Pantera panjasi operatsiyasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Pantera panjasi operatsiyasi
Afgʻonistondagi urush (2001—2021)ning bir qismi

Sanalar 2009-yil 19-iyun — 20-avgust
Urush yeri Helmand viloyati, Afgʻoniston
Natija Koalitsiya gʻalabasi
Raqiblar
Birlashgan Qirollik Buyuk Britaniya
Daniya Daniya
Estoniya Estoniya
Afgʻoniston Afgʻoniston
Qoʻshma Shtatlar AQSh 		Afgʻoniston Tolibon
Qoʻmondonlar
Birlashgan Qirollik Brigadir Tim Radford
Daniya Polkovnik Frank Lissner 		?
Kuchlar
Birlashgan Qirollik 3,000
Daniya 700
Afgʻoniston 650
Estoniya 140 		500 nafar isyonchilar
(Britaniya taxmini)[1]
Yoʻqotishlar
Birlashgan Qirollik 10 qurbon[2]
Afgʻoniston 12 nafar qurbon[3][4][5][6]
Afgʻoniston 4 PMC qurbonlar[3] 		200+ qurbon (Britaniya maʼlumoti)[7]

"Panchay Palang „ yoki “Pantera panjasi" operatsiyasi Afgʻoniston janubidagi Hilmand viloyatida Afgʻonistondagi urush davrida Britaniya boshchiligidagi harbiy operatsiya edi. Bu hududda doimiy xalqaro xavfsizlik kuchlarini (ISAF) joylashtirish uchun turli kanal va daryo oʻtish joylarida xavfsizlikni taʼminlashni maqsad qilgan edi[8]. Operatsiya qoʻmondoni 2009-yil 27-iyulda birinchi bosqich muvaffaqiyatli yakunlanganini eʼlon qildi[9].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Britaniya kuchlari Hilmandda[tahrir | manbasini tahrirlash]

Afgʻonistonda Tolibon qoʻzgʻoloni boshlanganidan koʻp oʻtmay Hilmand viloyatining katta hududlari Tolibon nazoratiga oʻtdi. BBC News xorijiy muxbiri Ian Pannelning soʻzlariga koʻra, Afgʻonistonning barcha viloyatlari ichida Hilmand koalitsiya kuchlari uchun “eng ogʻir” boʻlgan va u yerda Tolibonning eng koʻp tarafdorlari mavjud deb hisoblangan[10].

Britaniya kuchlari 2006-yilda Hilmandga joylashtirildi va 2006-yilning 1-mayida AQSh kuchlaridan rasman provinsiya xavfsizligi uchun javobgarlikni oʻz zimmasiga oldi[11]. “Tolibon qoʻzgʻolonlarining markazi” deb taʼriflangan Hilmandda[12] ular shiddatli janglarga va Tolibon jangarilarining muntazam hujumlariga duch kelishdi[13].

Pannelning soʻzlariga koʻra, “soʻnggi maʼlumotlar” 2009-yil iyul oyi holatiga koʻra Hilmand viloyatida har kuni 10 dan ortiq hujumlar sodir etilganini va 2001-yildan beri “Panter panjasi”dan oldin Afgʻonistonda halok boʻlgan Britaniya qoʻshinlarining 170 ga yaqin aʼzosining aksariyati Tolibon tomonidan sodir etilgan hujumlar natijasi edi[10].

Hududni egallash va ushlab turish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pantera panjasidan oldin Britaniya va Afgʻoniston hukumat kuchlari tomonidan Hilmand viloyatida „hududni egallash va ushlab turish“ maqsadida amalga oshirilgan yana bir qancha operatsiyalar oʻtkazildi[8].

27-aprelda boshlangan „Zafar“ operatsiyasi bir hafta davom etdi. UndaAfgʻoniston Milliy Armiyasi (ANA) va Afgʻoniston Milliy Politsiyasining 200 dan ortiq askarlari[8] ishtirok etdi. Ular mos ravishda Mercian polki va The Royal Gurkha oʻqchilari tomonidan qoʻllab-quvvatlandi[14]. Amaliyot Gilmand markazidagi Basharon atrofida joylashgan bir necha qishloqlarni Tolibondan tozalashga muvaffaq boʻldi. Mudofaa vazirligi (MoD) ma’lumotlariga koʻra, atigi “bir nechta” ANA va Britaniya qurbonlari evaziga “koʻplab toliblar” yoʻq qilindi[14].

19-may kuni boshlangan va toʻrt kun davom etgan “Zafar 2” operatsiyasida Britaniya qoʻshinlari viloyat markazi Lashkargohga olib boradigan asosiy yoʻnalishda afgʻon kuchlari boshqaradigan nazorat-oʻtkazish punkti qurilishi mumkin boʻlgan hudud xavfsizligini ta’minlash maqsadida joylashtirildi[8]. 29-may kuni qirollik fuzilyer polki askarlari Muso qal'a janubidagi Yatimchoy qishlogʻi yaqinida Tolibon jangarilari bilan toʻqnashib, ularni quvib chiqarishdi[8].

Hilmand ishchi guruhi matbuot kotibi podpolkovnik Nik Richardson Hilmandga qoʻshimcha Amerika kuchlarining kelishi viloyatdagi xalqaro xavfsizlik kuchlari (ISAF) qoʻshinlarining operativ qobiliyatini oshirganligi va Pantera panjasi uchun yoʻl ochishga yordam berganini taʼkidladi[8].

Operatsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havo hujumi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pantera panjasi 2009-yil 19-iyunda yarim tundaa boshlanib, u 2009-yilgi Afgʻonistondagi prezidentlik saylovlari oldidan turli kanal va daryo oʻtish joylarini nazorat qilish va podpolkovnik Richardson „Tolibonning asosiy tayanchlaridan biri“ deb taʼriflagan hududda ISAFning doimiy mavjudligini[8] taʼminlashdan iborat edi[15].

Mazkur operatsiyadagi havo hujumini Mudofaa vazirligi „zamonaviy davrdagi eng yirik havo amaliyotlaridan biri“ deb taʼriflagan. BBC News xabariga koʻra, Shotlandiya qirollik polkining 3-batalyonidagi „Qora soat“ dan 350 dan ortiq askar (3 ta SCOTS), (2 ta oʻqchi) oʻn ikkita Chinook vertolyotlari yordamida Hilmand viloyatining provinsiya markazi Lashkargah shimolidagi Babaji shahriga tushirilgan[8][15]. Oʻn uchta boshqa samolyotlar, jumladan Apache va UH-60 Black Hawk vertolyotlari, Harrierlar, uchuvchisiz uchish apparatlari va AC-130H Spectre qurolli samolyotlari[8] ishtirok etgan operatsiya Britaniya va Amerika havo kuchlarini qamrab oldi va kuchli qoʻllab-quvvatlandi. Qora soat va Qirollik muhandislaridan 150 nafar quruqlik kuchlari ham ishtirok etishdi[15].

Hududdagi Tolibon jangarilari Britaniya kuchlariga qarshi koʻplab hujumlar uyushtirdi. Hujumlarning barchasi qaytarildi va 3 ta SCOTlar 23-iyunga qadar uchta asosiy oʻtish joyi - Lui Mandey Vadi, Nahr e-Burgha kanali va Shamalan kanali ustidan nazoratni taʼminladi[8]. Tolibon kuchlarining harakatini cheklash uchun Britaniya qoʻshinlari 3 SCOTlar tomonidan nazorat qilinadigan bir nechta nazorat-oʻtkazish punktlarini ham tashkil etdilar, ammo oxir-oqibat ularning barchasiAfgʻoniston milliy politsiyasiga topshirildi[8][15].

Natija[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qora soatlar qoʻmondoni podpolkovnik Stiven Kartraytning soʻzlariga koʻra, 3 SCOTS qarshilikka duch kelganiga qaramay, operatsiya hududida “mustahkam tayanch” oʻrnatgan[8]. Podpolkovnik Richardsonning xabar berishicha, Britaniya kuchlari bir qator axborot vositalari tomonidan “Babaji jangi” deb nomlangan operatsiya[8] davomida bir necha isyonchilarni yoʻq qilgan[16][17].

23-iyun kuni Moliya vazirligining xabar berishicha, Pantera panjasiga jalb qilingan Britaniya qoʻshinlari bir kun oldin 1,3 tonna koʻknori urugʻini, shuningdek, ular zararsizlantirgan qoʻlbola portlovchi qurilmalarni[15] va piyodalarga qarshi minalarni topdilar[8]. Kobuldagi Birlashgan Millatlar Tashkilotining Oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi tashkiloti tomonidan olingan urugʻlar namunasi loviya va moshniki ekanligi maʼlum boʻldi[18].

Isyonchilarning taʼminot liniyasi uzilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uels gvardiyasi 2009-yil 27-iyun kuni “Pantera panjasi” operatsiyasi doirasida Tolibonga qarshi kurash olib bormoqda.

25-iyun kuni Uels gvardiyasi 4-chi oʻqchi guruhlari bilan 1-bataloni Shamalan kanalidan yuqoriga koʻtarilib, yana 14 ta oʻtish joyini nazorat qildi. Bu esa isyonchilarning taʼminot yoʻlini kesib qoʻydi va shu tariqa Babaji hududiga Tolibon jangarilarining koʻproq kirib kelishiga yoʻl qoʻyilmadi[19][20].

Uchinchi toʻlqin[tahrir | manbasini tahrirlash]

Moviy rangda Britaniya operatsiyasi yo'nalishi ko'rsatilgan

Pantera panjasining uchinchi bosqichida, Daniya jangovar guruhi askarlari tomonidan qoʻllab-quvvatlangan Light Dragoonlar va 2-batalyon, Mercian polkidan (Worcesters and Foresters) 700 dan ortiq britaniyalik askarlar[21][22] tomonidan qoʻllab-quvvatlangan holda Lashkargah shimolidagi Tolibon nazoratida boʻlgan hududlarga qarshi quruqlikdan hujum boshladilar[23][24]. Hujum 2-iyul kuni Amerika kuchlari tomonidan Hilmand daryosi vodiysidagi Tolibon istehkomlariga qarshi boshlangan “Xanjar” yoki “Qilich zarbasi” operatsiyasiga toʻgʻri keldi.

Bi-bi-si xabar berishicha, Britaniya qoʻshinlari 3-iyulga qadar „ayrim muhim shaharlarni egallab olgan“, ammo hujumning rivojlanishiga taʼminot yetarli emasligi toʻsqinlik qilgan[23]. 4-iyulga kelib, Britaniya kuchlari “biroz qarshilikka” duch keldi.[25] Janubdagi Amerika va afgʻon qoʻshinlaridan farqli oʻlaroq, Xanjar operatsiyasida Tolibonga qarshi “qattiq” janglar olib borildi[26]. 5-iyul holatiga koʻra, Buyuk Britaniya, Daniya, Estoniya va Afgʻoniston hukumat kuchlarining 3000 ga yaqin ishchi guruhidagi Hilmand kuchlari Pantera panjasiga jalb qilingan. Britaniya MV esa Tolibon jangarilari bilan yaqin masofada jang qilganini xabar qilgan[24].

5-iyul kuni Danish Daily Politiken gazetasining xabar berishicha, operatsiyaga Daniya maxsus kuchlari Jægerkorpset boʻlinmasidan 55-65-korpusning deyarli yarmi jalb qilingan. Bundan koʻzlangan asosiy maqsad Daniya armiyasining muntazam askarlariga hududdagi yirik sugʻorish kanalidagi 13 ta koʻprikni himoya qilishda yordam berishdan iborat edi. Bu Daniya maxsus kuchlarining xorijda maʼlum boʻlgan eng yirik joylashuvlaridan biri va 2002-yildan beri eng kattasi edi[27].

Ikkinchi bosqich[tahrir | manbasini tahrirlash]

2009-yil 27-iyulda operatsiyaning birinchi bosqichi muvaffaqiyatli oʻtganini e’lon qilgandan soʻng, Buyuk Britaniya kuchlari ikkinchi bosqichni boshladilar. Bunda asosiy e’tibor oʻtgan haftalarda Tolibondan tortib olingan hududni ushlab turishga qaratilgan edi.

Qurbonlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • 19-iyun: Operatsiyaning birinchi kunida bir britaniyalik askar, 1-batalyon Uels gvardiyasining mayori Lashkargah yaqinidagi portlashda halok boʻldi.
  • 23-iyun: Helmand ishchi guruhidan podpolkovnik Richardsonning xabar berishicha, Britaniya kuchlari Babaji yaqinidagi amaliyotlar chogʻida bir nechta Tolibon jangarilarini yoʻq qilgan[8].
  • 1-iyul: Daniya hujumi qarshilik kuchlari va snayperlar yordami bilan toʻxtatildi. Kechasi lager sifatida foydalanish uchun maydonni tozalash paytida, bir Daniya askari bosib olib, IEDning bosim minasini ishga tushirishi natijasida ogʻir yaralangan.
  • 1-iyul: Ikki britaniyalik askarlar 1-Uels gvardiyasi batalyonining qoʻmondoni podpolkovnik Rupert Torneloe va 2-qirollik tank polkining generali Joshua Hammond Shamalan kanali yaqinidagi portlash oqibatida halok boʻldi va olti nafari yaralandi[28][29]. Podpolkovnik Torneloe Folklend urushida halok boʻlgan podpolkovnik H. Jonsdan keyin Afgʻonistonda halok boʻlgan Britaniya armiyasining eng yuqori martabali zobiti edi[23][29].
  • 4-iyul: Yana ikkita britaniyalik askarlar, biri Mercian polkining 2-batalyonidan, ikkinchisi esa Light Dragoonsdan, Gereshk yaqinida raketa granatadan halok boʻldi[30].
  • 5-iyul: Uels gvardiyasi 1-batalyonining aʼzosi Lashkargah yaqinidagi portlashda halok boʻldi[31].
  • 7-iyul: Light Dragoons aʼzosi Gereshk yaqinidagi portlashda halok boʻldi[32].
  • 9-10-iyul: Mudofaa vazirligi 24 soat ichida sakkiz nafar britaniyalik askar halok boʻlganini eʼlon qildi va bu 2001-yildan beri Afgʻonistondagi Britaniya kuchlari xodimlarining umumiy oʻlimini 184 nafarga yetkazdi. Yana 30 nafar askar yaralangan. Ushbu askarlardan uchtasi Pantera panjasi operatsiyasini qoʻllab-quvvatlash paytida halok boʻlgan[33][34].
  • 16-iyul: 2-batalyon aʼzosi Gereshk yaqinidagi portlashda halok boʻldi.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Eslatmalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • ^a According to the Ministry of Defence, the soldiers from the Black Watch were dropped into Babaji „just before midnight on Friday 19 June 2009“.[8] According to BBC News, the soldiers were dropped „just after midnight local time on Friday“[15].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „UK soldiers killed in Afghanistan“. BBC (27-iyul 2009-yil). Qaraldi: 9-sentabr 2009-yil.
  2. ↑ Smith, Sean; Keme Nzerem; Giovanni Ulleri. „On the frontline with British troops in Afghanistan“. The Guardian (18-avgust 2009-yil). Qaraldi: 1-oktabr 2009-yil.(09:38)
  3. ↑ 3,0 3,1 „FACTBOX: Security developments in Afghanistan, July 30“. Reuters (30-iyul 2009-yil).
  4. ↑ „FACTBOX-Security developments in Afghanistan, Aug 2“. Reuters (2-avgust 2009-yil).
  5. ↑ „Private Jason George Williams killed in Afghanistan“.
  6. ↑ http://www.dawn.com/wps/wcm/connect/dawn-content-library/dawn/news/world/11-suicide-attack-kills-one-afghan-soldier-in-the-south--il--04 [sayt ishlamaydi]
  7. ↑ Harding, Thomas (2009), Operation Panther's Claw: how British troops are hunting the Taliban to the end, 19 July, The Daily Telegraph. Retrieved 20 July 2009
  8. ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 8,12 8,13 8,14 8,15 „3 SCOTS launch massive air assault“. Ministry of Defence (23-iyun 2009-yil). 7-may 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-iyul 2009-yil..
  9. ↑ „Afghanistan offensive 'a success'“. BBC News (27-iyul 2009-yil). Qaraldi: 20-may 2010-yil.
  10. ↑ 10,0 10,1 Pannell, Ian. „'High-stakes battle' for Helmand“. BBC News (4-iyul 2009-yil). Qaraldi: 5-iyul 2009-yil.Pannell, Ian (4 July 2009).
  11. ↑ „UK troops take over Afghan duties“. BBC News (1-may 2006-yil). Qaraldi: 5-iyul 2009-yil.
  12. ↑ „Troops die as UK holds back Afghan reinforcements“. The Sunday Times (10-sentabr 2006-yil). Qaraldi: 5-iyul 2009-yil.
  13. ↑ Leithead, Alastair. „Can change in Afghan tactics bring peace?“. BBC News (17-oktabr 2006-yil). Qaraldi: 5-iyul 2009-yil.
  14. ↑ 14,0 14,1 „2 MERCIAN step up the fight against the Taliban“. Ministry of Defence (11-iyun 2009-yil). 13-may 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-iyul 2009-yil.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 „UK forces in major Afghan assault“. BBC News (23-iyun 2009-yil). Qaraldi: 3-iyul 2009-yil."UK forces in major Afghan assault".
  16. ↑ Boone, Jon. „Battle of Babaji: A fight for hearts and minds in Afghanistan, but none are to be found“. The Guardian (24-iyun 2009-yil). Qaraldi: 4-iyul 2009-yil.
  17. ↑ „Babaji hailed as a triumph but the real test is yet to come“. The Scotsman (24-iyun 2009-yil). Qaraldi: 4-iyul 2009-yil.
  18. ↑ Boone, Jon. „Opium crop haul just a hill of beans, admits MoD“. The Guardian (30-iyun 2009-yil). Qaraldi: 3-iyul 2009-yil.
  19. ↑ „Mapping Operation Panther's Claw“. BBC News (28-iyul 2009-yil). Qaraldi: 20-may 2010-yil.
  20. ↑ „Front line bloggers - Afghanistan: Operation Panther's Claw: Lt Col Doug Chalmers, CO 1st Battalion of the Welsh Guards“ (28-iyul 2009-yil).
  21. ↑ Simpson, Aislinn. „Two British soldiers killed in Afghanistan explosion“. The Daily Telegraph (2-iyul 2009-yil). 5-iyul 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-iyul 2009-yil.
  22. ↑ „Nearly the entire Danish force engaged in operation“. Army Operational Command (4-iyul 2009-yil). Qaraldi: 5-iyul 2009-yil.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 „UK forces launch Taliban assault“. BBC News (3-iyul 2009-yil). Qaraldi: 3-iyul 2009-yil."UK forces launch Taliban assault".
  24. ↑ 24,0 24,1 Smith, Michael; Baxter, Sarah; Starkey, Jerome. „New British and US strategy to break Taliban“. The Sunday Times (5-iyul 2009-yil). Qaraldi: 5-iyul 2009-yil.Smith, Michael; Baxter, Sarah; Starkey, Jerome (5 July 2009).
  25. ↑ „UK forces 'encounter few Taliban'“. BBC News (4-iyul 2009-yil). Qaraldi: 5-iyul 2009-yil.
  26. ↑ „US sees 'fierce' Afghan fighting“. BBC News (3-iyul 2009-yil). Qaraldi: 5-iyul 2009-yil.
  27. ↑ „Jægersoldater i stor afghansk offensiv“. Politiken (5-iyul 2009-yil). Qaraldi: 5-iyul 2009-yil.
  28. ↑ „Lieutenant Colonel Rupert Thorneloe and Trooper Joshua Hammond killed in Afghanistan“. Ministry of Defence (2-iyul 2009-yil). Qaraldi: 3-iyul 2009-yil.
  29. ↑ 29,0 29,1 „Tribute to 'outstanding' soldiers“. BBC News (3-iyul 2009-yil). Qaraldi: 3-iyul 2009-yil.
  30. ↑ „Two UK soldiers die in Helmand“. BBC News (5-iyul 2009-yil). Qaraldi: 5-iyul 2009-yil.
  31. ↑ „UK soldier killed in Afghan blast“. BBC News (5-iyul 2009-yil). Qaraldi: 5-iyul 2009-yil.
  32. ↑ „Afghan toll up as UK soldier dies“. BBC News (8-iyul 2009-yil). Qaraldi: 8-iyul 2009-yil.
  33. ↑ „Eight British troops killed in Afghanistan“. Reuters (10-iyul 2009-yil). Qaraldi: 10-iyul 2009-yil.
  34. ↑ „UK hospital in Afghanistan copes with bloodiest day“. Reuters (12-iyul 2009-yil). 2009-yil 19-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-sentyabr.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Pantera_panjasi_operatsiyasi&oldid=4024732" dan olindi