilligiga bagʻishlangan koʻrgazmalarni tashkil etish va oʻtkazish, Germaniya, Yaponiya, Koreya Respublikasining badiiy koʻrgazmalari Toshkentda namoyish etilgan.

Fotosuratlar uyi tomonidan har ikki yilda bir marta Toshkent xalqaro fotobiennalesi — „Tashkentale“ oʻtkazilib, unda turli mamlakatlardan koʻplab fotograflar qatnashadi. „Tashkent—2008“ koʻrgazmasida 22 mamlakatdan 131 nafar fotograf ishtirok etgan. Tashkentale—2010 fotobiennalesi 2010-yilning 9—14-oktyabr kunlari beshinchi xalqaro fotokoʻrgazma sifatida tashkillashtirilgan.

Fotorassomlar boʻlimi

2000-yilda TFUda Fotorassomlar boʻlimi tashkil etildi. U Oʻzbekiston Badiiy akademiyasi ijodiy uyushmasi tarkibida oʻz faoliyatini toʻliq amalga oshiradi. Seksiya aʼzolari koʻplab xalqaro tanlovlar, koʻrgazmalar va Toshkent fotobiennalelarining doimiy ishtirokchilari va gʻoliblari boʻlib kelgan. Gʻoliblar orasida V. Sokolov, V. Ermakov, A. Djumaev, L. Ametov, M. Golovlev, I. Sodiqzoda, V. Jirnov va boshqalar bor.

Fotografiya sanʼati maktab-studiyasi

2006-yilda TFU qoshida fotografiya sanʼati maktab-studiyasi tashkil etildi. Taniqli fotograflar — R.Sharipov, V.Jirnov, S.Spiridonov, X.Fayziev va boshqalar ushbu maktabda ustozlik qilib kelishadi. Oʻquvchilar uch oy davomida badiiy nazariya, kompozitsiyaning oʻziga xosligi, ishlash boʻyicha maʼruzalar kursini tinglaydilar, yorugʻlik va boshqalar bilan va reportaj, studiya va sahnalashtirilgan fotografiya bilan tanishadilar. Studiya maktabidagi mashgʻulotlar tabiatga, shahar atrofiga sayohatlar, teatrlashtirilgan fotosuratlar uchun fotosessiyalar, shuningdek, pavilyonda badiiy suratga olish bilan birga olib boriladi.

Maktab-studiyada vaqti-vaqti bilan Germaniya, Fransiya, Ruminiya, Rossiya va boshqa mamlakatlardan kelgan fotosuratchilar mahorat darslari oʻtkazib, maktabning koʻplab bitiruvchilari fotografiya sohasida oʻz rejalarini faol amalga oshirib, milliy va xalqaro fototanlovlar gʻolibiga aylanishadi.

Yana qarang

• Oʻzbekiston Badiiy akademiyasi
• Badiiy koʻrgazmalar direksiyasi
• Oʻzbekiston badiiy akademiyasi markaziy koʻrgazma zali

Manbalar

[[Turkum:Oʻzbekiston Badiiy akademiyasi [[Turkum:Toshkent muzeylari

Emin Usmon

Emin Usmon
Tavalludi	Gʻulja, Sharqiy Turkiston Jumhuriyati
Vafoti	28-fevral 2001-yil Toshkent, Oʻzbekiston
Ijod qilgan tillari	oʻzbek, uygʻur, rus
Fuqaroligi	SSSR Oʻzbekiston
Taʼlimi	Nizomiy nomidagi Toshkent pedagogika instituti
Janr	roman, qissa

Emin Usmon (1945, Gʻulja — 2001-yil 28-fevral, Toshkent) — yozuvchi, tarjimon, Toshkentdagi uygʻur madaniyat markazi rahbari, 20 dan ortiq kitoblar muallifi, SSSR va Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasi aʼzosi.

Tarjimai holi

Emin Usmon 1945-yil Sharqiy Turkiston Jumhuriyatining Gʻulja shahrida tugʻilgan. 1948-yilda bolaning ota-onasi SSSRga koʻchib kelib, Oʻzbekistonda yashagan. 1992-yildan Oʻzbekiston fuqarosi.

1969-yilda Nizomiy nomidagi Toshkent pedagogika institutining filologiya fakultetini oʻzbek tili va adabiyoti mutaxassisligi boʻyicha tamomlagan. 1966—1974-yillarda „Toshkent haqiqati“ gazetasi va „Guliston“ jurnalida ishlagan. 1975—1982-yillarda Yosh gvardiya nashriyoti va Oʻzteleradioda adabiy xodim boʻlgan[centrasia].

Mustaqillikdan keyin Toshkent shahridagi uygʻur madaniyat markaziga rahbarlik qilgan hamda faol ijodiy va jamoatchilik faoliyatini davom ettirgan.

Oilali, uch nafar farzandi bor.

Vafoti

Oʻzbekiston inson huquqlari mustaqil tashkiloti maʼlumotlariga koʻra, 2001-yil 11-fevral kuni Emin Usmon Toshkent tumani Navoiy kolxozidagi uyi yaqinida militsiya xodimlari tomonidan qoʻlgan olingan va Ichki ishlar vazirligining yer osti tergov hibsxonasiga joylashtirilgan.

Tergovchi Abdumutal Zakrullayev Emin Usmonning advokati Ahmadjon Sautovga aytishicha, uning himoyasi ostidagi shaxs 244-moddaning 1-bandi („Jamoat xavfsizligi va jamoat tartibiga tahdid soluvchi materiallarni tayyorlash va tarqatish“) boʻyicha ayblov qoʻyilgan, keyinchalik tergovga 159-modda („Konstitutsiyaviy tuzumga tajovuz“) qoʻshilgan.

Oʻzbekiston inson huquqlari jamiyati faoli Vasiliy Inoyatovning xabar berishicha, oʻzbek, rus, arab, uygʻur va ingliz tillarini biluvchi Usmon taqiqlangan „Hizb ut-Tahrir“ islomiy partiyasi nashrlarini muntazam ravishda tarjima qilganlikda gumon qilingan.

2001-yil 28-fevral kuni qarindoshlariga Emin Usmon oʻz joniga qasd qilgani haqida xabar berilgan. Biroq, Eminning oʻlimi toʻgʻrisidagi tibbiy maʼlumotnomada miya shishi qayd etilgan.

1-mart kuni tonggi soat 4 da yozuvchining jasadi qarindoshlariga berilgan. Bir soat ichida militsiya xodimlari nazorati ostida shoshilinch dafn etilgan.

Emin Usmon Xitoyning Shinjon-Uygʻur tumaniga tez-tez borib turgan, u yerda qarindosh-urugʻlari boʻlgan va mahalliy uygʻurlar orasida ham taniqli boʻlgan.

Asarlari

Emin Usmon oʻzbek, rus va uygʻur tillarida ijod qilgan. Yozuvchining „Mehrigiyo“ (roman, 1976), „Nihollar“ (qissa va hikoyalar, 1976), „Yolqin“ (qissa, 1979), „Tilla chanoq“ (qissa, 1980), „Koʻngil koʻzi“ (qissa, 1985), „Tomir“ (qissa, 1985), „Telba“ (roman) kabi 20 dan ortiq asarlari nashr etilgan.

Qayta qurish yillarida u ekologik mavzulardagi jurnalistik chiqishlari bilan shuhrat qozondi.

Emin Usmon asarlari asosida Buvi, Mahmud Qoshgʻariyning onasi Robiya begoyim nolasi, Tomir radiospektakllari yaratilgan.

1. Mehrigiyo, roman, Yosh gvardiya nashriyoti, Toshkent, 1976-yil;
2. Белая Песня (oʻzbekcha: Oq qoʻshiq), roman, Yozuvchilar uyushmasi, Moskva, 1986-yil;
3. Seni oʻylayman, Yosh gvardiya nashriyoti, Toshkent, 1974-yil, oʻzbek tilida;
4. Qaro koʻzim, Ziyolilar toʻplamida, Gʻafur Gʻulom nashriyoti, Toshkent, 1974-yil;
5. Lochinning parvozi, Choʻlquvarlar toʻplamida, Gʻafur Gʻulom nashriyoti, Toshkent, 1975-yil, oʻzbek tilida;
6. Nihollar, Gʻafur Gʻulom nashriyoti, Toshkent, 1976-yil, oʻzbek tilida;
7. Tilla chanoq, qissa, Yosh gvardiya nashriyoti, Toshkent, 1980-yil;
8. Золотая коробочка, qissa, Izvestiya nashriyoti, Moskva, 1984-yil;
9. Yer — koinot guli, Yosh gvardiya nashriyoti, Toshkent, 1980-yil, oʻzbek tilida;
10. У заповеднику, соныачниы краы, „Molod“ nashriyoti, Kiyev, 1981-yil, ukrain tilida;
11. Yolqin, qissa, Yosh gvardiya nashriyoti, Toshkent, 1982-yil, oʻzbek tilida;
12. Dasht barakasi, ocherklar, Gʻafur Gʻulom nashriyoti, Toshkent, 1983-yil;
13. Tomir, qissa, Yosh gvardiya nashriyoti, Toshkent, 1985-yil, oʻzbek tilida;
14. Tomir, qissa, Sintszyan xalq nashriyoti, 1991-yil, uygʻur tilida;
15. Koʻngil koʻzi, qissa, Gʻafur Gʻulom nashriyoti, Toshkent, 1985-yil, oʻzbek tilida;
16. Munojot, Sharq yulduzi jurnali. 5-son, 1992-yil;
17. Mahmud Qoshgʻariy, roman, qoʻlyozma;
18. Mahmud Qoshgʻariy, sheʼriy toʻplam, qoʻlyozma;

Tarjimalari

• Muhammad Huzariy, Nur-ul yaqin, Choʻlpon — Kamalak nashriyoti, Toshkent, 1992-yil;
• Uygʻur xalq ertaklari, Aqlli devona, Choʻlpon nashriyoti, Toshkent, 1995-yil;
• Uygʻur xalq ertaklari, Yosh gvardiya nashriyoti, Toshkent, 1981-yil;
• Zoriddin Sabir, Afsus, Yosh gvardiya nashriyoti, Toshkent, 1990-yil;
• Chabua Amirejibi, Data Tutashxiya, roman, Gʻafur Gʻulom nashriyoti, Toshkent, 1988-yil;
• Lev Brandt, Oq kabutar, Yulduzcha nashriyoti, Toshkent, 1988-yil;
• Daniil Granin, Azizim Roman Avdeyevich, Jahon adabiyoti nashriyoti, 2000-yil;
• Xuan Rulfo, Pedro Paramo, Jahon adabiyoti nashriyoti;
• Yusuf Xos Hojib, Qutadgʻu bilig, oʻzbekcha tarjima, qoʻlyozma.

Havolalar

• Buvi radiospektakli, Emin Usmon

[[Turkum:1945-yilda tugʻilganlar [[Turkum:Oʻzbekiston yozuvchilari uyushmasi aʼzolari [[Turkum:Toshkent davlat pedagogika universiteti bitiruvchilari

Hi-Tech bank

Hi-Tech bank
Asosiy maʼlumotlar
Turi	AJ
Shiori	Biz trendlarni yaratamiz
Litsenziyasi	№80 2015-yil 18-aprel
Faoliyati	chakana bank, korporativ bank
Asos solingan	2010-yil 9-yanvar
Yopilgan yil	2022-yil 7-oktyabr

"Hi-Tech bank" XATB – xususiy aksiyadorlik tijorat banki boʻlib, Oʻzbekistonda bankrot sifatida tugatilgan banklardan biri. 2023-yil 17-martdagi Toshkent tumanlararo iqtisodiy sudi qarori bilan bankrot deb topilgan.

Tarixi

Hi-Tech bank 2010-yil 9-yanvarda xususiy yopiq aksiyadorlik banki sifatida tashkil etilgan. 2015-yil mart oyida bank XATBga oʻzgartirildi va 18-aprelda bank faoliyatini amalga oshirish litsenziyasini yangiladi.

2019-yil bank yuridik manzili Toshkent shahar Shahrisabz koʻchasi 15a-uyga koʻchirildi.

2020-yil iyunda Hi-Tech bank rebrendingni amalga oshirdi.

2022-yil aprel oyida Hi-Tech bankning 97,21 mlrd soʻm qarzdorligi mavjud ekanligi maʼlum boʻldi. Ushbu mablagʻlarning 26,12 mlrd soʻmi Ipoteka bank, 24,51 mlrd soʻmi Xalq banki, 24,6 mlrd soʻmi Tadbirkorlik faoliyatini qoʻllab-quvvatlash jamgʻarmasi, 13,5 mlrd soʻmi Coca-Cola ichimligi Oʻzbekiston kompaniyasi, 8,10 mlrd soʻmi Maktabgacha taʼlim vazirligi tomonidan bankka qoʻyilgan depozit mablagʻlari hisoblanadi.

2022-yil iyun oyida bankning Mirobod tumanidagi bosh ofisi binosi 11,57 milliard soʻm boshlangʻich narx bilan E-auksion platformasida sotuvga qoʻyildi. Bank tugatilganidan keyin, 2023-yil noyabr oyida ushbu bino 25,3 mlrd soʻm boshlangʻich narx bilan auksionga qoʻyildi va auksionda 27,9 mlrd soʻm narx taklifi bilan WBM Hazorasp kompaniyasi yutib oldi. Bankning 60 mlrd soʻm boshlangʻich narx bilan auksionga chiqarilgan yana bir binosini esa 69 mlrd soʻm taklif qilgan Oʻzbekinvest sugʻurta kompaniyasi sotib oldi.

2022-yil 7-oktyabrdagi Markaziy bank boshqaruvining 22/2-sonli qaroriga asosan, „Hi-Tech bank“ XATBdan bank faoliyatini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziya chaqirib olingan. Bunga asos sifatida „Banklar va bank faoliyati toʻgʻrisida“gi qonunning 54 va 77-moddalaridagi qoidabuzarliklar keltirib oʻtilgan.

2022-yil 27-oktyabr kuni Markaziy bank raisi Mamarizo Nurmurodov matbuot anjumanida fuqarolarning Hi-Tech bankda taxminan 5 mlrd soʻm mablagʻlari borligini, ushbu mablagʻlar agent-bank sifatida tanlangan Qishloq qurilish bank tomonidan qaytarilishini maʼlum qildi.

2022-yil dekabr oyida Hi-Tech bank Markaziy bankni litsenziyani chaqirib olgani uchun sudga berdi, biroq sud bankning daʼvosini rad etgan.

2023-yil 17-martdagi Toshkent tumanlararo iqtisodiy sudi qarori bilan bankrot deb topildi.

Bank infratuzilmalari geografiyasi

Bank bosh ofisi va Markaziy amaliyot boshqarmasi orqali mijozlarga xizmat koʻrsatgan.

Korporativ boshqaruvi

Bank tugatilayotgan paytda quyidagilar bank Kuzatuv kengashi aʼzolari edi:

• Azamatjon Toxtasinov – „WBM Romitex“ MChJ;
• Marat Kadirov – „Asia Pipeplast“ MChJ;
• Jamshit Baxritdinov – „Mega Oil Biznes“ MChJ;
• Nuriddin Ishanxodjayev – „Xabib Xamid“ XK;
• Aslidin Uzoqov – Fuqarolarning banklardagi omonatlarini kafolatlash fondi.

Moliyaviy koʻrsatkichlari

Hi-Tech bank 2022-yil yarim yillikni 7,9 mlrd soʻm zarar bilan yakunlagan.

Bankning tugatilishigacha boʻlgan 5 yildagi moliyaviy koʻrsatkichlari toʻgʻrisida quyidagi jadvalda maʼlumot berilgan:

Moliyaviy koʻrsatkichlari (mlrd soʻmda)

Yillar	2018-yil 1-yanvar	2019-yil 1-yanvar	2020-yil 1-yanvar	2021-yil 1-yanvar	2022-yil 1-yanvar	2022-yil 1-iyul
Aktiv	188	162	354	382	315	258
Kredit	73	130	247	243	160	120
Kapital	47	82	120	139	105	93
Depozit	55	74	161	144	131	102
Sof foyda	-	3,5	-	2,0 (30-oʻrin)	−35,5 (30-oʻrin)	−7,9 (29-oʻrin)

Manbalar

______________________________________________________________________

Turkistonbank

Turkistonbank
Asosiy maʼlumotlar
Turi	AJ
Shiori	Birgalikda yangi marralar sari
Litsenziyasi	№57 1998-yil 16-mart
Faoliyati	chakana bank, korporativ bank
Asos solingan	1998-yil
Yopilgan yil	2022-yil 7-oktyabr
Egalari

"Turkiston" XATB – xususiy aksiyadorlik tijorat banki boʻlib, Oʻzbekistonda bankrot sifatida tugatilgan banklardan biri. 2023-yil 15-fevraldagi Toshkent tumanlararo iqtisodiy sudi qarori bilan bankrot deb topilgan.

Tarixi

Turkistonbank 1998-yilda transport sohasi tashkilotlariga xizmat koʻrsatuvchi tarmoq banki sifatida tashkil etilgan. Keyinchalik universal bank sifatida faoliyatini kengaytirgan.

2019-yil may oyida bank rebrendingni amalga oshirdi.

2021-yil 2-noyabr – bankning Chorsu bank xizmatlari markazi oʻz faoliyatini boshladi. BXM manzili: Toshkent shahri, Shahxontohur tumani, Chorsu bozori.

2021-yil 17-dekabr – Toshkent RFB bank kapitalizatsiyasini 117,49 mlrd soʻmga baholab, Oʻzbekistonning 17 ta bankidan 16-oʻrinda ekanligini qayd etdi.

2022-yil 1-fevral kuni eʼlon qilingan S&P Global Ratings hisobotida bank kredit portfelining qariyb 70 foizini muammoli kreditlar tashkil etishini bildirib, kelgusi 12-18 oyda bank likvidligi yanada taqchillashsa, bankning defolt boʻlish xavfi aniq boʻlishi keltirilgan.

2022-yil fevral oyi oxirida bank milliy va xorijiy valyutada noodatiy jozibador takliflari bilan chiqqan. Bu taklif mutaxassislar tomonidan bank likvidligi taqchilligini oldini olish choralaridan biri sifatida koʻrilgan. Biroq bank tomonidan bu iddaolar rad etilgan.

2022-yil 1-aprelda bank Boshqaruv raisi Avaz Muhitdinov lavozimidan ozod qilindi.

2022-yil 7-oktyabrdagi Markaziy bank boshqaruvining 22/1-sonli qaroriga asosan, „Turkiston“ XATBdan bank faoliyatini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziya chaqirib olingan. Bunga asos sifatida „Banklar va bank faoliyati toʻgʻrisida“gi qonunning 54 va 77-moddalaridagi qoidabuzarliklar keltirib oʻtilgan.

2022-yil oktyabr oyi holatiga koʻra, Oʻzbekiston bank tizimida aktivlari boʻyicha 26-oʻrinni egallagan.

2022-yil noyabr oyida bankning bir guruh omonatchilaridan pul mablagʻlari subordinar qarz sifatida jalb qilingani, natijada 59 nafar bank mijozining 57 milliard soʻm miqdoridagi mablagʻi qoplab berilmasligi maʼlum boʻldi. 2023-yil 17-aprelda chiqqan sud qarori bilan 18 nafar fuqaroning 29 milliard soʻmlik mablagʻi omonat deb tan olingan.

2022-yil 21-noyabrdan boshlab Turkistonbankka omonat qoʻygan fuqarolarning pul mablagʻlari agent-bank sifatida tanlangan Qishloq qurilish bank tomonidan qaytarila boshlandi.

2023-yil 15-fevraldagi Toshkent tumanlararo iqtisodiy sudi qarori bilan bankrot deb topildi. Turkistonbankning 368 milliard soʻm atrofidagi aholidan qarzdorligi davlat hisobidan qaytarilgan.

Bank infratuzilmalari geografiyasi

Bankning bosh ofisi, toʻlov markazi, Yunusobod filiali hamda Chorsu bank xizmatlari markazi faoliyat yuritgan.

Korporativ boshqaruvi

Bank tugatilayotgan paytda Muhiddin Jumagaldiyev bank Boshqaruvi raisi, Saʼdulla Tolipov hamda Shovkat Toshmuxamedov Boshqaruv raisi oʻrinbosarlari sifatida faoliyat yuritgan.

Moliyaviy koʻrsatkichlari

Turkistonbank 2022-yil yarim yillikni 22,9 mlrd soʻm zarar bilan yakunlagan.

Bankning tugatilishigacha boʻlgan 6 chorakdagi moliyaviy koʻrsatkichlari toʻgʻrisida quyidagi jadvalda maʼlumot berilgan:

Moliyaviy koʻrsatkichlari (mlrd soʻmda)

Yillar	2021-yil 1-chorak	2021-yil 1-yarim yillik	2021-yil 3-chorak	2021-yil	2022-yil 1-chorak	2022-yil 1-yarim yillik
Aktivlari	1 014	1 135	1 150	1 164	1 208	1 190
Majburiyatlari	703	686	697	686	696	652
Kapitali	111	159	160	160	140	138
Depozitlari	790	884	875	886	889	933
Sof foydasi	−46,69 (30-oʻrin)	1,1 (26-oʻrin)	2,1 (26-oʻrin)	2,4 (27-oʻrin)	−20,00 (31-oʻrin)	−22,9 (32-oʻrin)

Manbalar

__________________

Katta Langar

Katta Langar
Qishloq
38°43′3.3666″N 66°46′10.506″E
Mamlakat	Oʻzbekiston
viloyat	Qashqadaryo viloyati
tuman	Qamashi tumani
Asos solingan	XV asr
Vaqt mintaqasi	UTC+5
Pochta indeks(lar)i	180513
Avtomobil kodi	70
Katta Langar

Katta Langar (Langar, Langar ota nomlari bilan ham tanilgan) – Oʻzbekiston Respublikasining Qashqadaryo viloyatiga qarashli qishloq. Qamashi tumani tarkibiga kiradi. Tumandagi Qizitepa qishlogʻidan 25-30 kilometr va Shahrisabzdan 70 kilometr masofasida joylashgan.

Qishloqqa XV asrda soʻfiy Muhammad Sodiq asos solgan.

Oʻxshash nomlar

Langar, Langar ota, Katta Langar, Kichik Langar, Eski Langar, Past Langar kabi joy nomlari Qashqadaryo viloyatining Yakkabogʻ, Shahrisabz, Qamashi, Navoiy viloyatining Xatirchi hamda Fargʻona viloyatining Qoʻshtepa tumanlarida uchraydi.

Joylashuvi

Katta Langar qishlogʻi Hisor togʻi etaklarida, Langarsoy boʻyida joylashgan.

Qishloqqa kiraverishda Qapchigʻoy darasi boʻlib, daradagi toshlar nisbatan yengil hisoblanadi.

Tarixi

Turkestanskiye vedomosti gazetasining 1920-yil 24-fevralda chiqqan sonida qishloq haqida shunday deyiladi:

Langar qishlogʻi oʻtgan zamonda shahar ham boʻlgan. Bu qishloq oʻzining madaniy holatini saqlab qolgan. U Yakkabogʻdan uncha uzoqda emas. Albatta vaqti kelib bu yerlarga ham ot yoʻllari oʻrniga asfalt yoʻllari solinar. Langar oddiy qishloq emasligi toʻgʻrisida mozorda turgan qabrtoshlar guvohlik berib turibdi. Ular juda ajoyib bezatilgan…

Iqtisodiyoti

2018-yilda Katta Langar qishlogʻi hududidagi temuriylar davriga oid madaniy meʼmorchilik yodgorliklari saqlanib qolgani hisobiga turistik hududga aylantirilishi bildirildi.

Qishloq oʻzidan yuqoriroqda joylashgan Maydanak balandtogʻ rasadxonasi bilan 4R86 mahalliy yoʻli bilan bogʻlanadi. Ushbu yoʻlning 40 kilometrlik qismi 2024-yil yanvarda taʼmirlangan. Taʼmirlashga davlat budjetidan 11 mlrd soʻm mablagʻ ajratilgan.

2022-yilda ichimlik suvi olib kelingan, elektrifikatsiya qilingan, biroq gazlashtirilmagan. Aholiga gaz suyultirilgan holda gaz balonlarda yetkazib beriladi.

Langarota masjidi va shayx Abulhasan maqbarasi

Asosiy sahifa: Langarota masjidi

Qishloqdagi Langarota ziyoratgohi.

Langarota masjidi Oʻrta Osiyo togʻli hududiga xos, ikki xonaqohli, oldi peshayvonli qilib bunyod etilgan.

Masjid tarkibida 1 ta ayvon, 4 ta mehrob, 2 ta xonaqoh, 7 eshik va 19 ustun mavjud. Ilk qurilgan masjid avvaliga kichik boʻlib, keyinchalik kattalashtirilgan degan taxminlar mavjud. Shunga koʻra, 2 ta xonaqoh katta va kichik masjid deb ataladi.

Masjidning balandligi 11 metrni tashkil etadi. Umumiy maydon esa 32x32 metr.

Mehrob atrofida suls yozuvida yozilgan bitiklr bilan bezatilgan. Uning ichidagi bezakli yozuvlarda 1519—1520, 1562—1563, 1748 va 1807—1808-yillar (qurilgan va taʼmir qilingan sanalar) yozuvi saqlangan. Devor boʻylab koshinlar mozaika uslubida joylashtirilgan. Shuningdek, arab va nomaʼlum tildagi yozuvlar bilan jilolangan.

Maqbara atrofi qabristondan iborat. XX asrda Eski Langar qabrtoshlarini oʻrgangan sharqshunos Mixail Masson qabriston epitafiyalari XV-XVI asrdan to XX asrga qadar boʻlgan davrga mansubligi yozadi.

Qabristondagi ishqiya tariqati shayxlariniki boʻlib birinchi qabr shayx Abuhasan ibn shayx Ilyos ibni shayx Muhammad ibn shayx Xudayqulniki (vafoti hijriy 897-yil), ikkinchi qabr esa Shayx Muhammad Sodiq ibni shayx Abul Hasan ibni shayx Ilyosniki (vafoti hijriy 952-yil), uchinchi qabr esa Abul Husayn ibni shayx Muhammad Sodiq Abul Hasan ibni shayx Ilyos ibni shayx Muhammad ibni shayx Xudayqulniki (vafoti hijriy 967-yil) hisoblanadi.

Qadimda maqbara kirish sahnining oʻng va chap tomoniga ogʻirligi bir tonna va undan ogʻir 9 ta tosh shayxlarga atab keltirilgan.

Katta Langar Qur’oni

Asosiy sahifa: Katta Langar Qurʼoni

Qishloqdagi masjidda VIII asrga oid kufiy-hijoziy xatida bitilgan Qur’on nusxasi topilgan. Ushbu nusxa Usmon Mushaflaridan biri ekanligi taxmin qilinadi.

Sovet Ittifoqi davrida Mushafning koʻplab sahifalari Sankt-Peterburgdagi Kunstkamera muzeyiga olib ketilgan. Hozirda sahifalar AQSh, Quvayt, Rossiya, Fransiya muzeylarida saqlanadi.

2018-yilda Katta Langar Qur’onining toʻliq faksimilesi yaratilgan va Katta Langarga qaytarilgan.

Madaniyatda eslanishi

Katta Langar qishlogʻi Gʻulom Karimiyning „Langar fojiasi“ romanida eslab oʻtilgan.

Yana qarang

• Langar ota maqbarasi
• Langarota masjidi
• Langar (qishloq, Qashqadaryo)
• Langar (qishloq)

Manbalar

______________________________

---

Katta Langar Qurʼoni

Katta Langar Qur’oni

Mamlakat	Oʻzbekiston, Rossiya , Fransiya, AQSh, Quvayt
Til	arab tili
Sahifalar soni	190-200, shundan 98 varagʻi saqlanib qolgan

Katta Langar Qur’oni – VIII asrda buzoq terisiga koʻchirilgan Qur’onning qadimiy nusxalaridan biri. Topilgan joyi Qamashi tumanidagi Katta Langar qishlogʻi nomidan Katta Langar Qur’oni deb ataladi. Hozir Oʻzbekistonda 17 varagʻi bor.

Tarixi

Langarota ziyoratgohi. Musʼhaf asrlar davomida shu yerda saqlangan.

Rossiyaning Kunstkamera muzeyi direktori oʻrinbosari, islomshunos, Y.Rezvan hamda yevropalik manbashunoslarning fikriga koʻra, kitob Arabistondan IX asrda olib kelingan.

Asar asrlar davomida Ishqiya tariqati shayxlari tomonidan saqlab kelingan.

Kitob 1917-yillarda mahalliy Asrorxoʻja, 1930-yillarda uning oʻgʻli usta Abdullo, keyin Yoqub bobo tomonidan asrab kelibgan. Yoqubddan Qulfi momoga oʻtgan va momo uni 1957-yilgacha saqlagan. Undan keyin Toʻxta Rajabovga oʻtgan.

XX asrning 80-yillari boshida qoʻlyozmaning katta qismi yoʻq qilingan yoki yashirilgan. 1984-yilda davlat tashkiloti tomonidan 67 sahifasi olib qoʻyilgan. Biroq Toʻxta Rajabov asarning 12 varagʻini saqlab qolgan.

Akademik Krachkovskiyning „Arab qoʻlyozmalari ustida“ kitobida keltirilishicha, qoʻlyozmaning Sankt-Peterburgda saqlanayotgan nusxasini 1936-yilda Sharq qoʻlyozmalari instituti notanish keksa ayoldan sotib olgan.

1998-yilda rossiyalik islomshunos Y.Rezvan Sankt-Peterburgdagi sahifalar haqida „The Qur’an and its World“ maqolasini chop etadi. Ushbu maqola bilan tanishgan fransuz sharqshunosi Fransua Derosh Fransiyada saqlanayotgan Qur’on nusxasi Katta Langar Qur’oni ekanligidan xabar topadi. Keyinchalik ushbu kitobning Toshkent va Buxoroda saqlanayotgan sahifalari ham borligi maʼlum boʻladi.

2000-yilning may oyida qoʻlyozma namunalari Niderlandiyaning Izotop tadqiqotlar markazida radiokarbon analizdan oʻtkaziladi va nusxaning 775—995-yillarda koʻchirilgani haqida xulosa beriladi.

Xattot Habibulloh Solih 2004-yilda Qur’onning 12 sahifasini qayta koʻchirib yozgan va bu nusxa Oʻzbekiston Islom akademiyasida saqlab kelinadi.

Tavsifi

Qoʻlyozmaning asl varianti 190-200 varaq boʻlgan, shu vaqtgacha 98 sahifasi saqlanib qolgan. Bugungi kunda Oʻzbekistonda 17 varagʻi saqlanadi. Mus’hafning charm muqovasi 14-asrda yaratilgan va XVII asr oʻrtalarida taʼmirlangan. Charm muqovada muqavosozning ismi – Muhammad Nosir hamda 1255 (1839-1840) sanasi yozilgan.

Buzoq terisiga ishlangan sahifalarning oʻrtacha hajmi – 53x35 sm. Dastlab ushbu Qur’on kiyik terisiga yozilgan deb oʻylangan. Qur’on arab tilida kufiy-hijoziy xatda bitilgan. Dasxatiga qarab ikki xattot tomonidan koʻchirilgani taxmin qilinadi.

Asrlar mobaynida ayrim sahifalar zarar koʻrgan va yamoq solingan. Qadimda restavratsiya qilingan qismlar nasx xatida bitilgan.

Oʻziga xos xususiyatlari

Langar Mus’hafining bir betiga Madina Qur’onining bir yarim betidagi oyatlar yozilgan. Madina Mus’hafida Moida surasi 120 oyatdan iborat deyilsa, Langar Mus’hafida 122 oyat deb koʻrsatilgan. Anʼom surasi 165 oyat deyilgan boʻlsa, Langar Mus’hafida 167 oyat deyilgan.

Faksimilesi

2018-yilda Qur’onning toʻliq faksimilesi O‘zbekiston elektron ommaviy axborot vositalari milliy uyushmasi tomonidan yaratilgan.

Restavratsiya qilinishi

Kitob Luvr muzeyining katta restavratorlari boshchiligida 1,5 yil davomida fransuz mutaxassislar bilan birgalikda restavratsiya qilingan. Asar taʼmirlanish jarayonida karbon analizdan oʻtkazilgan. Restavratsiya 2019, 2020, 2021-yillarda uch bosqichda amalga oshirilgan.

Saqlanishi

Qur’onning 81 varagʻi Sankt-Peterburgdagi Kunstkamera muzeyida, 1 varagʻi Toshkentdagi Sharqshunoslik institutida, 2 varagʻi Buxoro viloyatida, 13 varagʻi Oʻzbekiston musulmonlari idorasida saqlanadi. Qisman AQSh, Fransiya, Quvayt muzeylarida ham turibdi.

Sankt-Peterburgda saqlanayotgan nusxada 44 ta sura oyatlari, shundan 22 ta sura toʻliq holda koʻchirilgan.

OʻzFA Sharqshunoslik institutida 11604 raqami ostida saqlanayotgan sahifada Baqara surasining 26—61-oyatlari bitilgan. Maskur sahifa Buxoroning soʻnggi qozikaloni Sadri Ziyo kutubxonasida saqlangan.

Buxoroda esa Ibn Sino nomidagi viloyat kutubxonasi hamda Buxoro davlat muzey-qoʻriqxonasi Ark qoʻlyozmalar muzeyida saqlanmoqda. Ark muzeyidagi varaqda Mujodala surasining 11-oyatidan Hashr surasining 3-oyatigacha boʻlgan qism bitilgan. Buxoro viloyat kutubxonasidagi sahifada Qasos surasining 35—81-oyatlari yozilgan, u Muhammad Siddiq toʻra (1878-1902, Amir Muzaffarning oʻgʻli) kutubxonasida boʻlgan.

Musulmonlar idorasida saqlanayotgan 12 sahifa 2003-yil 11-dekabrda Qamashi tumanidagi Langarota masjididan olib kelingan, 1 sahifa esa avvalda idorada boʻlgan. Dastlabki bir sahifada Baqara surasining 126—150-oyatlari, keyin keltirilgan 12 sahifada Niso surasining 136-oyatining yarmidan boshlab, Moida surasi toʻliq va Anʼom surasining 82-oyatigacha boʻlgan qismi bitilgan.

Qoʻlyozmaning Toshkentdagi qismi xona harorati 18-20 C, namlik 50-55%, yorugʻlik 50 lyuks boʻlgan sharoitda saqlanadi.

---

Dehibolo

Dehibolo
Qishloq
38°21′0.9612″N 67°27′0.615″E
Mamlakat	Oʻzbekiston
viloyat	Surxondaryo viloyati
tuman	Boysun tumani
Vaqt mintaqasi	UTC+5
Avtomobil kodi	75
Dehibolo

Dehibolo  – Oʻzbekiston Respublikasining Surxondaryo viloyatiga qarashli qishloq. Boysun tumani tarkibiga kiradi. Tuman markazidan 60 kilometr yoki yetti soatlik avtomobil yoʻli masofasida joylashgan.

Xalq deputatlari Boysun tumani kengashining 2022-yil 5-oktyabrdagi VI-54-110-8-110-K/22-sonli qarori bilan Dehibolodagi ikkita nomsiz koʻchaga Sarbaland va Eʼtiqod nomlari berilgan.

Qishloq olti oy davomida tashqi dunyodan uzilib qoladi.

Nomlanishi

Dehibolo tojikchadan tarjima qilinganda „eng baland qishloq“ degan maʼnoni bildiradi.

Joylashuvi

Dehibolo qishlogʻi 3000 metrdan ortiq balandlikda joylashgan.

Tarixi

Qishloq taxminan 800 yil oldin paydo boʻlgan. 1982-yilda avtomobil yoʻli qurilgan. 1983-yilda esa elektr tarmogʻiga ulangan.

Taxminan toʻrt yuz yil oldin qishloqda toshda oʻyib ishlangan 500 metrlik shoti yoʻl qurilgan. Bu ishga homiylik qilgan Bibishoh xonim sharafiga „Bibishoh shotisi“ deb nomlanadi. Qurilishga sangtarosh usta Olim boshchilik qilgan. XX asrning 70-yillarida usta Toshmuhammad boshchiligida bu yoʻl taʼmirlangan. Rejissyor Temurmalik Yunusovning Boysun haqidagi „Unutilgan qoʻshiqlar“ kinosida Bibishoh shotisi tilgan olingan.

Iqtisodiyoti

Qishloq aholisi asalarichilik bilan shugʻullanadi, qoʻy boqadi, meva-sabzavot yetishtiradi, yoz boʻyi koʻmir, oʻtin gʻamlab qoʻyadi.

Dehibolo Surxondaryoning quvur orqali gaz yetkazib berilmaydigan qishloqlaridan biri. Qishloqqa Duoba qishlogʻidagi maishiy gaz balonlarni saqlash va tarqatish servis markazidan suyultirilgan gaz yetkazib beriladi. Qishloq markazlashgan ichimlik suvi taʼminotiga ulanmagan. Ichimlik suvi maxsus avtomashinada keltiriladi. Elektrlashtirilgan, vaqti-vaqti bilan markaziy elektr taʼminotidan uziladi.

Madaniy hayot

Qishloq yaqinidagi Boybuloq gʻori.

Qishloqda 150 yillik tarixga ega masjid mavjud. „Abu Hanifa“ nomi berilgan ushbu masjid 2021-yil 31-mart kuni Surxondaryo viloyati Adliya boshqarmasi tomonidan davlat roʻyxatidan oʻtkazildi. 400 namozxonga moʻljallangan masjid qishloq faollari hamda usta Toshmuhammad tomonidan toʻliq qayta taʼmirlangan. Masjid ustunlari va shifti oʻymakor naqshlar bilan bezatilgan yogʻochdan ishlangan. Dehiboloda APU:890175 kodi bilan roʻyxatga olingan qabriston ham mavjud.

Boysun tumanidagi 19-maktab Dehibolo qishlogʻida joylashgan. Maktab 2021-yil avgustda taʼmirdan chiqqan. 2020/2021-yilgi oʻquv yilida maktabda 224 nafar oʻquvchi 2 navbatga boʻlingan holda taʼlim olgan.

Mashhurligi

Dehibolo Markaziy Osiyoning eng chuqur gʻori – Boybuloqqa eng yaqin qishloq sifatida mashhur.

Manbalar

---

Haft avrang

Qarshi – Kerki yoʻnalishidagi Talimarjon sardobasi haqida baʼzi mulohazalar

Yuzyilliklar osha insoniyat oʻzi uchun suv inshootlarni qurib kelganligi tarixdan bizga malum. Bunga asosiy sabab ular doimo suvga boʻlgan ehtiyojdir. Jamiyki axeologik, arxetektura va boshqa madaniy meros obyektlarining suv yaqinlarida joylashganligi ham buni tasdiqlaydi. Bulardan tashqari shunday obyektlar borki, ichimlik suviga boʻlgan ehtiyojlarni qondirish uchun maxsus yaratilgan. Bu obidalarga sardobalar kiradi. Ular keng sahrolardan oʻtgan yoʻl yoqalarida va uzoq masofalar oraligʻida bunyod etilgan.

Sardoba soʻzi tarixiy hujjatlar va adabiyotlarda „yer osti salqinlik qozoni“ maʼnosida keltirilgan boʻlib, koʻpincha „grotto“, „muz uyi“, „yertoʻla“, „quduqxona“ maʼnosini ham anglatadi1. Boshqa bir manbada sardoba soʻzi „suv ustidagi tom“ tushunchasini beradi2. Odatda sardobalar karvonsaroylar va rabotlarga olib boradigan yoʻl boʻylarida qurilgan. Bir-biridan bir kunlik masofada (25 – 30 km) joylashgan bu sardobalar 20-yuzyillikning 30-yillarida M. Y. Masson, tomonidan tadqiq etilgan. Karvon savdosi rivojlanishi natijasida yarim yerosti suv havzalari-sardobalarga ehtiyoj ortib borgan3.

Talimarjon etimologiyasi Talimarjon Qarshi vohasining Amudaryodan Kerki kechuvida, Turkmaniston bilan chegara hududida joylashgan. Geografik jihatdan Talimarjon pasttekisligi – Sandiqli qum tepaliklari deganda, Nishon yoʻl patrul xizmati postidan boshlanib, qoʻshni Turkmanistonning Tallimarjon xoʻjaligigacha boʻlgan hududlarni qamrab olgan bepoyon (katta) sahro tushunilgan.

Shu oʻrinda Talimarjon etimologiyasiga ham toʻxtalsak. Talimarjon – tal (arabcha) – tepalik, doʻnglik, pastlik togʻ, tuproq va qum uyumi kabi maʼnolarni anglatadi. Turonda, shu jumladan, tall atamasi bilan tol daraxti nomi chalkashib ketgan4. Talimarjon soʻzining oʻzagidagi tal – tepalik, marjon – munchoqlar shodasi. Bunday kelib chiqib, Talimarjon „marjon tepalik“, „tepaliklar shodasi“ degan xulosaga kelish mumkin. Shu bilan birga Talimarjon soʻzining kelib chiqishi haqida bir qancha rivoyatlar ham mavjud. Bir rivoyatga koʻra, „Talimarjon“ soʻzi, „toli marjon“, yaʼni majnuntollar shodasi deyiladi. Tarixda bu yerlarda suv boʻlmagan. Bir paytlar Buxorodan Eron, Turkiyaga boradigan karvon yoʻli shu yerdan oʻtgan. Talimarjon yerdan Qarshigacha shu sahro ichida ot, tuya bilan 2 kunlik yoʻl, Amudaryogacha ham shuncha masofa. Shuning uchun Talimarjon quyiroqda, yaʼni Amudaryo tomonda qor-yomgʻir, doʻl-jala suvlarini bir joyga toʻplab sardoba qurganlar. Sardoba atrofiga kimdir qator qilib majnuntol qalamchalarini ekkan boʻlib, u uzoqdan yam-yashil marjon shodasiga oʻxshab koʻringan. Shuning uchun karvon qatnashchilari orasida bu yer: -"majnuntollar shodasi" yoki „tolli marjon“- deb atalib ketgan deyishadi5.

Qadimiy sardobalarni qurilish tarixi 9 – 10-yuzyilliklarga borib taqaladi. Tarixiy maʼlumotlarga qaraganda, Movarounnahrda 44 ta sardoba mavjud boʻlib, ulardan 29 ta Qarshi choʻlida, 3 ta Mirzachoʻlda, 1 ta Karmana yaqinidagi Choʻli Malikda tashkil qilingan. M. Y. Masson ham 7 ta sardoba haqida muhim maʼlumotlarni keltirib oʻtgan6. Samarqanddan boshlanib to Amudaryo kechuvlariga qarab boruvchi yoʻllar tizimida Janubiy Sugʻd, (Qashqadaryo viloyati) hududi orqali oʻtgan. Janubiy Sugʻd asosiy suv manbai Qashqadaryo havzasidagi Kesh, Nakshipa (Yerqoʻrgʻon), Naxshab kabi yirik shaharlar vohaning ichki va tashqi iqtisodiy aloqalarida muhim oʻrin tutgan7. Samarqanddan quyi Qashqadaryo vohasi orqali Amudaryoning oʻrta oqimidagi kechuvlarga olib chiquvchi yoʻllar Sugʻdning mintaqaviy ahamiyatga ega karvon yoʻllaridan biri boʻlgan8.

Soʻngi oʻrta yuzyilliklarda Qarshidan Amudaryo kechuvlari – Kerki va Kelifga ketuvchi yoʻllardan samarali foydalanilganligi bois, bu yoʻllarning iqtisodiy va harbiy-strategik ahamiyatini yaxshi anglagan Abdullaxon II (1583 – 1598) Qarshi va Amudaryo oraligʻidagi choʻlda koʻplab sardobalar qurdirgan. Ular Qarshi – Kerki va Qarshi – Kelif savdo yoʻlining yoʻnalishini aniqlashtirishda katta oʻrin tutgan.

Qarshi sardobasi Qarshi-Kerki yoʻnalishidagi dastlabki sardoba Qarshi shahrining Registon maydonida joylashgan. Sardoba gumbazining tashqi diametri 14 m, balandligi esa 7 m.ni tashkil etadi3. Qarshi sardobasi shahar aholisini toza ichimlik suvi bilan yil boʻyi taʼminlagan. Bu sardobaning yana bir xususiyati shundaki, u yomgʻir va qor suvlaridan emas, Fayzaobod arigʻining suvidan toʻldirilgan6.

Eski Nishon Qarshi – Kerki yoʻnalishdagi yirik bekat Eski Nishon hududidagi rabot va sardobadan iborat boʻlgan. Eski Nishonda Abdullaxon II tomonidan sardoba va rabot qurilgan boʻlib, vengeriyalik sayyoh A. Vamberi 19-yuzyillikning 60-yillarida bu yerdan oʻtganda, tunning yarimini sardoba xarobalarida orasida oʻtkazganini va ular Abdullaxon davridan bera mavjudligini taʼkidlab oʻtgan9. Professor Oʻ. Mavlonovning maʼlumotlariga koʻra, 20–yuzyillikning 60-yillarida sardoba butunlay buzib tashlangan, uning xarobalari Eski Nishon qishlogʻidan 3-4 km janubi-sharqda joylashgan8.

Sangir Suvloq Bu yoʻnalishdagi keyingi manzil, Talimarjon sardobasidir. Biz bu haqda keyinroq toʻxtalib oʻtamiz. Qarshi – Kerki yoʻnalishidagi eng yirik inshoot boʻlgan Sangir Suvloq sardobasi boʻlib, Turkmanistoning Lebap viloyati Tallimarjon xoʻjaligida10, Talimarjon sardobasidan taxminan 25-26 km janubi-gʻarbda, joylashgan. Bu sardobani oʻz koʻzi bilan koʻrgan A.Vamberi quyidagilarni aytib oʻtadi: „Tushdan ancha oldin Sangir Suvloq sardobasiga yetib keldik“. Shuningdek, suvni topishga shubha qilgani va keyin suvni topib, eshaklarga zaxira suv yuklaganlarini aytib oʻtadi. "Sardobaning gumbazi baland, yoshi ikki yuz yildan ortiq boʻlishiga qaramay mutlaqo buzilmagan holda saqlanib qolgan sardoba bahor oyida tepasiga qadar toʻldiriladi. Hozirda uning chuqurligi bor-yoʻgʻi 3 futni tashkil qiladi. Uning atrofida oʻzbeklarning qoʻngʻirot va nayman urugʻlariga tegishli 200 ga yaqin oʻtovlari joy olgan. Sardobaning eni 12 m, chuqurligi esa 5,5 m tashkil qilgan. Sangir Suvloq sardobasida Qarshidan keluvchi yoʻl ikkiga ajraladi va biri Kerkiga, ikkinchisi Kelif kechuviga olib borgan3.

Talimarjon sardobasi Talimarjon suv omborining shimoli-sharqiy qismida joylashgan Talimarjon sardobasi, suv omborning suv sathi pasayganda kuzatish mumkin. Boshqa paytlarda esa suv ostiga koʻmilib qoladi. Sardoba ayrim sabablarga koʻra haligachacha toʻliq oʻrganilmagan. Ammo arxeolog M. Y. Masson Talimarjon sardobasiga oid maʼlumotlar adabiyotlarda uchramasligi shuningdek, sardoba suvi tez-tez qurib qolishi haqida qisqacha toʻxtalib oʻtgan3. Hozirgi Talimarjon shaharchasidan taxminan 10-12 km shimoli-sharqda, Talimarjon suv omborning havzasida oʻrta yuzyilliklar davri sardobasining gumbazi vayron qilingan, poydevori saqlangan yodgorlik mavjud ekanligi maʼlum boʻldi. Ushbu sardoba yarim vayrona holda atrofida oʻrta yuzyilliklarga doir pishiq gʻisht boʻlaklari, aniq yer yuzasida koʻrinib turibdi. Bu esa aniqlangan sardoba atrofida oʻziga xos relef koʻrinishiga ega boʻlgan. Har bir sochilib yotgan gʻishtlar alohida kichik doʻngliklarni hosil qilgan. Bularning hammasi yarim xaroba holatida saqlanib qolgan. Sardoba esa bu qoldiqlardan nisbatan pastlikda, chuqur nuqtada joylashgan. Sardoba va uning atrofida saqlangan arxeologik qoldiqlar (gʻishtlar) orasida oʻrta yuzyilliklarga oid sopollar ham uchraydi.

Tarhi Sardoba gumbazining hovuzga tutashgan qismi bir tekisda boʻlib, Sardobaning hovuz qismi yaxshi saqlangan, ichida loyqa suv hosil qilgan qurigan loyqa saqlangan. Hovuzning ichki diametri 12 m, tashqi diametri 15 m, devorning qalinligi diametr boʻylab 1,1 m dan 1,4 metrgacha tashkil etadi. Hovuzning saqlangan chuqurligi 2,35-2,55 metrni tashkil etadi. Sardoba 24x24x5-6 sm, 25x25x5-6 sm oʻlchamdagi pishiq gʻishtdan qurilgan.

Sardoba atrofida saqlangan boshqa arxeologik qoldiqlar ham koʻzga tashlanadi. Bular yuqorida taʼkidlaganimizdek bir-biriga yaqin oʻrta yuzyilliklar davri pishiq gʻishtlarining sochilib yotgan kichik doʻngliklaridan iborat qoldiqlar. Bu kichik doʻngliklar sardoba atrofida joylashgan. Topilmalar asosiy qismini suv idishlarining tutqichlari, tag va boʻgʻiz qismlari yoki uning qorin qismi boʻlaklari, bundan tashqari sirlangan, sirlanmagan sopol boʻlaklari va gulxanda kuygan sopol buyumlarning siniqlari ham uchraydi. Kuygan sopollarni qozon parchalari deb taxmin qilish mumkin. Shuningdek, oʻrta yuzyilliklarga oid shisha idishlarining boʻlaklari ham topildi. Suv idishlarining tutqichlari turli xil oʻlchamda, loyi pishirilgan qizgʻish pishiq loydan tayyorlangan. Koʻrinishidan xumdonda pishirilgan. Suv idishlarining qorin qismi boʻlaklari ham turli xil qalinliklardan iborat. Keyingi topilmalar sirasiga xoʻjalik va oshxona buyumlari kiradi. Bular turli xil oshxona idishlarining qoldiqlari boʻlib, ularning sirtiga taroqsimon naqshlar bilan birga bosma uslub bilan oʻsimliksimon naqsh tushirilgan. Ularning sirtiga och sariq angob berilgan. Ularning ichida koʻproq bosma uslubda naqsh berilgan nozik sopol boʻlaklari koʻp uchraydi. Bir holatda kichkina idishning lab qismiga toʻlqinsimon shaklda naqsh berilgan. Shuningdek topilmalar ichida sirlangan sopollar boʻlaklari ham oʻrganildi. Bular asosan sopol idishlarining devor boʻlaklari boʻlib, dagʻal sirlangan boʻlib, toʻq yashil, toʻq koʻk va koʻk ranglardan tashkil topgan. Bir holatda sopol boʻlagining ikki tomoni ham yorqin oq sir berilgan sopol boʻlagini ham uchratdik. Yana bir sopol boʻlagining tashqi tomoni yashil rangda sirlangan, ichkari qismida esa toʻq sariq rang berilgan. Qoramtir rangli toshdan yasalgan idishning lab qismi ham uchraydi. Uning lab va qorin qismi tutashgan qismida maxsus qilingan tishik chiqarilgan. Boshqa topilmalar ichida chaqmoqtoshning boʻlagi ham uchraydi. Chaqmoqtosh ikki tomoni maxsus ishlov berilgan. Topilmalarning tasnifi 12 va 14 – 15-yuzyilliklarga oid. Topilmalar sardoba joylashgan hudud atrofidan koʻtarma material sifatida olindi. Bosma naqshlar tushirilgan sopollar XII yuzyillikga oid, bu esa Talimarjon sardobasining shu davrga oidligini dalili sifatida keltirishimiz mumkin. „Google map“ dan olingan kosmik suratlar tahlil qilinganda qadimda sardobani suv bilan taminlab turgan kanal yoki ariqning uzanini ham koʻrish mumkin. Talimarjon sardobasining qurilish tarhiga toʻxtalsak, sardobaga kirish qismi Raboti Malik sardobasiga oʻxshash. Sardobaning atrofida uchraydigan alohida turgan kichkina doʻngliklar, ustida turgan sochilib yotgan gʻisht boʻlaklari karvonsaroy va boshqa xizmat koʻrsatuvchi inshootlarning qoldiqlari deb taxmin qilish mumkin. Karvonsaroy 36x17x6-7 sm oʻlchamdagi pishiq gʻishtlardan qurilgan. Odatda sardobalar qurilgan joylarda karvonsaroylar ham qurilgan. Oʻzbekiston hududining tarixiy shaharlari va xususan bu oʻlka orqali oʻtgan Buyuk ipak yoʻlini karvonsaroylarsiz tasavvur qilish qiyin.

Ilmiy adabiyotlar tahlili shuni koʻrsatadiki bizga maʼlum boʻlgan Talimarjon suv ombori havzasidagi arxeologik qoldiqlar muqaddam tadqiqotchilar tomonidan oʻrganilmagan. Bu yodgorlik oʻzining tadqiqotchisini kutib turibdi albatta. Sardoba Qarshi-Kerki savdo yoʻlidagi muhim ahamiyatga ega yodgorliklari sirasiga kiradi.

Adabiyotlar 1. Uralov A. S. K voprosu o tipologii sardobi // Obщestvennie nauki v Uzbekistane. № 11-12. 1996. S. 82 110 s.

2. Duxovniy V. A., Yup L. G. de Shutter. Voda v Tsentralnoy Azii. Proshloe, nastoyaщee i buduщee. Almati. Qazaq universitetі, 2018. 468 s.

3. M.Ye. Masson Problema izucheniya sistern-sardoba Tashkent. 1935. S 31-34.

4. Qorayev S. Toponimika Toshkent. 2006. 218 b.

5. Fayzullayev M., Primov U. Talimarjon afsonasi. Qarshi. 2019. 180 b.

6. Ravshanov P. Qarshi tarixi-T., 2006. 508 b.

7. Suleymanov R. X. Drevniy Naxshab Problemq sivilizatsii uzbekistana VII v. Do n.e. – VII v. n. e. Samarkand – Tashkent 2000. S 74-75.

8. Mavlonov Oʻ.M. Markaziy Osiyoning kadimgi yoʻllari: shakllanishi va rivojlanish bosqichlari. Monografiya. -T.: Akademiya, 2008. 193-bet.

9. Vamberi A. Puteshestvie po Sredney Azii. – SPb., 1865. s. 107.

10. Türkmenistanyň Medeniýet ministrligi https://medeniyet.gov.tm/tk/sigle-news/931

Silk Avia

Silk Avia 2021-yil iyulida Toshkentda tashkil etilgan Oʻzbekistonning mintaqaviy aviakompaniyasidir.

Aviaparki

Aviaparkning rivojlanishi

__________________________________________________________________________________________

Maxsan ul-asror

Maxzan ul-asror

Maxzan ul-asror, Darveshga borish.
Asl nomi	مخزن‌الاسرار
Muallif(lar)	Nizomiy Ganjaviy
Tarjimon(lar)	Jamol Kamol
Til	Forscha
Janr(lar)i	masnaviy

Nastaliqda bitilgan Maxzan ul-asrordan xattotlik parchasi.

Maxzan ul-asror (forscha: مخزن‌الاسرار, tarjimasi: Sirlar xazinasi) fors shoiri Nizomiy Ganjaviyning (1141–1209) mashhur Masnaviysining nomi. Asar Nizomiy Xamsasining ilk dostoni va didaktik adabiyotning koʻzga koʻringan namunalaridan biri. Bu masnaviyda 2 250 ga yaqin forscha bayt mavjud boʻlib, Ganjaviy uni 40 yoshida tamomlagan va oʻshandan beri u hamisha fors adabiyotidagi eng muhim sheʼriy va yozma asarlardan biri hisoblanib kelgan.

Asar quyidagi bayt bilan boshlanadi:

بسم الله الرحمن الرحیم هست کلید در گنج حکیم

Mehribon va rahmdil Alloh nomi bilan boshlayman Donolik xazinasi kalitidir

Syujeti

„Maxzan ul-asror“ asarining asosiy mavzusi insonlarni oʻz-oʻzini bilishga, ilohiyotga, yaxshi odat va xulq tanlashga chorlashdan iborat. Nizomiy Ganjaviy bu asarning birinchi baytini Alloh nomi va zikri bilan boshlab, davomida tasavvufning asosiy tamoyillaridan biri, yaʼni Allohning borligi va uning vojibligining birligiga ishora qilgan. „Maxzan ul-asror“ lirik hikoya va adabiyot tarzida tomoshabinga taqdim etilayotgan tasavvufiy fikrlar va nasihatlarga boy; Bu tushunchalar oʻquvchi uchun baʼzan qiyin boʻlib, misralar koʻpincha murakkablikka ega.

„Maxzan ul-asror“ tushunchasini quyidagicha tasniflash mumkin: birinchi navbatda insonning dunyoda eʼtiborsizligi, soʻngra dunyoning obroʻsizligi va beqarorligi, soʻngra insonning Xudo bilan munosabati, toʻrtinchidan ijtimoiy masalalar va nihoyat siyosat va hukumat.

Nizomiy aytadiki, men „Maxzan ul-asror“ni kuylamoqchi boʻlganimda, bosh farishta menga: „Sen odamlarga sheʼr yozmoqchisan, nima demoqchi ekaningni bil, shuning uchun oʻzingni qalbing bilan tozala, qalbingga ergash, shunda oʻzing qurishing mumkin“. Keyin Nizomiy aytadiki, men bosh farishtaning soʻzlariga amal qildim va „qalb oʻqituvchisi“ga ergashdim. Oʻshandan buyon yurak bilan oʻylagan tunlari haqida gapiradi. Bu misralar juda murakkab va ayni paytda goʻzaldir. Ular jahon adabiyotidagi birinchi surrealistik matnlar hisoblanishi mumkin. Chunki u surrealistik matnlarga oʻxshash masalalar haqida gapiradi. U hatto „Koʻnglimga kirib, uning uylarini koʻrdim“ deyishgacha boradi.

Parcha

Maxzan ul-asror 60 boʻlimdan iborat, quyidagi misralar „Tunni tasvirlash va dilni bilish“ deb nomlangan 15-boʻlimdan olingan:

"Maxzan ul-asror" (Forscha PDF)

Yaratilish sanasi

Kitobning oʻzida toʻgʻridan-toʻgʻri yoki bilvosita tartib etilish sanasi va boshqa nufuzli asarlarda ushbu asarning yaratilgan sanasi aniq koʻrsatilmaganligi sababli, uning sanasini aniq aytib boʻlmaydi. Biroq, Nizomiy oʻzining boshqa asarlarida asarlarning boshqa juda toʻgʻri tarixini, bolaning yoshi va boshqa tarix materiallarini ham Ozarbayjon va Arron tarixini oʻrganib, qiyosiy tadqiq qilib berganligini hisobga olsak, bu asar 1165-1173-yillarda yaratilgan (ehtimol 1173-yilga yaqin) deb taxmin qilish mumkin.

Bagʻishlov

Nizomiy Ganjaviy kitobni oʻsha paytda Arzinjon hokimi boʻlgan Faxriddin Bahramshohga bagʻishlagan.

Tarjimasi

Kitob ingliz, nemis, turk, kurd hamda oʻzbek tillariga tarjima qilingan.

Yana qarang

• Layli va Majnun
• Haft paykar
• Al-Najot

Havolalar

• Makhzan ol-Asrar full text in Persian
• Nezami Ganjavi (The Great 12th Century Persian Poet)
• The New York Public Library „Makhzan al-asrār“ and Its Importance
• Semiology of Nizami’ s States of Seclusion in Makhzan al-Asrar
• Nezami Ganjavi’s approach to Parable of animals in Makhzan ol-'asrar: From a didactic point of view
• Makhzan al-Asrar Book by Nizami Ganjavi – ShopiPersia
• Makhzan al-Asrar manuscript
• Makhzan al-Asrar and Khamsah (quintet) of Niẓāmī Ganjavī manuscript

[[Turkum:Sheʼriy kitoblar [[Turkum:Nizomiy Ganjaviy [[Turkum:Forscha sheʼrlar

________________________________________ Vellington (Yangi Janubiy Uels)

Vellington Avstraliyaning Yangi Janubiy Uels shtatining Markaziy gʻarbiy nishablar mintaqasidagi shaharcha, Wambuul Macquarie va Bell daryolari tutashgan joyida joylashgan. U Dubbo mintaqaviy kengashining mahalliy hokimiyat hududida joylashgan. Shahar Sidneydan 362 kilometr (225 milya) shimoli-gʻarbda Mitchell shossesi va Asosiy gʻarbiy temir yoʻlda va Markaziy gʻarbiy nishablar mintaqasining asosiy markazi boʻlgan Dubbodan 50 km janubi-sharqda joylashgan.

Vellington Moviy togʻlarning gʻarbiy qismidagi ikkinchi Yevropa aholi punkti boʻlib, birinchi marta 1823-yilda mahkumlar muassasasi sifatida tashkil etilgan.

Tarixi

Aborigen tarixi

Hozirda Vellington deb ataladigan hudud Wiradjuri qabilasining anʼanaviy yerlarida joylashgan[3]

„Wambuul“ (Macquarie daryosi) qarindoshlik va umumiy til bilan birlashgan bu keng tarqalgan aborigenlar guruhi uchun muhim oziq-ovqat manbai edi. Wiradjuri xalqi tomonidan Yevropa bilan aloqa qilishdan oldin Vellington hududidagi ishgʻolning omon qolgan dalillari orasida arxeologik konlari boʻlgan qoya boshpanalari, oʻyilgan daraxt, chandiqli daraxtlar, ochiq lager joylari, silliqlash joylari va bora (tantanali) maydonchalari kiradi.[4]

Shaharda hanuzgacha kuchli aborigenlar nufusi mavjud, bu asosan u yerda tashkil etilgan dastlabki missionerlik aholi punktlari, Vellington Common va 1910-yildan boshlab Nanima aborigen qoʻriqxonasi kabi boshqa aborigen lagerlari tufaylidir. Bularning barchasi mahalliy aholini ushbu shaharda istiqomat qilishini saqlab qolgan.

2007-yilda bir guruh Wiradjuri aholisi Vellington Common deb nomlanuvchi, koʻplab wiradjurilar istiqomat qilgan hudud boʻyicha „Native Title“ daʼvosida gʻolib chiqdi va bu yer oʻzining anʼanaviy egalariga qaytarildi.[5]

_________________________________________________

Vellington (JAR)

Vellington Wellington
Yuqoridan, Vellington CBD, NG Ona cherkovi va ortida qorli Wemmershoek choʻqqisi. Vellingtondagi golland islohoti cherkovi majmuasi (markazda chapda). Berg daryosi ustidagi Lady Loch koʻprigi (markazda oʻngda). Viktoriya yubiley bogʻidagi toj kiyish archasi (pastki chap). Ikkinchi Boer urushi blokli uyi (pastki oʻngda).
33°38′00″S 18°59′00″E
Mamlakat	Janubiy Afrika Respublikasi
mintaqa	Gʻarbiy Kap
tuman	Gʻarbiy Kap Vaynlends
Hukumat
Asos solingan	1840
Maydon	30.16 km2 (11.64 mi²)
Aholisi  (2011)	55 543
Vaqt mintaqasi	UTC+2:00
Pochta indeks(lar)i	7655, 7654
Vellington Vellington

Vellington Janubiy Afrika Respublikasida, Gʻarbiy Kap Vaynlendsdagi shaharcha, Keyptaundan 45 daqiqalik masofada joylashgan, aholisi taxminan 62 000 kishi. Vellington iqtisodiyoti vino, stol uzumlari, bargli mevalar va konyak sanoati kabi qishloq xoʻjaligiga asoslangan. Shaharcha Keyptaundan 75 km shimoli-sharqda joylashgan boʻlib, N1 avtomagistrali va R44 orqali yetib boradi. Shaharchadan janubda joylashgan Flakkaland va Mbekweni shaharchalarining oʻsishi tufayli u hozir janubda atigi 10 km uzoqlikda Paarl bilan de facto shahar birligini tashkil qiladi. Vellington endi rasman Saron va Paarlni ham qamrab olgan Drakenshteyn mahalliy hokimiyatiga kiradi.

Joylashuvi

Vellington Groenberg etagida, Kromme Rivier (gollandcha egri daryo) qirgʻogʻida joylashgan va oʻzining goʻzal muhiti va koʻplab vino zavodlari bilan Kap Vaynlends markazini tashkil qiladi. Shahar Janubiy Afrikadagi eng qadimiy togʻ dovonlaridan biri, yoʻlsoz Endryu Geddes Beyn tomonidan qurilgan Beynning Kluf dovoni etagida joylashgan. Shahar Boland regbi ittifoqi va Boland Kavaliers professional regbi jamoasining uyidir. Shahar, shuningdek, akademik markaz boʻlib, Keyp yarim oroli texnologiya universiteti, Timotiy vazirlik treyningi, Bible Media, Gugenot yuqori maktabi, Weltevrede katta oʻrta maktabi va Bergriver katta oʻrta maktabi shaharda joylashgan.

Etimologiyasi

Dastlab Limiet vodiysi (chegara yoki sarhad vodiysi) nomi bilan tanilgan bu hudud XVII asrning oxirlarida fransuz gugenotlari oʻrnashib olgan paytda Val du Charron yoki Wagenmakersvallei (Vagonsozlar vodiysi) nomi bilan tanilgan. 1840-yilda shahar rasmiy tashkil etilganidan soʻng, ser Jorj Nepier taklif bilan Vellingtonning 1-gersogi, taniqli askar va Vaterloo jangida Napoleonni magʻlubiyatga uchratgan Artur Uelsli sharafiga Vellington deb oʻzgartirildi.

Gerblari

Munitsipalitet (1) – Vellington 1873-yildan 2000-yilgacha mustaqil munitsipalitet boʻlgan. 1918-yil 18-iyunda shahar kengashi psevdogeraldik dizaynni munitsipal gerb sifatida qabul qildi. Qalqon koʻk rangda boʻlib, doirasimon chegarada manzara tasvirini oʻz ichiga olgan. Qalqonni ikkita qizil sher qoʻllab-quvvatlagan, ularning har birining boʻynida oltin toj bor edi (bular Vellington gersogining gerbini tamsil etgan). Qoʻllar 1931-yilda chiqarilgan sigaret kartochkasida tasvirlangan.

Munitsipalitet (2) – 1948-yil 22-iyunda kengash Ivan Mitford-Barberton va H. Ellis Tomlinson tomonidan ishlab chiqilgan yangi gerbni tasdiqladi. Bu Kap provinsiyasi maʼmuriyatining munitsipalitetlarni qoʻllarini tekshirishga va kerak boʻlganda ularni geraldik jihatdan toʻgʻrilash uchun qayta ishlab chiqishga chaqirgan sirkulyariga javob boʻldi. Qurollar Geraldika byurosida 1987-yil fevral oyida roʻyxatga olingan.

Dizayn shaharning gugenotlar oʻtmishini aks ettirgan: Per chevron Argent va Azure, asosan ikkita jarohatlar, har biri fleur-de-lis bilan zaryadlangan Yoki bazasida Gugenot xochi, Argent (oddiy tilda: qalqon kumushga boʻlingan koʻk rangda shevron shaklidagi chiziq bilan, yuqori yarmida koʻk disklarda ikkita oltin fleurs de lis va pastki yarmida kumush Gugenot xochi). Moviy devor toji tepalik sifatida qoʻshildi. Mavjud qoʻllab-quvvatlovchilar saqlanib qoldi, ammo tojga kumush langar qoʻshib farqlandi. Shiori „Par foi et loyaute“ edi.

Mashhur joylari

1886-yilda tashkil etilgan Jeyms Sedgewick Distillery Vellingtonda joylashgan boʻlib, „Three Ships“ viski assortimentini, shuningdek, bitta donli Bainʼs Cape Mountain viskisini ishlab chiqaradi.

Havolalar

• Drakenstein Municipality
• Wellington Tourism Bureau

[[Turkum:1840-yilda tashkil etilgan aholi punktlari [[Turkum:1840-yilda Kap koloniyasida tashkil etilganlar [[Turkum:Janubiy Afrika Respublikasi

_________________________________________________________________ Te Papa

Yangi Zelandiya muzeyi Te Papa Tongarewa
Asos solingan sana	1992
Joylashuvi	Vellington, Yangi Zelandiya
Keluvchilar soni	1.5 million (2017)
Direktor	Courtney Johnston
Sayt	Rasmiy sayti

Te Papa Tongarewa Yangi Zelandiya muzeyi Yangi Zelandiya milliy muzeyi boʻlib, Vellingtonda joylashgan. Odatda Te Papa (maoricha „xazina qutisi“) nomi bilan tanilgan u 1998-yilda Yangi Zelandiya Milliy muzeyi va Milliy sanʼat galereyasi birlashganidan keyin ochilgan. Har yili oʻrtacha 1,5 milliondan ortiq kishi tashrif buyuradi va bu dunyodagi eng koʻp tashrif buyuriladigan sanʼat galereyalari orasida 26-oʻrinni egallaydi. Te Papa ikki madaniyat falsafasi ostida ishlaydi va uning madaniy boyliklari ortidagi jonli voqealarga urgʻu beradi.

Tarixi

Ser Jeyms Hektor

Muzey koʻchasidagi Dominion muzeyiga kirish, Torndon

Dominion muzeyi

Mustamlaka muzeyi

Te Papaning birinchi oʻtmishdoshi 1865-yilda asos solingan Mustamlaka muzeyi boʻlib, ser Jeyms Hektor asoschi direktori boʻlgan. Muzey Muzey koʻchasida, taxminan, hozirgi Mudofaa uyi idorasi binosi joylashgan joyda qurilgan. Muzey ilmiy kolleksiyalarni birinchi oʻringa qoʻygan, lekin koʻpincha xayriya yoʻli bilan bir qator boshqa narsalarni, jumladan bosma nashrlar va rasmlar, etnografik qiziqishlar va antik davr buyumlarini sotib olgan. 1907-yilda Mustamlaka muzeyi Dominion muzeyi deb oʻzgartirildi va kengroq diqqat markazida boʻldi. Vellingtonda ommaviy sanʼat galereyasini rivojlantirish gʻoyasi qoʻllab-quvvatlandi va 1913-yildagi Fan va sanʼat toʻgʻrisidagi qonun ayni shu binoda Milliy sanʼat galereyasiga yoʻl ochdi.

Milliy sanʼat galereyasi bilan ayni joyda

1930-yilda Milliy sanʼat galereyasi va Dominion muzeyi toʻgʻrisidagi qonun qabul qilingandan soʻng, ikkala muassasa bitta vasiylik kengashiga ega boʻldi. 1934-yilda Milliy sanʼat galereyasi Dominion muzeyi binosiga koʻchib oʻtdi va Yangi Zelandiya Tasviriy sanʼat akademiyasini oʻz ichiga oldi, u oʻz yerlarini sotdi va tushgan mablagʻni dastlabki kolleksiya bilan birga yangi tashkilotga xayriya qildi. Dastlabki holding asosan Harold Beauchamp, T. Lindsay Buick, Archdeacon Smythe, N. Chevalier, J. C. Richmond, William Swainson, Bishop Monrad, John Ilott va Rex Nan Kivellning xayriya va meroslaridan iborat edi. 1936-yilda Buckle koʻchasida yangi qurilgan Milliy urush yodgorligining bir qismi sifatida ikkala toʻplamni joylashtirish uchun yangi bino ochildi. 1985-yilda Milliy sanʼat galereyasiga vaqtinchalik koʻrgazma maydoni qoʻshildi. Shed 11 Temporary/Contemporary Vellington qirgʻogʻida 1905-yilda qurilgan konvertatsiya qilingan sanoat omborida joylashgan edi va 1992-yilgacha mahalliy va xalqaro zamonaviy sanʼatni namoyish etdi.

Eru D. Gor 1936-yildan 1948-yilda vafotigacha qadar kotib-menejer boʻlgan, undan keyin rahbarlik birinchi direktor etib tayinlangan Styuart Maklennanga oʻtgan. Bu Yangi Zelandiyada toʻla vaqtli sanʼat galereyasi direktorining birinchi tayinlanishi edi. Galereyaning boshqa sobiq direktorlari quyidagilardan iborat:

• Styuart Maklennan (1948–68)
• Melvin Day (1968–78)
• Luit Bieringa (1979–89)
• Jenni Harper (1990–92)

Te Papa

Te Papa 1992-yilda Te Papa Tongarewa Yangi Zelandiya muzeyi toʻgʻrisidagi qonunga binoan 1992-yilda tashkil etilgan. Te Papaning bir qismi Yangi Zelandiyaning milliy oʻziga xosligini oʻrganish edi. Te Papa Tongarewa tom maʼnoda „xazinalar idishi“ yoki „Yangi Zelandiyada ona Yerdan kelib chiqqan qimmatbaho narsalar va odamlarning toʻliq idishida“ degan maʼnoni anglatadi. Rasmiy ochilish 1998-yil 14-fevralda Bosh vazir Jenny Shipley, ser Piter Bleyk va ikki farzandi boshchiligidagi marosimda boʻlib oʻtdi. Maori anʼanaviy cholgʻuchisi Richard Nunns ochilish kunida oʻtkazilgan tong marosimida musiqachilarni boshqargan. Muzey faoliyatining dastlabki besh oyida bir million kishiga tashrif buyurgan va keyingi har yili 1 milliondan 1,3 milliongacha tashrif buyurgan. 2004-yilda Toi Te Papa: Millat sanʼati deb nomlangan uzoq muddatli koʻrgazmada Yangi Zelandiya sanʼat kolleksiyasi asarlarini namoyish etishga koʻproq joy ajratildi. Rejissyorlar Gaylene Preston va Anna Cottrell oʻzlarining „Getting to Our Place“ filmida Te Papaning rivojlanishini hujjatlashtirgan.

Hozirgi binosi

Janubi-gʻarbiy qismining koʻrinishi

Asosiy Te Papa binosi Vellington bandargohining sobiq yerida, Vellingtondagi qirgʻoqda, Kabel koʻchasida qurilgan. Bu yerda avval zamonaviy besh qavatli mehmonxona joylashgan edi.

Te Papa Jasmax Architects tomonidan ishlab chiqilgan va Fletcher Construction tomonidan qurilgan. 36,000-square-metre (390,000 kv. ft) boʻlgan bino 1998-yilda rasmiy ochilishga qadar NZ$300 millionga tushdi. Kabel koʻchasi binosini zilziladan mustahkamlashga Yangi Zelandiyada ishlab chiqilgan bazani izolyatsiyalash texnologiyasi orqali erishildi. Binoda Yangi Zelandiya madaniyati, tarixi va atrof-muhitiga bagʻishlangan olti qavatli koʻrgazmalar, kafelar va sovgʻalar doʻkonlari mavjud. Muzey shuningdek, sunʼiy gʻorlar, mahalliy butalar va botqoq yerlari boʻlgan ochiq maydonlarni oʻz ichiga oladi. Tori koʻchasidagi ikkinchi bino ilmiy tadqiqot inshooti va saqlash joyi boʻlib, u jamoat uchun ochiq emas^{[manba kerak]}.

Binoni loyihalash jarayoni Waitangi shartnomasiga asoslangan ikki madaniyatli tamoyillarga amal qilgan. Bu jarayonni Cheryll Sotheran va Ken Gorbey bilan birga ishlagan Kliff Uayting boshqargan.

Boshqaruvi va yetakchiligi

Muzey Sanʼat, madaniyat va meros ishlari vaziri tomonidan tayinlanadigan kengash tomonidan boshqariladi. Kengash aʼzolari: Wira Gardiner, Fiona Kempbell, Sue Piper, Judith Tizard, Jon Judge, Miria Pomare, Maykl Bassett, Christopher Parkin, Sandra Li, Ngatata Love, Ron Trotter, Glenys Coughlan, Judith Binney, Philip Carter, Wendy Lai va Api Mahuika.

Muzey direktorlari qatoriga quyidagilar kiradi:

• Jeyms Hektor (1865–1903)
• Augustus Hamilton (1903–1913)
• Jeyms Allan Tomson (1914–1928)
• Valter Oliver (1928–1947)
• Robert Falla (1947–1966)

Te Papa bosh direktorlari orasida quyidagilar bor:

• Cheryll Sotheran (1992-2002)
• Cliff Whiting (1995-?) – qoʻshma bosh direktor yoki kaihautū
• Seddon Bennington (2003 – 2009-yil iyul)
• Maykl Xoulixan (2010-yil avgust – 2014-yil may)
• Rik Ellis (2014-yil noyabr – 2017-yil may)
• Geraint Martin (2017-yil may – 2019-yil)
• Kortni Jonston (2019-yildan hozirgi kungacha) va Arapata Hakivay (Kaixautu, Maori hamraisi) (2014-yildan hozirgi kungacha).

Toʻplamlari

Tarix toʻplamida koʻplab liboslar va toʻqimachilik mavjud boʻlib, ularning eng qadimgisi XVI asrga toʻgʻri keladi. Tarix toʻplami, shuningdek, 20 000 ga yaqin shtamplar va tegishli obyektlarga ega Yangi Zelandiya pochta arxivini va Tinch okeani orollaridan 13 000 ga yaqin tarixiy va zamonaviy narsalarni oʻz ichiga olgan Tinch okeani kolleksiyasini oʻz ichiga oladi.

Qazilma va arxeozoologiyaning muhim toʻplamlari – taxminan 250 000 quritilgan namunadan iborat gerbariy (Index Herbariorum kodi WELT); Yangi Zelandiya qushlarining 70 000 ga yaqin namunalari toʻplami; muhim amfibiyalar, sudralib yuruvchilar va sut emizuvchilar mavjud.

Muzeyda noyob ulkan kalmarning (Mesonychoteuthis hamiltoni) dunyodagi eng katta namunasi mavjud. Uning vazni 495 kilogramm (1091 funt) va uzunligi 4.2 metr (14 ft). Muzeyga 2007-yilning mart oyida Antarktida yaqinidagi Ross dengizida yangi zelandiyalik baliqchilar tomonidan qoʻlga olingandan soʻng kelgan. Madaniy toʻplamlarga fotografiya, Maori taonga (madaniy xazinalar) va Tinch okeani madaniyati toʻplamlari kiradi.

Yangi Zelandiya muzeyida, shuningdek, Elgar kolleksiyasi joylashgan boʻlib, ingliz va fransuz mebellari hamda rasmlari qimmatbaho kolleksiyasi boʻlib, ularning eng qadimgisi XVII asrga toʻgʻri keladi. 1946-yilda Dominion muzeyi Ella Elgarning vasiyatnomasiga koʻra Fernside Homesteadning eng yaxshi antiqa buyumlarini vasiyat qildi. 1992-yilgacha bu antiqa buyumlar Dominion muzeyining davriy xonalarida namoyish etilgan va Elgar kolleksiyasi buyumlari hozirda butun Te Papada namoyish etilgan.

Arxivlari

Arxivlar Tori koʻchasi, 169-uyda alohida binoda joylashgan boʻlib, tadqiqotchilar uchun oldindan kelishilgan holda ochiq. Arxiv kolleksiyalarining ikki toifasi mavjud: muzey arxivi va yigʻilgan arxivlar.

Muzey arxivi 1865-yilda Mustamlaka muzeyi tashkil topgan vaqtga borib taqaladi va Jeyms Hektor arxivlarini oʻz ichiga oladi. Yangi Zelandiya milliy sanʼat galereyasi arxivlari ham ushbu arxivlarning bir qismidir. Toʻplangan arxivlar ikki guruhga boʻlinadi:

1. Sanʼat bilan bogʻliq yozuvlar va ixtisoslashgan sohalarda boshqa arxiv hujjatlari, masalan, Toss Vullaston, Lois Uayt va Leonard Mitchellning arxivlari;
2. Waitangi shartnomasi imzolangan paytdagi general-sudyor Felton Metyuning kundaligi hamda Birinchi jahon urushi bilan bogʻliq jang rejalari va yozishmalarini oʻz ichiga olgan turli xil arxiv materiallari, masalan, kapitan E. P. Koksning Gelibolu kundaligi.

Koʻrgazmalari

Te Papaning koʻrgazmalari Yangi Zelandiyaning tabiiy muhiti va ijtimoiy tarixiga oid uzoq muddatli koʻrgazmalardan tortib, madaniy joylar va sayohatlar / vaqtinchalik koʻrgazmalargacha boʻlgan barchasini qamrab oladi. Ularning aksariyati amaliy va interaktivdir. Madaniy obyektlarning uzoq muddatli koʻrgazmalari Yangi Zelandiya tarixi, maori madaniyati va Yangi Zelandiyaning tabiiy dunyosiga qaratilgan. Amaliy va interaktiv koʻrgazmalar yosh mehmonlarni jalb qilishga qaratilgan boʻlib, Te Papa uchun qurilgan va ekilgan ochiq maydonlarni oʻz ichiga oladi. Asosiy madaniy makon bu Rongomaraeroa marae boʻlib, unda gʻayrioddiy whakairo boʻlib, Te Hono ki Hawaiki joylashgan.

Barcha doimiy koʻrgazmalar barcha tashrif buyuruvchilar uchun bepul. Vaqtinchalik koʻrgazmalarning koʻpchiligi chiptaga ega, lekin vaqti-vaqti bilan bepul kunlar boʻlishi mumkin.

2018-yilda „Dengizdagi togʻlar“ va „Ajoyib kuchlar“ koʻrgazmalari yopildi, ularning oʻrnini Te Taiao tabiati egalladi. Ushbu yangi koʻrgazma 2019-yil 11-mayda ochilgan boʻlib, unda Yangi Zelandiyaning tabiiy muhitiga bagʻishlangan 1400 kvadrat metrlik koʻrgazma joylashgan. Koʻrgazmada eski eksponatlarning zilzila uyi simulyatsiyasi va 495 kilogramm (1,091 funt) ulkan kalmar kabi bir qancha xususiyatlari saqlanib qolgan.

2022-yilda Manu Rere Moana koʻrgazmasi anʼanaviy navigatsiyaning dastlabki oʻrnatilishidan beri oʻzgarishlarni aks ettirish uchun yangilandi.

Koʻrgazmalarning toʻliq roʻyxati bilan bu yerda tanishish mumkin.

Kutubxonasi

Ilgari ochiq kutubxona boʻlgan Te Aka Matua kutubxonasi hozirda dushanbadan jumagacha soat 10:00 dan 17:00 gacha faqat tadqiqotchilar uchun ochiq. Kutubxona Yangi Zelandiya, maori, tabiiy tarix, sanʼat, fotografiya va muzeyshunoslik boʻyicha alohida kuchli tomonlarga ega boʻlgan yirik tadqiqot va maʼlumot manbasidir. U asosiy binoning toʻrtinchi qavatida joylashgan.

Mahuki innovatsion akseleratori

Mahuki Te Papaning innovatsion akseleratori edi. Bu 10 ta jamoa madaniy muassasalar oldida turgan muammolarni hal qilish yoʻllarini ishlab chiqqan turar joy dasturi boʻlgan.

Bahslar

Muzey baʼzan bahs-munozaralar markaziga aylangan. Dunyodagi eng faol yoriqlardan biri yonidagi qayta ishlangan yerlarda suv boʻyida muhim kolleksiyalarning joylashishi baʼzi odamlarni xavotirga solmoqda. Baʼzi eksponatlarning, birinchi navbatda, Time Warp boʻlimining yopilgan „yon koʻrgazma“ xususiyati tanqid qilindi. Ayrim eksponatlarga munosib hurmat koʻrsatilmagani ham tanqid qilindi. Masalan, Kolin Makkahonning asosiy ishi bir bosqichda Yangi Zelandiya madaniyati koʻrgazmasida 1950-yillardagi muzlatgich bilan yonma-yon qoʻyilgan edi.

Muzeyning maoricha nomi bahslarga sabab boʻldi. 1989-yilda Vellington yaqinida joylashgan Maori iwi Te Ava Ngāti Whakaue iwi muzeyga nom berishni soʻradi, buning natijasida Ngati Whakaue Kuru Tongarerewa nomini berdi, bu iwi uchun maʼnaviy, tarixiy tuygʻularni uygʻotuvchi qadimiy tantanali nom va madaniy ahamiyatli edi. Biroq, oxir-oqibat muzey tomonidan qabul qilingan nom Te Papa Tongarewa shaklidagi modifikatsiya boʻlib, mahalliy aholi bundan xafa boʻldi. Muzey kengashi va Ngati Whakaue oʻrtasidagi uchrashuvlar muzey nomini Te Papa Kuru Tongererewaga oʻzgartirilishi haqida vaʼda berishga olib keldi, ammo oʻzgarish sodir boʻlmadi.

Yangi Zelandiyadagi badiiy sharhlovchi Hamish Keyt, Yangi Zelandiya muzeyini tashkil etgan kengash aʼzosi va uning muvaqqat kengashi aʼzosi [51] Te Papani turli vaqtlarda „tematik park“ deb atagan, „fast-food doʻkonining madaniy ekvivalenti“ va „hatto de facto milliy galereya ham emas“, lekin keyinchalik Oklend qirgʻogʻida koʻrgazma maydoni uchun ish olib borishda uning fikrini moʻtadillashtirgandek tuyuldi.

2012-yildan beri Te Papada xodimlarni qayta qurish jiddiy bahs-munozaralarga sabab boʻldi. 2018-yil oktyabr oyida Te Papa rahbariyati qayta qurish rejalarini koʻrib chiqishga vaʼda berdi va bu rejalar qisqartirilishini koʻrsatdi. 2019-yil fevral oyida baliqlar kolleksiyasi menejeri Endryu Styuart va mollyuskalar kolleksiyasi menejeri Bryus Marshall ishdan boʻshatildi. Yangi Zelandiya va butun dunyo boʻylab koʻplab muzey ekspertlari va olimlari bu harakatni tanqid qildilar, tadqiqotchilar, jumladan, Stiv OʻShi ham boykotni qoʻllab-quvvatladilar. 2019-yil mart oyida ishdan boʻshatish kechiktirildi. 2019-yil aprel oyida muzey Endryu Styuartga muqobil ish taklif qilib, qarorini bekor qildi. 2019-yil aprel va may oylari orasida Te Papa mollyuskalar kuratori uchun tadqiqot lavozimi vakant deb eʼlon qildi va bu ishni Bryus Marshallga muqobil nomzodga topshirdi. Reklama va Bryus Marshallga ishni taklif qilmaslik qarori tashqi ekspertlar tomonidan qattiq tanqid qilindi, bu moa boʻyicha mutaxassis Trevor Uortini norozilik sifatida muzey bilan 30 yillik tadqiqot uyushmasini tugatishga undadi.

Adabiyotlar

• 'The designing of Te Papaʼ. Architecture New Zealand. Special edition, February 1998.

Havolalar

• Rasmiy sayti
• Collections online

[[Turkum:1992-yilda Yangi Zelandiyada tashkil etilganlar [[Turkum:1990-yilda Yangi Zelandiya arxitekturasi [[Turkum:Yangi Zelandiyadagi sanʼat muzeylari va galereyalari [[Turkum:Avstralosiyodagi etnografik muzeylar [[Turkum:1992-yilda tashkil etilgan muzeylar [[Turkum:Vellington muzeylari [[Turkum:Yangi Zelandiya milliy muzeylari [[Turkum:Yangi Zelandiya tabiiy tarix muzeylari [[Turkum:Vellington [[Turkum:Yangi Zelandiya urush muzeylari [[Turkum:Yangi Zelandiyadagi Birinchi jahon urushi muzeylari

---

Rus-Osiyo banki

Rus-Osiyo banki
ruscha: Русско-Азиатский банк
Asosiy maʼlumotlar
Asos solingan	1910
Yopilgan yil	1026
Boyligi

Rus-Osiyo banki (ruscha: Русско-Азиатский банк) – rus, keyinchalik fransuz banki, 1910—1926-yillarda Rossiya imperiyasi, Xitoy va Fransiyada faoliyat yuritgan.

Tarixi

Rus-Osiyo bankining Nevskiy 62 manzilidagi binosi, 1914-yil

1910-yilda fransuz aksiyadorlari nazoratidagi Rus-Xitoy va Shimol banklarining birlashishi natijasida tashkil etilgan. 1910-yil 14-iyunda Nikolay II Vazirlar Mahkamasining „Rus-Osiyo banki“ nomi ostida aksiyadorlik tijorat bankini tashkil etish toʻgʻrisidagi Nizomini tasdiqladi.Tasdiqlangan nizomga muvofiq Rus-Xitoy banki yangi bankning nizomi uchun asos sifatida qabul qilindi, bundan tashqari, Nizomda banklarning birlashishi haqida emas, balki Shimol bankining Rus-Xitoy banki bilan birlashishi va Rus-Xitoy banki Rus-Osiyo banki deb nomini oʻzgartirishi haqida gap ketgan. Shu bilan birga, reglament Rus-Osiyo bankining yangi aksiyalariga ikki bankning har bir aksiyalarining ayirboshlash kurslarini belgilab berdi. Yangi bankning jamgʻarma kapitali dastlab 35 million rubl miqdorida belgilandi. Rus-Xitoy banki mulkining bir qismi yangi bank balansiga oʻtkazilmadi va Rus-Xitoy banki aksiyadorlari oʻrtasida daromadlarni taqsimlash bilan sotilishi kerak edi. Shunday qilib, zamonaviy terminologiyaga koʻra, sodir boʻlgan kengayish qoʻshilish emas, balki shakllarning birlashuvidir. Qonuniy jihatdan, ushbu aktning III qismi 1-bandining 1-izohiga muvofiq, Rus-Osiyo banki oʻz faoliyatini 1910-yil 9-oktyabrda – ushbu akt Qonun hujjatlari toʻplamida eʼlon qilingan kundan kuchga kirgan.

1910-yil bank tashkil qilingan paytda fransuz kapitalining ulushi 4/5 qismini, rus kapitali esa 1/5 qismini tashkil qilgan. Bank rahbari Aleksey Ivanovich Putilov (N. I. Putilovning uzoq qarindoshi) boʻldi, u ayni paytda „Putilov zavodlari“ning boshqaruv raisi ham edi.

Faoliyatining asosiy yoʻnalishi sanoatni moliyalashtirishdir. Bank tomonidan kiritilayotgan mablagʻlar evaziga metallurgiya, mashinasozlik, harbiy va boshqa sohalardagi qator korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish sezilarli darajada oshdi. Bankning faol ishtirokida mashinasozlik, neft, tamaki va boshqa tarmoqlarda bir qancha monopol birlashmalar tuzildi.

Eng qudratlisi bank atrofida tuzilgan harbiy-sanoat guruhi boʻlib, uning asosi Peterburg zavodlari boʻlib, ular artilleriya, oʻq-dorilar, kemalar ishlab chiqarishda muhim rol oʻynagan: Putilovskiy, Nevskiy, Baranovskiy va boshqalar.

187,5 rubllik bankning bir dona aksiyasi, 1912-yil

1911-yilda bank boshqaruvi raisi A. I. Putilov unga bank faoliyatining asosiy yoʻnalishlarini belgilashda va uni kundalik boshqarishda zarur erkinlik berilishini talab qildi. Rossiyada oʻzlari yaratgan kredit muassasasini Parijdan boshqarishning iloji yoʻqligiga ishonch hosil qilgan Société Générale va Parij-Niderland banki rahbarlari oʻz strategiyasini oʻzgartirdilar: bank aksiyalarining nazorat paketini saqlab qolgan holda, uning amaliy harakatlariga aralashishni toʻxtatdilar.

Bank reklamasi, 1916-yil

Putilov boshchiligida Rus-Osiyo banki qisqa vaqt ichida butun dunyo boʻylab keng biznes aloqalariga ega boʻlgan Rossiya imperiyasidagi eng yirik universal kredit muassasasiga aylandi.

1912-yilda qisqa vaqt ichida Xalqaro bank bilan birgalikda Rossiya bosh neft korporatsiyasi tashkil topdi.

1913-yilda Rus-Osiyo banki rus banklari konsorsiumi tarkibida Rus tamaki kompaniyasiga asos soldi.

1914 yilda bir guruh banklar (Rus-Osiyo, Azov-Don, Xalqaro, Sibir va Hisob-kitob banki) Rossiya davlat va shahar kreditlarini, shuningdek, ingliz qimmatli qogʻozlar bozorida boshqa korxonalarning aksiyalari va obligatsiyalarini taqsimlash uchun Russian Corporation Ltd.ni tuzdilar.

1917-yilga kelib u Rossiyadagi aksiyadorlik tijorat banklari orasida asosiy fondlar, veksel va tovar ssudalari, depozitlar va joriy hisobvaraqlar boʻyicha birinchi oʻrinni egalladi. Uning ustav kapitali hajmi 55 million rublni tashkil etdi. (ushbu koʻrsatkich boʻyicha Azov-Don, Xalqaro tijorat va Rus tashqi savdo banklaridan ortda edi), Rossiyada va xorijdagi filiallar soni 107 tani tashkil qildi. Bank mamlakatdagi 160 dan ortiq korxonalarni nazorat qildi, ularning ustav kapitali miqdori 1 milliard rubldan oshdi:

• 124 ta savdo-sanoat korxonasi;
• 20 ta temir yoʻl jamiyati;
• 4 ta yuk tashish kompaniyasi;
• 3 ta sugʻurta kompaniyasi;
• 2 ta yer banki.

Rus-Osiyo bankining Irkutskdagi filiali binosi

Rossiya-Osiyo bankining harbiy-sanoat guruhiga quyidagilar kirgan:

• umumiy kapitali 85 million rubl boʻlgan 8 ta yirik aksiyadorlik jamiyati, xususan:
  • Putilovskiy zavodi;
  • Nevskiy kemasozlik zavodi;
  • Rus-Boltiq vagon zavodi;
  • Rus-Boltiq kemasozlik zavodi.

Shuningdek, u savdo-sotiqni kreditlashda yetakchi oʻrinni egallagan va non va shakar bilan faol savdo qilgan. Oʻz harakatlarida u doʻstona banklarga tayangan: Sankt-Peterburg (Petrograd) xususiy tijorat, Sibir savdo, Rossiya savdo va sanoat, banklari bilan maxsus hamkorlik shartnomalari tuzilgan.

Oktyabr inqilobidan keyin boshqa xususiy banklar bilan birgalikda Sovet Rossiyasi hududida Butunrossiya Markaziy Ijroiya Qoʻmitasining 1917-yil 14-dekabrdagi farmoni bilan Rossiya Respublikasi Davlat bankiga qoʻshilish yoʻli bilan tugatildi (milliylashtirildi). Xalq Komissarlari Kengashining 1918-yil 23-yanvardagi qarori bilan bankning ustav kapitali boshqa xususiy banklarning ustav kapitali bilan bir qatorda Rossiya Respublikasi Davlat banki foydasiga musodara qilindi.

Bankning Xitoydagi filiallari qayta tashkil etilib, xuddi shu nom ostida faoliyatini davom ettirdi. 1918—1920-yillarda Xarbinda bank „Xarbin rubli“ni chiqardi.

Bankning Parijdagi filiali boshqarma joylashgan bosh ofis qilib qayta tashkil etildi. 1926-yil 27-sentyabrda bank oʻz faoliyatini toʻxtatdi.

Yana qarang

• Vladikavkazdagi Rus-Osiyo banki binosi
• Qoʻqondagi Rus-Osiyo banki binosi
• Bokudagi Shimol banki binosi

Adabiyotlar

• Петров Ю. А. Алексей Путилов и Русско-Азиатский банк // Вестник Банка России. — M., 2005. — Andoza:Бсокр.
• Shepelev L. Ye. Aksionernie kommercheskie banki v godi pervoy mirovoy voyni // Istoricheskie zapiski. 1963. T. 73
• Катасонов В.Ю.. Экономическая теория славянофилов и современная Россия. М.: Институт русской цивилизации, 2014 — 245—523 bet. ISBN 978-5-901635-56-8. 

[[Turkum:Rossiya imperiyasi banklari [[Turkum:Rossiya imperiyasida moliya va kredit [[Turkum:1910-yilda tashkil etilgan banklar [[Turkum:1926-yilda tugatilgan banklar [[Turkum:Rossiya – Xitoy munosabatlari

_____________________________________________- Azov-Don banki

Azov-Don savdo banki
ruscha: Азовско-Донской коммерческий банк
Fayl:Zdanie Azovsko-Donskogo banka, 1913 god.jpg
Asosiy maʼlumotlar
Asos solingan	1871
Yopilgan yil	1026
Boyligi

Azov-Don savdo banki (ruscha: Азовско-Донской коммерческий банк) – Rossiya imperiyasining eng yirik aksiyadorlik tijorat banklaridan biri, boshqaruvi Taganrog (1871—1903) va Sankt-Peterburgda (1903—1917) joylashgan.

Tarixi

1871-yil Taganrogda tashkil etilgan. Bank ustavi 1871-yil 12 (24)-iyunda Taganrogda Aleksandr II tomonidan tasdiqlangan. Bankning asosiy kapitali dastlab 3 million rubl miqdorida belgilandi va har biri 250 rubldan 12 ming aksiyaga taqsimlandi; taʼsischilar oʻzaro aksiyalarni taqsimlash va boshqa shaxslarni ishtirok etishga taklif qilish huquqiga ega edilar (§ 4). 20 yildan ortiq vaqt davomida eng katta aksiyalar paketi Polyakovlar urugʻiga – aka-uka Yakov va Samuilga, shuningdek ularga yaqin shaxslarga tegishli edi.

Ustavning 1-bandida bankning quyidagi taʼsischilari koʻrsatilgan (tartibi va imlosi saqlanib qolgan).   Ivan Skaramanga — xorijiy 1-gildiya mehmoni Mark Valyano — taganroglik 1-gildiya savdogari Yakov Polyakov — taganroglik 1-gildiya savdogari Mark Drashkovich — savdo maslahatchisi va rostov-donlik 1-gildiya savdogari Samuil Polyakov — savdo maslahatchisi va rostov-donlik 1-gildiya savdogari Fyodor Podokanaki — peterburglik 1-gildiya savdogari Samuil Gveyer — peterburglik 1-gildiya savdogari Leon Rozental — peterburglik 1-gildiya savdogari Mark Varvatsi — kollej maslahatchisi

Bank reklamasi, 1907-yil

Bank savdoni kreditlash va ssudalar taqdim etish bilan shugʻillangan. 1883-yilda bir qator muvaffaqiyatsiz moliyaviy operatsiyalar natijasida yetkazilgan zararni qoplash uchun ustav kapitalini 3 million rubldan 2 milliongacha kamaytirishga majbur boʻldi. Tegishli qaror 1883-yil 13 (25)-iyunda eng yuqori organ tomonidan qabul qilingan. Keyinchalik bank oʻz faoliyatini sezilarli darajada yaxshilashga muvaffaq boʻldi va 1890-yillarning oʻrtalariga kelib u eng yirik hududiy bankka aylandi, 1890-yillarning oxiriga kelib mamlakatning eng yirik beshta bankidan biriga aylandi.

Asosiy aksiyadorlardan biri Yakov Polyakov tashabbusi bilan Azov-Don banki va Sankt-Peterburg moliya muassasalari oʻrtasida operativ vositachilikni taʼminlash maqsadida 1888-yildan kechiktirmay Sankt-Peterburg-Azov savdo banki tashkil etildi. 1903-yilda Sankt-Peterburg-Azov bankining toʻlovga layoqatsizligidan faoliyatini toʻxtatganligi sababli Azov-Don banki boshqaruvi Sankt-Peterburgga koʻchirildi. Dastlab, bankning Sankt-Peterburgdagi direktorlar kengashi Nevskiy prospekti, 26-binoda joylashgan edi, lekin 1907—1913-yillarda bankning oʻz binosi Morskaya koʻchasi, 5-binoda qurildi. 1900-yillarda bank qora va rangli metallurgiya, koʻmir sanoati, qurilish materiallari ishlab chiqarishdagi koʻplab sanoat korxonalari ustidan nazorat oʻrnatdi.

Azov-Don bankining yacheykalari bilan toʻla zal, 1913-yil

1912-yilda Peterburg xalqaro banki guruhiga qoʻshildi.1912—1913-yillarda Azov-Don banki Parijdagi shimoliy mamlakatlar bankining (Banque des pays du Nord) katta ulushini sotib oldi.

1917-yilga kelib bankning Rossiyada 70 ta filiali bor edi va ustav kapitali (60 million rubl) boʻyicha Tashqi savdo uchun rus banki hamda Petrograd xalqaro tijorat banklari bilan birga Rossiyada 1-oʻrinni egalladi.

Oktyabr inqilobidan keyin boshqa xususiy banklar bilan birgalikda Sovet Rossiyasi hududida Butunrossiya Markaziy Ijroiya Qoʻmitasining 1917-yil 14-dekabrdagi farmoni bilan Rossiya Respublikasi Davlat bankiga qoʻshilish yoʻli bilan tugatildi (milliylashtirildi). Xalq Komissarlari Kengashining 1918-yil 23-yanvardagi qarori bilan bankning ustav kapitali boshqa xususiy banklarning ustav kapitali bilan bir qatorda Rossiya Respublikasi Davlat banki foydasiga musodara qilindi.

Rahbariyati

Boshqaruv raislari

• 1907—1908-yillar: Aleksandr Bogdanovich Nentsel.
• 1910—1917-yillar: Boris Abramovich Kamenka.

Kengash raisi

• Mixail Mixaylovich Fyodorov.

Binosi

Bankning Luganskdagi filiali binosi

Bankning Orenburgdagi filiali binosi

Bankning Kirovoy Rogdagi filiali binosi

Bankning Sankt-Peterburg, Xarkov, Odessa, Astraxan, Lugansk, Suxumidagi binolar saqlanib qolgan va meʼmoriy yodgorliklar hisoblanadi. Bank filiallari asli shved boʻlgan peterburglik meʼmor F. I. Lidval tomonidan loyihalashtirilgan. Sankt-Peterburgdagi bank binosining jabhasi Ikkinchi oʻzaro kredit jamiyati binosiga oʻxshashtib qilingan. Binoning jabhasi shlyapa bezaklari bilan bezatilgan, kompozitsiyaga haykaltaroshlik barelyeflari, gulchambarlar va vazalar kiritilgan (haykaltarosh V. V. Kuznetsov). Fasad kulrang granit bilan qoplangan. 1912-yilda xuddi shunday kompozitsion dizaynga ega ikkinchi bino qurildi. 1912-yil fasad tanlovida Lidval binosi eng yaxshi deb oltin medalga sazovor boʻldi.

Adabiyotlar

• Morozan V. V. Deyatelnost Azovsko-Donskogo kommercheskogo banka na Yuge Rossii v konse XIX v.
• Rossiya i mir: ekonomicheskaya konʼyunktura 1911—1914 gg. Iz dokladov pravleniya Azovsko-Donskogo banka sobraniyu aksionerov

[[Turkum:Rossiya imperiyasi banklari [[Turkum:Rossiya imperiyasida moliya va kredit [[Turkum:1871-yilda tashkil etilgan banklar [[Turkum:1917-yilda tugatilgan banklar [[Turkum:Taganrog tarixi [[Turkum:Sankt-Peterburg tarixi [[Turkum:Azov-Don banki|

---

Vilna yer banki

Vilna yer banki
Виленский земельный банк Wileński Bank Ziemski
Asosiy maʼlumotlar
Turi	aksiyadorlar jamiyati
Faoliyati	ipoteka banki
Asos solingan	1872-yil 9-avgust
Yopilgan yil	1939-yil
Boyligi
Aktivlari	114 million zlotiy (1936)
Xodimlari	131 (1915)
Rahbariyat	Adam Alfred Plater (1900–1908-yillardagi raisi) Józef Montwiłł Nikolay Zubov (1872–1898-yillardagi raisi) Paweł Piotr Kończa ( 1909/1910–1915-yillardagi raisi) Aleksander Meysztowicz (1918–1926, 1932–1939-yillardagi raisi)

Vilna yer banki (litovcha: Vilniaus žemės bankas, polyakcha: Wileński Bank Ziemski, ruscha: Виленский земельный банк) – hozirgi Litvaning Vilnyus (Vilna, Wilno) shahrida tashkil etilgan birinchi bank. Bu Rossiya imperiyasining Shimoli-gʻarbiy oʻlkasiga xizmat koʻrsatuvchi xususiy aksiyadorlik ipoteka banki edi. Uning vazifasi manor egalariga (qishloq xoʻjaligi) va shahar aholisiga (sanoat) koʻchmas mulk bilan taʼminlangan kreditlar berish edi. Omonatlarni qabul qila olmaganligi sababli, bank kreditlar uchun mablagʻlarni jalb qilish uchun ipoteka obligatsiyalarini chiqardi. Bank 1872-yilda bank islohotidan keyin tashkil etilgan. Bu imperiyada faoliyat yurituvchi oʻn bitta ner banklaridan biri boʻlib, eng yiriklaridan biriga aylandi. Bir qancha iqtisodiy inqirozlarga, xususan, 1905-yildagi Rossiya inqilobi sabab boʻlgan inqirozga qaramay, toʻlanmagan kreditlar 1874-yildagi 5 million rubldan 1912-yilda 148,8 million rublgacha oʻsdi. Litvaliklar ham, ruslar ham bank Polsha tomonidan nazorat qilinib, uning manfaatlariga xizmat qilganidan shikoyat qilishdi. Birinchi jahon urushi paytida bank Petrogradga evakuatsiya qilingan. Urushdan keyin, 1920-yilda u Ikkinchi Polsha Respublikasi tarkibiga kirgan Vilnyusga qaytdi. U 1939-yilda Sovet qoʻshinlari Polshaga bostirib kirgunga qadar qisqargan hajmda ishlashda davom etdi.

Tarixiy sharoit

1861-yildagi Emansipatsiya islohoti davrida yer egalari uchun kredit olish imkoniyati mavjud emas edi. Rossiya imperiyasining Davlat banki (Rossiya Markaziy bankining oʻtmishdoshi) 1862-yilda tashkil etilgan, lekin ipoteka bilan shugʻullanmagan. 1872-yil may oyida Rossiya imperiyasi Moliya vazirligiga kapitali 5 million rubldan kam boʻlgan yangi banklarni tasdiqlashga ruxsat beruvchi yangi qonun qabul qilindi. Bu tasdiqlash jarayonlarini ancha soddalashtirdi, chunki yangi banklar endi Davlat Kengashi yoki sarning ruxsatiga muhtoj emas edi. Biroq, Moliya vaziri Mixail Reytern bank tarmogʻining tez kengayishi banklarning ishdan chiqishiga sabab boʻlishidan qoʻrqdi. U allaqachon mavjud boʻlgan shaharlarda yangi banklar tashkil qilishni taqiqlab qoʻydi va har bir viloyatdagi banklar sonini ikkitagacha chekladi. Shu bois tadbirkorlar turli viloyat markazlarida yangi banklar tashkil etishga shoshildilar. Hammasi boʻlib 1871—1873-yillarda oʻn bitta yer banki tashkil etilgan. Ularning dastlabki umumiy kapitali 13,5 million rublni tashkil etdi.

Asoschilari va xodimlari

Vilna yer banki 1872-yil 9-avgustda tasdiqlangan va dekabr oyida ish boshlagan. U Vilnyus xususiy tijorat bankiga asos solgan kishilar guruhi tomonidan tashkil etilgan. Unga sobiq Buyuk Litva knyazligidagi eng yirik yer egalari (Pyotr Vitgenshteyn, Lyudvig zu Sayn-Vitgenshteyn-Berleburgning oʻgʻli, Zubovlar oilasidan Nikolay Zubov, Adam Alfred Plater), rus zodagonlari (Anatoliy Baryatinskiy, Nikolay Levashov), rossiyalik siyosatchilar (Nikolas de Benardakiy, Boris Obuxov, polkovnik Vladimir Juliani, general Pyotr Pavlovich Durnovo), sankt-peterburglik bankirlar (Jozef Günzburg, Leon Rosenthal, I. Gonzaga-Pavlichinskiy), muhandis Konstantin Mixaylovskiy va boshqalar asos solgan. Taʼsischilar 1,2 million rubl kapital toʻplashdi (1,5 million rublllik dastlabki rejadan kamroq). Unga Shimoli-gʻarbiy oʻlka va Pskov gubernatorligi hududi ajratilgan. Vilnyus, Kaunas va Grodno gubernatorliklarida monopol imtiyozlarga ega edi. Sankt-Peterburg – Tula yer bankiga bu hududlarda ham ishlashga ruxsat berildi. Vitebsk, Minsk va Mogilev gubernatorliklarida bank Moskva yer banki bilan raqobatlashdi.

1870-yillarda eng yirik aksiyadorlar peterburglik ishbilarmonlar edi, ular orasida Vladimir Juliani (665 aksiya yoki 14%) va Leon Rozental (600 ta aksiya yoki 12,5%), mahalliy zodagonlar Zubov va Plater esa atigi 30 tadan aksiyaga ega edi. Keyinchalik mahalliy zodagonlar koʻpchilik aksiyadorlarga aylanishlari bilan mulkchilik oʻzgardi. 1905-yilda Komar oilasi 403 ta, Platerlar oilasi 714 ta, Protasevichlar oilasi esa 330 ta aksiyaga ega boʻlgan. Bankni uch yil muddatga saylangan 5 kishidan iborat boshqaruv kengashi boshqarar edi. Dastlabki besh aʼzoga toʻrtta asoschi, yaʼni Juliani, Zubov, Vittgenshteyn va Mixaylovskiy kirdi. 1915-yilgacha kengashda 20 ga yaqin kishi xizmat qilgan. Kengashda eng uzoq xizmat qilgan aʼzolar Adam Alfred Plater (32 yil; 1900—1908-yillarda rais), Jozef Montvil (27 yil), Nikolay Zubov (26 yil; 1872—1898-yillarda rais) va Pavel Piotr Koncza (26 yil; 1909/1910–1915-yillarda rais). Ish haqi va dividendlardan tashqari, boshqaruv kengashi aʼzolari 1892—1902-yillarda oʻrtacha 11 881 rublni tashkil etgan yillik mukofot oldilar. Xodimlar soni 1885-yildagi 45 kishidan 1915-yilda 131-ga koʻpaydi. Ularga yillik ish haqi va mukofotlar qoʻshildi. Xodimlar orasida Litvaning bir qancha taniqli siyosatchilari va faollari, jumladan Antanas Smetona, Mikolas Birjishka va Yurgis Šaulys bor edi.

Bosh qarorgohi

1887-yilda bank Avliyo Georgiy prospektidan (hozirgi Gediminas prospekti) yer uchastkasini sotib oldi. Uning maydoni 702 kvadrat rus sajenini tashkil etgan (1 rus sajeni 2,1 metrga teng). Bank bosh qarorgohini loyihalash boʻyicha arxitektura tanlovi oʻtkazdi va 17 ta taqdimnoma oldi. Bank xodimi boʻlgan meʼmor Vikentiyus Gorskis tomonidan tanlab olingan dizayn ikki qavatli, yertoʻlasi neoklassik va neorenessans uslubida nosimmetrik tarzda ishlab chiqilgan. Qurilish 1889-yilning kuzida boshlangan va 1891-yilning bahorida yakunlangan. Ichki qismi boy dekorga ega boʻlib, 1994—1997-yillarda asl holatiga qaytarilgan. Bino 1873-yilda tashkil etilgan Vilnyus xususiy tijorat banki bilan birgalikda boʻlgan. 1910-yilda bino ichki hovliga ikkita avant-korpusni qoʻshish orqali sarflangan. Shu bilan birga, bino yangi qurilgan konsert zali (hozirgi Litva Milliy drama teatri) va murakkab arxitektura majmuasini yaratuvchi turar-joy binosi bilan bogʻlangan. 1928-yilda vestibyul aylanuvchi eshik va oq marmar qoʻsh zinapoyani oʻz ichiga olish uchun rekonstruksiya qilindi. Litva SSRda bino Gosbank (Sovet Ittifoqi Davlat banki) tomonidan foydalanilgan va 1990-yilda Litva mustaqilligini eʼlon qilganidan beri Litva bankining bosh qarorgohi boʻlib xizmat qilgan.

Moliyaviy faoliyati

Qarz berish

Yangi uzoq muddatli kreditlar
(ming rublda)

Yillar	Miqdori
1873–1877	9,908.2
1878–1882	14,593.7
1883–1892	67,554.0
1893–1902	111,211.0
1903–1909	52,042.0
Jami	255,308.9

Bank daromad keltiruvchi manor egalariga (jami kreditlarning taxminan 70–80%) yoki shaharlardagi manor egalariga kreditlar taklif qilgan. Uzoq muddatli ssudalar naqd pulda emas, balki ularning egalariga belgilangan yillik foizlarni nazarda tutuvchi ipoteka obligatsiyalarida toʻlangan. Dastlab, bu foiz 6% edi. Yiliga ikki marta qarz oluvchilar ipoteka obligatsiyalari egalariga foizlarni va bankka 1% maʼmuriy toʻlovni toʻlashlari kerak edi. Bu toʻlov bir necha bor pasaytirildi va 1900-yillarda manor egalari uchun 0,25% va shahar aholisi uchun 0,5% edi. Kreditlar garovga qoʻyilgan koʻchmas mulkning baholangan qiymatining atigi 60 foizigacha berilgan. Uzoq muddatli kreditlar shartlari yillar davomida oʻzgarib turardi. Dastlab, manor egalari uchun kreditlar 43,5, 48,67 yoki 54,5 yilga taklif qilingan. Keyinchalik koʻproq muddatlar qoʻshildi, eng uzuni 66,17 yil. Shahar aholisi uchun kredit muddati qisqaroq edi: dastlab 27,5 yilgacha, keyinroq esa 38,33 yilgacha. Aksariyat qarz oluvchilar (1912—1914-yillarda 80% dan ortigʻi) imkon qadar uzoqroq kreditlarni tanlashgan. Bir yildan uch yilgacha boʻlgan qisqa muddatli kreditlar faqat baholangan koʻchmas mulk qiymatining 10 foizigacha boʻlgan.

Toʻlanmagan kreditlar 1874-yildagi 5 million rubldan 1912-yilda 148,8 million rublgacha oʻsdi. Shunga koʻra, garovga qoʻyilgan mulklar 1874-yildagi 148 manordan (taxminan 192 700 desyatina yer) 1914-yilda 12 480 manorga (taxminan 4 135 200 desyatina yer) oshdi. 1895-yilga kelib, Rossiya imperiyasidagi barcha xususiy yerlarning 15% yer banklari uchun garovga qoʻyilgan va Vilna yer banki 4% ulushga ega edi. Manorning oʻrtacha kattaligi pasayib, qarzlarni kichikroq zodagonlar va baʼzi hollarda badavlat dehqonlar olishgan. Bank oʻzining kreditlash amaliyotida juda konservativ boʻlib, koʻpincha garovga qoʻyilgan mulkni juda past baholagan, ular uchun u aksiyadorlar va mijozlar tomonidan tanqid va bosimga duch kelgan. Bir desyatina uchun oʻrtacha ssuda 1874-yildagi 12,4 rubldan 1913-yilda 28,6 rublgacha oshdi.

Defolt stavkasi past edi (1890-yilda atigi 0,8% yoki 434 000 rubl), lekin iqtisodiy tanazzul davrida keskin oʻsdi. 1890-yillarning boshlarida qishloq xoʻjaligi inqirozi (xalqaro tendensiyalar, shuningdek, 1891—1892-yillardagi Rossiya ocharligi sabab boʻlgan) va Germaniya bilan boʻlgan tarif urushi tufayli defolt stavkasi 1895-yilda 1,9 million rublga va 1898-yilda 3,8% ga yoki 2,9 million rublga koʻtarildi. 1905-yilgi Rossiya inqilobi davrida defoltlar koʻpaydi va 1907-yilda 4,1 million rublni tashkil etdi. Bank kurashayotgan zodagonlarga yordamning koʻplab shakllarini taklif qildi, mahalliy Polsha yerlik zodagonlarini himoya qildi va Rossiya tartibga soluvchilarining gʻazabini tortdi. Ruslashtirish siyosati yerning uchdan ikki qismiga ruslar egalik qilishni talab qildi va katolik zodagonlari va yahudiylarga yer sotib olishni taqiqladi. Shuning uchun yer savdosi juda kam boʻlgan (chunki dvoryanlar keyinchalik yerni qayta sotib ololmasdi) va musodara qilingan yerlarni kimoshdi savdosiga qoʻyish ruslar uchun uni qoʻlga kiritishning bir necha usullaridan biri edi. 1905—1906-yillarda bank auksionlarda rekord darajadagi 55 ta manorni musodara qildi va sotdi.

Shaharlik qarz oluvchilarning ulushi asta-sekin oʻsib bordi va barcha kreditlarning taxminan 30% ni tashkil etdi, ammo ular xavfliroq kreditlar edi. Aksariyati yahudiy boʻlgan savdogarlarga berilgan kreditlar ulushi ayniqsa past edi – 1889-yilda atigi 2,2%, boshqa banklarning oʻrtacha koʻrsatkichi 13,5% edi. 1892-yilda qishloq xoʻjaligi inqirozi tufayli shahar kreditlarining katta sakrashi kuzatildi (8 milliondan 13,4 milliongacha). Ushbu kreditlar sanoatlashtirishga yordam berdi, ammo keyinchalik qurilish bumi uchun ayblandi, bu esa inqirozga olib keldi. 1901-yildan 1907-yilgacha bank 659 ta shahar mulkini kim oshdi savdosiga qoʻydi, lekin atigi 452 tasini sotishga muvaffaq boʻldi va 2 million rubl zarar koʻrdi. Katolik zodagonlari yoki yahudiylarning shahar mulkiga ega boʻlishlarida hech qanday cheklovlar yoʻq edi. 1902-yilda qonunbuzarliklar hukmronlik qilish uchun hukumat shahar kreditlarini toʻlanmagan qarzlarning 30 foizigacha chekladi. Yoʻqotishlar va qoidalarga qaramay, bank shahar aholisiga qarz berishni davom ettirdi va toʻlanmagan kreditlar 35,9 millionni tashkil etdi va 1915-yilda 2891 mulkni ifodaladi.

Ipoteka obligatsiyalari

Vilna yer banki tomonidan 1908-yilda chiqarilgan ipoteka obligatsiyasi

Ipoteka obligatsiyalari bank uchun mablagʻ jalb qilishning bir usuli edi. Nominal qiymati 100 rubl boʻlgan obligatsiyalar qarz oluvchi yoki bank tomonidan aholiga sotilgan. Bank oʻz kapitali va garovga qoʻyilgan mol-mulk bilan obligatsiyalarni qaytarib olishni kafolatladi. Ushbu obligatsiyalar uchun bozor ishlab chiqilgan. Dastlab, bozor narxi 81 dan 93,25 rublgacha oʻzgargan. Rus-turk urushi (1877—1878) tufayli narx 78 rublgacha tushib ketdi. Narxlar qayta koʻtarilib, 92-96 rublda barqarorlashganda, Rossiya hukumati 1886-yilda foiz stavkasini 5 foizga tushirishni buyurdi. 1895-yilda obligatsiyalar 99-102 rubldan sotildi va hukumat foizni 4,5 foizga tushirdi. 1900-yilda Rossiya yer banklari orasida faqat Moskva yer banki koʻproq toʻlanmagan ipoteka obligatsiyalariga ega edi. 1905-yilgi rus inqilobi davrida obligatsiyalar narxi 68 rublgacha pasaydi. Inqilobdan soʻng bozor tiklandi va 1913-yil boshida Vilna yer bankida 146,5 million rubllik ipoteka obligatsiyalari toʻlanmagan edi. 1913-yilda ular oʻrtacha 86 rubldan savdo qilishgan.

Kapital va zaxiralar

Bank qoidalariga koʻra, bank oʻz kapitalining 10 barobaridan koʻp boʻlmagan miqdorda kredit berishi mumkin edi. Shuning uchun, har yili kreditlash koʻpayganligi sababli, deyarli har yili yangi aksiyalar chiqarilishi kerak edi. 1902-yilgacha bank 33 700 ta qoʻshimcha aksiyalar chiqardi (nominal qiymati 250 rubl). Aksiyalar birinchi navbatda yillik dividendlardan foydalangan holda yangi aksiyalarning koʻp qismini sotib olgan mavjud aksiyadorlarga taklif qilindi. 1896-yilda Vilna yer banki yer banklari orasida Moskva va Xarkov banklaridan keyin uchinchi kapitalga ega edi. 1898-yilda Vilna yer banki 1,6 million rubl daromadga ega boʻlib, Moskva yer bankidan keyin ikkinchi oʻrinda turadi (1,9 million). 1912—1914 yillarda Vilna yer banki kapitali boʻyicha Polsha banklari orasida Handlowy w Warszawie bankidan keyin ikkinchi oʻrinda edi. Yillik dividend 1873-yilda 4,35%, 1874-yilda 8% va 1878—1885-yillarda 14,0–14,9% dan 1896—1900-yillarda 16% gacha oʻsdi. Dividendlar 1904-yilda 13,12% ga kamaydi. Bank dividendlarni yuqori va barqaror ushlab turishga katta eʼtibor qaratdi, boshqaruv kengashi aʼzolari uchun bonuslarni qisqartirdi va hatto yomon yilda bank kapitalini kamaytirdi. 1913—1914-yillarda kapital 10,6 million rublgacha oʻsdi. Bu kapital qisqa muddatli kreditlar berish uchun ishlatilgan va har qanday ortiqcha mablagʻ Rossiya davlat obligatsiyalariga investitsiya qilinishi kerak edi.

Shuningdek, bankdan yoʻqotishlarni qoplash, yillik 8% dividendni kafolatlash yoki qarz oluvchi qarzni toʻlamagan taqdirda ipoteka obligatsiyalari boʻyicha foizlarni oʻz vaqtida toʻlash uchun ishlatilishi mumkin boʻlgan zaxira kapitaliga ega boʻlishi talab qilingan. Zaxira kapitali uning aksiyadorlik kapitalining kamida uchdan bir qismi (keyinroq yarmi) boʻlishi va uning kamida uchdan bir qismi Rossiya davlat obligatsiyalariga investitsiya qilinishi yoki Rossiya imperiyasining Davlat bankida depozitga qoʻyilishi kerak edi. Rossiya davlat obligatsiyalaridan investitsiya daromadlari va yillik foydaning 5% bu zaxira kapitaliga oʻtkazildi. 1883-yildan boshlab yangi chiqarilgan aksiyalar zaxirani shakllantirish uchun nominal qiymatidan yuqori narxda sotilishi kerak edi. Bank 1904-yilda majburiy zaxira darajasiga (4,8 mln. rubl) erishdi. 1899-yildan boshlab bankda investitsion yoʻqotishlarni qoplash uchun ikkinchi maxsus zaxira mavjud edi. Investitsiya qilingan kapitalni saqlash talablari (asosan temir yoʻl kompaniyalari aksiyalari va Rossiya davlat obligatsiyalari) tufayli bank 1900—1905-yillarda katta zarar koʻrdi (10,4 million rubl).

Birinchi jahon urushidan keyin

Vilna yer banki 1920-yilda Vilnyusdagi, hozirda Ikkinchi Polsha Respublikasining bir qismi boʻlgan oʻzining eski qarorgohiga qaytib keldi va ipoteka va ipoteka obligatsiyalarini chiqarishni davom ettirdi. Obligatsiya foiz stavkalari 4,5%, 5%, 8% va 10% orasida oʻzgarib turardi. Obligatsiyalar 1934-yilda AQSh dollari devalvatsiyasiga qadar ham Polsha zlotiysida, ham AQSH dollarida denominatsiya qilingan. Urushdan keyingi yillarda bank oʻz kapitalini atigi ikki marta, 1925 va 1928-yillarda oshirdi, lekin yillik dividendni 8 foizdan 13 foizgacha yuqori darajada ushlab turishda davom etdi. U hatto Buyuk depressiya davrida ham yillik dividendlarni toʻlashda davom etdi. Biroq, 1930-yilda uning kreditlash hajmi urushdan oldingi kreditlarning atigi 23% ni tashkil etdi. 1935-yilda bank taxminan 400 000 gektar (990 000 akr) yerni oʻz ichiga olgan 160 ta shahar va 447 ta qishloq mulki uchun auksion oʻtkazdi. 1936-yilda u kapitali (6,3 mln. zlotiy) boʻyicha Polshada 8-oʻrinni egalladi; oʻsha paytda uning umumiy aktivlari 114 million zlotiyga teng edi. Aleksandr Meysztovich urushlararo davrning koʻp qismida (1918—1926, 1932—1939) bank raisi boʻlgan.

Manbalar

[[Turkum:1872-yilda tashkil etilgan banklar [[Turkum:Rossiya imperiyasi banklari [[Turkum:1872-yilda Rossiya imperiyasida tashkil etilganlar [[Turkum:1939-yilda tugatilgan banklar [[Turkum:Vilnyus tarixi

---

Kiyev yer banki

Kiyev yer banki
Кіевскій земельный банкъ Київський земельний банк
Asosiy maʼlumotlar
Turi	aksiyadorlar jamiyati
Faoliyati	ipoteka banki
Asos solingan	1872-yil
Yopilgan yil	1917-yil
Rahbariyat	M. V. Kochubey, P.D. Seletskiy, A. S. Kudashev, Y.V. Tarnovskiy, N. K. Vinogradskiy

Kiyev yer banki (ruscha: Кіевскій земельный банкъ, ukraincha: Київський земельний банк) – Rossiya imperiyasining yirik aksiyadorlik ipoteka banki. Bosh ofisi Kiyev shahrida joylashgan.

Tarixi

Ming rubl uchun ipoteka varagʻi. Kiyev yer banki. Kiev, 1898

Kiyev yer banki 1861-yilda imperator Aleksandr II tomonidan krepostnoylik huquqi bekor qilingan kredit islohoti davrida 1871—1873-yillarda paydo boʻlgan va 1917-yilgi inqilobga qadar faoliyat koʻrsatgan Rossiya imperiyasidagi 10 aksiyadorlik yer banklaridan biridir. Bunday banklar Kiyevdan tashqari Don, Xarkov, Poltava, Sankt-Peterburg-Tula, Moskva, Bessarabiya-Tavrida, Nijegorod-Samara, Vilna va Yaroslav-Kostroma yer banklari hisoblanadi. Ham yer, ham shahar koʻchmas mulklari garovi ostida qisqa va uzoq muddatli kreditlar bergan ushbu kredit-moliya muassasalarining jamgʻarma kapitali 1898-yil 1-iyul holatiga koʻra 51 716 520 rublni tashkil qilgan.

1872-yil iyunda tasdiqlangan Oliy nizomga muvofiq, bank Kiyev, Chernigov, Podolsk va Volin gubernatorliklariga tegishli hududlarda uzoq muddatli (66 yil 2 oygacha – yer bilan taʼminlangan va 38 yil 4 oygacha – shahar koʻchmas mulki bilan taʼminlangan) va qisqa muddatli (3 yilgacha) kreditlash faoliyati bilan shugʻullangan. Kiyev yer bankining asoschilari Kiyev va Podolsk gubernatorliklarining yer egasi, imperator saroyining shtalmeysteri knyaz Mixail Viktorovich Kochubey, Kiyev va Poltava gubernatorliklarining yer egasi, imperator saroyining gofmeysteri Pyotr Dmitrievich Seletskiy, Kiyev guberniyasi yer egalari knyaz Kudashev va Ya. V.Tarnovskiy, Podolsk guberniyasining yer egasi N. K. Vinogradskiy va bir qator boshqa shaxslar sanaladi.

1886-yildan boshlab Kiyev yer bankining bosh ofisi Institut koʻchasi 7-uyda joylashgan. Ushbu binoda Kreshchatikka koʻchgunga qadar birinchi Kiyev birjasi faoliyat koʻrsatgan. Hozirda Georgiy Pavlovich Shleyferning meʼmoriy yodgorligi boʻlgan ushbu uyda Ukraina Vazirlar Mahkamasi klubi joylashgan.

Manbalar

[[Turkum:Rossiya imperiyasi banklari [[Turkum:Kiyev tarixi [[Turkum:1872-yilda tashkil etilgan banklar

---

Moskva yer banki

Moskva yer banki
Московскій земельный банкъ
Asosiy maʼlumotlar
Turi	aksiyadorlar jamiyati
Faoliyati	ipoteka banki
Asos solingan	1872-yil
Yopilgan yil	1918-yil
Rahbariyat	L. S. Polyakov, S.S. Polyakov, I. L. Polyakov, N. S. Shcherbatov

Moskva yer banki egasining 250 rubl nominalidagi aksiyasi, Moskva. 1883-yil

Moskva yer banki (ruscha: Московскій земельный банкъ) – Rossiya imperiyasining yirik aksiyadorlik ipoteka banki, L. S. Polyakov bank uyi tarkibiga kirgan. Bosh ofisi Moskva shahrida joylashgan.

Tarixi

Moskva yer banki 1861-yilda imperator Aleksandr II tomonidan krepostnoylik huquqi bekor qilingan kredit islohoti davrida 1871—1873-yillarda paydo boʻlgan va 1917-yilgi inqilobga qadar faoliyat koʻrsatgan Rossiya imperiyasidagi 10 aksiyadorlik yer banklaridan biridir. Bunday banklar Moskvadan tashqari Don, Xarkov, Poltava, Sankt-Peterburg-Tula, Kiyev, Bessarabiya-Tavrida, Nijegorod-Samara, Vilna va Yaroslav-Kostroma yer banklari hisoblanadi. Ham yer, ham shahar koʻchmas mulklari garovi ostida qisqa va uzoq muddatli kreditlar bergan ushbu kredit-moliya muassasalarining jamgʻarma kapitali 1898-yil 1-iyul holatiga koʻra 51 716 520 rublni tashkil qilgan.

1902-yilda shahar koʻchmas mulk operatsiyalari umumiy kreditlarning uchdan bir qismini chekladi. 1914-yilga kelib aksiyadorlik yer banklari yer uchun 897 000 000 rubl, shahar koʻchmas mulki uchun 388,8 million rubl miqdorida uzoq muddatli kreditlar berdi. Ularning asosiy kapitali 90,3 million rublga yetdi, banklar 1 249,2 million rubllik ipoteka qogʻozlarini chiqardilar.

1872-yilda tashkil etilgan va Lazar Solomonovich Polyakovning bank uyining ajralmas qismi boʻlgan[6] Moskva yer banki Moskva va qoʻshni guberniyalar hududlarda uzoq muddatli (66 yil 2 oygacha – yer bilan taʼminlangan va 38 yil 4 oygacha – shahar koʻchmas mulki bilan taʼminlangan) va qisqa muddatli (3 yilgacha) kreditlash faoliyati bilan shugʻullangan.

L. S. Polyakovning oʻzidan tashqari, bank boshqaruviga uning akasi Samuil Solomonovich, oʻgʻli Isaak Lazarevich va knyaz Nikolay Sergeyevich Shcherbatov kirgan.

1912-yilda Moskva yer banki 13,2 million rubl ssuda, bir aksiyaga 42 rubldan dividend berdi, bank aylanmasi – 241,1 million rubl, foydasi – 2 562 873 rublni tashkil qildi. Bankning asosiy kapitali 12,5 million rublga yetdi (250 rubldan 50 ming dona aksiya), 1913-yil uchun qoldiq – 165 646 400 rubl.

1918-yilda RSFSR Xalq Komissarlari Sovetining qarori bilan aksiyadorlik yer banklari tugatildi.

Manbalar

[[Turkum:Rossiya imperiyasi banklari [[Turkum:1872-yilda tashkil etilgan banklar

---

Don yer banki

Don yer banki
Донской земельный банк
Asosiy maʼlumotlar
Turi	aksiyadorlar jamiyati
Faoliyati	ipoteka banki
Asos solingan	1872-yil
Yopilgan yil	1918-yil
Rahbariyat	L. S. Polyakov, S.S. Polyakov, V. P. Lukin

Don yer banki egasining 250 rubl nominalidagi aksiyasi, Taganrog. 1907-yil

Don yer banki (ruscha: Донской земельный банк) – Rossiya imperiyasining yirik aksiyadorlik ipoteka banki. Bosh ofisi Taganrog shahrida joylashgan.

Tarixi

Don yer banki Taganrogda 1872-yilda (boshqa manbaga koʻra 1873-yilda) tashkil qilingan. U 1861-yilda imperator Aleksandr II tomonidan krepostnoylik huquqi bekor qilingan kredit islohoti davrida 1871—1873-yillarda paydo boʻlgan va 1917-yilgi inqilobga qadar faoliyat koʻrsatgan Rossiya imperiyasidagi 10 aksiyadorlik yer banklaridan biridir. Bunday banklar Dondan tashqari Moskva, Xarkov, Poltava, Sankt-Peterburg-Tula, Kiyev, Bessarabiya-Tavrida, Nijegorod-Samara, Vilna va Yaroslav-Kostroma yer banklari hisoblanadi. Ham yer, ham shahar koʻchmas mulklari garovi ostida qisqa va uzoq muddatli kreditlar bergan ushbu kredit-moliya muassasalarining jamgʻarma kapitali 1898-yil 1-iyul holatiga koʻra 51 716 520 rublni tashkil qilgan.

Oʻsha davrdagi yer banklarida kredit berish tartibi, albatta, birjada yuqori baholangan qimmatli qogʻozlar – ipoteka varaqlarini rasmiylashtirish bilan birga boʻlgan. Avvalo, Moskva birjasida: ipoteka bilan bogʻliq qimmatli qogʻozlar savdosining asosiy hajmi u yerda amalga oshirilgan. Sankt-Peterburg, Odessa, Riga va Xarkov birjalarida ham ipoteka qogʻozlarining faol savdosi amalga oshirilgan.

Bank taʼsischilari orasida Yakov Solomonovich va Samuil Solomonovich Polyakov bor edi. Y. S. Polyakov 1903-yilgacha boshqaruv raisi boʻlib, Azov-Don banki nazorati ostidagi bank aksiyalaridan ajralib chiqishga majbur boʻldi. 20-asr boshlarida kengash tarkibiga: Vasiliy Pavlovich Lukin (rais), Nikolay Iosifovich Xvostov, Roman Aleksandrovich Pensel, Gustav Yulianovich Rummel kirgan. U yer va shahar koʻchmas mulki bilan garovga olingan uzoq muddatli (10 yildan 66 yilgacha) kreditlar berishga ixtisoslashgan. 1912-yilda 19,1 million rubl miqdorida kreditlar berildi, aylanma 948,8 million rublni tashkil etdi.

Bank sof foydasi 1912-yilda – 1,802 million rubl, 1914-yilda – 2 million rublni tashkil qildi. 1913-yil 1-yanvar holatiga koʻra 10 631 koʻchmas mulk garovga qoʻyilgan boʻlib, ularga nisbatan 154,8 million rubl berilgan. 1913-yilda asosiy kapital 10 million rublni tashkil etdi. (250 rubldan 40 ming dona aksiya).

Adabiyotlar

• Donskoy zemelniy bank. Ustav Donskogo zemelnogo banka: Utverjdyon 17 sentyabrya 1872 goda. – Sankt-Peterburg, 1872. – 35 s.
• Donskoy zemelniy bank. Ustav Donskogo zemelnogo banka: S posleduyuщimi izmeneniyami po 1 iyulya 1913 goda. – Neofits. izd. – SPb., 1913. – 60 s.

Havolalar

• Donskoy Zemelniy Bank v Taganroge. Zakladnoy list na 1000 rubley, 24-ya seriya, 1912 god. ( at www.hdoc.ru 20160304104509 sanasida arxivlangan)
• Pamyatniki arxitekturi

[[Turkum:Rossiya imperiyasi banklari [[Turkum:1872-yilda tashkil etilgan banklar

---

Bessarabiya-Tavrida yer banki

Bessarabiya-Tavrida yer banki
Бессарабско-Таврический земельный банк
Asosiy maʼlumotlar
Turi	aksiyadorlar jamiyati
Faoliyati	ipoteka banki
Asos solingan	1872-yil
Yopilgan yil	1918-yil
Rahbariyat	L. A. Rafalovich, F. A. Rafalovich, G. G. Marazli

Bessarabiya-Tavrida yer banki egasining 250 rubl nominalidagi aksiyasi, Odessa. 1913-yil

Bessarabiya-Tavrida yer banki (ruscha: Бессарабско-Таврический земельный банк) – Rossiya imperiyasining yirik aksiyadorlik ipoteka banki. Bosh ofisi Odessa shahrida joylashgan.

Tarixi

Bessarabiya-Tavrida yer banki 1872-yilda, Rossiyada krepostnoylik huquqi bekor qilinganidan 11 yil oʻtib faoliyatini boshlagan. 1861-yil 19-fevralda imperator Aleksandr IIning Oliy manifestni imzolashi (krepostnoylik huquqini bekor qilish toʻgʻrisida) natijasida majburiy dehqonlar ozod qilindi, koʻplab yer egalari tekin mehnatidan mahrum boʻldilar. Ularning koʻpchiligi uchun qolgan kapital kredit olish uchun garovga qoʻyilishi mumkin boʻlgan katta yer uchastkalari edi. Koʻpincha shu sababli, XIX asrning 70-yillarning boshlarida shu kabi xizmatlarni koʻrsatuvchi bank muassasalarining paydo boʻlishiga ehtiyoj bor edi.

Bessarabiya-Tavrida yer banki 1871—1873-yillarda faoliyatini boshlagan Rossiya imperiyasining oʻnta bankidan biri (Xarkov, Poltava, Sankt-Peterburg-Tula, Moskva, Nijegorod-Samara, Kiyev, Vilna, Yaroslav-Kostroma va Don banklari bilan birga). Yer va shahar koʻchmas mulki garovi ostida qisqa muddatli va uzoq muddatli kreditlar bergan ushbu moliya institutlarining ustav kapitali 1898-yil 1-iyulga qadar 51 716 520 rublni tashkil qilgan.

Bessarabiya-Tavrida bankining asoschilari G. G. Marazli, N. M. Chixachev, A. Styuard, L. A. va F. A. Rafalovichlar, K. Stamerov, V. P. Sinadino va oʻsha paytdagi Odessaning boshqa taniqli aholisi edi. Bankning asosiy kapitali 1,5 million rublni tashkil etdi, har bir aksiya uchun 250 rubldan 6000 ta aksiyaga boʻlingan. Bank faoliyati Xerson, Tavrida, Podolsk va Bessarabiya guberniyalarini, shuningdek, Odessa va Kerch-Yenikalsk shahar hokimiyatlarini qamrab olgan. Bessarabiya-Tavrida yer banki, shuningdek, butun imperiya boʻylab vakolatxonalarning keng tarmogʻi bilan ajralib turardi: Yekaterinoslav, Baxmut, Pavlograd, Aleksandrovsk va Nikopol (Yekaterinoslav), Mitava va Libava (Kurlandiya) va Revel (Estlandiya) guberniyalarida vakolatxonalarga ega boʻlgan.

Muvozanatli kredit-moliya siyosati va uni mohirona boshqarish tufayli Bessarabiya-Tavrida yer banki 1920-yilda Odessada sovet hokimiyati yakunlangunga qadar muvaffaqiyatli faoliyat yurita oldi. Bank bosh ofisining mahobatli binosi odessalik mashhur meʼmor Semyon Andreyevich Landesmanning loyihasi asosida Xerson koʻchasi 25-uyda qurilgan va bu bino bugungi kungacha saqlanib qolgan.

Manbalar

[[Turkum:Rossiya imperiyasi banklari [[Turkum:1872-yilda tashkil etilgan banklar [[Turkum:Odessa tarixi

---

Sankt-Peterburg-Tula yer banki

Sankt-Peterburg-Tula yer banki
Санкт-Петербургско-Тульский поземельный банк
Asosiy maʼlumotlar
Turi	aksiyadorlar jamiyati
Faoliyati	ipoteka banki
Asos solingan	1872-yil
Rahbariyat	N. N. Kryukov, L. V. Yakovlev, N. F. Bunakov, D. D. Obolenskiy, P. A. Myasoyedov

Sankt-Peterburg-Tula yer banki egasining 200 rubl nominalidagi aksiyasi, Sankt-Peterburg. 1905-yil

Sankt-Peterburg-Tula yer banki (ruscha: Санкт-Петербургско-Тульский поземельный банк) – Rossiya imperiyasining yirik aksiyadorlik ipoteka banki. Bosh ofisi Sankt-Peterburg shahrida joylashgan.

Tarixi

Sankt-Peterburg-Tula yer banki 1872-yilda Tula, Ryazan, Kaluja, Sankt-Peterburg, Moskva, Smolensk, Tver, Novgorod, Pskov, Olenetsk, Vilna, Grodnensk, Kovensk guberniyalari, Riga va Yurva shaharlarida yer va koʻchmas mulk garovga qoʻyish evaziga ssudalar berish maqsadida yer egalari N. N. Kryukov, L. V. Yakovlev, N. F. Bunakov, D. D. Obolenskiy, P. A. Myasoedov va boshqalar tomonidan tashkil etilgan. Dastlab nomi „Faol“ (ruscha: Деятель) boʻlgan bank Tula yer banki 1873-yil 27-maydagi aksiyadorlar umumiy yigʻilishi qaroriga binoan Sankt-Peterburg-Tula yer banki deb oʻzgartirildi.

Sankt-Peterburg-Tula yer banki Xarkov, Poltava, Sankt-Peterburg-Tula, Moskva, Nijegorod-Samara, Kiyev, Vilna, Yaroslav-Kostroma va Don banklari bilan bir qatorda 1861-yil 19-fevralda imperator Aleksandr IIning Oliy manifestni imzolashi (krepostnoylik huquqini bekor qilish toʻgʻrisida) natijasida 1871—1873-yillarda oʻz faoliyatini boshlagan oʻnta yer bankidan biri. Ushbu moliya institutlarining ustav kapitali 1898-yil 1-iyulga qadar 51 716 520 rublni tashkil qilgan.

1902-yilda shahar koʻchmas mulk operatsiyalari umumiy kreditlarning uchdan bir qismini chekladi. 1914-yilga kelib aksiyadorlik yer banklari yer uchun 897 000 000 rubl, shahar koʻchmas mulki uchun 388,8 million rubl miqdorida uzoq muddatli kreditlar berdi. Ularning asosiy kapitali 90,3 million rublga yetdi, banklar 1 249,2 million rubllik ipoteka qogʻozlarini chiqardilar.

Bank uzoq muddatli (66 yil 2 oygacha – yer bilan taʼminlangan va 38 yil 4 oygacha – shahar koʻchmas mulki bilan taʼminlangan) va qisqa muddatli (3 yilgacha) kreditlash faoliyati bilan dastlab Peterburg, Moskva, Smolensk, Tver, Pskov, Olensk guberniyalarida, 1886-yildan Vilna, Kovensk, Grodnensk guberniyalarida, 1900-yildan boshlab Kurlandiya, Liftlandiya, Estlandiya guberniyalarida ham shugʻullangan. Kompaniyaning asosiy kapitali 8 million rublgacha oʻsdi. 1914-yil 14-avgustda imperiya poytaxti nomi oʻzgartirilishi munosabati bilan bank Petrograd-Tula deb atala boshlandi.

1885-yildan oktyabr inqilobiga qadar bankning bosh ofisi I. F. Aleksandrovskiyning sobiq turar-joy binosida, Nevskiy prospekti, 63-bino manzilida joylashgan boʻlib, buning uchun muhandis A. A. Bertels binoning ichki qismiga oʻzgartirishlar kiritdi.

Sankt-Peterburg-Tula yer banki 1918-yil 24-dekabrdagi Xalq Komissarlari Kengashining xususiy yer banklarini tugatish toʻgʻrisidagi farmoni asosida oʻz faoliyatini toʻxtatdi.

Manbalar

[[Turkum:Rossiya imperiyasi banklari [[Turkum:1872-yilda tashkil etilgan banklar [[Turkum:Sankt-Peterburg tarixi

_______________________________________________________________________________

Sadobod majmuasi

Sadobod majmuasi
مجموعه سعدآباد
Oqsaroy
Tehrondagi joylashuvi
Umumiy maʼlumot
Turi	Neoklassik
Manzili	Darband, Zafaroniya, Tajrish, Valiasr koʻchasi
Shahar	Tehron
Mamlakat	Eron
Koordinatalar	35.816664°N 51.422539°E / 35.816664; 51.422539
Qurilishi boshlangan	1921
Egasi	Eron prezidenti
Dizayn va konstruksiya
Meʼmor	Husayn Behzod

Sadobod majmuasi (forscha: مجموعه سعدآباد, Majmuʻe-ye Saʻd-âbâd) – Qojar va Pahlaviy podshohlari tomonidan qurilgan 110 gektarlik majmua, Tehron aglomeratsiyasidagi Shemiron shahrida joylashgan. Bugungi kunda Eron prezidentining rasmiy qarorgohi majmuaga tutash joylashgan.

Majmua 180 gektardan ortiq tabiiy oʻrmon, koʻchalar, korizlar, galereyalar, hashamatli uylar / saroylar va muzeylarni oʻz ichiga oladi.

Tarixi

Majmua dastlab 19-asrda Qojarlar sulolasi tomonidan qurilgan va istiqomat qilgan. Keng kengayishlardan soʻng, 1920-yillarda Pahlaviylar sulolasidan Rizoshoh u yerda istiqomat qildi. Uning oʻgʻli Shoh Muhammad Rizo Pahlaviy 1970-yillarda u yerga koʻchib kelgan. 1978-yilda prezident Jimmi Karter AQShning rejimni qoʻllab-quvvatlashini kafolatlash uchun Eronga tashrifi chogʻida bu saroyda qoldi. 1979-yil inqilobidan keyin majmua jamoat muzeyiga aylandi.

Hozirda foydalanilishi

Majmuaning katta qismi muzeylar boʻlib, tashrif buyuruvchilar uchun ochiq. Boshqa qismlardan hozirda Eron Islom Respublikasi Prezidenti devoni tomonidan foydalaniladi. Majmua Eronning Madaniy meros tashkiloti tomonidan boshqariladi.

Asosiy joylari

Majmua darvozalari

• Nizomiya darvozasi, Rizoshoh bu darvozadan majmuaga kirgan.
• Zafaroniya darvozasi, hozirda prezidentlik tashkiloti tomonidan foydalaniladi.
• Darband koʻchasi darvozasi, Muhammad Rizo Pahlaviy bu darvozadan kirgan.
• Darband maydoni darvozasi
• Jafarobod darvozasi (birinchi)
• Jafarobod darvozasi (ikkinchi)
• Daryo darvozasi
• Oq uy darvozasi.

Asosiy binolari

Oq uydagi fors mifologiyasi tasvirlari.

Arash kamonboz haykali

• Ahmadshoh Qojar saroyi

(Niovaron majmuasidagi Ahmadshoh Qojar koʻshki bilan adashtirib yubormang)

• Yashil saroy

(Shohvand uyi nomi bilan ham tanilgan)

• Millat muzeyi

Oqsaroy , Shoh Muhammad Rizo Pahlaviy va shohbonu Farah Dibaning sobiq rasmiy qarorgohi.

• Tabiiy tarix muzeyi

Maxsus saroy, hozirda prezident devoni tomonidan foydalanilmoqda.

• Tasviriy sanʼat muzeyi

Qorasaroy

• Antropologiya muzeyi

Malika Shams saroyi, Shams Pahlaviy sharafiga nomlangan.

• Shisha buyumlar va hunarmandchilik muzeyi

Malika Ashraf saroyi, Muhammad Rizo Pahlaviyning singlisi sharafiga nomlangan.

• 36-sonli tuzatish binosi (davlat organi)

Shahzoda Gʻulom Rizo saroyi, Gʻulom Rizo Pahlaviy sharafiga nomlangan.

• Ona shoh saroyi

Hozirda prezident devoni tomonidan foydalanilmoqda.

• Shahzoda Ahmad Rizo saroyi, Rizoshoh Pahlaviyning 2-oʻgʻli sharafiga nomlangan

Hozirda prezident devoni tomonidan foydalanilmoqda.

• Majmuaning maʼmuriyati

Shahzoda Abdulrizo saroyi, Rizoshohning oʻgʻli Abdulrizo Pahlaviy sharafiga nomlangan.

• Oʻquv markazi

Shahzoda Bahmon saroyi, Gʻulom Rizo Pahlaviyning oʻgʻli sharafiga nomlangan.

• Harbiy muzey

Shahzoda Shahram saroyi, Ashraf Pahlaviyning oʻgʻli sharafiga nomlangan.

• Badiiy mavjudotlar muzeyi

Farida Gʻotbi saroyi, shohbonu Farah Dibaning onasi.

• Behzod muzeyi

Rizo Pahlaviyning 1-saroyi, Rizo Pahlaviy II sharafiga nomlangan.

• Dafina muzeyi

Rizo Pahlaviyning 2-saroyi, Hozirda prezident devoni tomonidan foydalanilmoqda.

• Mir Imod xattotlik muzeyi

Malika Farahnoz va shahzoda Alirizo saroyi, Muhammad Rizo Pahlaviyning farzandlari Farahnoz va Alirizolar sharafiga nomlangan.

• Abkar muzeyi

Malika Laylo saroyi, Laylo Pahlaviy sharafiga nomlangan.

Podshoh onasining saroyi

Pahlaviylar davrida bu saroy Rizoshohning Mavritsiyaga surgun boʻlishiga qadar hayotining soʻnggi yillarini oʻtkazgan joy edi. Shuningdek, u 1979-yil inqilobiga qadar podshohning onasi (Toj ul-Muluk)ning yashash joyi boʻlgan.

Bu saroy hozirda Eron prezidenti devoni tasarrufida va Eron hukumatining maxsus mehmonlari uchun ajratilgan, shuning uchun u „Respublika binosi“ nomi bilan ham mashhur. Bu saroy ham hozircha omma uchun ochiqdir.

Yashil saroy

Yashil muzey saroyi „Erondagi eng chiroyli saroy“ deb atalgan. Bu saroy oʻzining tarixiy va meʼmoriy ahamiyati bilan ahamiyatlidir. U Qojar davriga borib taqaladi va Eron arxitekturasining ikki uslubiga ega. Ular bu saroyni Rizoxon davrida „Tosh saroy“, Muhammad Rizo Pahlaviy davrida „Shohvand saroyi“ deb atashgan; keyinchalik yashil fasadi tufayli „Yashil saroy“ deb atalgan.

Millat muzeyi

Maydoni 7000 kvadrat metr boʻlgan Millat muzeyi saroyi Sadobod majmuasidagi eng yirik saroy hisoblanadi.

1979-yil inqilobidan keyin va majmua Madaniy meros tashkiloti tasarrufiga oʻtkazilgunga qadar u „Millat muzeyi saroyi“ deb oʻzgartirildi. Saroyning qurilishi oxirgi pahlaviylar davrida boshlangan.

Galereya

• Shoh oyoqlari haykali
  Shoh oyoqlari haykali
• Yashil saroy
  Yashil saroy
• Oqsaroy
  Oqsaroy
• 
  Malika Shams saroyi
• 
  Shahzoda Bahmon saroyi
• Yashil saroyning yon koʻrinishi
  Yashil saroyning yon koʻrinishi
• Yashil saroyning oyna zali
  Yashil saroyning oyna zali
• Qirollik avtomobillari boʻlimi
  Qirollik avtomobillari boʻlimi
• 
  Qirollik kiyimlari muzeyi
• Rizoshohning kiyimlari boʻlimi
  Rizoshohning kiyimlari boʻlimi
• 
  Sadobod darvozasi
• 

Yana qarang

• Niavaran Complex
• Treaty of Saadabad
• Pahlavi Iran
• Pahlavi dynasty
• Iranian architecture
• Presidential palace

Havolalar

• Official website
• Irprsiatour Website

[[Turkum:Qojarlar davri binolari [[Turkum:Eron arxitekturasi [[Turkum:Tehron saroylari [[Turkum:Eronning qirollik qarorgohlari [[Turkum:Tehronning diqqatga sazovor joylari [[Turkum:Tehron muzeylari [[Turkum:Eron milliy muzeylari [[Turkum:19-asrda qurilgan uylar [[Turkum:Erondagi fors bogʻlari [[Turkum:Erondagi tarixiy uy muzeylari [[Turkum:Eron saroylari

---

Panaxon saroyi

Panaxon saroyi
armancha: Փանախանի տունը
Fayl:Yerevan, Khanʼs Palace, 2010.12.28.jpg Saroy 2010-yilda
Umumiy maʼlumot
Turi	Saroy
Manzili	Vardanants boshi berk koʻchasi, Vardanants koʻchasi
Shahar	Yerevan
Mamlakat	Armaniston
Koordinatalar	40°10′45″N 44°31′10″E
Qurilishi tugagan	19-asr
Balandligi
Tip	Fors meʼmorchiligi

Panaxon saroyi (armancha: Փանախանի տունը, Panakhani tuny) – 19-asrda Armanistonning Yerevan shahri markazida joylashgan saroy tipidagi majmua Eron Armanistoni davrida qurilgan saroy Saxarov maydoni (sobiq Panaxon maydoni) yaqinida, Vardanants koʻchasining ikkinchi qatorida joylashgan. 1828-yilda Yerevanda Fors hukmronligi tugaganidan beri u hozirda xususiy turar-joy majmuasi sifatida xizmat qilmoqda.

Tarixi

Panaxon saroyi, 1912-yil

Saroy 19-asrning boshlarida Armaniston Eron hukmronligi ostida boʻlgan paytda qurilgan, ammo strukturaning aniq kelib chiqishi nomaʼlum. U Yerevanning tarixiy Shahar tumanining bir qismini, shaharning markaziy va eng qadimgi qismini tashkil qilgan. Baʼzi manbalarda saroy mintaqaning mahalliy xoni boʻlgan fors Panaxonning qarorgohi boʻlganligi qayd etilgan. Boshqa manbalarda bu madrasa dastlab Yerevanning soʻnggi sardori Husayn Qulixonning oliy martabali qoʻmondoni Muhammad Sardipxonga bagʻishlangan kattaroq majmuaning bir qismi boʻlgan madrasa boʻlgani aytiladi. Majmuaning masjidi va kichikroq minorasi 1958-yildagi qurilish ishlari paytida vayron qilingan.

Saroy yaqinida Saxarov maydoni shahar forslar hukmronligi davrida Panaxon maydoni deb atalgan. Hozirda majmuaning sobiq oshxonasida yashovchi mahalliy arman oilasi ularning katta bobosi saroyga egalik qilgan xonga oshpaz boʻlganini va Rossiya tomonidan hududni bosib olgandan soʻng u saroyni ularning oilasiga sovgʻa qilganligini tasdiqlaydi. Hozirgi vaqtda saroy mahalliy armanlar, shuningdek, Suriyadan kelgan arman qochqinlar va Rossiyadan kelgan ishchilar uchun turar joy majmuasi vazifasini oʻtaydi. Bu Armaniston milliy galereyasida joylashgan arman rassomi Ararat Gʻaribyanning 1947-yilda suratga olingan „Qadimgi Yerevan: Panaxan uyi“ (Հին Երևան. Փանախանի տունը) nomli rasmining mavzusi.

Tavsifi

Saroy jabhasi, 1921-yil

Saroy devorlari eni 60 santimetr boʻlib, gʻishtdan qurilgan. Meʼmorchilik uslubi Eronning Kurdiston ustonidagi Sanandaj uylari bilan oʻxshashlikni koʻrsatib, oʻsha davrdagi Eronning ikki qavatli gʻishtli uylarining odatiy tendensiyasiga amal qiladi. Saroy asosan ikki qavatli boʻlib, markazdan tashqari 3 qavatli boʻlib, Eronning yuqori qavati faqat ayollar uchun ajratilgan. Tashqi jabha Eron meʼmorchiligiga xos boʻlib, feruza, yashil, qizil va sariq ranglardagi rang-barang dekorativ gʻisht ishlarini oʻz ichiga oladi. Binoning birinchi qavatdagi chap xonasi, uchinchi qavati va tarixiy balkoni kabi qismlari asl koʻrinishida saqlanib qolgan, boshqalari esa toʻliq ikkinchi qavat va birinchi qavatning oʻng tomoni kabi butunlay oʻzgartirilgan. Yogʻoch, shuningdek, binoning asosiy tarkibiy qismi sifatida ishlatilgan. Ichki bezatish uslubi, fasad va gʻisht ishlari Qojarlar davridagi uylarga xosdir.

Adabiyotlar

• Avagyan, Eduard. Երեւանյան խճանկար. Armenia: Zangak-97, 2004 — 53 bet. ISBN 9789993028086. 

• Gevorgyan, Lianna „Երևանը լուսանկարչական արվեստում“ [Yerevan in photographic art]. Armenia: Yerevan History Museum (2020). Qaraldi: 2023-yil 14-oktyabr.

• Gizhlaryan, Lilit (2018). "The Muslim Heritage of Yerevan: Not Just Another Brick in the Wall". The Caucasus Edition: Journal of Conflict Transformation (Washington, D.C.: Imagine Center for Conflict Transformation). ISSN 2155-5478. https://caucasusedition.net/en/the-muslim-heritage-of-yerevan/. 

• Mirijanyan, Dianna; Harutyunyan, Arsen; Davtyan, Davit; Grigoryan, Avetis; Babajanyan, Astghik „The Peculiarities of Urban Planning in Yerevan In the Period of Iranian Domination“. “Orbeli” analytical-research center. Yerevan: Institute of Archaeology and Ethnography of NAS RA (2023).

• Ordoukhanian, Evlin (2015). "Architectural and Stylistic Particularities of 19th Century Yerevan Brick Residential House (With Panakhan House Sample)". Bulletin of National University of Architecture and Construction of Armenia (3): 41–45. ISSN 1829-4197. https://www.researchgate.net/publication/330762081. 

[[Turkum:Yerevandagi bino va inshootlar [[Turkum:19-asrda qurilgan bino va inshootlar [[Turkum:Fors—Kavkaz arxitekturasi [[Turkum:Armaniston–Eron munosabatlari [[Turkum:Qojarlar davri binolari

Shamsulumaro

Shamsulumaro
forscha: شمس‌العماره
Fayl:Shamsolemareh. JPG
Umumiy maʼlumot
Turi	Saroy
Manzili	Xurdad koʻchasi 15-uy
Shahar	Tehron
Mamlakat	Eron
Koordinatalar
Qurilishi boshlangan	1865
Qurilishi tugagan	1867
Balandligi
Balandligi	35
Tip	Fors va Yevropa meʼmorchiligi
Texnik holati
Qavatlar soni	5
Dizayn va konstruksiya
Meʼmor	Ali Muhammad Koshiy
Boshqa dizaynerlar	Moyir al-Mamolik

Shamsulumaro (forscha: شمس‌العماره) – Tehrondagi tarixiy binolardan biri va Qojar Eronining qoldiqlaridan biri. Bu Guliston saroyining sharqiy tomonidagi eng koʻzga koʻringan binolardan biridir. Taxminan 1830-yilda qurilgan. U balandligi, bezaklari va dizayni bilan ajralib turadi.

Shamsulumaro 35 metr balandlikda, besh qavatli. Bu qurilgan paytda Tehrondagi eng baland bino boʻlgan va oʻz tarkibida metalldan foydalanilgan birinchi bino boʻlgan. Yuqori qavatlardagi barcha ustunlar quyma temirdan qilingan. Shamsulumaro Sardor Bogʻi Milliy qurilishidan oldin Tehronning ramzi edi.

Tarixi

Shamsulumaro qadimda

Shamsulumaro bugun

Qojarlar sulolasining toʻrtinchi qiroli Nosiriddinshoh Qojar Yevropaga tashrifidan oldin oʻz poytaxtida Isfahonning Oliqopu saroyi bilan raqobatlashish uchun qasr qurishni oʻylardi. Uning tomida turib, butun Tehronni koʻrishi mumkin boʻlgan baland bino. Uning buyrugʻi bilan Shamsulumaro qurilishi 1865-yilda boshlanib, ikki yil ichida qurib bitkazildi. Nosiriddinshoh poytaxtni koʻrish uchun mehmonlarni shu binoning tomiga olib chiqdi. Binoning dizayneri Moyir al-Mamolik, meʼmori esa Ali Muhammad Koshiy edi. Bu binoning uslubi anʼanaviy Eron va Gʻarb meʼmorchiligi uygʻunlashgan.

Vazirlar eshigi

Qojar vazirlari Vazirlar mahkamasi yigʻilishlarini shu binoda oʻtkazishardi. Vazirlar Mahkamasi aʼzolari maʼlum bir eshikdan kirib yoki chiqib ketishdi, shuning uchun u „Vazirlar eshigi“ nomini oldi. Bosh vazirning yetti qorovul aravasi doim shu eshik oldida toʻxtab turardi. Bu uning Qojar uslubidagi jabhasi saqlanib qolgan yagona eshikdir.

Uslubi

Binoda bir xil shakldagi ikkita minora mavjud. Plitkalar va derazalar qisman gʻarbiy meʼmorchiligidan olingan Eron uslubidir.

Xonalari

Birinchi qavatda shoh ayvoni va zali mukammal va minimalistik oyna bilan qoplangan, yon tomonlarida xonalar insonning yuzidagi sirgʻalarga oʻxshaydi. Barcha qismlar qiziqarli bezaklarga ega. Retikulyar bezaklar, chizmalar va koʻzgularga ega bu kichik xonalarni boshqa qavatlarda ham koʻrish mumkin.

Bezaklari

Asosiy binoning ayvonida plitka qoʻyish namunasi

Shoh ayvonining zamini va jabhasi qojar uslubida yetti rangdagi koshinlar bilan bezatilgan. Plitkalar Yevropa tabiati va gʻarbiy meʼmorchiligidan chizilgan rasmlarni koʻrsatadi, ammo uslub Eronga xosdir. Ustunlarning marmar asoslari oʻsimliklar va hayvonlarning yuzlarining yorqin naqshlari bilan bezatilgan. Bu naqshlar turli davrlarga tegishli koʻrinadi.

Guliston saroyidagi Shamsulumaro devoriga plitka qoʻyish ishlari

• 
  Yetti rangli plitka
• 
  Birinchi qavat
• 
  Birinchi qavat
• 
  Birinchi qavat

Shamsulumaro soati

Bu soat Buyuk Britaniya qirolichasi Viktoriya tomonidan Nosiriddinshoh saroyiga sovgʻa boʻlgan. Xuddi shu saroy Yevropa uslubida qurilgan va Guliston saroyiga tutash barcha binolar orasida ajralib turardi. Soat Shamsulumaro tepasiga oʻrnatilgan edi, shunda odamlarga oʻsha paytdagi kichik Tehron, mahalliy vaqt haqida xabar berishdi. Biroq, soatning baland ovozi saroy aholisining shikoyatiga sabab boʻldi, bu esa oʻz navbatida Shohni ovozni pasaytirishga majbur qildi. Soat ustidagi taʼmirlash ishlari esa hech qanday yaxshi natija bermadi va natijada soat jim boʻlib qoldi. Soat yuz yildan ortiq jim turdi. Bu sukunat nihoyat 2012-yil 12-noyabrda yangi taʼmirlash ishlari tugallangandan soʻng tugadi. Soat qoʻngʻirogʻi yana jarangladi.

Taʼmirlanishi

Shamsulumaro taʼmirlash davrini boshdan kechirdi, taʼmirlash va texnik xizmat koʻrsatish 1997-yilda yakunlandi. 1999-yilda birinchi qavat jamoatchilikka ochildi.

• 
  shams-ol-Emareh a view from the palace)
• 
  A view from adjacent street
• 
  shams-ol-Emareh- porch
• 
  windows to the palace
• 
  one of the halls
• 
  A view from Shams-ol-Emareh
• 
  A view from mirrorings
• 
  A colomn
• 
  The ceiling in smallrooms

A complete view of Shams-ol-Emareh in Golestan Palace

Manbalar

[[Turkum:Tehron saroylari [[Kategoriya:Eron saroylari [[Kategoriya:Eronning qirollik qarorgohlari [[Turkum:Tehron muzeylari [[Kategoriya:Erondagi fors bogʻlari [[Turkum:Erondagi Jahon merosi obyektlari [[Kategoriya:Erondagi tarixiy uy muzeylari [[Kategoriya:Erondagi 19-asrdagi muassasalar [[Turkum:Qojarlar davri binolari