Kontent qismiga oʻtish

Rivojlanayotgan mamlakat

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Koʻk rang: Rivojlangan mamlakatlar yoki shaharlar. Sariq rang: Rivojlanayotgan mamlakatlar. Qizil rang: Eng kam rivojlangan mamlakatlar. Qora rang: Maʼlumot mavjud emas mamlakatlar.
World map
Bu yerda inson taraqqiyoti va indeks toifalari tasvirlangan boʻlib maʼlumotlar 2021-yil va 2022-yillar baʼzasidan. Yashil rang: Juda baland. Sariq rang: Yuqori. Sariq rang: Oʻrta. Qizil rang: Past. Qora rang: Maʼlumot yoʻq.

Rivojlanayotgan davlat – bu boshqa mamlakatlarga nisbatan kamroq rivojlangan saʼnoat baʼzasi va inson taraqqiyoti indeksi (HRI) pastroq boʻlgan suveren davlat[1].

Biroq, bu taʼrif umumiy qabul qilingan emas.

Qaysi davlatlar ushbu toifaga tegishli ekanligi haqida ham aniq kelishuv mavjud emas[2][3].

Past va oʻrta daromadli mamlakat (LMIC) atamasi koʻpincha bir-birining oʻrnida ishlatiladi, lekin faqat mamlakatlar iqtisodiyotiga ishora qiladi. Jahon banki dunyo iqtisodiyotlarini aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan yalpi milliy daromadga qarab toʻrt guruhga ajratadi: yuqori, oʻrtadan yuqori, quyi oʻrta va past daromadli mamlakatlar.

Eng kam rivojlanayotgan davlatlar, dengizga chiqish imkoniyati yoʻq boʻlgan va shu holatda ham rivojlanishga intillayotgan mamlakatlar.

Jadval yuqorisadagi boshqa mamlakatlar odatda yuqori daromadli mamlakatlar yoki rivojlangan mamlakatlar deb ataladi.

Bu atamani qoʻllash boʻyicha bahs-munozaralar mavjud, chunki baʼzilar bu „biz“ va „ular“ tushunchasini eskirgan deb hisoblashadi[4].

2015 yilda Jahon banki „rivojlanayotgan dunyo toifalari“ unchalik ahamiyatli boʻlmaganini eʼlon qildi. Buning oʻrniga, ularning hisobotlarida hududlar va daromad guruhlari uchun maʼlumotlar yigʻindisi taqdim etilishini taʼklif qildi va amalda taqdim etdi

[3][5].

" Global janub " atamasi baʼzilar tomonidan rivojlanayotgan mamlakatlarga muqobil atama sifatida qoʻllanadi.

Rivojlanayotgan mamlakatlar oʻzlarining tarixi yoki geografiyasi tufayli koʻpincha umumiy xususiyatlarga ega.

Masalan, ular odatda quyidagilarga ega: xavfsiz ichimlik suvidan foydalanishning past darajasi, sanitariya va gigiena, energiya qashshoqligi, yuqori darajadagi ifloslanish (masalan, havo ifloslanishi, axlat, suvning ifloslanishi, ochiq defekatsiya), tropik va yuqumli kasalliklarga chalingan odamlarning yuqori koʻrsatkichlari.(beparvo qilingan tropik kasalliklar), koʻproq yoʻl-transport hodisalari va umuman sifatsiz infratuzilmalar hisoblanadi.

Bundan tashqari, koʻpincha yuqori ishsizlik darajasi, keng qashshoqlik, keng tarqalgan ochlik, oʻta qashshoqlik, bolalar mehnati, toʻyib ovqatlanmaslik, boshpanasizlik, giyohvand moddalarni suiisteʼmol qilish, fohishalik, aholining haddan tashqari koʻpayishi, fuqarolik tartibsizliklari, inson kapitalining qochishi, katta norasmiy iqtisodiyot, yuqori jinoyatchilik darajasi (tovlamachilik, taʼlonchilik, oʻgʻirlik, qotillik, qotillik, qurol savdosi, jinsiy savdo, giyohvand moddalar savdosi, odam oʻgʻirlash, zoʻrlash), past taʼlim darajasi, iqtisodiy tengsizlik, maktabni tashlab ketish, oilani rejalashtirish xizmatlaridan etarli darajada foydalana olmaslik, oʻsmirlarning homiladorligi, koʻplab norasmiy aholi punktlari va uy-joy, hukumatning barcha darajalarida korrupsiya va siyosiy beqarorlik.

Rivojlangan mamlakatlardan farqli oʻlaroq, rivojlanayotgan mamlakatlarda qonun ustuvorligi mavjud emas.


Tibbiyotdan foydalanish imkoniyati koʻpincha past[6].

Rivojlanayotgan mamlakatlardagi odamlar odatda rivojlangan mamlakatlardagilarga qaraganda oʻrtacha umr koʻrish davomiyligi pastroq boʻladi, bu ham daromad darajasining pastligi, ham aholi salomatligining yomonlashuvini aks ettiradi[7][8][9].

Yuqumli kasalliklar[10],onalar oʻlimi[11][12],bolalar o'limi[13],va chaqaloqlar oʻlimi[14][15],odatda ushbu mamlakatlarda sezilarli darajada yuqori.

Iqlim oʻzgarishining taʼsiri yuqori daromadli mamlakatlarga qaraganda rivojlanayotgan mamlakatlarga koʻproq taʼsir qilishi kutilmoqda, chunki ularning aksariyatida iqlim zaifligi yuqori yoki iqlimga chidamliligi past[16].

Rivojlanayotgan mamlakatlar koʻpincha rivojlangan mamlakatlarga qaraganda oʻrtacha yoshga ega. Aholining qarishi global hodisadir, ammo rivojlanayotgan mamlakatlarda aholi yoshi sekinroq oʻsdi[17].

Jahon banki tomonidan „yuqori daromadli iqtisodlar“ deb tasniflangan dunyo mamlakatlari koʻrsatilgan xarita (2023).

.

Bozorlar va iqtisodiy oʻsish boʻyicha

[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Mamlakat" oʻrniga „bozor“ atamasini qoʻllash, odatda, umumiy iqtisodiyotdan farqli oʻlaroq, mamlakatlar kapital bozorlarining xususiyatlariga alohida eʼtibor berishni koʻrsatadi.

Boshqa mezonlarga koʻra, baʼzi mamlakatlar rivojlanishning oraliq bosqichida yoki Xalqaro valyuta jamgʻarmasi (XVJ) taʼkidlaganidek,

Sovet Ittifoqi qulaganidan keyin „oʻtish davri“ mamlakatlari: Markaziy va Sharqiy Yevropaning barcha mamlakatlari (shu jumladan, Birlashgan Millatlar Tashkiloti institutlarida hali ham „Sharqiy Yevropa guruhi“ ga tegishli boʻlgan Markaziy Yevropa mamlakatlari: bular Markaziy Osiyodagi sobiq Ittifoq (SSSR) davlatlari (Qozogʻiston, Oʻzbekiston, Qirgʻiziston, Tojikiston va Turkmaniston) shuningdekMoʻgʻuliston.

2009 yilga kelib, XVFning Jahon Iqtisodiy prognozi mamlakatlarni „(1) aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan daromad darajasiga, (2) eksport diversifikatsiyasiga qarab rivojlangan, rivojlanayotgan yoki rivojlanayotgan mamlakatlar deb tasnifladi – shuning uchun jon boshiga yalpi ichki mahsulotga ega boʻlgan neft eksportchilari ilgʻor tasnifga kirmaydi. Chunki uning eksportining 70% atrofida neft va (3) jahon moliya tizimiga integratsiyalashuv darajasi“[22].

  • Rivojlanayotgan kichik orol davlatlari (kichik orol mamlakatlari boʻlgan rivojlanayotgan mamlakatlar guruhi, ular barqaror rivojlanishning oʻxshash muammolarini oʻrtoqlashtirmoqda: kichik, ammo oʻsib borayotgan aholi soni, cheklangan resurslar, uzoqlik, tabiiy ofatlarga moyillik, tashqi taʼsirlarga nisbatan zaiflik, xalqaro savdoga haddan tashqari qaramlik va moʻrt muhitlar).
  • Dengizga chiqish imkoni boʻlmagan rivojlanayotgan mamlakatlar (dengizga chiqa olmaydigan mamlakatlar koʻpincha iqtisodiy va boshqa kamchiliklarga duch kelishadi).
  • Aynan manashu muammolar dengizga chiqish imkoniyati yoʻq boʻlgan lekn rivojlanishni davom ettirayotgan mamlakatlarga bir muncha qiyinchilik tugʻdiradi.
  • Ogʻir qarzga botgan kambagʻal mamlakatlar, XVF va Jahon banki dasturining taʼrifi
  • Oʻtish iqtisodiyoti, markazlashtirilgan rejalashtirilgan iqtisodiyotdan bozorga asoslangan iqtisodiyotga oʻtish
  • Koʻp oʻlchovli klasterlash tizimi: turli mamlakatlar rivojlanish ustuvorliklari va resurslarga va institutsional imkoniyatlarga kirish darajalariga ega ekanligini tushungan holda[23],va rivojlanayotgan mamlakatlar va ularning xususiyatlari haqida batafsilroq tushuncha berish uchun olimlar ularni beshta alohida guruhga ajratdilar. qashshoqlik va tengsizlik darajasi, mahsuldorlik va innovatsiyalar, siyosiy cheklovlar va tashqi oqimlarga qaramlik kabi omillarga asoslanadi[24][25].

Umuman olganda, JST har qanday davlatning oʻzini „rivojlanayotgan“ daʼvosini qabul qiladi.

Soʻnggi 20 yil ichida deyarli barcha iqtisodiy koʻrsatkichlar boʻyicha „rivojlangan“ boʻlgan baʼzi davlatlar hali ham „rivojlanayotgan mamlakatlar“ deb tasniflanishini talab qilmoqdalar, chunki bu ularga JSTda imtiyozli rejimdan foydalanish huquqini beradi, bunday davlatlarga:Bruney, Gonkong, Quvayt,Makao, Qatar, Singapur va Birlashgan Arab Amirliklari bu oʻzini oʻzi eʼlon qilgan maqom uchun tilga olingan va tanqid qilingan[26].


Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Mustamlakachilik
  • Iqtisodiy mo''jiza
  • Xalqaro rivojlanish
  • Yer islohoti
  • Bir kattalarga toʻgʻri keladigan boylik boʻyicha mamlakatlar roʻyxati
  • Rivojlanayotgan mamlakatlardan kelgan mehnat muhojirlari

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Keltirilgan asarlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Quotations related to Developing country at Wikiquote
  1. ↑ O'Sullivan, Arthur. Economics: Principles in Action. Upper Saddle River, New Jersey: Pearson Prentice Hall, 2003 — 471-bet. ISBN 978-0-13-063085-8. 
  2. ↑ „Composition of macro geographical (continental) region“. United Nation s. 2010-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan.
  3. ↑ 3,0 3,1 „Should we continue to use the term "developing world"?“. World Bank blogs (2015-yil 16-noyabr). Qaraldi: 2020-yil 5-mart.
  4. ↑ Rosling, Hans „Chapter 1: The Gap Instinct“, . Factfulness: Ten Reasons We're Wrong About The World – And Why Things Are Better Than You Think. Sceptre, 2018 — 353-bet. ISBN 978-1-250-10781-7. Qaraldi: 2020-yil 5-mart. 
  5. ↑ „The 2016 edition of World Development Indicators is out: three features you won't want to miss“ (en). blogs.worldbank.org. Qaraldi: 2020-yil 5-mart.
  6. ↑ Alhaji, Mohammed M.; Alam, Sartaj (21 March 2019). "Health Policy and System Research in Global South: Bridging the Gap through Citizen Participation". Journal of Postgraduate Medical Institute 33 (1). Archived from the original on 2022-06-28. https://web.archive.org/web/20220628094209/http://ejournalsystem.net/index.php/jpmi/article/view/2474. Qaraldi: 2023-04-08. Rivojlanayotgan mamlakat]]
  7. ↑ Jetter, Michael; Laudage, Sabine; Stadelmann, David (June 2019). "The Intimate Link Between Income Levels and Life Expectancy: Global Evidence from 213 Years*" (en). Social Science Quarterly 100 (4): 1387–1403. doi:10.1111/ssqu.12638. ISSN 0038-4941. https://doi.org/10.1111/ssqu.12638. Qaraldi: 14 April 2022. Rivojlanayotgan mamlakat]]
  8. ↑ Rogers, R. G.; Wofford, S. (April 1989). "Life expectancy in less developed countries: socioeconomic development or public health?". Journal of Biosocial Science 21 (2): 245–252. doi:10.1017/s0021932000017934. ISSN 0021-9320. PMID 2722920. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2722920/. Qaraldi: 14 April 2022. Rivojlanayotgan mamlakat]]
  9. ↑ Freeman, Toby; Gesesew, Hailay Abrha; Bambra, Clare; Giugliani, Elsa Regina Justo; Popay, Jennie; Sanders, David; Macinko, James; Musolino, Connie et al. (10 November 2020). "Why do some countries do better or worse in life expectancy relative to income? An analysis of Brazil, Ethiopia, and the United States of America". International Journal for Equity in Health 19 (1): 202. doi:10.1186/s12939-020-01315-z. ISSN 1475-9276. PMID 33168040. PMC 7654592. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=7654592. 
  10. ↑ Fauci, A. S. (1 March 2001). "Infectious Diseases: Considerations for the 21st Century". Clinical Infectious Diseases 32 (5): 675–685. doi:10.1086/319235. PMID 11229834. https://doi.org/10.1086/319235. Qaraldi: 14 April 2022. Rivojlanayotgan mamlakat]]
  11. ↑ Declercq, Eugene; Zephyrin, Laurie (December 16, 2020) (en). Maternal Mortality in the United States: A Primer. doi:10.26099/ta1q-mw24. https://www.commonwealthfund.org/publications/issue-brief-report/2020/dec/maternal-mortality-united-states-primer. Qaraldi: 14 April 2022. Rivojlanayotgan mamlakat]]
  12. ↑ Girum, Tadele; Wasie, Abebaw (7 November 2017). "Correlates of maternal mortality in developing countries: an ecological study in 82 countries". Maternal Health, Neonatology and Perinatology 3 (1): 19. doi:10.1186/s40748-017-0059-8. ISSN 2054-958X. PMID 29142757. PMC 5674830. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5674830. 
  13. ↑ Mohsin. „Latest child mortality estimates reveal world remains off track to meeting Sustainable Development Goals“ (en). World Bank (2021-yil 20-dekabr). Qaraldi: 2022-yil 14-aprel.
  14. ↑ „In poor countries birth spacing affects infant mortality“ (en). Max-Planck-Gesellschaft (2019-yil 5-iyul). Qaraldi: 2022-yil 14-aprel.
  15. ↑ Molitoris, Joseph; Barclay, Kieron; Kolk, Martin (3 July 2019). "When and Where Birth Spacing Matters for Child Survival: An International Comparison Using the DHS". Demography 56 (4): 1349–1370. doi:10.1007/s13524-019-00798-y. ISSN 0070-3370. PMID 31270780. PMC 6667399. https://doi.org/10.1007/s13524-019-00798-y. Qaraldi: 14 April 2022. Rivojlanayotgan mamlakat]]
  16. ↑ "Global mismatch between greenhouse gas emissions and the burden of climate change" (En). Scientific Reports 6 (1): 20281. February 2016. doi:10.1038/srep20281. PMID 26848052. PMC 4742864. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4742864. 
  17. ↑ "World population ageing 2013". Statistical Papers - United Nations (Ser. A), Population and Vital Statistics Report. 2014-05-27. doi:10.18356/30d0966c-en. ISBN 9789210566513. ISSN 2412-138X. http://dx.doi.org/10.18356/30d0966c-en. 
  18. ↑ Bożyk, Paweł „Newly Industrialized Countries“, . Globalization and the Transformation of Foreign Economic Policy. Ashgate Publishing, Ltd, 2006. ISBN 978-0-7546-4638-9. 
  19. ↑ Guillén, Mauro F. „Multinationals, Ideology, and Organized Labor“, . The Limits of Convergence. Princeton University Press, 2003. ISBN 978-0-691-11633-4. 
  20. ↑ Waugh, David „Manufacturing industries (chapter 19), World development (chapter 22)“, . Geography, An Integrated Approach, 3rd, Nelson Thornes Ltd., 2000 — 563, 576–579, 633, and 640-bet. ISBN 978-0-17-444706-1. 
  21. ↑ Mankiw, N. Gregory. Principles of Economics, 4th, 2007. ISBN 978-0-324-22472-6. 
  22. ↑ „Q. How does the WEO categorize advanced versus emerging and developing economies?“. International Monetary Fund. Qaraldi: 2009-yil 20-iyul.
  23. ↑ Koch, Svea (2015-06-01). "From Poverty Reduction to Mutual Interests? The Debate on Differentiation in EU Development Policy". Development Policy Review 33 (4): 479–502. doi:10.1111/dpr.12119. ISSN 1467-7679. 
  24. ↑ Vázquez, Sergio Tezanos; Sumner, Andy (December 2013). "Revisiting the Meaning of Development: A Multidimensional Taxonomy of Developing Countries". The Journal of Development Studies 49 (12): 1728–1745. doi:10.1080/00220388.2013.822071. 
  25. ↑ Taeihagh, Araz (2017). "Crowdsourcing, Sharing Economies and Development". Journal of Developing Societies 33 (2): 191–222. doi:10.1177/0169796x17710072. 
  26. ↑ „Memorandum on Reforming Developing-Country Status in the World Trade Organization.“. whitehouse.gov (2019-yil 26-iyul). 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Rivojlanayotgan_mamlakat&oldid=5262123" dan olindi