Now Zad jangi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Now Zad jangi
Afg‘onistondagi urush tarixi (2001—2021)
Sanalar 2006-2014
Urush yeri Helmand viloyati, Afgʻoniston
Natija Noaniq
Raqiblar
Qoʻshma Shtatlar AQSh
Birlashgan Qirollik Buyuk Britaniya
Estoniya Estoniya
Gruziya Gruziya 		Afgʻoniston Tolibon
Kuchlar
Qoʻshma Shtatlar taxm. 300 nafar dengiz piyodalari

Birlashgan Qirollik Nomaʼlum
Estoniya taxm. 105 askar

Yoʻqotishlar
Gruziya 30 qurbon, 6 yarador

Qoʻshma Shtatlar 19 qurbon, 62 yarador[1]
Birlashgan Qirollik 3 qurbon[2]
Estoniya 1 qurbon, 3 yarador

Afgʻoniston 680+

Navzod jangi (2006—2014) Afgʻoniston janubidagi Hilmand viloyatining shimoliy qismida joylashgan Navzod tumani markazi Navzod shahrida ISAF (koalitsiya) kuchlari va Tolibon isyonchilari oʻrtasidagi jang.

Jang atrofidagi xabarlarning katta qismi Qoʻshma Shtatlarning Afgʻonistondagi urush strategiyasini oʻzgartirishi kerakligini koʻrsatib berdi. Chunki cheklangan qoʻshinlar soni ISAF kuchlarining strategik muhim boʻlgan janubdan Tolibonni yoʻq qilish qobiliyatiga uch yil davomida sezilarli darajada toʻsqinlik qildi. 2009-yil avgust oyida qoʻshinlar sezilarli darajada zaiflashtirildi[3].

Bu vaqtgacha AQSh dengiz piyodalari isyonchilar masalasida boshi berk koʻchaga kirib qolgan edi. Yordam kuchlari kelishidan oldin Britaniya, Gurxa va Estoniya qoʻshinlari ham xuddi shunday holatda edi[3]. 2009-yil avgustidan dekabrigacha boʻlgan bir qancha yirik hujum operatsiyalaridan soʻng ISAF tuman ustidan nazoratni qaytarib olgani va qayta qurish ishlarini boshlaganini maʼlum qildi[4].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Navzod shahri (shuningdek, Navzod tumanining markazi) Hilmand viloyatidagi ISAFning asosiy bazalari boʻlgan Kamp Bastion va Camp Leatherneckdan 65 kilometr shimolda joylashgan. Janubi-gʻarbiy va sharq tomondan togʻlar bilan oʻralgan shahar bozor, bitta yoʻl va tor koʻchalarda kesishgan gʻishtli uylardan iborat. Mahalliy iqtisodiyot anʼanaviy ravishda koʻknori yetishtirish bilan bogʻliq[5]. Afgʻonistonning koʻp qismi singari Navzod va uning atrofidagi hududlar 2001-yilgi bosqindan keyin nisbatan tinch edi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Yevropa Ittifoqi va boshqa Gʻarb tomonidan moliyalashtiriladigan idoralar quduqlar va sogʻliqni saqlash klinikalari qurish uchun Navzodga xodimlarini yubordi.

Janglarning kuchayishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2006-yil bahorida Afgʻonistonning janubiy viloyatlarini ham qamrab olish uchun ISAF mandatini kengaytirishning uchinchi bosqichi doirasida Hilmandga Britaniya qoʻshinlari kontingenti joylashtirildi. Shu bilan birga, Qoʻshma Shtatlar harbiylarining asosiy eʼtibori Iroqqa qaratilgan vaziyatda janubda isyon kuchaydi. Hilmand viloyati gubernatori Muhammad Dovud britaniyalik qoʻmondon Ed Butlerni Tolibon isyonchilari hujumiga uchragan Navzod va Muso Qal’adagi hukumat pozitsiyalarini himoya qilishga chaqirdi. Butler avvaliga oʻzining kichik qoʻshinini olis stantsiyalarda qatʼiy pozitsiyalangan holda koʻrishni istamadi. Dovud bu masala boʻyicha isteʼfoga chiqish bilan tahdid qilganida, u Navzodni himoya qilish uchun kichik qoʻshin yubordi[6].

2006-yilgi kampaniya paytida shaharga zarar yeta boshladi va yordam xodimlari qochib ketishdi. 2007-yilga kelganda Tolibon isyonchilari va Britaniya-Gurxa kuchlari kontingentlari oʻrtasida janglar avj oldi. 35 000 aholining deyarli barchasi qochishga majbur boʻldi[7]. Qishloqda joylashgan ISAF kuchlarining britaniyalik askarlari 2006-yil oxiri va 2007-yil boshida Vetnam urushi haqida suratga olingan „Apocalypse Now“ filmiga iqtibos keltirgan holda ogʻir janglar kechgan shaharga „Apokalipsis Now Zad“ laqabini berishgan. Askarlar joylashgan majmua devorining yon tomoniga „Apokalipsis Now Zadga xush kelibsiz“ deb yozilgan edi[8].

2008-yilda Estoniya armiyasi tinchlikparvar kuchlari Britaniya kontingentiga qoʻshildi. Ikkala kuch Tolibon jangarilarini shahardan siqib chiqarish uchun koʻplab operatsiyalar oʻtkazdi[9][10]. Ularning birgalikdagi saʼy-harakatlariga qaramay, shaharni Tolibon isyonchilaridan tozalashning oʻzi yetarli boʻlmadi va shaharda anarxiya davom etdi. 

Oʻsha paytda Britaniyaning jami kuchlari 82 askardan iborat edi. 7 parashyut polkidan 37 nafar qirollik otliq artilleriyasi (7 Para RHA), C Batareya 3 RHAdan 5 nafar, Qirollik Irlandiya polkidan taxminan 20 askar va 9-qirollik desant otryadidan 20 nafar askar, Qirollik logistika korpusi, 5-sonli minomyot oʻqchi-nazoratchilar, Shotlandiya va Britaniya shifokorlarining qirollik polkidan bir nafardan askarlar bor edi.[11]  7 Para RHA qoʻshinlari Estoniya qoʻshini (Estcoy-5 Scoutspataljon) bilan almashish uchun yuborildi. F Parachute Battery RHA, 7 Para RHA ning 42 askarlari hududni taxminan 6 hafta davomida patrul qilishdi.  Shahar posti 7 Para RHA tomonidan 200-AQSh dengiz piyodalari polkining 42 askari va 105 nafar estoniyalik askarlarga topshirildi. Shaharda 340 ga yaqin askar qoldirildi. 

2008—2009-yillardagi kampaniya[tahrir | manbasini tahrirlash]

AQSh dengiz piyodalari kelishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Now Zaddagi Fox 2/7 dengiz piyodalari. 2008-yil 1-avgust
Limadan kelgan dengiz piyodalari. 2009-yil aprel
Navzaddagi Golf 2/3 dengiz piyodalari korpusi. 2009-yil iyun

2008-yil mart oyida Fox kompaniyasining dengiz piyodalari, 2-batalyon, 7-dengiz piyodalari Britaniya va Estoniya kuchlarini qoʻllab-quvvatlash uchun kelishdi. Dengiz piyodalarining asosiy vazifasi „politsiyani tayyorlash“ edi. Ammo ular shahar arvoh shaharchaga aylanganidan hayratda qolishdi. Shahar vayronaga aylangan, minalangan va juda xavfli edi. Mahalliy politsiya ISAF koʻmagisiz Tolibon jangarilariga qarshi kurashish uchun yetarli tayyorgarlik koʻrmagan va yaxshi jihozlanmagan edi. Shuning uchun shahar aholisi qochib ketgan. Navzoddagi dengiz piyodalarining missiyasi tez orada odamlar va politsiya qaytib kelishi uchun shaharni himoya qilish etib belgilandi. Keyingi olti oy davomida ular Britaniya va Estoniya kuchlari (Estcoy-6 Scoutspataljo „Polar Bear“ C-kompaniyasi) bilan birga jang qildilar[12]. 200 kishilik dengiz piyodalari korpusi tez orada ogʻir janglarga kirishdi.

2008-yil oxirida Fox 2/7 oʻrniga Lima 3/8 kampaniyasi keldi. Shu bilan birga, qolgan Britaniya va Estoniya kuchlari (Estcoy-7 Scoutspataljon) AQShning Hilmanddagi ishtiroki ortishi bilan kuchlarni qayta birlashtirish dasturi doirasida boshqa hududlarga tayinlandi. Navzod tumani Afgʻonistonning eng notinch tumanlaridan biri boʻlib qolib, AQSh dengiz piyodalarining muntazam oʻt ochishlari va havo hujumlari tashlab ketilgan shahar ustidan nazoratni mustahkamlashga qaratildi[13].

2009-yil 3-aprelda 3/8 kampaniyasining ikkita minomyot boʻlimi 3236dan ortiq 81 mm va 120 mm kalibrli oʻqlardan foydalandi. 3/8 qismning boshqa guruhlari isyonchi kuchlarga qarshi jangovar operatsiyani qoʻllab-quvvatladi[14]. Dengiz piyodalari isyonchilarning oldingi chizigʻini bombardimon qildi, havodan bombalar tashlandi, hujum vertolyotlari esa isyonchilar toʻplanib qolgan binolarni nishonga oldi. Quruqlikdagi kuchlar bir nechta nishonlarga bostirib kirdi. Dengiz piyodalari oʻz bazasidan qoʻzgʻolonchilar istehkomlarini minomyotlardan oʻqqa tutdilar. 2009-yilning qish va bahor oylarida oʻtkazilgan hujum operatsiyalari front chizigʻini bir necha yuz yardga ortga surishga va AQSh pozitsiyalari atrofida yirik kuchlar mavjudligi sababli kelajakdagi operatsiyalarga tayyorgarlik koʻrish uchun kattaroq bufer yaratishga muvaffaq boʻldi[3].

Xanjar operatsiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2009-yil 4-iyulda 2-dengiz ekspeditsiya brigadasining 4000 nafar dengiz piyodalari viloyatning Tolibon nazorati ostidagi hududiga “Xanjar” operatsiyasi nomini olgan yirik hujumni boshladi. Bu va undan keyingi boshqa hujumlar prezident Obamaning prezidentlik lavozimiga kirishganidan koʻp oʻtmay Afgʻonistonga qoʻshimcha kuchlar kiritilishi natijasi boʻlib, Hilmanddagi AQSh dengiz piyodalari soni 2009-yil yanvaridagi taxminan 2000 nafardan iyun oyida 10 000 nafargacha oshirildi.

Koalitsiyaning hujum operatsiyalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

2009-yil bahorida Xanjar operatsiyasi boshlanishidan oldin Lima 3/8 oʻrniga Golf kompaniyasi, 2-batalyon, 3-dengiz piyodalari korpusi keldi[3].

2009-yil avgust oyida Golf kampaniyasi yana 400 ga yaqin AQSh kuchlari va Afgʻoniston milliy armiyasining 100 nafar askari bilan mustahkamlandi. Bu Afgʻoniston xavfsizlik kuchlarining ikki yildan ortiq vaqtdan buyon hududdagi birinchi mavjudligi edi. 2009-yil 12-avgustda birlashgan kuchlar tuman markazidan besh kilometr janubi-sharqda joylashgan 2000 kishi istiqomat qiluvchi Dahane qishlogʻiga hujum boshladi. Dahana qishlogʻi Shimoliy Hilmand viloyatidagi Tolibonning xavfsiz boshpanalari va janubdan uzoqroqda joylashgan aholi gavjum qishloq xoʻjaligi hududlarini bogʻlovchi eng yaxshi avtomobil yoʻli boʻlgan Dahana dovoni ham Tolibon nazorati ostida edi. Uch kunlik janglardan soʻng AQSh dengiz piyodalari va afgʻon qoʻshinlari qishloq ustidan nazoratni qoʻlga kiritdi (bu qishloq aholisiga 2009-yilgi saylovlarda ovoz berish imkonini bergan). ISAFning dovon ustidan nazorati isyonchilarning tumandagi kuchlarini qoʻllab-quvvatlash qobiliyatini pasaytirdi. Shuningdek, hududni himoya qilish uchun keyingi operatsiyalarga zamin yaratdi.

Kobra gʻazabi operatsiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2009-yil 4-dekabrda AQSh dengiz piyodalari Tolibon isyonchilariga qarshi prezident Barak Obama Afgʻonistonga qoʻshimcha 30 000 askar yuborilishini e’lon qilganidan keyin birinchi yirik hujumida Tolibon qarorgohiga bostirib kirishdi. „Kobra gʻazabi“ operatsiyasida 900 AQSh dengiz piyodalari va dengizchilari, shuningdek, Britaniya qoʻshinlari hamda Navzod tumaniga bostirib kirgan 150 afgʻon askari va politsiyasi qatnashgan. Quruqlikdagi hujumdan tashqari, 3-batalyon, 4-dengiz piyodalari va Dengiz razvedka boʻlinmasi Task Force Raiderning 300 nafar dengiz piyoda askarlari vertolyotlar va V-22 Osprey samolyotlari orqali Navzod vodiysiga tushishdi. Ushbu operatsiyada Osprey samolyotlari Afgʻonistondagi jangovar harakatlar uchun birinchi marta ishlatilgan. Dengiz hujumiga tayyorgarlik koʻrish chogʻida Tolibon minglab bombalarni joylashtirdi va vodiy boʻylab Tangi togʻlari etagidagi pozitsiyalarda xandaqlar qazdi[15]. Operatsiyadagi ISAF qurbonlari haqida xabar berilmagan va isyonchilar tomonidan 16 kishi halok boʻlgan va 5 kishi asirga olingan[16].

Tuman markazi qegallanganidan soʻng hujum keyinchalik chekka qishloqlardagi Tolibon tayanch punktlari, jumladan, isyonchilar joylashgan Bar-Novzod tayanch punktiga qadar kengaytirildi[4]. ISAF ushbu missiyani muvaffaqiyatli deb eʼlon qildi. Ularning taʼkidlashicha, aholi ogʻir janglardan qochganidan uch yil oʻtib tuman markaziga qaytishni boshlagan va koalitsiya kuchlari qaytib kelgan mahalliy hukumat rahbarlari bilan shaharni qayta qurish uchun hamkorlik boshlagan.

2013-yil. Tolibonning Gruziya kuchlariga hujumi[tahrir | manbasini tahrirlash]

13-may kuni xudkush-terrorchi portlovchi moddalar ortilgan yuk mashinasini harbiy bazaga olib kirishi oqibatida 42-batalyonning uchta gruzin askari halok boʻldi[17].

7-iyun kuni xuddi shunday portlash Gruziya harbiy bazasi oldida sodir boʻldi. Oʻshanda tolibon xudkush-terrorchisi portlovchi moddalar ortilgan kichik yuk mashinasini portlatgan. Portlash oqibatida yetti nafar askar halok boʻldi, olti nafari yaralandi[18].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Stalemate in Afghan Ghost Town Shows Task Ahead“. AP News video (30-iyun 2009-yil). Qaraldi: 5-iyul 2009-yil.
  2. ↑ „Afghanistan elections: results suggest fraud alarms have been sidestepped“. The Times (7-sentabr 2009-yil). 17-aprel 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-sentabr 2009-yil.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Phillips, Michael M.. „Stalemate in Afghanistan“. Wall Street Journal (23-may 2009-yil). Qaraldi: 4-iyul 2009-yil.
  4. ↑ 4,0 4,1 Partlow, Joshua. „U.S. uses Predator drone to hit suspected insurgents in Afghanistan; 13 killed“. The Washington Post (13-yanvar 2010-yil). Qaraldi: 26-aprel 2010-yil.
  5. ↑ Rayment, p.75
  6. ↑ Rayment, p. 62-63
  7. ↑ „Afghan firefight shows challenge for US troops“. AP News (21-iyun 2009-yil). Qaraldi: 5-iyul 2017-yil.
  8. ↑ Casella. „Today US escalated Afghanistan: Operation Cobra's Anger“. Daily Kos (2017-yil 5-iyul).
  9. ↑ Photo of Estonian troops on Patrol in Nawzad 19 March 2008
  10. ↑ „NAT - ISAF force contingent map July 2009“. 20-yanvar 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-avgust 2022-yil.
  11. ↑ „Funeral of Helmand battle soldier“. BBC News (26-iyun 2006-yil).
  12. ↑ Henderson, Kristin. „A Change in Mission“. Washington Post (21-iyun 2009-yil). Qaraldi: 4-iyul 2009-yil.
  13. ↑ „Recent scenes from Afghanistan“. Boston.com.
  14. ↑ „U.S. Marines Strike Insurgent Positions in Nawzad, Afghanistan“. Marines.mil (11-aprel 2009-yil). 13-may 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-iyul 2009-yil.
  15. ↑ Marines Launch New Offensive in Afghanistan's Helmand Province - ABC News
  16. ↑ http://www.ptinews.com/news/410998_Up-to-16-militants-die-in-joint-Afghan-offensive[sayt ishlamaydi]
  17. ↑ „Georgian soldiers killed in Afghanistan attack“. BBC News (13-may 2013-yil).
  18. ↑ Rubin, Alissa J.; Shah, Taimoor. „Taliban Attack Base Guarded by Georgians in Afghanistan“. The New York Times (7-iyun 2013-yil).

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Now_Zad_jangi&oldid=3179232" dan olindi