Urugvay iqtisodiyoti

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Urugvayning iqtisodiyoti

Montevideo jahon savdo markazi
Valyutasi Urugvay pesosi (UYU, $U)
Kalendar yil
Savdo tashkilotlari
 JST, LAIU, Mercosur, Andean jamiyati (sherik)
Mamlakat guruhi
Statistikalar
Aholi Neutral increase 3,496,016 (2022)[3]
YaIM
  • $71.1 milliard (nominal, 2022)[4]
  • $96.810 milliard (PPP, 2022)[4]
YaIM darajasi
YaIM oʻsishi
  • 1.6% (2018) 0.2% (2019)
  • −5.9% (2020)[5] 5.0 % (2021f)[4]
Jon boshiga YaIM
  • $20,018 (nominal, 2022)[4]
  • $27,233 (PPP, 2022)[4]
Aholi jon boshiga YaIM darajasi
Tarmoqlar boʻyicha YaIM
9.12 % (Fevral 2021)[7]
Qashshoqlik chegarasidan past aholi
 ▲ 11.6 % (2020)[8]
▲ 39.7 oʻrtacha (2018, Jahon banki)[9]
Ishchi kuchi
  • Decrease 1,686,487 (2020)[12]
  • Decrease 54.9 % bandlik darajasi (Fevral 2021)[13]
Ishchi kuchi kasb boʻyicha
Ishsizlik ▲ 11.1 % (Fevral 2021)[13]
Asosiy ishlab chiqarish
 oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash, elektr mashinalari, transport uskunalari, neft mahsulotlari, toʻqimachilik, kimyo mahsulotlari, ichimlik ishlab chiqarish
Decrease 101-oʻrin (oʻrtacha, 2020)[14]
Eksport $11.41 milliard (2017 his.)[6]
Eksport tovarlari
 mol goʻshti, soya, sellyuloza, guruch, bugʻdoy, yogʻoch, sut mahsulotlari, jun
Asosiy eksport hamkorlari
Import $8.607 milliard (2017 his.)[6]
Import tovarlari
 Qayta ishlangan neft, xom neft, yoʻlovchi va boshqa transport vositalari, avtomobil qismlari, uyali telefonlar
Asosiy import hamkorlari
$879 million (2017 his.)[6]
Yalpi
▲ $28.37 milliard (31-dekabr 2017 his.)[6]
Davlat moliyasi
▲ YaIMning 65.7 % i (2017 his.)[6]
−3.5 % (YaIMning) (2017 his.)[6]
Daromadlar 17.66 milliard (2017 his.)[6]
Asosiy maʼlumotlar manbasi: Markaziy razvedka boshqarmasi Jahon faktlar kitobi
Barcha qiymatlar, agar boshqacha koʻrsatilmagan boʻlsa, AQSh dollarida keltirilgan.
Aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulotning tarixiy rivojlanishi

Urugvay iqtisodiyoti eksportga yoʻnaltirilgan qishloq xoʻjaligi sektori va yuqori darajadagi ijtimoiy xarajatlar bilan bir qatorda yaxshi maʼlumotli ishchi kuchiga ega. Mamlakatdagi turizm va bank ishi ham muhim tarmoqlardir; Urugvay xalqaro moliya va turizm uchun mintaqaviy markaz vazifasini bajaradi. Mamlakatda, shuningdek, kasaba uyushmalari va XX asrning boshlarida sakkiz soatlik ish kunini himoyalagan ilgʻor ishchilar huquqlarini himoya qilish vakolatxonasi mavjud.

Urugvay aholisining 90 % qismi urbanizatsiyalashgan hududlardan boʻlsa-da, sanoatning katta qismi va aholining yarmidan koʻpi poytaxt Montevideoda toʻplangan[17].

1996—1998-yillarda har yili oʻrtacha 5 % oʻsganidan soʻng, Urugvay iqtisodiyoti 1999—2002-yillarda katta tanazzulga yuz tutdi, bu asosan uning yirik qoʻshnilari Argentina va Braziliyaning iqtisodiy muammolari taʼsiridan kelib chiqqan. 2001—2002-yillarda Argentina fuqarolari Argentinadagi bank depozitlari muzlatib qoʻyilgandan soʻng, Urugvay banklariga qoʻyilgan dollarlarini koʻp miqdorda yechib olishdi, bu esa Urugvay pesosi kursining pasayishiga olib keldi va 2002-yilda Urugvay bank inqirozini keltirib chiqardi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

XIX asr[tahrir | manbasini tahrirlash]

XIX asrda mamlakat boshqa Lotin Amerikasi mamlakatlariga oʻxshash xususiyatlarga ega edi: kaudilizm, fuqarolar urushlari va doimiy beqarorlik (1830—1903-yillar oraligʻida 40 ta qoʻzgʻolon), xorij kapitalizmini iqtisodiyotning muhim tarmoqlarini nazorat qilishi, savodsiz aholining yuqori foizi (1900-yilda aholining yarmidan koʻpi). Urugvayga kiritilgan xorijiy investitsiyalar tufayli Buyuk Britaniya investorlari yerning 22 % ini va sanoat infratuzilmasining koʻplab asosiy qismlarini, shu jumladan goʻsht va charm sanoatini, suv va gaz infratuzilmasini, trolleybus va 1100 milya temir yoʻl kabi transport tizimlarini nazorat qildilar[17].

Battledan keyingi islohotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

1903-yildan 1907-yilgacha va yana 1911-yildan 1915-yilgacha prezident boʻlgan José Batlle y Ordóñez Urugvayning zamonaviy siyosiy rivojlanishi uchun namunaviy islohotlar olib bordi va 1929-yilda vafot etgunga qadar siyosiy sahnada hukmronlik qildi. Batlle keng koʻlamli siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy islohotlarni amalga oshirdi, masalan, farovonlik dasturi, hukumatning iqtisodiyotning koʻp jabhalarida ishtirok etishi va yangi konstitutsiya shular qatoriga kiradi[18].

Batlle xorijiy kompaniyalarni milliylashtirdi va zamonaviy ijtimoiy taʼminot tizimini yaratdi. 1905-yilda kam daromadli aholidan olinadigan daromad soligʻi bekor qilindi, har bir shaharda oʻrta maktablar tashkil etildi (1906), telefon tarmogʻi milliylashtirildi, ishsizlik nafaqalari joriy qilindi (1914), sakkiz soatlik ish kuni joriy etildi (1915)[18][17]. 1929-yilga kelib, ishlab chiqarishning 84 % i bir nechta sanoat tarmoqlarida: goʻsht, teri va jun ishlab chiqarishda toʻplangan[17]. Qishloqlardan shaharlarga migratsiyani qoʻllab-quvvatlaydigan, shuningdek, janubiy va sharqiy Yevropadan kelgan muhojirlar toʻlqinlarini yanada ragʻbatlantiradigan sanoat siyosati amalga oshirildi[17]. Montevideodagi shahar infratuzilmasiga kiritilgan investitsiyalar va oʻsib borayotgan iqtisodiyot shaharning 1930-yilgi futbol boʻyicha birinchi Jahon chempionatiga mezbonlik qilishiga olib keldi[17].

Batllening ikki prezidentlik muddatlari orasida xizmat qilgan Claudio Williman uning tarafdori boʻlgan va keyingi prezident Baltasar Brum (1919—1923)ga ham uning barcha islohotlarini davom ettirishda yordam bergan. Urugvayda 1900 ga yaqin chaqaloqlar oʻlimi darajasi (IMR) dunyodagi eng past koʻrsatkichlardan biri boʻlib, bu mamlakat aholisining juda sogʻlom ekanligini koʻrsatadi.

XX asr oʻrtalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Urugvay iqtisodiyoti 20-asrning boshlarida (1920—1950-yillar) import oʻrnini bosuvchi sanoatlashtirishga yoʻnaltirilgan hukumat siyosati bilan boshlangan, bunda hukumat milliy ishlab chiqaruvchilarni importga qaramlikni kamaytirishga undagan va himoya qilgan[17]. Umuman olganda, bu davrda ishlab chiqarish 1945-yildan 1954-yilgacha yiliga 8,4 % oʻsish bilan rivojlandi[17].

1956-yilga kelib oʻrta sinf aholining taxminan 40 % ini tashkil etdi, ommaviy axborot vositalari va kino kabi shahar xizmatlari hamda madaniyati gullab-yashnadi[17]. Biroq import oʻrnini bosuvchi sanoatlashtirish siyosati 1950-yillarda barbod boʻla boshladi, chunki u iqtisodiy va ijtimoiy tartibsizliklarga olib keldi[17]. Koʻpgina iqtisodiy tarixlarda 1950—1960-yillar va diktatura davri (1970—1980-yillar) iqtisodiy tanazzul davrlarini, soʻngra neoliberalizm sabab boʻlgan keyingi iqtisodiy tanazzul davrini tasvirlaydi[17].

1990-yillar va 2000-yillarning boshlarida Julio Maria Sanguinetti va Jorge Batlle boshchiligidagi Colorado partiyasining siyosati global neoliberallashuv tendensiyalaridan soʻng, ishlab chiqarish va kichik qishloq xoʻjaligidan monokulyar qishloq xoʻjaligi, moliya va turizm kabi xizmatlarni oshirishga oʻtishga yordam berdi[17]. Biroq, Argentina va Braziliyadagi mintaqaviy iqtisodiy muammolar 1998-yildan 2003-yilgacha tanazzul va ishsizlikni keltirib chiqargani sababli bu siyosatlar susaydi[17].

Zamonaviy tendensiyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Urugvayda kasaba uyushmalari aʼzolari soni 2003-yildan buyon toʻrt baravar koʻpaydi, yaʼni 1,5 million kishidan iborat mehnatga layoqatli aholi uchun 2015-yilda 110 mingdan 400 mingdan ortiq kishiga yetdi. Xalqaro kasaba uyushmalari konfederatsiyasi maʼlumotlariga koʻra, Urugvay „asosiy mehnat huquqlari, xususan, uyushmalar erkinligi, jamoaviy muzokaralar va ish tashlash huquqi“ hurmat qilinishi boʻyicha Amerika qitʼasidagi eng ilgʻor davlatga aylandi.

Valyutasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Urugvay iqtisodiyoti qisman dollarlashgan. 2008-yil avgust oyi holatiga koʻra, deyarli 60 % bank kreditlari AQSh dollaridan foydalanadi[19], lekin koʻpchilik operatsiyalar Urugvay pesosidan foydalangan holda amalga oshirilgan[20]. Bugungi kunda Urugvay pesosi 1, 2, 5, 10 va 50 pesolik tangalarda va 20, 50, 100, 200, 500, 1000 va 2000 pesolik banknotlarda zarb qilinadi.

Sektorlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qishloq xoʻjaligi, toʻqimachilik va charm mahsulotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Urugvayning butun tarixi davomida eng kuchli eksport qiluvchi mahsulotlari mol goʻshti va jun boʻlgan. Mol goʻshti eksportiga kelsak, u 1991-yilda Urugvay Merkosur kelishuviga qoʻshilganidan beri koʻpaydi va mamlakat Yaponiya kabi uzoqroq bozorlar bilan savdo qila boshladi. 2018-yilda 589 ming tonna mol goʻshti yetishtirildi[21]. Jun eksportiga kelsak, u soʻnggi yillarda Yangi Zelandiya kabi bozordagi boshqa raqobatchilar va rivojlangan dunyoda 2008-yilgi tanazzul davridagi talabning oʻzgarishi tufayli unchalik yaxshi daromad keltirmadi.

Mamlakatda yogʻochni qayta ishlash davom etishi bilan bir qatorda oʻrmon xoʻjaligi sohasi soʻnggi yillarda barqaror oʻsishga erishdi. 2018-yilda Urugvayda 1,36 million tonna guruch, 1,33 million tonna soya, 816 ming tonna makkajoʻxori, 637 ming tonna arpa, 440 ming tonna bugʻdoy, 350 ming tonna shakarqamish, 106 ming tonna apelsin, 104 ming tonna uzum, 90 ming tonna kolza, 87 ming tonna kartoshka, 76 ming tonna joʻxori, 71 ming tonna mandarin, 52 ming tonna suli, 48 ming tonna olma, bundan tashqari kamroq hosilli boshqa qishloq xoʻjaligi mahsulotlari yetishtirildi[22].

Liebig Extract goʻsht kompaniyasi 100 yil davomida Fray Bentosdagi juda katta va nufuzli mol goʻshti ekstrakti zavodini boshqargan.

Energiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tacuarembó Departmentdagi shamol tegirmonlari

Urugvaydagi energiya Urugvayda energiya va elektr energiyasini ishlab chiqarish, isteʼmol qilish va import qilishni tavsiflaydi.

Iqlimni yumshatish choralari va energiya transformatsiyasi doirasida Urugvay elektr tarmogʻining 98 % dan ortiq qismini barqaror energiya manbalariga (birinchi navbatda quyosh, shamol va gidroenergiya) aylantirdi[23].

Qazilma yoqilgʻilar asosan transport, sanoat maqsadlarida foydalanish va mahalliy ovqat tayyorlash uchun Urugvayga import qilinadi.

Dasturiy taʼminot[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mamlakatda soʻnggi oʻn yilliklarda dasturiy taʼminot sanoati sezilarli darajada rivojlandi. PedidosYa kabi koʻpgina startaplar juda muvaffaqiyatli boʻldi. Urugvay dasturiy taʼminotni ham eksport qiladi. Urugvayning taniqli dasturiy taʼminot korxonalari: Genexus, Códigos del Sur, Overactive. 

Konchilik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Garchi bu tarmoq mamlakat iqtisodiyotiga salmoqli hissa qoʻshmasa-da, soʻnggi yillarda oltin va sement ishlab chiqarish, shuningdek, granit qazib olishda maʼlum faollik kuzatilmoqda.

Mamlakatdagi Artigas Department ametist va agat kvars qazib olishi bilan mashhur. 2010-yillarda qiymati 9 million AQSH dollariga teng 20 ming tonna foydali qazilmalar qazib olinib, Germaniya, AQSh, Braziliya va Xitoyga eksport qilindi[24].

Plastmassalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

1991- va 1997-yillarda amalga oshirilgan ikkita yirik sarmoya tufayli Urugvayda ishlab chiqarilgan eng muhim eksport mahsuloti plastikdir. Ushbu investitsiyalar Urugvay iqtisodiyotida juda muhim rol oʻynagan plastmassaga asoslangan mahsulotlarning katta qismini eksport qilish uchun yoʻl ochdi.

Telekommunikatsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Statsionar tarmoqqa kiritilgan investitsiyalarning past darajasiga qaramay, Urugvay aholisining kichikligi ularga Janubiy Amerikadagi eng yuqori telekommunikatsiya zichligi darajasiga erishish va magistral liniyalarni 100 % raqamlashtirishga erishish imkonini berdi. Telekommunikatsiya sohasi bir necha yillardan buyon davlat monopoliyasida boʻlgan boʻlsa-da, mamlakatda liberallashtirishni joriy etish va uyali aloqa tarmogʻiga koʻproq firmalarning kirib kelishiga imkon beruvchi qoidalar ishlab chiqilgan.

Sayohat va turizm[tahrir | manbasini tahrirlash]

2013-yilda sayohat va turizm mamlakat yalpi ichki mahsulotining 9,4 % qismini tashkil etdi[25]. Mamlakat sayyohlik sanoati asosan qoʻshni mamlakatlardan tashrif buyuruvchilarni jalb qilish bilan xarakterlanadi. Hozirgi vaqtda Urugvayning asosiy diqqatga sazovor joyi ichki hududlar, ayniqsa Punta del Este atrofida joylashgan[26].

Urugvayning mutaxassisliklari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Urugvay mahsuloti eksportining grafik tasviri (2019)
  • Chorvachilik. Chorvachilik Urugvayda mustaqillikka erishgunga qadar 1603-yilda Buenos-Ayresning ispan gubernatori Ernando Arias de Saavedra tomonidan rivojlantirilgan. 2006-yilda mol goʻshti eksporti Urugvay eksportining 37 % ini tashkil etdi[27].
  • Jun. Urugvayda jun anʼanaviy mahsulot boʻlib, asosan Amerikaga, undan keyin Buyuk Britaniya va Hindistonga eksport qilinadi[28].
  • Sut va sut mahsulotlari. Conaprole sut ishlab chiqaruvchilar milliy kooperativi boʻlib[29], Lotin Amerikasidagi sut mahsulotlarining asosiy eksportchisi (2006-yilda) hisoblanadi. Mamlakatning sut mahsulotlariga bagʻishlangan hududi asosan janubi-gʻarbiy qismida joylashgan.
  • Guruch. Yaxshi navlar mamlakat sharqida, Urugvay-Braziliya chegarasidagi Merin koʻliga yaqin pasttekisliklarda ishlab chiqariladi. Saman milliy kompaniyasi Lotin Amerikasidagi asosiy eksportchi boʻlishga kuchli raqobatchi hisoblanadi[30]. Guruch eksport qilinadigan mamlakatlar qatoriga Braziliya, Eron, Peru, Janubiy Afrika, Chili, Senegal, Argentina, Paragvay, Boliviya, Ekvador, AQSh, Kanada va Xitoy kiradi.
  • Turizm. Janubiy Amerikada reaktiv kurort sifatida qabul qilingan Maldonado va Rochaning janubi-sharqiy qismlarida joylashgan Punta del Este yoki Punta del Diablo kabi bir qancha dengiz qirgʻoqlari kurortlari Urugvayning asosiy diqqatga sazovor joylari hisoblanadi. Xalqaro dengiz sayohatlari Montevideoda har yili oktyabrdan martgacha uyushtiriladi. Shuningdek, Urugvay yil davomida koʻplab xalqaro anjumanlarga mezbonlik qiladi (Savdo boʻyicha dastlabki GATT Urugvay raundi, nomidan koʻrinib turibdiki, Urugvayda boʻlib oʻtgan). Montevideoda janubning umumiy bozori [Mercosur] shtab-kvartirasi (kotibiyati) joylashgan boʻlib, uning toʻliq aʼzolari Urugvay, Argentina, Braziliya, Paragvay va Venesuela, birlashgan aʼzolar Boliviya, Chili, Kolumbiya, Ekvador va Peru hisoblanadi.
  • Dasturiy taʼminot va konsalting. Urugvayning yaxshi maʼlumotli ishchi kuchi va xalqaro miqyosdagidan past ish haqi Urugvayni IT xaritasiga kiritdi. GeneXus nomli diqqatga sazovor mahsulot[31] dastlab Urugvayda ArTech deb nomlangan kompaniya tomonidan yaratilgan. Boshqa muhim ishlab chiquvchilar va konsalting xizmati koʻrsatuvchilar orasida De Larrobla & Asociados[32], Greycon va Quanam hamda Tata Consultancy Servicesning Urugvayda ispan tilida soʻzlashuvchilar uchun shtab-kvartirasi mavjud[33].

"Aholisi bor-yoʻgʻi uch million boʻlgan Urugvay tezda Lotin Amerikasining autsorsing markaziga aylandi. Hindistonning eng yirik texnologik konsalting firmalaridan biri bilan hamkorlikda Montevideodagi muhandislar Mumbaydagi hamkasblari uxlayotgan paytda ham ishlaydilar".
- The New York Times, 2006-yil 22-sentyabr.

  • Bank xizmatlari. Bank ishi anʼanaviy ravishda mamlakatdagi eng kuchli xizmatlar eksporti sektorlaridan biri boʻlib kelgan. Bir vaqtlar Urugvay asosan bank sektori va barqarorligi uchun „Amerika Shveysariyasi“ deb atalgan. Urugvaydagi eng yirik bank Banco República yoki BROU boʻlib, u davlatga tegishli; yana bir muhim davlat banki BHU hisoblanadi. Mamlakatda 20 taga yaqin xususiy banklar, xalqaro banklarning aksariyat filiallari faoliyat yuritadi (Banco Santander, ABN AMRO, Citibank va boshqalar). Ficus Capital, Galvin Sociedad de Bolsa, Europa Sociedad de Bolsa, Dario Cukier, GBU, Hordeñana & Asociados Sociedad de Bolsa va boshqalar kabi koʻplab brokerlik va moliyaviy xizmat koʻrsatish byurolari ham mavjud. Urugvay banklarida qolib ketgan moliyaviy inqirozdan toʻliq qutulgan.
  • Davlat sektori. Urugvayda davlat iqtisodiyotda muhim rol oʻynaydi, Urugvay mintaqadagi kommunal xizmatlar va davlat korxonalarida xususiylashtirish tendensiyasiga qarshilik koʻrsatdi. Bir nechta referendumlar davlatning eng muhim kommunal va energetika kompaniyalarini nazorat qilishini qoʻllab-quvvatladi. Baʼzi kompaniyalar qonun bilan kafolatlangan toʻliq monopoliyaga ega (masalan, statsionar telefoniya, suv), boshqalari xususiy operatorlar (sugʻurta, mobil telefoniya, banklar) bilan erkin raqobatlashadi. Ularning aksariyati mahalliy bozorda ustunlik qiladi. Urugvay jamiyatida ularning roli va kelajagi haqida kuchli munozaralar mavjud. Ulardan baʼzilari Urugvay davlat gʻaznasiga hissa qoʻshgan.
    • Urugvaydagi eng muhim davlat kompaniyalari quyidagilardir: Republica AFAP (pensiya jamgʻarmasi), AFE (temir yoʻllar), ANCAP (energiya), ANCO (pochta), Administracion Nacional de Puertos (portlar), ANTEL (telekommunikatsiyalar: telefoniya, mobil xizmatlar (ANCEL va Data ANTELDATA)), BHU (ipoteka banki), BROU (bank), BSE (sugʻurta), OSE (suv va kanalizatsiya), UTE (elektr energiyasi). Bu kompaniyalar Urugvay Konstitutsiyasida belgilangan „Ente Autonomo“ (Avtonomik shaxs maʼnosi) deb nomlangan yuridik shaxs maqomidan foydalangan holda ommaviy qonun asosida ishlaydi. Hukumat, shuningdek, PLUNA milliy aviatashuvchisi kabi xususiy qonun ostida ishlaydigan boshqa kompaniyalarning bir qismiga va CND Milliy taraqqiyot korporatsiyasiga toʻliq yoki qisman tegishli boʻlgan boshqa kompaniyalarga egalik qiladi.

Savdo shartnomalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hozirda amalda (Erkin savdo kelishuvlari/Iqtisodiy toʻldirish kelishuvlari)
Mercosur (imzolangan va 1991-yil noyabrda kuchga kirgan)
 Boliviya bilan ECA N.º 36 MERCOSUR (1996-yil dekabrda imzolangan va 1997-yil fevralidan kuchga kirgan)
 Meksika bilan FTA (2003-yil noyabrda imzolangan va 2004-yil iyulidan kuchga kirgan)
 Ekvador bilan ECAa N.º 59 (2004-yil oktyabrda imzolangan va 2005-yil aprelidan kuchga kirgan)
 Peru bilan ECA N.º 58 MERCOSUR (2005-yil avgust oyida imzolangan va 2005-yil dekabridan kuchga kirgan)
 Kuba bilan ECA N.º 62 MERCOSUR (2006-yil iyul oyida imzolangan va 2008-yil sentyabridan kuchga kirgan)
 Hindiston bilan MERCOSUR tijorat imtiyozlari shartnomasi (2004-yil yanvar oyida imzolangan va 2009-yil iyunidan kuchga kirgan)
 Isroil bilan FTA MERCOSUR (2007-yil dekabrda imzolangan va 2009-yil dekabrda kuchga kirgan)
 Venesuela bilan qisman kelishuv N.º 63 (2012-yil dekabrda imzolangan va 2013-yil martidan kuchga kirgan)
SACU bilan MERCOSUR tijorat imtiyozlari toʻgʻrisidagi bitim (2011-yil sentabrda imzolangan va 2016-yil aprelda kuchga kirgan)
 Misr bilan FTA MERCOSUR (2015-yil dekabrda imzolangan va 2017-yil sentyabrda kuchga kirgan)
Kolumbiya bayrogʻi Kolumbiya bilan ECA N.º 72 MERCOSUR (2017-yil iyul oyida imzolangan va 2017-yil dekabridan kuchga kirgan)
 Chili bilan FTA (2016-yil oktyabr oyida imzolangan va 2018-yil dekabridan kuchga kirgan)
Shuningdek (kuchga kirmagan)
Falastin bayrogʻi Falastin bilan FTA MERCOSUR (2011-yil dekabrda imzolangan)

Maʼlumotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Quyidagi jadvalda Urugvayning 1980—2021-yillardagi asosiy iqtisodiy koʻrsatkichlari (XVJ xodimlarining 2022—2027-yillardagi hisob-kitoblari bilan) koʻrsatilgan. 10 % dan past inflyatsiya yashil rangda[34]:

Yil YaIM

(millionda AQSh$PPP)

Aholi jon boshiga YaIM

(AQSh$ PPP)

YaIM

(millionda AQSH$nominal)

Aholi jon boshiga YaIM

(AQSh$ nominal)

YaIM oʻsishi

(real)

Inflyatsiya darajasi

(foizda)

Ishsizlik

(foizda)

Davlat qarzi

(YaIMning foizida)

1980 14.8 5,050.0 12.2 4,139.9 6.0 % ▲63.5 % n/a n/a
1981 16.6 5,594.3 13.6 4,589.0 1.9 % ▲34.0 % n/a n/a
1982 Decrease15.9 Decrease5,347.4 Decrease11.1 Decrease3,727.4 Decrease-9.4 % ▲19.0 % n/a n/a
1983 Decrease15.6 Decrease5,198.1 Decrease6.1 Decrease2,033.0 Decrease-5.9 % ▲49.2 % 14.5 % n/a
1984 15.9 5,273.5 Decrease5.8 Decrease1,920.9 Decrease-1.5 % ▲55.3 % ▼14.0 % n/a
1985 16.5 5,422.0 Decrease5.7 Decrease1,865.1 0.3 % ▲72.2 % ▼13.1 % n/a
1986 18.0 5,912.7 7.0 2,302.5 7.5 % ▲76.4 % ▼10.1 % n/a
1987 19.6 6,381.1 8.8 2,864.7 5.9 % ▲63.6 % ▼9.1 % n/a
1988 20.4 6,599.9 9.1 2,946.4 0.5 % ▲62.2 % ▼8.6 % n/a
1989 21.4 6,896.1 9.6 3,088.0 1.1 % ▲80.4 % ▼8.0 % n/a
1990 22.3 7,136.0 11.2 3,573.1 0.3 % ▲112.5 % ▲8.5 % n/a
1991 23.8 7,594.2 13.4 4,281.1 3.5 % ▲102.0 % ▲8.9 % n/a
1992 26.3 8,333.4 15.5 4,890.2 7.9 % ▲68.5 % ▲9.0 % n/a
1993 27.7 8,705.4 18.0 5,659.5 2.7 % ▲54.1 % ▼8.3 % n/a
1994 30.3 9,449.3 21.0 6,530.0 7.3 % ▲44.7 % ▲9.2 % n/a
1995 30.5 Decrease9,448.7 23.2 7,176.4 Decrease-1.4 % ▲42.2 % ▲10.3 % n/a
1996 32.8 10,095.7 24.6 7,580.6 5.6 % ▲28.3 % ▲11.9 % n/a
1997 35.0 10,665.0 26.0 7,925.9 5.0 % ▲19.8 % ▼11.6 % n/a
1998 37.0 11,183.4 27.6 8,329.1 4.5 % ▲10.8 % ▼10.1 % n/a
1999 Decrease36.8 Decrease11,042.6 Decrease26.1 Decrease7,814.5 Decrease-1.9 % 5.7 % ▲11.2 % n/a
2000 36.9 Decrease11,030.1 Decrease24.8 Decrease7,406.0 Decrease-1.9 % 4.8 % ▲13.4 % n/a
2001 Decrease36.3 Decrease10,837.5 Decrease22.7 Decrease6,776.8 Decrease-3.8 % 4.4 % ▲15.2 % n/a
2002 Decrease34.0 Decrease10,170.0 Decrease14.8 Decrease4,425.1 Decrease-7.7 % ▲14.0 % ▲16.8 % n/a
2003 35.0 10,480.1 Decrease13.1 Decrease3,926.7 0.8 % ▲19.4 % ▲17.2 % n/a
2004 37.7 11,289.8 14.9 4,456.8 5.0 % 9.2 % ▼13.3 % n/a
2005 41.8 12,471.6 18.9 5,638.0 7.5 % 4.7 % ▼12.1 % n/a
2006 44.9 13,360.9 21.3 6,347.3 4.1 % 6.4 % ▼10.8 % n/a
2007 49.1 14,616.2 25.5 7,587.9 6.5 % 8.1 % ▼9.4 % n/a
2008 53.6 15,945.2 33.0 9,808.9 7.2 % 7.9 % ▼7.9 % 46.4 %
2009 56.3 16,653.9 34.4 10,181.7 4.2 % 7.1 % ▼7.8 % ▼46.4 %
2010 61.4 18,069.7 43.8 12,899.7 7.8 % 6.7 % ▼7.0 % ▼40.8 %
2011 65.9 19,306.8 52.3 15,331.1 5.2 % 8.1 % ▼6.3 % ▲41.6 %
2012 66.8 19,489.1 55.6 16,213.8 3.5 % 8.1 % ▬6.3 % ▲49.8 %
2013 70.4 20,475.3 62.1 18,049.7 4.6 % 8.6 % ▲6.5 % ▲50.1 %
2014 74.2 21,491.9 Decrease61.9 Decrease17,908.8 3.2 % 8.9 % ▲6.6 % ▲50.8 %
2015 74.9 21,614.5 Decrease57.4 Decrease16,565.8 0.4 % 8.7 % ▲7.5 % ▲57.8 %
2016 76.9 22,092.5 Decrease57.2 Decrease16,448.8 1.7 % 9.6 % ▲7.9 % ▼55.8 %
2017 79.1 22,637.3 64.4 18,431.4 1.6 % 6.2 % ▬7.9 % ▲56.7 %
2018 81.4 23,204.0 Decrease64.3 Decrease18,338.8 0.5 % 7.6 % ▲8.4 % ▲58.3 %
2019 83.1 23,617.2 Decrease61.0 Decrease17,341.4 0.4 % 7.9 % ▲8.9 % ▲61.0 %
2020 Decrease79.0 Decrease22,361.7 Decrease53.7 Decrease15,208.0 Decrease-6.1 % 9.8 % ▲10.4 % ▲68.3 %
2021 85.9 24,233.1 59.3 16,735.3 4.4 % 7.7 % ▼9.4 % ▼65.1 %
2022 96.8 27,232.8 71.2 20,017.6 5.3 % 9.1 % ▼7.9 % ▼61.2 %
2023 103.8 29,109.3 73.0 20,463.9 3.6 % 7.8 % ▬7.9 % ▲62.6 %
2024 108.9 30,425.7 74.8 20,919.5 2.7 % 6.4 % ▬7.9 % ▲63.9 %
2025 113.7 31,668.3 77.6 21,620.1 2.5 % 5.8 % ▬7.9 % ▲64.1 %
2026 118.4 32,882.5 79.6 22,122.0 2.2 % 4.5 % ▬7.9 % ▲64.9 %
2027 123.3 34,153.7 82.0 22,710.1 2.2 % 4.5 % ▬7.9 % ▼64.7 %
  • Sanoat ishlab chiqarishining oʻsish sur’ati: 12,6 % (2006)
  • Elektr energiyasi — ishlab chiqarish: 9,474 GVt/soat (1998)
  • Elektr energiyasi — isteʼmoli: 6,526 GVt soat (1998)
  • Elektr energiyasi eksporti: 2,363 GVt/soat (1998)
  • Elektr energiyasi — import: 78 GVt soat (1998)
  • Qishloq xoʻjaligi mahsulotlari: bugʻdoy, sholi, arpa, makkajoʻxori, joʻxori; chorva mollari; baliq
  • Ayirboshlash kurslari: AQSH dollariga Urugvay pesosi — 24,048 (2006), 24,479 (2005), 28,704 (2004), 28,209 (2003), 21,257 (2002)

Urugvay dunyoda[tahrir | manbasini tahrirlash]

Quyidagi jadvalda Urugvayning dunyoga nisbatan iqtisodiy reytingi keltirilgan:

Indeks Manba Daraja Chop etilgan
Yashash sifati indeksi Mercer[35] 77° (Montevideo) 2018
Inson taraqqiyoti indeksi BMTTD[36] 57° 2019
Demokratiya indeksi Economist Intelligence Unit[37] 13° 2021
Global tinchlik indeksi Vision of Humanity[38] 37° 2018
Farovonlik indeksi Legatum[39] 30° 2018
Korrupsiyani idrok etish indeksi Transparency[40] 23° 2019
Iqtisodiy erkinlik indeksi Heritage[41] 40° 2019
Global raqobatbardoshlik hisoboti World Economic Forum[42] 53° 2018
Yashash qiymati indeksi Expatistan[43] 45° 2019
Qarz reytingi[44] Moodys BAA2 2017
S&P BBB 2017
Fitch BBB- 2018
Rivojlangan davlatni tan olish Jahon banki Yuqori daromad 2018
Birlashgan Millatlar Tashkiloti Juda yuqori HDI 2018
Geosiyosiy daromadlar va yoʻqotishlar indeksi

Energiyaga oʻtishdan keyin (GeGaLo indeksi)

Overland va boshqalar[45] 156 tadan 6-oʻrin 2019

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „World Economic Outlook Database, April 2019“. IMF.org. International Monetary Fund. Qaraldi: 29-sentabr 2019-yil.
  2. ↑ „World Bank Country and Lending Groups“. datahelpdesk.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 29-sentabr 2019-yil.
  3. ↑ „Population, total - Uruguay“. data.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 5-dekabr 2019-yil.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 „World Economic Outlook database: April 2021“. imf.org. International Monetary Fund. Qaraldi: 21-oktabr 2022-yil.
  5. ↑ „Último informe disponible - Cuentas Nacionales Trimestrales“ (ispancha). Banco Central del Uruguay (Central Bank of Uruguay) (24-mart 2021-yil). Qaraldi: 24-mart 2021-yil.
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 „The World Factbook“. CIA.gov. Central Intelligence Agency. Qaraldi: 28-yanvar 2019-yil.
  7. ↑ „Índice de Precios del Consumo (IPC)“. Instituto Nacional de Estadística (3-mart 2021-yil). 2022-yil 16-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-mart 2021-yil.
  8. ↑ „Estimación de la pobreza por el método de ingreso 2020“ (es). ine.gub.uy. Instituto Nacional de Estadística (25-mart 2021-yil). 2022-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-mart 2021-yil.
  9. ↑ „GINI index (World Bank estimate) - Uruguay“. data.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 21-mart 2020-yil.
  10. ↑ „Human Development Index (HDI)“. hdr.undp.org. HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. Qaraldi: 21-oktabr 2022-yil.
  11. ↑ „Inequality-adjusted Human Development Index (IHDI)“. hdr.undp.org. HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. 12-dekabr 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-oktabr 2022-yil.
  12. ↑ „Labor force, total - Uruguay“. data.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 27-aprel 2021-yil.
  13. ↑ 13,0 13,1 „Actividad, Empleo y Desempleo“. ine.gub.uy. Instituto Nacional de Estadística. Qaraldi: 27-aprel 2021-yil.
  14. ↑ „Ease of Doing Business in Uruguay“. Doingbusiness.org. Qaraldi: 23-yanvar 2017-yil.
  15. ↑ „Sovereigns rating list“. Standard & Poor's. Qaraldi: 26-may 2011-yil.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Rogers, Simon; Sedghi, Ami. „How Fitch, Moody's and S&P rate each country's credit rating“. The Guardian (15-aprel 2011-yil). Qaraldi: 28-may 2011-yil.
  17. ↑ 17,00 17,01 17,02 17,03 17,04 17,05 17,06 17,07 17,08 17,09 17,10 17,11 17,12 Renfrew, Daniel „Chapter 2: This is Not a Game“,. Life without lead : contamination, crisis, and hope in Uruguay (inglizcha), Oakland, California, 2019 — 51–82 bet. ISBN 978-0-520-96824-0. OCLC 1102765674. 
  18. ↑ 18,0 18,1 Jermyn, Leslie. Uruguay, 2010. ISBN 9780761444824. 
  19. ↑ Piñón, Marco; Gelos, Gaston. „Uruguay's Monetary Policy Effective Despite Dollarization“. IMF Survey Magazine (28-avgust 2008-yil). Qaraldi: 4-mart 2012-yil.
  20. ↑ Piñón, Marco; Gelos, Gaston; López-Mejía, Alejandro (editors). Macroeconomic Implications of Financial Dollarization: The Case of Uruguay. International Monetary Fund, 2008 — 2 bet. ISBN 978-1-58906-727-1. 
  21. ↑ Uruguay production in 2018, by FAO
  22. ↑ Uruguay production in 2018, by FAO
  23. ↑ „Uruguay - Renewable Energy Equipment“.
  24. ↑ Cernuischi, F.; González, F.; Morales Demarco, M.; Marmisolle, J.; Conti, B.; Bossi, J. (2018). „Breve historia de la exploración y explotación de recursos minerales y energéticos en Uruguay y perspectivas a futuro“ (PDF). Revista de la Sociedad Uruguaya de Geología (ispancha). 21-jild. Sociedad Uruguaya de Geología. Qaraldi: 23 July 2022.
  25. ↑ „Uruguay - Travel & Tourism Total Contribution to GDP - Total Contribution to GDP - % share“. Knoema. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-iyun 2015-yil.
  26. ↑ "Country Reports: Uruguay."
  27. ↑ „A.C.A. - Exportaciones 2006“. 2007-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13-fevral 2007-yil.
  28. ↑ „Secretariado Uruguayo de la Lana“. 2020-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 28-iyul 2020-yil.
  29. ↑ „Conaprole“. 2015-yil 13-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-iyun 2015-yil.
  30. ↑ „SAMAN. Principal exportador de Arroz de América Latina. The leading rice exporter in Latin America.“. 2015-yil 10-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-iyun 2015-yil.
  31. ↑ „Desarrollo de Aplicaciones Empresariales Multiplataforma - GeneXus“. 2015-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-iyun 2015-yil.
  32. ↑ „Bantotal“. 2015-yil 28-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-iyun 2015-yil.
  33. ↑ „inicio - localhost“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-iyun 2015-yil.
  34. ↑ https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2022/October/weo-report?c=298,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,PCPIPCH,LUR,GGXWDG_NGDP,&sy=1980&ey=2027&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1
  35. ↑ „Mercer | Quality of Living Ranking 2018“. www.mercer.com. Qaraldi: 6-fevral 2019-yil.
  36. ↑ „Human Development Data (1990—2018) | Human Development Reports“. hdr.undp.org. Qaraldi: 9-yanvar 2020-yil.
  37. ↑ „Uruguay is the only full democracy in South America, The Economist says“ (inglizcha). MercoPress (10-fevral 2022-yil). Qaraldi: 28-avgust 2022-yil.
  38. ↑ Humanity. „Global Peace Index“ (en-us). Vision of Humanity. Qaraldi: 6-fevral 2019-yil.
  39. ↑ „Legatum Prosperity Index 2018 :: Legatum Prosperity Index 2018“ (inglizcha). www.prosperity.com. Qaraldi: 6-fevral 2019-yil.
  40. ↑ „Research - CPI - Overview“. www.transparency.org. 2020-yil 15-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-fevral 2019-yil.
  41. ↑ „Country Rankings: World & Global Economy Rankings on Economic Freedom“ (inglizcha). www.heritage.org. 2018-yil 5-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-fevral 2019-yil.
  42. ↑ „Reports“. World Economic Forum. Qaraldi: 6-fevral 2019-yil.
  43. ↑ „Cost of Living Index. Updated Aug 2019“ (inglizcha). Expatistan, cost of living comparisons. Qaraldi: 6-fevral 2019-yil.
  44. ↑ „Rating: Calificación de la deuda de Uruguay 2019“ (ispancha). datosmacro.com. Qaraldi: 6-fevral 2019-yil.
  45. ↑ Overland, Indra; Bazilian, Morgan; Ilimbek Uulu, Talgat; Vakulchuk, Roman; Westphal, Kirsten (2019).

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Urugvay_iqtisodiyoti&oldid=4182142" dan olindi