Aqtoʻbe

Aqtoʻbe; qoz. Ақтөбе
	shahar
	; Gerb
	50°16′0″N 57°13′0″E / 50.26667°N 57.21667°E G OKoordinatalari: 50°16′0″N 57°13′0″E / 50.26667°N 57.21667°E G O
Mamlakat	Qozogʻiston
viloyat	Aqto'be viloyati
Hukumat
• Akim	Umarov Yerhan Bulatjanovich
Asos solingan	1869
Qachondan beri shahar	1880
Maydon	235 km2 (91 mi²)
Rasmiy til(lar)i	qozoqcha
Aholisi (2014)	↗ 377,520
Zichligi	1606 kishi/km2
Vaqt mintaqasi	UTC+5
Telefon kodi	+7 7132
Pochta indeks(lar)i	030000
Avtomobil kodi	D, 04
	Aqtoʻbe; qoz. Ақтөбе

Aqto'be shahri

Aqtoʻbe shahri (qozoqcha: Ақтөбе) — Qozogʻiston Respublikasining Aqtoʻba viloyatidagi shahar, viloyat markazi^[4]. Respublikaning shimoli-garbida, Ilek daryosining (Ural tarmogʻi) chap sohilida, Orenburg — Toshkent temir yoʻl yoqasida joylashgan. Avtomobil va havo yoʻllarining muhim tuguni. Shahar 1869-yilda Oqtoʻba (Oqtepa) qalʼasi sifatida vujudga kelgan. 1891-yildan shahar. Rossiyaning Orenburg viloyati bilan, Qozogʻistonning Gʻarbiy Qozogʻiston, Atirau, Qoʻstanoy, Qiziloʻrda va Mangʻistov viloyatlari bilan chegaradosh. Aqto'be viloyatining markazi. Shaharda 300 mingdan ziyod aholi istiqomat qilishadi. Shaharda 3 oliy oʻquv yurti, teatr, 2 muzey mavjud^[5].

Aholisi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shahar aholisi koʻp millatli hizoblanadi. Shaharda 2012-yilgi maʼlumot boʻyicha 367,220 kishi istiqomat qilishadi. Aholining milliy tarkibi quyidagicha^[6]:

qozoqlar — 68,72 %
ruslar — 19,58 %
ukrainlar — 5,69 %
tatarlar — 2,21 %
olmonlar — 0,92 %
beloruslar — 0,35 %
koreyslar — 0,34 %
moldavanlar — 0,26 %
ozarbayjonlar — 0,23 %
chechenlar — 0,20 %
oʻzbeklar — 0,15 %
bulg'orlar — 0,14 %
boshqirdlar — 0,14 %
armanlar — 0,12 %

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shahar 1869-yil 28-mayda Oqtoʻba (Oqtepa) qalʼasi sifatida vujudga kelgan. Shaharning qurulishi boshlanishini Peterburgning „Birjeviye vedomosti“ gazetasi bunday yozadi: „… Aqtoʻbe qamaliga Yelek daryosining chap tarafida Yelek himoyasidan 180 verst, Orenburg-Qazali karvon yoʻliga yaqin, Qargʻali daryosining tarmogʻidagi Ilinka stansiyasidan 170 verst uzoqlikda yer tanlab olindi. Qurulish hozirning oʻzida boshlanib ketdi, Yelek uezd boshqarmasini kuzgacha koʻchirish koʻzlanmoqda“^[7].

Aqtoʻbeni rivojlantirishning bosh rejasi 1881-yili qabul qilindi.

1880-yil Aqtoʻbeda ilk marotaba aholi sanogʻi oʻtkazildi, aholi soni 409 kishini tashkil qildi. Ular 38 uyda yashashdi va uning 5 uyi daraxtdan, 33 uyi somon gʻishtdan qurulgan edi.

Aqtoʻbeda birinchi maktab 1884-yil barpo etilddi. Birinchi „Triumf“ sinematogrofi 1910-yildan boshlab faoliyat yuritdi.

1901-yili birinchi marta Toshkent va Orenburgni Aqtoʻbe orqali bogʻlovchi temir yoʻl qurulishi boshlandi.

Sanoati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qozogʻistonning yirik iqtisodiy va madaniy markazi. Ferroqotishma va xrom birikmalari zavodlari, mashinasozlik (rentgen apparatlari va qishloq xoʻjaligi mashinasozligi zavodlari), yengil va oziq-ovqat sanoatlari korxonalari (goʻsht va sut kombinatlari, tegirmon, elevator, trikotaj, mebel va tikuvchilik fabrikalari), „Aktyubinskkimyoplastmass“ ishlab chiqarish birlashmasi bor. Qurilish materiallari ham ishlab chiqariladi.^[8]