2001-yilgi Hirot qoʻzgʻoloni

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
2001-yilgi Hirot qoʻzgʻoloni
Afg'oniston urushining bir qismi 2001-2021-yillar

Sanalar 2001-yil 12-noyabr
Urush yeri Hirot, Afg'oniston
Natija Uyushma g'alabasi
Raqiblar
Afgʻoniston Afgʻoniston islom amirligi (1996-2001)
Al Qoida 		Afgʻoniston Shimoliy Alyans
Qoʻshma Shtatlar AQSH
Eron Eron
Hazara militsiyasi
Qoʻmondonlar
nomaʼlum Afgʻoniston Ismail Khan
Qoʻshma Shtatlar Tommy Franks
Eron Mohammad Salimi
Eron Yahya Rahim Safavi
Eron Qosim Sulaymoniy
Mohammad Mohaqiq
Kuchlar
nomaʼlum Shimoliy Alyans: 5, 000

Hirotdagi 2001-yilgi qoʻzgʻolon — Amerika Qoʻshma Shtatlarining Afgʻonistondagi urushi doirasida Afgʻonistonning Hirot shahridagi muvofiqlashtirilgan qoʻzgʻoloni. Shahar 12-noyabr kuni Shimoliy Alyans kuchlari, shuningdek, AQSh, Buyuk Britaniya[1] va Eron Islom Respublikasi maxsus kuchlari tomonidan bosib olingan[2][3].

Jangchilar[tahrir | manbasini tahrirlash]

AQSh maxsus operatsiyalari guruhlari CENTCOM generali Tommi Franks qoʻmondonligi ostidagi AQSh armiyasi Reynjers va Delta kuchlaridan iborat edi. Eron kuchlari IRQ qoʻmondoni general-mayor Yahyo Rahim Safaviy va Eron Quds kuchlari qoʻmondoni general-mayor [[Qosim Sulaymoniy]] qoʻmondonligi ostidagi Quds kuchlari agentlaridan iborat edi[3]. Shimoliy ittifoq fraksiyasi Sovet qoʻshinlarining Afgʻonistonga bostirib kirishida qoʻmondon boʻlgan va 1995-yilda Tolibon hokimiyatga kelishidan oldin Hirotning sobiq gubernatori boʻlgan Ismoil Xon qoʻmondonligi ostidagi 5000 dan ortiq militsiyadan iborat edi.

Buyuk Britaniya maxsus kuchlari milliy xavfsizlik nuqtai nazaridan anonimligicha qoldi va ularning rasmiy qoʻmondonlik tuzilmasini oshkor qilmadi[4].

Reja[tahrir | manbasini tahrirlash]

General Franks va general Safaviy tomonidan uyushtirilgan reja Eron maxsus kuchlari shaharga ehtiyotkorlik bilan kirib, Tolibonga qarshi qoʻzgʻolon koʻtarishdan iborat edi. Bu toʻsatdan sodir boʻlgan voqea Ismoil Xonning Shimoliy Ittifoq militsiyasi aʼzolaridan iborat guruhining shaharga kirishiga toʻgʻri keldi. Ayni paytda AQSh maxsus kuchlari va Markaziy razvedka boshqarmasi xodimlaridan iborat guruh Eron harbiy razvedkasi bilan birgalikda Tehrondagi operatsiyani nazorat qiladi[5].

Operatsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jangovar harakatlar 2001-yil 7-oktabrda boshlangan. Oyning oxirlarida AQSh havo hujumlari Hirot va uning atrofidagi nishonlarga, jumladan, tanklar, aloqa vositalari va tunnel majmualariga zarba berdi[6]. Bunga Rossiyada ishlab chiqarilgan qiruvchi samolyotlar orqali yo‘q qilingan Hirot aeroporti ham kiradi. 

2001-yil 11-noyabrda AQSh maxsus kuchlarining Alpha 554 („Tiger 08“) operativ otryadi Hirot yaqinida vertolyot bilan kiritildi[7]. Rejalashtirilganidek, Eron komandorlari 12-noyabrda qoʻzgʻolonni boshlash uchun Hirotga yashirincha kirishdi, bu esa Ismoilxon daʼvo qilgan narsaga, yaʼni Tolibon rahbarlariga qarshi mahalliy qoʻzgʻolonga muvaffaqiyatli yoʻl berdi. Keyin Shimoliy ittifoq, shia hazora guruhlari va AQSh maxsus kuchlarining kichik guruhi shaharga kirishdi[5]. Hirotliklar ham qoʻzgʻolonda xalq orasida yashiringan tayoq, pichoq va qurollar bilan qatnashgan. Tolibon Eron chegarasi bo‘ylab tog‘larga qarab qochib ketayotganda shahar qoʻlga olindi va bir nechta tashlandiq tanklarni qoldirdi. Mahbuslar, jumladan chechen va arab ko‘ngillilari nomaʼlum joylarga olib ketilgan[8].

Oqibat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qoʻzgʻolon aholining bayramona otishmalari bilan kutib olindi. Eron ommaviy axborot vositalari hatto bayram keng miqyosda oʻtkazilayotgani, jumladan, „tom tepalarida raqsga tushish“ va avtomobil signallarini chalish kabilar haqida xabar berishgacha borishdi[9]. Ismoil Xon Afgʻonistonning gʻarbiy amiri sifatida oʻz hokimiyatini mustahkamladi, xabarlarga koʻra, oʻz kuchlarining sodiqligini taʼminlash uchun keyingi oyda Erondan yuk mashinalari yuklagan[10]. Xon Tolibonning sobiq jangarilariga amnistiya eʼlon qildi, ammo agar jangchilar yana qurol koʻtarsa, oqibatlari haqida ogohlantirdi[8].

Xon 2004-yilgacha Hirot gubernatori boʻlib qoldi, keyin Afgʻoniston prezidenti Hamid Karzay uni ishdan boʻshatdi. Xonning ishdan bo‘shatilishi shiddatli noroziliklarga sabab bo‘ldi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Steve Coll. Ghost Wars: The Secret History of the CIA, Afghanistan, and Bin Laden, from the Soviet Invasion to September 10, 2001 (February 23, 2004 ed.). Penguin Press HC. p. 720.
  2. ↑ Iran helped overthrow Taliban, candidate says, USA Today, 9 June 2005
  3. ↑ 3,0 3,1 Qassem Soleimani and Iranʼs Unique Regional Strategy — Combating Terrorism Center at West Point. Ali Soufan. CTC Sentinel. November 2018, Vol. 11, Issue 10. Combating Terrorism Center — CTC at West Point. . Permanent link and archived version at archive.is. Retrieved and archived on Nov 19, 2018.
  4. ↑ „SAS comes out fighting as details of top-secret missions are exposed“. The Independent (2010-yil 5-may). 2022-yil 1-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  5. ↑ 5,0 5,1 Iranian Special Forces Reportedly Fight Alongside US in Battle for Herat, Foreign Broadcast Information Service, 16 November 2001
  6. ↑ Herat, Globalsecurity.org,
  7. ↑ Dick Camp, 'Boots on the Ground: The Fight to Liberate Afghanistan,' Zenith Imprint, January 2012, 209.
  8. ↑ 8,0 8,1 Ousting the Taliban from Herat relatively easy, Los Angeles Times, 15 November 2001
  9. ↑ Northern Alliance Captures Herat, rediff.com,
  10. ↑ Ismail Khan, Herat, and Iranian Influence (Wayback Machine saytida 2012-09-20 sanasida arxivlangan), Naval Postgraduate School, 7 July 2004

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=2001-yilgi_Hirot_qoʻzgʻoloni&oldid=4002761" dan olindi