Chimkent

Shymkent
qoz. Шымкент
	Gerb
Mamlakat	Qozogʻiston
Viloyat	Janubiy Qozog'iston viloyati
Koordinatalari	42°18′N 69°36′E / 42.300°N 69.600°EKoordinatalari: 42°18′N 69°36′E / 42.300°N 69.600°E
Ichki boʻlinishi	Abay, Al Farobiy, Enbekshi
Akim	Satibaldi Darxan Amangeldiyevich
Ilk eslatilishi	XII
Avvalgi nomlari	Chimkent, Cherniyaev
Maydoni	347 km²
Markazi balandligi	506 m
Rasmiy tili	qozoqcha
Aholisi	885 799 nafar (2014)
Milliy tarkibi	qozoqlar 55,7 % ; ruslar 15,7 % ; oʻzbeklar 15 % ; ozarbayjonlar 1,86 % ; tatarlar 1,54 % ; koreyslar 1,00 % ; ukrainlar 0,54 % ; turklar 0,51 % ;
Vaqt mintaqasi	UTC+6
Telefon kodi	+7 7252
Pochta indeksi	160000
Avtomobil kodi	X, 13
Rasmiy sayti	http://www.shymkent.gov.kz/

Shymkent (qozoqcha: Шымкент) — Qozogʻiston Respublikasi Janubiy Qozogʻiston viloyatidagi shahar, viloyat markazi (1932—62 yillarda Janubiy Qozogʻiston viloyati, 1962—64 yillarda Janubiy Qozogʻiston oʻlkasi, 1964—92 yillarda Chimkent viloyati markazi). Togʻ oldi tekisliklarida, Bodom va Sayram (Sirdaryo havzasi) daryolari oraligʻida. Jambul, Aris, Langar temir yoʻl yoʻnalishlarining chorrahasida joylashgan. Aholisi 672 416 kishi (2013). Qozogʻiston Respublikasidagi Almati va Astanadan keyingi uchinchi shahar, shahar hokimiyati energiya va suvni isteʼmol qilishini hisobga olgan holda, shahar aholisining soni taxminan millionga yaqin deb hisoblaydi. Shuningdek, Shymkent asosiy korxonalar, savdo va marifat markazi deb ham hisoblanadi.

Tarixi[tahrir]

Shymkent 11-asrda Xitoydan Oʻrta Osiyo va Gʻarbiy Osiyoga oʻtgan savdo yoʻli ("Ipak yoʻli") ustida vujudga kelgan. 16 asrdan 18- asr oxirigacha Qozoq xonligining tarkibiga kirgan. 19-asr boshidan Qoʻqon xonligi tasarrufida boʻlgan, 1864-yil Rossiya bosib olgan va Rossiyaning Oʻrta Osiyodagi maʼmuriy va harbiy tayanch punktiga aylantirilgan. Shaharning sust rivojlanishiga temir yoʻldan uzoqligi ham taʼsir etgan. Faqat 1915-yil Aris — Shymkent liniyasi shaharni Orenburg — Toshkent magistrali bilan bogʻladi. 1924-yilgacha Shymkent Turkiston Respublikasi tarkibida. Oʻrta Osiyoda milliy chegaralanish oʻtkazilgandan keyin Sirdaryo gubernyasining maʼmuriy markazi, soʻng okrug markazi boʻlib Qozogʻiston Muxtor SSR tarkibiga kirdi.

Aholisi[tahrir]

Shymkent shahrining aholisi 2013-yilgi statistikaga koʻra 672 416 kishini tashkil qildi. Aholisi boʻyicha Respublikada uchinchi oʻrinda (Almati va Astanadan keyin). Aholining milliy tarkibi quyidagicha: qozoqlar 55,7 %, ruslar 15,7 %, oʻzbeklar 15 % , ozarbayjonlar 1,86 % , tatarlar 1,54 % , koreyslar 1,00 %, ukrainlar 0,54 % , turklar 0,51 % , va boshqalar^[4].

Iqlimi[tahrir]

Shymkent iqlimi
Koʻrsatkich	Yan	Fev	Mart	Apr	May	Iyun	Iyul	Avg	Sen	Okt	Noy	Dek	Yil
Mutlaq maksimal, °C	22,2	24,5	30,7	33,0	37,8	43,0	44,6	42,2	39,2	34,4	30,5	25,4	42,6
Oʻrtacha maksimal, °C	4,1	6,6	12,9	19,2	25,1	30,0	32,7	32,1	27,2	18,8	12,1	6,0	18,9
Oʻrtacha harorat, °C	0,7	1,6	7,6	13,6	19,1	23,7	26,3	25,3	19,9	12,3	6,4	0,9	13,0
Oʻrtacha minimal, °C	−4,8	−2,7	3,0	8,3	12,9	16,7	19,1	17,9	12,8	6,6	1,7	−3,1	7,4
Mutlaq minimal, °C	−31,1	−28,9	−23,9	−5	−2,8	5,5	7,8	7,0	−1,1	−12	−30	−26,1	−31,1
Yogʻingarchilik meʼyori, mm	73	70	83	69	56	16	12	4	10	41	67	75	576
Manba: Погода и климат

Sanoati[tahrir]

Shahar sanoati mahalliy qishloq xoʻjaligi xom ashyolari va foydali qazilmalarni qayta ishlash negizida rivojlanmoqda. Yirik korxonalari Qoratov va Jungʻariya Olatovidagi konlar asosida ishlaydigan qoʻrgʻoshin zavodi, temirchilikpress uskunalari ishlab chiqaradigan, "Fosfor" (mineral oʻgʻitlar va boshqa ishlab chiqariladi), "Shymkentshina" ishlab chiqarish birlashmalari, "Elektroapparat", neftni qayta ishlash, kimyofarmatsevtika, sement, gʻisht zavodlari va boshqalar ishlab turibdi. Yengil (paxta tozalash, qorakoʻl zdlari), oziq-ovqat (goʻsht kombinati, yogʻ ekstraksiya, sutkonserva, mevakonserva, pivo zavodlari) sanoati korxonalari faoliyat koʻrsatadi. 3 oliy oʻquv yurti, 3 teatr, oʻlkashunoslik muzeyi bor.

Sport[tahrir]

Shahardagi 100-ga yaqin sport zallar, 7 stadion, 5 suzish bosseyni, 3 sport kompleksi, engil atletik manej koʻpchilikning koʻnglidan chiqib, faoliyat yuritmoqda.