Abdidarun majmuasi
| Abdidarun majmuasi | |
|---|---|
 Abdidarun majmuasining umumiy koʻrinishi | |
| Joylashuvi | Samarqand, Oʻzbekiston |
| Koordinatalar | 39°38′31″N 66°59′29″E / 39.64183062013838°N 66.9914865465794°E G OKoordinatalari: 39°38′31″N 66°59′29″E / 39.64183062013838°N 66.9914865465794°E G O |
| Arxitektura uslubi | Markaziy Osiyo meʼmorchiligi |
| Qurilish boshlanishi | XII asrnnig birinchi yarmi |
| Qurilish yakunlanishi | XXI asr |
| Qurilish materiali | pishgan gʻisht |
 Abdudarun majmuasi xaritada | |
 Abdidarun majmuasi Vikiomborda | |
Abdidarun majmuasi — Samarqand qal’a devorining sharqiy tomoni (darun — ichkari)da joylashgan qadimgi ziyoratgoh. IX asrda yashagan alloma Abd Maʼziddin qabri atrofida turli binolar paydo boʻlib meʼmoriy ziyoratgohga aylandi. Markazida eng yirik bino — xonaqoh (XV asr) koʻzga tashlanadi. Uning peshtoqi, gumbazi va devor bezaklari Ulugʻbek davri meʼmorligi mahsuli ekanligidan darak beradi. Ziyoratxona — jamoatxona masjid vazifasini oʻtagan. Xonaqohning ichida avliyoning maqbarasi bor. Ta’mirlash natijasida maqbara binosining dast-labki qiyofasi oʻzgarib ketgan. Hovli oʻrtasidagi sarhovuz chashmabuloq ustida boʻlgani uchun ham uning suvi qishin-yozin bir xilda saqlangan, aholi orasida shifobaxsh hisoblangan. Hovli atrofi-dagi hujralar va gʻarb tomondagi jome masjid XIX asrga oid. Masjid bezaklari orasida ustalar nomi saqlangan[1].
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Majmua muvaffaqiyatiga Xoja Abdi nomi bilan mashhur boʻlgan islom huquqshunosi Abd-al Maʼziddin (ba'zi manbalarda Mui'ziddin) sabab bo'lgan. U Samarqanddagi hurmatli qozilardan boʻlgan[2]. Taxminan 861-yilda vafot etgan va musulmon odatiga ko'ra Samarqandning janubi-sharqiy qismida, tashqi shahar qal'a devori yaqinida joylashgan bog'da dafn etilgan. Bu bog' Xoja Abdining shaxsiy mulki bo'lgan. Abd al Maziddinning kelib chiqishi haqida manbalar turlicha. Abu Tohirxo‘ja “Samariya” kitobida uni Xoja Muhammad Yoqubning o‘g‘li va Xoja Abu ibn Usmonning nabirasi deb ataydi[3]. Shu bilan birga, islom ilohiyotchisi Abu Hafsa Najmiddin Umar “Kandiya” asarida o‘z nasabnomasini xalifa Usmonga, shunga mos ravishda Muhammad payg‘ambarning o‘ziga bog‘laydi.
XII asrning birinchi yarmida Sulton Sanjar buyrugʻi bilan Abd al Mazeddin qabri ustida sakkiz burchakli kub shaklida kichik maqbara qad koʻtardi. Bu vaqtga kelib, mozor atrofida boshqa qabrlar paydo bo'lgan bo'lishi ehtimoli bor. Maqbara shunchalik kichkina bo'lib chiqdiki, uning deyarli barcha ichki maydoni avliyoning qabri bilan to'ldirilgan. Shu bois XV asrning birinchi yarmida, Ulug‘bek davrida qo‘shni hudud tozalangach, koshinkor imorat tarzida barpo etildi. Maqbaraning old tomoniga xonaqoh hujralar solindi[4]. Biroz vaqt o'tgach, xonaqoh va maqbara yon tomonlariga qo'shimcha maishiy xonalar qo'shildi. XV asrda mazorda birinchi masjid va bir qator boshqa binolar paydo bo‘lgan, ular bugungi kungacha saqlanib qolgan. XIX asrning birinchi yarmida majmuaning gʻarbiy tomonida qadimiy poydevor ustiga yangi masjid qurilgan, ammo u XX asr boshidagi rekonstruksiyadan keyin saqlanmagan. Shu bilan birga, masjidning shimoli-g‘arbiy burchagida darvoza qurilgan bo‘lib, unga tashqaridan qabriston orqali o‘ralgan yo‘lak yotqizilgan. 1905-yilda majmuaning shimoliy qismida kichik madrasa, 1909-yilda uning gʻarbiy qismida eski masjid oʻrnida L shaklidagi kengroq bino qad rostlagan edi. Masjid rasmlari orasida XX asr ustalari Sobir Nadjara, Siddiq, Abduzohid va Abdug‘ani Hasanxon Tayloqiylarning nomlari saqlanib qolgan. Xuddi shu davrda hovuzga sakkizburchak shakli berilgan. XX asr boshlarida olib borilgan restavratsiya ishlari tufayli Abdidarun ansambli bugungi kungacha yaxshi saqlanib qolgan. XX—XXI asrlar boʻsagʻasida oʻrta asrlarda yoʻq bo'lib ketgan tashqi dekoratsiya elementlari, jumladan, xonaqoh gumbazining skufiyasi tiklandi. Majmua sharqiy tomondan yogʻoch ustunlar o'rnatilgan ayvon bilan oʻralgan. Ansamblning sharqiy tomonida Eski qabriston hududida yangi minora, majmuaning shimoli-g‘arbida Sadriddin Ayniy ko‘chasi tomonida yangi kirish eshigi qurilgan.
“Darun” (tojik tilidan tarjima qilganda — ichki, yaʼni shahar devori ichida joylashgan) soʻzi Abdiberun xonaqohidan (birun — tashqi, yaʼni tashqarida joylashgan) farqli oʻlaroq paydo boʻlgan. Maqbara maydoni ayni paytda 15 gani tashkil etadi. Samarqand shahri Sadriddin Ayniy ko'chasida joylashgan[5].
-
Qabriston
-
Maqbara
-
Masjid
-
Majmuaning umumiy koʻrinishi
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ "Abdidarun majmuasi" OʻzME. A-harfi Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ Самарканд Справочник - путеводитель. Tashkent Uzbekistan 1967 — 82 bet.
- ↑ Abu Tohirxo'ja. Samariya — 29 bet.
- ↑ Qulmatov Sh, Berdimurodov A. Samarqand yodgorliklari. Самарканд: Имом Бухорий халкаро маркази, 2017 — 95 bet. ISBN 978-9943-4783-8-1.
- ↑ „Самарканд. Часть 8: мечети, медресе, мавзолеи“ (16-fevral 2016-yil). Qaraldi: 15-sentyabr 2023-yil.
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
| |||||||||||||||||