Belgrad: Versiyalar orasidagi farq

Ishoratlarni tahrirla
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Qator 167: Qator 167:


=== Sotsialistik Yugoslaviya ===
=== Sotsialistik Yugoslaviya ===
Urush tugagach, shaharda 11 500 ta vayron qilingan uy-joy mavjud edi<ref>{{Citation |title=Rastao je na ruševinama (reprint on 20 October 2017) |trans-title=(Belgrade) rose on the ruins |newspaper=Politika |language=sr |date=20 October 1967}}</ref>. Urushdan keyingi davrda Belgrad Yugoslaviyaning poytaxti sifatida tez rivojlanib, yirik sanoat markaziga aylandi.

1948-yilda yangi Belgrad qurilishi boshlandi. 1958-yilda Belgradning birinchi televizion stansiyasi kanallarni efirga uzata boshlaydi. 1961-yilda Belgradda Tito raisligida Qo'shilmaslik harakatining birinchi ta'sis konferensiyasi bo'lib o'tgan{{sfn|Norris|2008|p=134}}. 1962-yilda Belgradda Nikola Tesla aeroporti qurilgan. 1968-yilda talabalarning shahardagi yirik namoyishlari talabalar va politsiya o'rtasida bir necha ko'cha to'qnashuvlariga olib keldi<ref>{{citation |url=http://www.boell.eu/downloads/mai_68_uk.pdf |page=49 |last=Popov |first=Nebojša |title=Belgrade, June 1968 |journal=1968 Revisited: 40 Years of Protest Movements |publisher=Heinrich Böll Foundation |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130618055051/http://www.boell.eu/downloads/mai_68_uk.pdf |archive-date=18 June 2013}}</ref>.
[[File:Beograd - Zgrade Generalštaba Vojske Srbije i Crne Gore i Ministarstva odbrane (43221947840).jpg|alt=|right|thumb|Sobiq Mudofaa vazirligi binosi 1999-yilda NATO bombardimonida shikastlangan.]]

1972-yilda Belgrad chechak epidemiyasiga duch keldi, bu Ikkinchi jahon urushidan keyin Yevropada yuz bergan chechakning oxirgi yirik epidemiyasi bo'lgan<ref>{{cite journal |last=Trifunović |first=Vesna |title=Temporality and discontinuity as aspects of smallpox outbreak in Yugoslavia |journal=Glasnik Etnografskog instituta SANU |date=July 2018 |volume=65 |issue=1 |pages=127–145 |doi=10.2298/GEI1701127T|doi-access=free}}</ref>. 1977-yilning oktyabridan 1978-yilning martigacha shahar Xelsinki kelishuvlarini amalga oshirish maqsadida Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkilotining birinchi yirik yig'ilishiga mezbonlik qilgan bo'lsa, 1980-yilda Belgrad YUNESKO Bosh Konferensiyasiga mezbonlik qilgan<ref>{{cite book |last1=Bilandžić |first1=Vladimir |last2=Dahlmann |first2=Dittmar |last3=Kosanović |first3=Milan |title=From Helsinki to Belgrade: The First CSCE Follow-up Meeting and the Crisis of Détente |publisher=Vandenhoeck & Ruprecht |isbn=9783899719383 |year=2012 |pages=163–184}}</ref>. Josip Broz Tito 1980-yil may oyida vafot etdi va uning Belgraddagi dafn marosimida Birlashgan Millatlar Tashkilotining 154 a'zosidan 128 tasidan vakillar, yuqori amaldorlar va davlat delegatsiyalari ishtirok etdi. U tarixdagi eng katta dafn marosimlaridan biriga aylangan<ref name=Ridley>{{cite book |title=Tito: A Biography |last=Ridley |first=Jasper |year=1996 |publisher=Constable |isbn=0-09-475610-4 |page=19}}</ref>.


== Manbalar ==
== Manbalar ==

6-Iyul 2023, 11:02 dagi koʻrinishi

Belgrad

Београд
Beograd
shahar
{{{rasmiy_nomi}}}ning bayrogʻi
Bayroq
{{{rasmiy_nomi}}}ning rasmiy gerbi
Gerb
44°49′14″N 20°27′44″E / 44.82056°N 20.46222°E / 44.82056; 20.46222 G OKoordinatalari: 44°49′14″N 20°27′44″E / 44.82056°N 20.46222°E / 44.82056; 20.46222 G O
Mamlakat Serbiya
Mintaqa Bolqon
Tuman Belgrad
Hukumat
 • Mer Aleksandr Shapich
Asos solingan Mil.avv. 279-yil
Avvalgi nomlari Singidunum
Maydon 3,599 km2 (1,390 mi²)
Markazi balandligi 117 m
Iqlim turi Nam subtropik iqlim
Rasmiy til(lar)i Serbcha
Aholisi
 (2022)
 1 233 796
Zichligi 3207,5 kishi/km2
Vaqt mintaqasi UTC+1, yozda UTC+2
Telefon kodi 011
Pochta indeks(lar)i 11000
Avtomobil kodi BG
Belgrad xaritada
Belgrad
Belgrad

Belgrad (/ b ɛ l ˈ ɡ r eɪ d / bel- GRAYD; Serbcha: Beograd/Beograd, maʼnosi: „Oq shahar“) — Serbiya poytaxti va eng aholisi zich joylashgan shahri. Sava daryosi Dunayga qoʻshilish joyida, Pannoniya tekisligi va Bolqon yarim orolining kesishgan joyida joylashgan[1]. Dengiz sathidan 117 m balandlikda. 2022-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, poytaxt Belgrad aholisi 1,681,405 kishini tashkil qiladi[2]. Aholi soni boʻyicha Dunay daryosi boʻyidagi uchinchi eng zich shahardir.

Belgrad aholi yashaydigan Yevropadagi va dunyodagi eng qadimiy shaharlardan biridir. Yevropada mil.avv. asrlarda paydo boʻlgan madaniyatlaridan biri Vincha madaniyati Belgrad hududida miloddan avvalgi VI ming yillikda rivojlangan. Antik davrda bu hududda frakiyaliklar — daklar yashagan va mil. avv. 279-yildan keyin keltlar shaharga joylashib, uni Singidun deb atashgan[3].  Imperator Avgust hukmronligi davrida rimliklar tomonidan bosib olingan va II asr oʻrtalariga qadar Rim shahri maqomiga ega boʻlgan[4][5].  Milodiy 520-yillarda hududga slavyanlar koʻchib kela boshlaydi. Shahar Vizantiya imperiyasi, Franklar imperiyasi, Bolgariya imperiyasi va Vengriya qirolliklari oʻrtasida qoʻldan-qoʻlga oʻtgan. 1284-yilda Serbiya qiroli Stefan Dragutin shaharni oʻz qarorgohiga aylantiradi. Stefan Lazarevich hukmronligi va vorisi Djurad Brankovich davrida hudud Vengriya qirolligiga qaytarib berdi. 1456-yilda Usmonli imperiyasiga Vengriyaga hujum qiladi va shahar qamal qilinadi. 1521-yilda Belgrad Usmonlilar tomonidan bosib olinadi va Smederevo sanjagi qarorgohiga aylandi[6]. Tez-tez Usmonli — Gabsburg urushlari paytida shaharning katta qismi vayron boʻlgan va oxir-oqibat Gabsburglar hukmronligi ostiga oʻtdi.

Serb inqilobidan keyin Belgrad 1841-yilda Serbiya poytaxtiga aylandi. Shimoliy Belgrad 1918-yilgacha Gabsburglarning janubdagi posti boʻlib qoldi, chunki sobiq Avstriya-Vengriya hududlari birinchi Jahon urushidan keyin yangi serblar, xorvatlar va slovenlar Qirolligining bir qismiga aylandi. Belgrad tashkil etilgan 1918-yildan to 2006-yilgacha yaʼni Yugoslaviya tarqalib ketgunga qadar uning poytaxti boʻlgan.  Strategik mavqega ega boʻlgan shahar 115 ta urushda qatnashgan, 44 marta vayron qilingan, besh marta bombardimon qilingan va koʻp marta qamalda qolgan[7].

Serbiyaning primat shahri boʻlgan Belgrad mamlakatda maxsus maʼmuriy maqomga ega[8].  Shahar markaziy hukumat, maʼmuriy organlar va hukumat vazirliklarining qarorgohi, shuningdek, deyarli barcha yirik Serbiya kompaniyalari, ommaviy axborot vositalari va ilmiy muassasalarning uyidir. Belgrad beta-global shahar sifatida tasniflanadi[9].  Shaharda dunyodagi eng katta sigʻimga ega shifoxona majmualaridan biri boʻlgan Serbiya klinik markazi, eng katta pravoslav cherkov binolaridan biri boʻlgan Avliyo Sava cherkovi va Yevropadagi eng katta sigʻimli yopiq arenalardan biri Stark Arena joylashgan.

Belgrad 1948-yildagi Belgrad konferensiyasi, Qoʻshilmaslik harakatining birinchi sammiti (1961), YXHTning birinchi yirik yigʻilishi (1977-1978), Evrovidenie qoʻshiq tanlovi (2008), shuningdek, sport sohasidagi yirik xalqaro tadbirlarga mezbonlik qilgan: FINA suv sporti bo'yicha birinchi Jahon chempionati (1973), UEFA Yevro (1976), Yozgi Universiada (2009) va EuroBasket uch marta (1961, 1975, 2005) kabi tadbirlar. Belgrad shahri 2023-yil 21-iyun kuni „Insoniyat uchun oʻyin — sport va musiqa hamma uchun“ mavzusida maydan avgustgacha davom etadigan ixtisoslashtirilgan koʻrgazmada taqdirlandi.

Tarixi

Asosiy maqola: Belgrad tarixi

Qadimgi davrlarda

Vincha madaniyati haykalcha, miloddan avvalgi 4500—4000-yillar.

Zemundan topilgan yoʻnuvchi tosh qurollari Belgrad atrofidagi hududda paleolit ​​va mezolit davrlarida ko‘chmanchi chorvadorlar yashaganligini ko‘rsatadi. Ushbu asboblardan baʼzilari Mustye davriga oid — hozirgi koʻrinishdagi odamlarga emas, balki neandertallarga tegishli. Hudud yaqinida Orinyak va Gravettian davri ashyolari ham ham topilgan, bu 50 000 — 20 000 yil oldin hududda baʼzi aholi punktlari mavjudligini koʻrsatadi[10].

Belgrad qalʼasi, II—XVIII asrlar davomida qurilgan, Sava va Dunay daryolarining qoʻshilishida joylashgan.

Mintaqada dehqonchilik bilan shugʻullangan odamlarning birinchi aholi punkti Starchevo madaniyatidir. Starchevo madaniyati neolit ​​davri aniqrogʻi miloddan avvalgi 6200- va 5200-yillar orasida gullab-yashnagan[11]. Belgrad va uning atrofida bir nechta Starchevoga oid nomlar, jumladan Starchevo nomli hudud mavjud. Starchevo madaniyati oʻrnini keyinchalik Vincha madaniyati (miloddan avvalgi 5500-4500) egallaydi. Vincha madaniyati oʻzining katta aholi punktlari bilan mashhur, bu yashash punktlari shuningdek, Yevropa eng qadimgi va yirik aholi punktlaridan biridir[12][13][14][15]. Shuningdek, Vincha madaniyati bilan bogʻliq boʻlgan antropomorfik haykalchalar Yevropadagi eng qadimgi mis metallurgiyasining namunasidir[16]. Qadimgi Yevropa yozuvi sifatida tanilgan proto-yozuv shakli shumerlar va Minoy sivilizatsiyalaridan oldin kashf etilgan[17]. Shahardagi Chetinjska koʻchasidan 1890-yilda miloddan avvalgi 5000-yilga oid paleolit ​​davri odamining bosh suyagi topilgan[18].

Antik davr

Belgradning geografik joylashuvi haqidagi dastlabki maʼlumotlar turli xil qadimiy afsona va afsonalardan kelib chiqadi. Masalan, Sava va Dunay daryolarining qoʻshilish joyiga qaragan tizma Yason va Argonavtlar hikoyasidagi joylardan biri sifatida belgilangan[19][20]. Antik davrda ham bu hududda Paleo-Bolqon qabilalari, jumladan, Belgrad atrofidagi koʻp hududlarni boshqargan frakiyaliklar va daklar yashagan[21]. Aniqrogʻi, Belgradda bir paytlar frakiyaliklar-daklar vakili Singi yashagan[3]. Miloddan avvalgi 279-yilda keltlar bosqini natijasida Skordiski shaharni frakiya va daklarning avlodlaridan tortib oldi va uni Singidun (d|ūn — „qal’a“) deb nomladi[3]. Miloddan avvalgi 34—33-yillarda Rim qoʻshini Belgradga bostirib keldi. Hudud eramizning I asrida rimlashtirilgan Singidunumga aylandi va II asr oʻrtalariga kelib, shahar Rim hukumati tomonidan munitsipal deb eʼlon qilindi. II sr oxiriga kelib toʻliq koloniyaga (eng yuqori shahar sinfi) aylandi[22]. Rimning birinchi xristian imperatori — Konstantin I (Buyuk Konstantin nomi bilan ham tanilgan)[23] —shaharning janubidagi Neysus hududida tugʻilgan. Rim xristian dunyosi vakili imperator Flaviy Iovianus (Jovian) Singidunumda tugʻilgan[24]. Jovian xristianlikni Rim imperiyasining rasmiy dini sifatida qayta tikladi va oʻzidan oldingi murtad imperator Julian davrida (u xristianlikni rad etib, oʻrniga neoplatonik ellinizmni targʻib qilgan va xristian dunyosida murtad Julian laqabini olgan) anʼanaviy rimcha eʼtiqodlarining qisqa muddat tiklanishiga yakun yasadi. Milodiy 395-yilda bu joy Sharqiy Rim imperiyasi (Vizantiya imperiyasi)ga oʻtgan[25][26].

Oʻrta asrlar

Belgradni bosib olinishi, 1521-yil. Sulton Sulaymon (Buyuk) tomonidan Belgrad qalʼasi qamal qilingan.

442-yilda Belgrad hududi Attila boshliq xunlar tomonidan vayron qilingan[27]. 471-yilda Italiyaga yurish qilgan ostgotlar qiroli Buyuk Teodorik tomonidan bosib olingan[28]. Ostgotlar ketishi bilan yana bir german qabilasi gepidlar shaharga bostirib kirib, egallab olgan. 539-yilda shahar vizantiyaliklar tomonidan qaytarib olingan[29]. 577-yilda 100 000 ga yaqin slavyanlar Frakiya va Illirikumga yurish qilib, shaharlarni talon-taroj qilishdi, keyinchalik shu hududda yashab qolishgan[30]. Bayan I boshchiligidagi avarlar butun mintaqani va shaharning yangi slavyan aholisini 582-yilga kelib butunlay boʻysundirdilar[31]. Vizantiya yilnomasi hisoblangan De Administrando Imperioda oq serblar gʻarbda Adriatika atrofidagi viloyatlarga oʻrnashganligi va Vizantiya imperatori Gerakliyga (610—641) tobe boʻlib hukmronlik qilganligi haqida maʼlumot berilgan[32]. 829-yilda Xon Omurtag Singidunum va uning atrofini Birinchi Bolgariya imperiyasiga qo‘shib olishga muvaffaq bo‘ldi[33][34]. Belograd nomi haqidagi birinchi yozuv 878-yil 16-aprelda Papaning Bolgariya hukmdori Boris I ga yuborgan nomasida[35] tilga olingan. Taxminan toʻrt asr davomida shahar Vizantiya imperiyasi, Vengriya Qirolligi va Bolgariya imperiyasi oʻrtasidagi jang maydoniga aylandi[36]. Basil II (976-1025) Belgradda garnizon oʻrnatgan[37]. Shahar birinchi va ikkinchi salib yurishlari qoʻshinlariga mezbonlik qilgan[38], ammo, Uchinchi Salib yurishi paytida, Fridrix Barbarossa va uning 190 000 salibchilar qoʻshini Belgradni vayronaga aylantirgan[39]. Vengriya qiroli Stephen V kuyovi Stefan Dragutinga (h.k. 1276-1282) 1284-yilda Belgrad yerlarini hadya qiladi va shahar Sirmiya qirolligining poytaxtiga aylanadi. Dragutin (vengercha: Dragutin István) Belgradni boshqargan birinchi serb qiroli hisoblanadi[40].

Maritsa (1371) va Kosovo maydonidagi (1389) janglardan soʻng, Belgrad janubi Usmonli imperiyasi qoʻl ostiga oʻtadi[41][42].

Hozirgi Serbiyaning shimoliy hududlari Serbiya despotati sifatida saqlanib qolinadi, uning poytaxti Belgrad edi. Shahar serb knyazi Lazar Hrebelyanovichning oʻgʻli Stefan Lazarevich davrida gullab-yashnagan. Lazarevich devor va minoralar bilan qal’a quradi, ulardan hozirgacha faqat Despot minorasi va gʻarbiy devori saqlanib qolgan. Lazarevich, shuningdek, shaharning qadimiy devorlarini mustahkamladi, natijada Serbiya despotati Usmonlilar istilosiga qariyb 70 yil qarshilik koʻrsatdi. Bu vaqt ichida Belgrad Usmonlilar hukmronligidan qochgan koʻplab Bolqon xalqlari uchun boshpana boʻlgan va oʻsha paytlarda shahar aholisi 40 000 dan 50 000 gacha boʻlgan deb taxmin qilinadi[40].

1427-yilda Stefanning vorisi Đurađ Branković Belgradni Vengriya qiroliga qaytarib, Smederevoni yangi poytaxtga aylantirdi. Garchi Usmonlilar Serbiya despotligining koʻp qismini qoʻlga kiritgan boʻlsalar ham, Vengriyada Nándorfehervar nomi bilan tanilgan Belgrad 1440-[38] va 1456-yillarda[43] qamal qilinishi muvaffaqiyatsiz yakunlandi. 1456-yilda 100 000 Usmonli askari[44] shaharni qamal qildi. Qamal vaqtida shaharni venger generali John Hunyadi boshchiligidagi xristian armiyasi muvaffaqiyatli himoya qildi[45]. ​​Bu gʻalaba Papa Callixtus III boshchiligida butun xristian dunyosida keng nishonlanadi[38][46].

Usmonlilar hukmronligi va Avstriya bosqinlari

Dastlabki qamaldan 70 yil o‘tib, 1521-yil 28-avgustda qal’a nihoyat 250 000 turk askari va 100 dan ortiq kema bilan Sulaymon Sulton tomonidan bosib olindi[47][26]. Keyinchalik, shaharning koʻp qismi vayron qilingan va uning butun pravoslav xristian aholisi Istanbulga[48] deportatsiya qilingan, oʻshandan beri haydab kelingan aholi joylashgan yerlar Belgrad oʻrmoni deb nomlanadi[49]. Belgrad Belgrad poshosining qarorgohiga aylantirildi (shuningdek, Smederevo sanjagi sifatida ham tanilgan) va tez orada 100 000 dan ortiq aholiga ega boʻlgan Yevropadagi ikkinchi eng yirik Usmonli shahriga aylandi, faqat Konstantinopoldan keyingi oʻrinda edi. Usmonli hukmronligi davrida Usmonli meʼmorchiligi uslubida koʻplab masjidlar qurilib, shahar qayta tiklandi[50]. 1594-yilda serblarning yirik qoʻzgʻoloni Usmonlilar tomonidan bostirildi. Qasos olish uchun amir Sinan posho avliyo Sava ibodatxonasini yoqib yuborishni buyurgan. XX asrda ushbu voqeani xotirlash uchun Avliyo Sava cherkovi qurilgan[51].

Gabsburglar tomonidan uch marta (1688—1690, 1717—1739, 1789—1791) bosib olingan. Ammo Usmonlilar tomonidan tezda qaytarib olingan va har safar shahar vayron qilingan[52].

Serbiya knyazligi va Serbiya qirolligi

Avstriyaning Serbiya gubernatori Vyurtemberg gersogi saroyining 1738-yildagi gravyurasi

XIX asr boshlarida Belgradda asosan musulmonlar istiqomat qilgan. XIX asrgacha masjidlar va bozorlar kabi Usmonli arxitekturasining izlari Belgrad shahri manzarasining muhim qismi boʻlgan. Serbiyaga Usmonlilar imperiyasidan muxtoriyat berilganidan keyin ham bir necha oʻn yillar bu arxitektura yoʻnalishi saqlanib qoldi[53].

Birinchi Serb qoʻzgʻoloni paytida serb inqilobchilari shaharni 1807-yil 8-yanvardan 1813-yilgacha ushlab turishdi[54]. 1815-yildagi Ikkinchi Serb qoʻzgʻolonidan soʻng Serbiya suverenitetga erishdi va bu suverenitet 1830-yilda Usmonli davlati tomonidan rasman tan olingan[55].

1890-yilda Belgradning koʻrinishi

1815-yildan keyin Belgrad arxitekturasining rivojlanishini toʻrt davrga boʻlish mumkin. 1815-yildan 1835-yilgacha davom etgan birinchi bosqichda Usmonli taʼsiri katta boʻlgan. Shu bilan birga, Yevropaning asosiy oqimiga qoʻshilishga qiziqish Markaziy va Gʻarbiy Yevropa meʼmorchiligining gullab-yashnashiga imkon berdi. 1835—1850-yillar oraligʻida Avstriya chegarasidan janubda neoklassik va barokko binolari soni sezilarli darajada oshdi, bunga 1840-yilda qurilgan Avliyo Michail sobori (serbcha: Saborna crkva) misol boʻla oladi. XIX asrning soʻnggi choragida Markaziy Yevropa shaharlariga xos boʻlgan toʻrtinchi bosqich eklektistik uslub bilan ajralib turadi[56].

1890—1900-yillardagi Belgradning koʻrinishi.

1841-yilda shahzoda Mihailo Obrenović Serbiya knyazligi poytaxtini Kragujevacdan Belgradga koʻchirdi[57][58]. Birinchi hukmronligi davrida (1815-1839) shahzoda Mihailo Obrenović yangi aholi punktlarini qurish orqali shahar aholisini koʻpaytirishga intilib, Belgradni knyazlikning maʼmuriy, harbiy va madaniy muassasalari markaziga aylantirishni maqsad qilgan va bunga erishgan. Uning yangi bozor maydonini yaratish loyihasi (Abadžijska čaršija) unchalik muvaffaqiyatli boʻlmadi. Chunki bir necha asrlardan beri Donja čarshija va Gornja čarshijada savdo-sotiq olib borilgan. Yangi qurilish loyihalarida xristianlik anʼanalari uistunlik qilgan, eski musulmon mahallalari qisqargan. 1863-yildagi Usmonli shahar xaritasida 9 musulmon mahallasi boʻlgan. Bugungi kunda faqat beshta shunday mahallaning nomi maʼlum: Ali-pašina, Reis-efendijina, Jahja-pašina, Bajram-begova, va Laz Hadži-Mahmudova[59]. Chukur favvorasi voqeasidan keyin Belgrad Usmonlilar tomonidan bombardimon qilingan[60].

1867-yil 18-aprelda Usmonli hukumati Usmonli garnizonini Kalemegdandan olib chiqishga buyruq berdi. Garnizon 1826-yildan buyon Serbiyadagi Usmonli hukmronligining soʻnggi qoldiqlari boʻlgan. Usmonlilarning yagona sharti Usmonli bayrogʻi qal’a ustida Serb bayrogʻi bilan birga hilpirab turishi edi. Serbiyaning mustaqilligi shu voqeadan boshlangan[61]. Keyingi yillarda shaharsozlik boʻyicha mutaxassis Emilijan Josimović Belgradga sezilarli taʼsir koʻrsatdi. U 1867-yilda shaharni tartibga solish rejasini ishlab chiqdi. Rejada Josimović shaharning qiyshiq koʻchalarini yangi loyiha bilan almashtirishni taklif qildi. Mustaqil Serbiya siyosiy va madaniy institutlari, shuningdek, shaharda koʻplab parklar qurilishi ham katta ahamiyatga ega edi. Serb olimlari Josimović loyihalarini shaharni Usmonli anʼanalaridan qaytarib olish sifatida qayd etdilar. Biroq, Belgrad va Serbiyani qoʻl ostida ushlagan davlatning poytaxti Istanbul ham xuddi shunday oʻzgarishlarga duch keldi[62].

1931-yildagi Belgrad otkritkasi[63] qarang: Stari dvor, Terazije, Kneza Milosha ko'chasi, Kalemegdan va Eski pochta boʻlimi


1868-yil may oyida knyaz Mihailo amakivachchasi Anka Konstantinovich bilan oʻz qarorgohidan aravada chiqayotganda oʻldirildi[64].

1878-yilda knyazlikning toʻliq mustaqilligi va 1882-yilda Serbiya qirolligiga aylantirilishi bilan Belgrad yana Bolqon yarim orolining muhim shahriga aylandi va tezlik bilan rivojlana boshladi[65]. Serbiyaning ikkinchi yirik shahri boʻlgan Nishga temir yoʻl ochilishi va boshqa shart-sharoitlarga qaramay Serbiya agrar mamlakatligicha qoldi. 1900-yilda poytaxtda 70 ming aholi[66] boʻlgan (oʻsha paytda Serbiyaning oʻzida 2,5 million kishi yashagan). Shunga qaramay, 1905-yilga kelib aholi soni 80 000 dan oshdi va 1914-yilda Birinchi Jahon urushi boshlanishi arafasida Avstriya-Vengriyaga tegishli boʻlgan Zemunni hisobga olmaganda, aholisi 100 000 dan oshib ketadi[67].

Bolqon va Markaziy Yevropada kinofilmlarning birinchi proyeksiyasi 1896-yil iyun oyida Belgradda aka-uka Lyumerlar vakili Andre Kar tomonidan o'tkazilgan. Andre Kar keyingi yili Belgradning birinchi kinofilmlarini suratga oldi; ammo ular saqlanib qolmagan[68]. Birinchi doimiy kinoteatr 1909-yilda Belgradda ochilgan[69].

Birinchi jahon urushi: Germaniya-Avstriya istilosi

Belgrad himoyachilariga yodgorlik ossuariysi 1914–1918-yillar

Birinchi jahon urushi 1914-yil 28-iyulda Avstriya-Vengriya Serbiyaga urush eʼlon qilishidan keyin boshlandi. Keyingi Bolqon hujumlarining aksariyati Belgrad yaqinida sodir boʻlgan. 1914-yil 29-iyulda Avstriya-Vengriya armiyasi Belgradni o‘qqa tutdi va u 30-noyabrda general Oskar Potiorek boshchiligidagi qoʻshin bilan bosib olindi. 15-dekabrda Belgrad marshal Radomir Putnik boshchiligidagi serb qoʻshinlari tomonidan qaytarib olingan. 1915-yil 9-oktyabrda Belgrad feldmarshali Avgust fon Makkensen qoʻmondonligidagi nemis va Avstriya-Vengriya qoʻshinlari qoʻliga oʻtdi. Shahar 1918-yil 1-noyabrda fransuz marshali Lui Franchet d’Esperi boshchiligidagi fransuz qoʻshinlari va Serbiya valiahd shahzodasi Aleksandr qoʻmondonligi ostida serblar tomonidan ozod qilindi[70][71]. Urush natijasida oldingi koʻrinishini yoʻqotgan Belgrad bir muncha vaqt qirollikning eng yirik shahri unvonini yoʻqotdi[72].

Yugoslaviya qirolligi

Teatr maydoni (hozirgi Respublika maydoni) 1934-yil

Belgrad urushdan keyin yangi serb, xorvat va slovenlar qirolligining poytaxti boʻldi. 1929-yilda hududlar nomi Yugoslaviya qirolligi deb nomlandi. Qirollik banovinalarga boʻlingan. Belgrad Zemun va Pančevo shaharlari bilan birgalikda alohida maʼmuriy birlikni tashkil qilgan[73].

Bu davrda shahar tez oʻsdi, modernizatsiyani boshdan kechirdi. Belgrad aholisi 1931-yilga kelib 239 000 kishiga (Zemun bilan birga) va 1940-yilga kelib 320 000 ga yetdi. 1921-yildan 1948-yilgacha aholining oʻsish sur’ati yiliga oʻrtacha 4,08% ni tashkil etgan[74].

Belgradning birinchi aeroporti 1927-yilda ochilgan. 1929-yilda uning birinchi radiostansiyasi eshittirishlarini boshlaydi. Dunay daryosini kesib oʻtuvchi Panchevo koʻprigi 1935-yilda[75], Sava ustidagi qirol Aleksandr koʻprigi 1934-yilda ochilgan. Ikkinchi jahon urushi Belgrad qal’asi atrofida boʻlib oʻtdi va urushning borishini 80 000 aholi kuzatib bordi[76].

Ikkinchi jahon urushi: Germaniya tomonidan bosib olinishi

1941-yil 25-martda valiahd shahzoda Paul hukumati Ikkinchi jahon urushida chetda turish va mojaro paytida Yugoslaviyani betaraf saqlash maqsadida Germaniya boshliq kuchlar bilan Uch tomonlama pakt imzoladi. Buning ortidan darhol Belgraddagi ommaviy norozilik namoyishlari va havo kuchlari qoʻmondoni general Dušan Simović boshchiligidagi harbiy toʻntarish sodir boʻldi, u qirol Peter II ni saltanatni boshqarish yoshiga etgan deb eʼlon qildi. Natijada, 1941-yil 6-aprelda shahar Luftwaffe tomonidan bombardimon qilindi. Hujum natijasida 2274 kishi halok boʻldi[77][78][79]. Yugoslaviya Germaniya, Italiya, Vengriya va Bolgariya kuchlari tomonidan bosib olindi. Belgrad hiyla-nayrang bilan, nemis ofitseri Fritz Klingenberg boshchiligidagi olti nemis askari tahdidi ostida taslim boʻldi[80]. Belgrad oʻsha oyda nemis armiyasi tomonidan toʻgʻridan-toʻgʻri ishgʻol qilindi va qoʻgʻirchoq Nedić rejimining qarorgohiga aylandi[81]. Belgradning baʼzi hududlari bosib olingan Yugoslaviyadagi Xorvatiya mustaqil davlati tarkibiga qoʻshildi, u yer Ustashe rejimi ostida boshqarilgan. Ustashe rejimi ostida mamlakatda serblarni ommaviy qatl qilish, zoʻrlash, etnik tozalash, deportatsiya ishlari amalga oshirildi. Bu voqealar tarixga Serblar genotsidi nomi bilan kirgan[82].

Belgrad fuqarolari Qizil Armiyaning 3-Ukraina frontini nemis bosqinchi qoʻshinlaridan ozod qilganlar sifatida kutib olishmoqda, 1944-yil 20 oktyabr.

1941-yilning yozi va kuzida partizan hujumlariga javoban nemislar Belgrad fuqarolarini bir necha marta qirgʻin qilishgan. Xususan, yahudiy jamiyati aʼzolari Germaniyaning Serbiya harbiy gubernatori general Franz Böhme buyrugʻi bilan ommaviy otishmalarga uchragan. Böhme har bir oʻldirilgan nemis uchun 100 serb yoki yahudiyni otib oʻldirish haqidagi qoidani kiritgan[83]. Belgrad Yevropada fashistlar ishgʻol kuchlari tomonidan Judenfrei deb eʼlon qilingan birinchi shahar boʻlgan[84]. Belgraddagi qarshilik harakatiga mayor Žarko Todorović 1941—1943-yillarda yaʼni hibsga olinmaguncha boshchilik qilgan[85].

Xuddi nemis va ittifoqchilarning bombardimonidan ikki marta vayron boʻlgan Rotterdam singari, Belgrad ikkinchi Jahon urushi paytida 1944-yil 16-aprelda ittifoqchilar tomonidan bombardimon qilindi va kamida 1100 kishi halok boʻldi. Ushbu mash’um voqealar provaslavlarning Pasxa bayramiga toʻgʻri keladi[86]. Shaharning katta qismi 1944-yil 20-oktabrgacha, Qizil Armiya va Yugoslaviya kommunistik partizanlari tomonidan ozod qilinguncha nemis ishgʻoli ostida qoldi.

1945-yil 29-noyabrda marshal Josip Broz Tito Belgradda Yugoslaviya Federativ Xalq Respublikasi tuzilganligini (keyinchalik 1963-yil 7-aprelda Yugoslaviya Sotsialistik Federativ Respublikasi deb oʻzgartirildi) eʼlon qildi[87].

Sotsialistik Yugoslaviya

Urush tugagach, shaharda 11 500 ta vayron qilingan uy-joy mavjud edi[88]. Urushdan keyingi davrda Belgrad Yugoslaviyaning poytaxti sifatida tez rivojlanib, yirik sanoat markaziga aylandi.

1948-yilda yangi Belgrad qurilishi boshlandi. 1958-yilda Belgradning birinchi televizion stansiyasi kanallarni efirga uzata boshlaydi. 1961-yilda Belgradda Tito raisligida Qo'shilmaslik harakatining birinchi ta'sis konferensiyasi bo'lib o'tgan[89]. 1962-yilda Belgradda Nikola Tesla aeroporti qurilgan. 1968-yilda talabalarning shahardagi yirik namoyishlari talabalar va politsiya o'rtasida bir necha ko'cha to'qnashuvlariga olib keldi[90].

Sobiq Mudofaa vazirligi binosi 1999-yilda NATO bombardimonida shikastlangan.

1972-yilda Belgrad chechak epidemiyasiga duch keldi, bu Ikkinchi jahon urushidan keyin Yevropada yuz bergan chechakning oxirgi yirik epidemiyasi bo'lgan[91]. 1977-yilning oktyabridan 1978-yilning martigacha shahar Xelsinki kelishuvlarini amalga oshirish maqsadida Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkilotining birinchi yirik yig'ilishiga mezbonlik qilgan bo'lsa, 1980-yilda Belgrad YUNESKO Bosh Konferensiyasiga mezbonlik qilgan[92]. Josip Broz Tito 1980-yil may oyida vafot etdi va uning Belgraddagi dafn marosimida Birlashgan Millatlar Tashkilotining 154 a'zosidan 128 tasidan vakillar, yuqori amaldorlar va davlat delegatsiyalari ishtirok etdi. U tarixdagi eng katta dafn marosimlaridan biriga aylangan[93].

Manbalar

  1. ↑ „Why invest in Belgrade?“. City of Belgrade. 2014-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 11-oktyabr.
  2. ↑ „First results of the 2022 Census of Population, Households and Dwellings“. stat.gov.rs. 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-dekabr.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 „Discover Belgrade“. City of Belgrade. 2009-yil 18-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 5-may.
  4. ↑ Belgrade A Cultural History. Oxford University Press, 29 October 2008. ISBN 9780199704521. 
  5. ↑ „Jason and the Argonauts sail again“. 2022-yil 11-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-yanvar.
  6. ↑ „The History of Belgrade“. BelgradeNet Travel Guide. 2008-yil 30-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 5-may.
  7. ↑ Nurden, Robert. „Belgrade has risen from the ashes to become the Balkans' party city“ (2009-yil 22-mart). 2009-yil 26-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 5-may.
  8. ↑ „Assembly of the City of Belgrade“. City of Belgrade. 2015-yil 13-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 10-iyul.
  9. ↑ „The World According to GAWC 2012“. GAWC. 2014-yil 20-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 10-yanvar.
  10. ↑ Saric, J. (2008). "Paleolithic and mesolithic finds from profile of the Zemun loess". Starinar (58): 9–27. doi:10.2298/STA0858009S. 
  11. ↑ Chapman, John. Fragmentation in Archaeology: People, Places, and Broken Objects. London: Routledge, 2000 — 236 bet. ISBN 978-0-415-15803-9. 
  12. ↑ Chapman, John. The Vinča culture of south-east Europe: Studies in chronology, economy and society (2 vols), BAR International Series. Oxford: BAR, 1981. ISBN 0-86054-139-8. 
  13. ↑ „Историjа“ (sr). Сайт Белграда. 2017-yil 23-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 21-fevral.
  14. ↑ Предраг Поповић. „Град на вечном удару. Освајачи и владари Београда“ (sr). «Одбрана» (журнал Министерства обороны Сербии). 2018-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 3-sentyabr.
  15. ↑ Винча. Центар неолитске културе у Подунављу 1990.
  16. ↑ Radivojević, M.; Rehren, T.; Pernicka, E.; Šljivar, D. A.; Brauns, M.; Borić, D. A. (2010). "On the origins of extractive metallurgy: New evidence from Europe". Journal of Archaeological Science 37 (11): 2775. doi:10.1016/j.jas.2010.06.012. 
  17. ↑ Haarmann, Harald. Geschichte der Schrift (de). C.H. Beck, 2002 — 20 bet. ISBN 978-3-406-47998-4. 
  18. ↑ Српска породична енциклопедија, књига 3, Ба-Би. Narodna Knjiga, Politika, 2006 — 116 bet. ISBN 86-331-2732-6. 
  19. ↑ Belgrade A Cultural History. Oxford University Press, 29 October 2008. ISBN 9780199704521. 
  20. ↑ „Jason and the Argonauts sail again“. 2022-yil 11-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-yanvar.
  21. ↑ „Belgrade Fortress history“. Public Enterprise "Belgrade Fortress". 2011-yil 5-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 18-yanvar.
  22. ↑ Rich, John. The City in Late Antiquity. CRC Press, 1992 — 113 bet. ISBN 978-0-203-13016-2. 
  23. ↑ "Constantine I – Britannica Online Encyclopedia". Britannica.com. https://www.britannica.com/eb/article-9109633/Constantine-I. <!--->
  24. ↑ „Philologic Results-“. The ARTFL Project. 2007-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 7-iyul.
  25. ↑ „History (Ancient Period)“. Beograd.rs. 2012-yil 16-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 10-iyul.
  26. ↑ 26,0 26,1 История Югославии, т. 1 1963.
  27. ↑ Friell, Gerard; Williams, Stephen. The Rome that Did Not Fall: The Survival of the East in the Fifth Century. Psychology Press, 1999 — 67 bet. ISBN 978-0-415-15403-1. 
  28. ↑ Roy E. H. Mellor. Eastern Europe: a geography of the Comecon countries. Macmillan, 1975 — 43 bet. ISBN 9780333173114. 
  29. ↑ Procopius, De Bello Gothico, III:34, quoted in Pohl 1997, pp. 89-90
  30. ↑ Bury, J. B.. History of the Later Roman Empire from Arcadius to Irene Vol. II. New York: Cosimo Classics, 2009 — 117 bet. ISBN 978-1-60520-405-5. 
  31. ↑ Warriors of the Steppe: a military history of Central Asia, 500 B. C. to 1700, p. 76 (Wayback Machine saytida 3 May 2016 sanasida arxivlangan)
  32. ↑ Bohlau, 1964, Slavistische Forschungen, Volume 6, p. 103. University of California.
  33. ↑ A Concise History of Bulgaria, R. J. Crampton, Edition 2, revised, Cambridge University Press, 2005, ISBN 1139448234, p. 10.
  34. ↑ Zemya na svetoven krʼstopʼt, Boris Stoev Cholpanov, Izd. na Bʼlgarskata akademiya na naukite, 1993, str. 39.
  35. ↑ „LIBI, t. II (1960) (2_151.jpg)“. promacedonia.org. 2015-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 16-iyul.
  36. ↑ „The History of Belgrade“. Belgradenet.com. 2011-yil 7-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 16-noyabr.
  37. ↑ Byzantium in the year 1000,p. 121
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 „How to Conquer Belgrade – History“. Beligrad.com (1934-yil 16-dekabr). 2009-yil 16-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 7-iyul.
  39. ↑ „The History of Belgrade“. Belgradenet.com. 2009-yil 28-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 7-iyul.
  40. ↑ 40,0 40,1 „History (Medieval Serbian Belgrade)“. Beograd.rs. 2014-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 10-iyul.
  41. ↑ "Battle of Maritsa". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/eb/article-9050991/Battle-of-the-Maritsa-River. <!--->
  42. ↑ "Battle of Kosovo". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/eb/article-9046112/Battle-of-Kosovo. <!--->
  43. ↑ Ćorović, Vladimir „V. Despot Đurađ Branković“,. Istorija srpskog naroda (sr). Banja Luka / Belgrade: Project Rastko, 1997. ISBN 86-7119-101-X. 
  44. ↑ „The History of Belgrade“. Belgradenet.com. 2008-yil 30-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 7-iyul.
  45. ↑ Kovach, Tom R. „Ottoman-Hungarian Wars: Siege of Belgrade in 1456“. Military History. 2007-yil 26-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 10-iyul.
  46. ↑ „Hungary: A Brief History“. Mek.oszk.hu. 2018-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 16-noyabr.
  47. ↑ „Турска и аустријска владавина“ (sr). Сайт Белграда. 2017-yil 26-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 21-fevral.
  48. ↑ Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of „Ко су потомци Београђана које је Сулејман Величанствени пре пет векова одвео у Истанбул“. www.rts.rs. 2021-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 4-mart.
  49. ↑ „The Rough Guide to Turkey: Belgrade Forest“. Rough Guides. 2012-yil 9-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 5-may.
  50. ↑ „History (Turkish and Austrian Rule)“. Beograd.rs. 2014-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 10-iyul.
  51. ↑ Aleksov, Bojan (December 2003). "Nationalism In Construction: The Memorial Church of St. Sava on Vračar Hill In Belgrade". Balkanologie VII (47): 52–53. http://balkanologie.revues.org/index494.html?file=1. Qaraldi: 15 September 2010. Belgrad]]
  52. ↑ „Belgrade Fortress: History“. Razgledanje.tripod.com (2004-yil 23-avgust). 2015-yil 10-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 7-iyul.
  53. ↑ Mišković, Nataša. Basare und Boulevards: Belgrad im 19. Jahrhundert., Vienna, 2008 — 16 bet. 
  54. ↑ „History (Liberation of Belgrade)“. Beograd.rs. 2014-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 10-iyul.
  55. ↑ Pavkovic, Aleksandar (19 October 2001). "Nations into States: National Liberations in Former Yugoslavia". National Europe Centre Paper No. 5 (The Australian National University). https://openresearch-repository.anu.edu.au/bitstream/1885/41654/3/pavkovic.pdf. Qaraldi: 13 September 2019. Belgrad]]
  56. ↑ Istorija Beograda, Belgrade, 1995 — 263–264 bet. 
  57. ↑ „History“. City of Kragujevac. 2010-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 15-sentyabr.
  58. ↑ „History (Important Years Through City History)“. Beograd.rs. 2014-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 10-iyul.
  59. ↑ Radović, Srđan. Beogradski odonimi., Belgrade, 2014 — 47–48 bet. 
  60. ↑ Vesković, Ivana. Čukur česma=Čukur fountain. Belgrade: The Cultural Heritage Protection Institute of the City of Belgrade, 2010. ISBN 978-86-81157-45-9. 
  61. ↑ Stanford J. Shaw and Ezel Kural Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Volume 2: Reform, Revolution and Republic—The Rise of Modern Turkey, 1808-1975 (Cambridge University Press, 1977), p. 148.
  62. ↑ Nationalism and Architecture., Farnham, 2012 — 97 bet. 
  63. ↑ „Razglednica 1931“. www.staribeograd.com. 2020-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 8-fevral.
  64. ↑ Hawkesworth, Celia (2000), Voices in the Shadows: Women and Verbal Art in Serbia and Bosnia, Budapest and New York: Central European University Press, 101-bet, ISBN 963-9116-62-9
  65. ↑ „History (The Capital of Serbia and Yugoslavia)“. Beograd.rs. 2014-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 10-iyul.
  66. ↑ Lahmeyer, Jan „The Yugoslav Federation: Historical demographical data of the urban centers“. populstat.info (2003-yil 3-fevral). 2007-yil 11-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 17-may.
  67. ↑ Herbermann, Charles, ed (1913). "Belgrade and Smederevo". Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. 
  68. ↑ Kosanovic, Dejan „Serbian Film and Cinematography (1896–1993)“,. The history of Serbian Culture. Porthill Publishers, 1995. ISBN 1-870732-31-6. 
  69. ↑ Деретић, Јован. Културна историја Срба: предавања (en). Народна књига, 2005 — 312 bet. 
  70. ↑ „Престоница Србије и Југославије“ (sr). Сайт Белграда. 2017-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 21-fevral.
  71. ↑ „Komandanti vojnih jedinica koje su oslobađale Beograd“ (sr). 2016-yil 19-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 7-iyul.
  72. ↑ „Serbia :: Vojvodina“. Balkanology. 2009-yil 12-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 7-iyul.
  73. ↑ ISBN 86-17-09287-4: Kosta Nikolić, Nikola Žutić, Momčilo Pavlović, Zorica Špadijer: Istoriјa za treћi razred gimnaziјe, Belgrade, 2002, p. 144.
  74. ↑ Petrović, Dragan; Arold, R (2001). "Industrija i urbani razvoj Beograda" (PDF). Industrija 21 (1–4): 87–94. 0350-03730101087P. ISSN 0350-0373. http://scindeks.nb.rs/article.aspx?artid=0350-03730101087P&redirect=ft. Qaraldi: 10 July 2007. Belgrad]]
  75. ↑ „Twentieth Century – Innovations in Belgrade“. Serbia-info.com (Government of Serbia website). 2008-yil 18-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 21-iyul.
  76. ↑ „Poslednji Grand Prix u Beogradu“, Auto Magazin (serbcha), 2 September 2011, 11 December 2012da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 12 December 2012
  77. ↑ „DA NIJE BILO 6. APRILA Najlepše srušene zgrade Beograda“ (2015-yil 25-noyabr). 2017-yil 5-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-mart.
  78. ↑ Aslani, Samir. Lovački avioni Drugog svetskog rata. Samir Aslani, 1 June 2004. ISBN 9788690553501. 
  79. ↑ „Part Two the Yugoslav Campaign“,The German campaign in the Balkans (Spring 1941). United States Army Center of Military History, 1986. CMH Pub 104-4. 
  80. ↑ Taking Belgrade by bluff. By: Heaton, Colin D., World War II, 08984204, Jan98, Vol. 12, Issue 5
  81. ↑ "Axis Invasion of Yugoslavia". Holocaust Encyclopedia. United States Holocaust Memorial Museum. https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005456. <!--->
  82. ↑ Barić, Nikica (2011). "Politika Nezavisne Države Hrvatske prema Srbiji". Istorija 20. Veka (Institut za savremenu istoriju) 29 (1): 115–126. doi:10.29362/ist20veka.2011.1.bar.115-126. 
  83. ↑ Rubenstein, Richard L; Roth, John King. Approaches to Auschwitz: The Holocaust and Its Legacy. Westminster John Knox Press, 2003 — 170 bet. ISBN 0-664-22353-2. 
  84. ↑ Morton, J.; Forage, P.; Bianchini, S.; Nation, R.. Reflections on the Balkan Wars: Ten Years After the Break-Up of Yugoslavia. Springer, 2004 — 5 bet. ISBN 978-1-40398-020-5. 
  85. ↑ Zbornik dokumenata vojnoistorijskog instituta: TOM XIV, Knjiga 1 (Wayback Machine saytida 5 October 2011 sanasida arxivlangan), znaci.net; accessed 15 March 2016.
  86. ↑ „Anniversary of the Allied Bomb Attacks Against Belgrade“. Radio-Television of Serbia (2008-yil 17-aprel). 2015-yil 6-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 5-may.
  87. ↑ „Tekstovi (Texts)“. Napredniklub.org. 2011-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 16-noyabr.
  88. ↑ „Rastao je na ruševinama (reprint on 20 October 2017)“ [(Belgrade) rose on the ruins], Politika (serbcha), 20 October 1967
  89. ↑ Norris 2008, s. 134.
  90. ↑ Popov, Nebojša, „Belgrade, June 1968“ (PDF), 1968 Revisited: 40 Years of Protest Movements, Heinrich Böll Foundation: 49, 18 June 2013da asl nusxadan (PDF) arxivlandi
  91. ↑ Trifunović, Vesna (July 2018). "Temporality and discontinuity as aspects of smallpox outbreak in Yugoslavia". Glasnik Etnografskog instituta SANU 65 (1): 127–145. doi:10.2298/GEI1701127T. 
  92. ↑ Bilandžić, Vladimir; Dahlmann, Dittmar; Kosanović, Milan. From Helsinki to Belgrade: The First CSCE Follow-up Meeting and the Crisis of Détente. Vandenhoeck & Ruprecht, 2012 — 163–184 bet. ISBN 9783899719383. 
  93. ↑ Ridley, Jasper. Tito: A Biography. Constable, 1996 — 19 bet. ISBN 0-09-475610-4. 

Adabiyotlar

  • OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil



"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Belgrad&oldid=3790636" dan olindi