Falastinlik qochqinlarga yordam berish va ishlarni tashkil etish boʻyicha Birlashgan Millatlar Tashkilotining Yaqin Sharq agentligi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Falastinlik qochqinlarga yordam berish va ishlarni tashkil etish boʻyicha Birlashgan Millatlar Tashkilotining Yaqin Sharq agentligi
Qisqartma UNRWA
Turi Birlashgan Millatlar tashkiloti dasturi
Maqsadi Falastinlik qochqinlar uchun to'g'ridan-to'g'ri yordam va ish dasturlarini taqdim etish
Ishga tushgan sanasi 8-dekabr, 1949-yil (74 yil avval) (1949-12-08)
Bosh komissari Philippe Lazzarini
Bosh komissar oʻrinbosari Leni Stenseth
Bosh mahkamasi Amman, Iordaniya va Gʻazo, Falastin
Budjet 806 million $[1]
Ishchilar soni 30 000
Vebsayti www.unrwa.org
UNRWA operatsiyalari, 2017-yil 1-yanvar holatiga koʻra

Falastinlik qochqinlarga yordam berish va ishlarni tashkil etish boʻyicha Birlashgan Millatlar Tashkilotining Yaqin Sharq agentligi (UNRWA) – BMTning Falastinlik qochqinlarga yordam koʻrsatish va inson rivojlanishini qoʻllab-quvvatlaydigan agentligidir. UNRWA vakolatlariga 1948-yilgi Falastin urushi va undan keyingi mojarolar natijasida koʻchirilgan falastinliklarni hamda ularning avlodlarini[2][3], shu jumladan qonuniy ravishda asrab olingan bolalarni ham oʻz ichiga oladi[4] 2019-yil holatiga koʻra, 5,6 milliondan ortiq falastinlik UNRWAda qochqin sifatida roʻyxatga olingan[5].

UNRWA 1949-yilda BMT Bosh Assambleyasi tomonidan 1948-yilgi mojaro natijasida barcha qochqinlarga yordam koʻrsatish uchun tashkil etilgan. Shuningdek, u 1948-yilgi mojarodan keyin Isroil davlati ichidagi yahudiy va arab falastinlik qochqinlarga Isroil hukumati 1952-yilda ular uchun mas’uliyatni oʻz zimmasiga olguncha yordam berdi[6][7][8]. BMT Bosh Assambleyasining yordamchi organi sifatida UNRWA mandati har uch yilda bir marta yangilanib turadi.

Hozirgi kunda UNRWAda jami 30 000 dan ortiq odam ishlaydi. Xodimlar falastinlik qochqinlar hamda xorijiy odamlar hisoblanishadi[9].

UNRWA beshta hududda faoliyat yuritadi: Iordaniya, Livan, Suriya, Gʻazo sektori va Gʻarbiy Sohil, jumladan Sharqiy Quddus[10]. Falastinlik qochqinlarga ushbu besh hududdan tashqarida yordam Birlashgan Millatlar Tashkilotining Qochqinlar boʻyicha Oliy Komissarligi (UNHCR) tomonidan koʻrsatiladi[11].

UNRWA BMTning maʼlum bir mintaqa yoki mojarodagi qochqinlarga yordam berishga bagʻishlangan yagona agentligidir[12]. U 1950-yilda butun dunyo boʻylab boshqa barcha qochqinlarga yordam berish uchun asosiy agentlik sifatida tashkil etilgan BMTning Qochqinlar Komissarligidan farq qiladi. UNRWAdan farqli oʻlaroq, UNHCR qochqinlarga qochqin maqomini yoʻq qilishda mahalliy integratsiya, uchinchi davlatga koʻchirish yoki iloji boʻlsa repatriatsiya qilish yoʻli bilan yordam berish uchun maxsus vakolatga ega[13].

Tarixi va operatsiyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

UNRWA tomonidan roʻyxatga olingan falastinlik qochqinlarning umumiy soni (1950–2008)

1948-yildagi Arab-Isroil urushi boshlanganidan keyin va Falastin arablarining chiqib ketishidan soʻng Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi 1948-yil 19-noyabrdagi 212 (III) rezolyutsiyasini qabul qildi. BMT va gumanitar agentliklar bilan kelishilgan holda falastinlik qochqinlarga favqulodda yordam koʻrsatish uchun BMTning Falastinlik qochqinlarga yordam koʻrsatish (UNRPR) tashkil etildi[14]. Mojaroning siyosiy jihatlariga javoban, bir oydan kamroq vaqt oʻtgach, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Falastin uchun Yarashuv Komissiyasini (UNCCP) yaratish, urushayotgan tomonlar oʻrtasida yakuniy kelishuvga erishishga yordam berish, shu jumladan UNRPR bilan hamkorlikda „qochoqlarni repatriatsiya qilish, joylashtirish va iqtisodiy va ijtimoiy reabilitatsiya qilish“ ga yordam berish maqsadida Bosh Assambleya 194-rezolyutsiyani qabul qildi[14]. Oʻsha vaqtga kelib, mojaro oqibatida 700 000 dan ortiq odamni oʻz uyini tark etgan edi[15].

Oʻz vakolatlari doirasidan tashqarida siyosiy yechimlarni talab qiladigan „Falastin muammosi“ni hal qila olmay, UNCCP „Birlashgan Millatlar Tashkilotining yordam koʻrsatish faoliyatini davom ettirish va yangi ish oʻrinlari yaratish loyihalarini boshlash uchun moʻljallangan agentligi“ni yaratishni tavsiya qildi[14]. Ushbu tavsiya va qochqinlarga tegishli 194-rezolyutsiyaning 11-bandiga muvofiq, 1949-yil 8-dekabrda Bosh Assambleya 302(IV) rezolyutsiyasini qabul qildi va BMTning Falastinlik qochqinlarga yordam berish va ishlarni tashkil etish boʻyicha Birlashgan Millatlar Tashkilotining Yaqin Sharq agentligi (UNRWA) tashkil etildi[16]. Rezolyutsiya Isroil va arab davlatlari tomonidan qoʻllab-quvvatlangan va faqat Sovet blok va Janubiy Afrika betaraf qolgan holda qabul qilingan[17].

UNRWA UNRPRdan keyin gumanitar yordam va rivojlanish boʻyicha kengroq vakolat hamda betaraf faoliyat koʻrsatish talabi bilan muvaffaqiyat qozondi[18]. U 1950-yilda oʻz faoliyatini boshlaganida, uning ishining dastlabki koʻlami „ochlik va qaygʻu sharoitlarining oldini olish hamda tinchlik va barqarorlikni yanada mustahkamlash“ maqsadida falastinlik qochqinlarga „toʻgʻridan-toʻgʻri yordam va ish dasturlari“ edi[18]. 1952-yil 26-yanvardagi keyingi rezolyutsiya reintegratsiyaga yordamga qaraganda toʻrt baravar koʻp mablagʻ ajratdi va UNRWAdan sogʻliqni saqlash, taʼlim va umumiy farovonlik dasturlarini aks holda davom ettirishni soʻradi[14].

Muhojir tushunchasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

UNRWA insonparvarlik yordamini koʻrsatishga ruxsat berish uchun „muhojir“ tushunchasining oʻziga xos taʼrifini ishlab chiqdi. Uning taʼrifi yakuniy holatni qamrab olmaydi[19].

Falastinlik qochqinlar- „1946-yil 1-iyundan 1948-yil 15-maygacha boʻlgan davrda doimiy yashash joyi Falastin boʻlgan va 1948-yilgi mojaro natijasida uy-joyidan va tirikchilik vositalaridan ayrilgan shaxslar“

.

1967-yilgi Olti kunlik urush falastinlik qochqinlarning yangi toʻlqinini keltirib chiqardi. Ularni esa UNRWAning asl taʼrifiga kiritilmadi. 1991-yildan beri Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi UNRWA vakolati doirasida 1967-yildagi qochqinlarga ruxsat beruvchi yillik rezolyutsiyani qabul qildi. UNRWAning „mandati“ yagona hujjat emas, balki Bosh Assambleyaning barcha tegishli rezolyutsiyalari va soʻrovlarining yigʻindisi hisoblanadi. Bir necha toifadagi shaxslar uzoq vaqtdan beri „Falastin qochqinlari“ boʻlmasa-da, UNRWA xizmatlaridan foydalanish huquqiga ega boʻlganlar sifatida roʻyxatga olingan[20].

Falastinlik qochqin erkaklarning avlodlari, jumladan, asrab olingan bolalar ham qochqin sifatida roʻyxatga olinishi mumkin.

Tashkilot va vakolatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

UNRWA Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining yordamchi organi boʻlib, BMT Nizomining 7(2) va 22-moddalariga muvofiq tashkil etilgan[21]. Bu BMTning bevosita Bosh Assambleyaga hisobot beradigan ikkita agentligidan biridir[22][Note 1]. UNRWA vakolatlarining koʻlami va yangilanishi birinchi navbatda Bosh Assambleya rezolyutsiyalari bilan belgilanadi. Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti yoki BMTning Qochqinlar boʻyicha Oliy komissari boshqarmasi kabi BMTning boshqa idoralaridan farqli oʻlaroq, unda konstitutsiya yoki nizom yoʻq[22]. Mandat BMTning boshqa organlari, masalan, Bosh kotibning soʻrovlari bilan ham shakllantirilishi mumkin[22]. Bosh Assambleya har yili UNRWA mas’uliyati, funksiyalari va byudjetiga bagʻishlangan bir qator rezolyutsiyalarni qabul qiladi. Texnik jihatdan vaqtinchalik tashkilot[22] boʻlgani uchun agentlik vakolati har uch yilda bir marta uzaytiriladi. Tashkilot vakolati oxirgi marta 2019-yil 13-dekabrda yangilangan va 2023-yil 30-iyungacha uzaytirilgan[23][24].

UNRWAga 2020-yil 8-martdan boshlab BMT Bosh kotibining oʻrinbosari, agentlikning barcha faoliyati va xodimlarini boshqarish uchun masʼul boʻlgan Shveytsariyadan Filipp Lazzarini bosh komissar boʻlib ishlab kelmoqda[22][25]. Bosh komissar agentlikning barcha xodimlarini tanlaydi va tayinlaydi. Ichki qoidalarga muvofiq bevosita Bosh Assambleyaga hisobot beradi[22]. UNRWA operatsiyalari beshta sohada – Iordaniya, Livan, Suriya, Gʻazo sektori va Gʻarbiy Sohil tashkil etilgan boʻlib, ularning har biri insonparvarlik yordamini tarqatish va UNRWA operatsiyalarini nazorat qilish uchun mas’ul boʻlgan direktor tomonidan boshqariladi. Agentlikning shtab-kvartirasi Gʻazo sektori va Amman oʻrtasida boʻlingan[26].

UNRWA Birlashgan Millatlar Tashkilotining eng yirik agentligi boʻlib, 30 000 dan ortiq xodimni ish bilan taʼminlaydi. Ularning 99 foizi mahalliy ishga yollangan falastinliklardir[27][28].

Maslahat komissiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

UNRWA tashkil etilishi bilan bir vaqtda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi Bosh Komissarga Agentlik vakolatini bajarishda yordam berish uchun Maslahat Komissiyasini (MK) tuzdi[29]. Toʻrt aʼzodan iborat boʻlgan MK hozirda 29 aʼzo va toʻrt nafar kuzatuvchiga ega. Aʼzolik Bosh Assambleya rezolyutsiyalari orqali falastinlik qochqinlarni qabul qiluvchi barcha mamlakatlar (Iordaniya, Suriya, Livan) komissiyada oʻtirgan va UNRWAning 24 ta yetakchi donorlari va tarafdorlari ishtirokida olinadi. Falastin, Yevropa Ittifoqi va Arab davlatlari uyushmasi 2005-yildan buyon kuzatuvchi maqomiga ega boʻlib, Islom hamkorlik tashkiloti (IHT) 2019-yilda kuzatuvchi sifatida qoʻshildi[30]

Maslahat komissiyasi aʼzolari va ularning qoʻshilgan yili[30]:

  1. AQSH bayrogʻi AQSh – 1949-yil;
  2. Buyuk Britaniya bayrogʻi Birlashgan Qirollik – 1949-yil;
  3. Fransiya bayrogʻi Fransiya – 1949-yil;
  4.  Iordaniya – 1949-yil;
  5.  Turkiya – 1949-yil;
  6.  Misr – 1949-yil;
  7.  Suriya – 1949-yil;
  8.  Lebanon – 1953-yil;
  9.  Belgiya – 1953-yil;
  10.  Yaponiya – 1973-yil;
  11.  Shvetsiya – 2005-yil;
  12.   Shveysariya – 2005-yil;
  13.  Ispaniya – 2005-yil;
  14.  Norvegiya – 2005-yil;
  15.  Niderlandiya – 2005-yil;
  16.  Germaniya – 2005-yil;
  17.  Daniya – 2005-yil;
  18.  Kanada – 2005-yil;
  19.  Italiya – 2005-yil;
  20.  Saudiya Arabistoni – 2005-yil;
  21.  Avstraliya – 2005-yil;
  22.  Finlandiya – 2008-yil;
  23.  Irlandiya – 2008-yil;
  24.  Quvayt – 2010-yil;
  25.  Lyuksemburg – 2012-yil;
  26. Qozogʻiston bayrogʻi Qozogʻiston – 2013-yil;
  27.  Braziliya – 2014-yil;
  28. BAA bayrogʻi Birlashgan Arab Amirliklari  – 2014-yil;
  29.  Qatar – 2018-yil;

Faoliyat sohalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

UNRWA xizmatlaridan yordamga muhtoj boʻlgan faoliyat hududida yashovchi, roʻyxatdan oʻtgan barcha falastinlik qochqinlar foydalanishlari mumkin. UNRWA 1950 yilda oʻz faoliyatini boshlaganida, u 700 mingga yaqin falastinlik qochqinlarning ehtiyojlarini qondirar edi. 2023 yilga kelib, 5,9 millionga yaqin kishi UNRWA xizmatlaridan foydalanish huquqiga ega sifatida roʻyxatga olingan[31].

UNRWA Iordaniya, Livan, Suriya, Gʻarbiy Sohil va Gʻazo sektoridagi 59 ta tan olingan qochqinlar lagerlarida hamda koʻp sonli roʻyxatga olingan falastinlik qochqinlar tan olingan lagerlardan tashqarida yashaydigan boshqa hududlarda qulayliklar yaratadi. Lager UNRWA tomonidan tan olinishi uchun mezbon hukumat va UNRWA oʻrtasida lagerdan foydalanishni tartibga soluvchi kelishuv boʻlishi kerak.

UNRWA oʻzi lagerlarni boshqarmaydi, politsiya vakolatlari yoki maʼmuriy roliga ega emas, balki faqat lagerda xizmat koʻrsatadi. Qochqinlar lagerlari chodirli shaharlardan shahar atrofiga oʻxshash zich shahar turar-joylariga aylangan, barcha roʻyxatga olingan falastinlik qochqinlarning uchdan bir qismiga toʻgʻri keladi.

Moliyalashtirish[tahrir | manbasini tahrirlash]

2022-yil UNRWA moliyalashtirishi mamlakatlar boʻyicha(AQSh dollarida)
  6000,000,000 dan ortiq
  $50,000,000 dan ortiq
  $25,000,000 dan ortiq
  630,000,000 dan ortiq
   $5,000,000 dan ortiq
  65,000,000 dan ortiq
  66,000,000 dan kam
  Xayriya qilmagan

UNRWA byudjeti BMT Bosh Assambleyasi tomonidan belgilanadi va deyarli butunlay BMTga aʼzo davlatlarning ixtiyoriy badallari hisobidan olinadi. Shuningdek, BMTning muntazam byudjetidan asosan xalqaro xodimlar xarajatlari uchun maʼlum daromad oladi[32]. Muntazam byudjetidan tashqari, UNRWA favqulodda tadbirlar va Suriyadagi fuqarolar urushi va COVID-19 pandemiyasidagi maxsus loyihalar uchun mablagʻ oladi[33].

Tarixan agentlik mablagʻlarining katta qismi Qoʻshma Shtatlar va Yevropa Komissiyasidan[34][35][36] 2019-yilda uning jami 1,00 milliard dollarlik vaʼdasining 60 foizga yaqini Yevropa Ittifoqi davlatlaridan kelgan, Germaniya esa eng yirik individual pul taʼminlovchi hisoblanadi[37]. Keyingi yirik pul taʼminlovchilar Yevropa Ittifoqi, Birlashgan Qirollik, Shvetsiya va Birlashgan Arab Amirliklari[37] boʻlsa, undan keyingi oʻrinlarda Saudiya Arabistoni, Fransiya, Yaponiya, Qatar va Niderlandiya turadi[37][38]. UNRWA shuningdek, nodavlat pul taʼminlovchilar, jumladan, pul taʼminlovchi mamlakatlarda joylashgan notijorat „milliy qoʻmitalar“ bilan ham hamkorlik qiladi[39].

UNRWA Bosh komissariPhilippe Lazzarini AQSH kotibi Antony Blinken bilan Ammanda. Iordaniya 2023-yil 4-noyabr

2019-yil oʻrtalarida Niderlandiya, Belgiya va Shveysariya agentlik rahbariyati oʻrtasida notoʻgʻri boshqaruv, korrupsiya va kamsitish holatlarida ayblangan axloqiy hisobotga asoslanib, UNRWAni moliyalashtirishni vaqtincha toʻxtatdi[40]. 2019-yil dekabr oyida Niderlandiya oʻz mablagʻlarini tikladi va 2019-yil uchun xayriya miqdorini 6 million yevroga oshirib, 19 million yevroga yetkazdi[41].

Yevropa Ittifoqi oʻz hissasini 82 million yevrodan (92.2 million dollar) 21 million yevroga (23.3 million dollar) oshirdi va Germaniya UNRWAning toʻrtta yangi umumiy qiymati 59 million yevro (65.6 million dollar) loyihasini moliyalashtirishga rozi boʻldi[42]. Qatar Suriyadagi falastinliklar uchun xayriya miqdorini 20,7 million dollarga oshirib, 2019-yilda jami 40 million dollarga yetdi.[43].

2019-yil va undan keyingi yillar uchun moliyalashtirish holati aprel oyida Misr, Fransiya, Germaniya, Yaponiya, Quvayt, Norvegiya, Buyuk Britaniya, Yevropa tashqi harakatlar xizmati va Yevropa komissiyasi vakillari ishtirok etgan „Vazirlar strategik muloqoti“da muhokama qilindi[44]. Oʻsha yili Bosh Assambleyaning yillik yigʻilishida UNRWA moliyalashtirish masalalari boʻyicha yuqori darajadagi vazirlar yigʻilishi boʻlib oʻtdi[45]. 2020-yil iyul oyida Bosh komissar Lazzarini UNRWA byudjeti „barqaror emas“, oʻtgan besh yil ichida toʻrttasida kamomadlar borligi va moliyalashtirish 2012-yildan beri eng past darajada ekanligi haqida ogohlantirdi[46].

Jahon banki maʼlumotlariga koʻra, 2012-yilda 2 milliard dollardan ortiq xalqaro yordam olgan barcha mamlakatlar uchun Gʻazo va Gʻarbiy Sohil aholi jon boshiga keyingi eng katta oluvchidan ikki baravar koʻp, yaʼni 495 dollardan koʻproq yordam byudjetini oldi[47][48].

Operatsiyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

UNRWA Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi rezolyutsiyalari bilan belgilangan turli xil ijtimoiy va gumanitar xizmatlarni taqdim etadi. 1949-yilda tashkil etilganidan beri uning faoliyati 2019-yil holatiga koʻra shoshilinch yordam va ijtimoiy xizmatlardan tashqari kengaydi, byudjetning asosiy qismi taʼlimga (58 foiz), keyin sogʻliqni saqlashga (15 foiz) va umumiy yordam xizmatlariga (13 foiz) sarflanadi[49].

Taʼlim dasturlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Taʼlim UNRWA faoliyatining eng yirik sohasi boʻlib, uning muntazam byudjetining yarmidan koʻpini va xodimlarining koʻp qismini tashkil qiladi[50]. UNRWA 711 ta boshlangʻich va tayyorgarlik maktablari, sakkizta kasb-hunar va texnik maktablar va ikkita oʻqituvchilar malakasini oshirish institutini oʻz ichiga olgan Yaqin Sharqdagi eng yirik maktab tizimlaridan birini boshqaradi[50][51]. U 1950-yildan beri falastinlik qochqin bolalarga asosiy taʼlim beruvchi boʻlib kelgan. Roʻyxatga olingan barcha qochqin bolalar bepul asosiy taʼlim olishlari mumkin, ularning soni hozirda 526 000 tani tashkil etadi[50]. 1960-yillarda UNRWA maktablari mintaqada birinchi boʻlib gender tengligiga toʻliq erishdi[52] va roʻyxatga olingan oʻquvchilarning ozgina qismi ayollardir[50].

Falastinlik qochqinlar aholisining yarmi 25 yoshdan kichik. 40 yoki hatto 50 oʻquvchini oʻz ichiga olgan gavjum sinf xonalari keng tarqalgan. Deyarli toʻrtdan uch qismi ikki smenali tizimda ishlaydi, bu erda oʻquvchilar va oʻqituvchilarning ikkita alohida guruhi bir xil binolarni baham koʻradi, bu esa oʻqitish vaqtini qisqartiradi. Oʻquv yili koʻpincha mojarolar tufayli toʻxtatiladi, bu esa UNRWAni favqulodda vaziyatlarda taʼlim beruvchi maxsus dastur ishlab chiqishga undaydi[53].

Uzoq muddatli kelishuvga koʻra, UNRWA maktablari qabul qiluvchi mamlakatlarning oʻquv dasturiga amal qiladi. Bu UNRWA oʻquvchilariga mahalliy tan olingan malakaga ega boʻlgan holda keyingi taʼlim olish yoki ishga joylashish imkonini beradi va qochqinlarni qabul qiluvchi mamlakatlarning suverenitet talablariga javob beradi. UNRWA talabalari imkon qadar mezbon hukumatlar tomonidan oʻtkaziladigan milliy imtihonlarni topshirishadi. UNRWA maktablari oʻquvchilari bu davlat imtihonlarida koʻpincha davlat maktablari oʻquvchilaridan oshib ketishadi.

Qochqin bolalarning hammasi ham UNRWA maktablarida oʻqimaydi. Iordaniya va Suriyada bolalar davlat maktablariga toʻliq kirish imkoniga ega va koʻpchilik ular yashaydigan joyga yaqin boʻlgani uchun oʻqishadi.

Yordam va ijtimoiy xizmatlar dasturi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Falastinlik qochqinlar jamiyatida boquvchisi boʻlmagan oilalar koʻpincha juda himoyasiz. Beva, ajrashgan yoki nogiron ota boshchiligidagilar koʻpincha qashshoqlikda yashaydilar[54].

Bu oilalar „qiyinchilik holatlari“ hisoblanadi va UNRWA benefitsiarlarining 6% dan kamrogʻini tashkil qiladi.

UNRWA bu oilalarga oziq-ovqat yordami, pul yordami va boshpana taʼmirlashda yordam beradi. Bundan tashqari, alohida ogʻir oilalar farzandlariga Agentlik qoshidagi kasb-hunar oʻrgatish markazlarida imtiyozli foydalanish imkoniyati beriladi, shu bilan birga bunday oilalardagi ayollarga UNRWAning ayollar dasturlari markazlariga qoʻshilishlari ragʻbatlantiriladi. Ushbu markazlarda qochqin ayollarning ijtimoiy rivojlanishini ragʻbatlantirish uchun treninglar, maslahatlar va bolalarga gʻamxoʻrlik qilish imkoniyati mavjud.

UNRWA ayollar, nogiron qochqinlar va bolalarning ehtiyojlarini qondirish uchun jamoat tashkilotlari (CBO) yaratdi. Endi CBOlarning oʻz boshqaruv qoʻmitalari mavjud boʻlib, ular jamoaning koʻngillilaridan iborat. UNRWA ularga texnik va kichik miqdordagi maqsadli moliyaviy yordam koʻrsatadi, lekin koʻpchilik mahalliy va xalqaro NNTlar bilan oʻz aloqalarini oʻrnatgan.

Sogʻliqni saqlash dasturi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1950-yildan beri UNRWA falastinlik qochqinlar uchun asosiy tibbiy yordam koʻrsatuvchi tashkilot boʻlib kelgan[55]. Sogʻliqni saqlashning asosiy ehtiyojlari shifoxonalarda ikkilamchi davolanish, zaif guruhlarga oziq-ovqat yordami va qochqinlar lagerlarida atrof-muhit salomatligini taʼminlovchi birlamchi tibbiy yordam klinikalari tarmogʻi orqali qondiriladi.

2014-yil uchun asosiy koʻrsatkichlar quyidagilar:

  • UNRWA aholi punktlari/lagerlarida yoki yaqinida joylashgan 139 ta birlamchi sogʻliqni saqlash muassasalari;
  • 3107 nafar tibbiyot xodimlari;
  • 3 134 732 qochqin tibbiy xizmatlardan foydalanmoqda;
  • 9 290 197 yillik bemorlar tashrifi;

Falastinlik qochqinlarning sogʻligʻi uzoq vaqtdan beri rivojlanayotgan mamlakatlardan rivojlangan dunyo maqomiga oʻtish davridagi koʻplab aholining sogʻligʻiga oʻxshardi. Biroq, hozirda demografik oʻtish mavjud.

Odamlar uzoq umr koʻrishadi va turli xil ehtiyojlarni, xususan, yuqumli boʻlmagan kasalliklar (NCD) va diabet, gipertoniya va saraton kabi umrbod parvarish qilishni talab qiladigan surunkali kasalliklar bilan bogʻliq boʻlgan ehtiyojlarni rivojlantirmoqda. Sogʻlom hayot – bu goʻdaklikdan qarilikgacha boʻlgan bosqichlar uzluksizligi boʻlib, ularning har biri oʻziga xos, oʻziga xos ehtiyojlarga ega va shuning uchun bizning dasturimiz oʻzining profilaktik va davolovchi sogʻliqni saqlash xizmatlari toʻplamini taqdim etishda „hayot tsikli yondashuvini“ qoʻllaydi.

Falastinlik qochqinlarning oʻzgaruvchan ehtiyojlarini qondirish uchun biz 2011-yilda katta islohot tashabbusini koʻtardik. Biz birlamchi sogʻliqni saqlash muassasalarimizda (PHF) Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti tomonidan koʻrsatilgan birlamchi tibbiy yordam qadriyatlariga asoslangan Oila salomatlik guruhi (FHT) yondashuvini joriy etdik.

FHT butun oilaning yaxlit gʻamxoʻrligiga asoslangan keng qamrovli birlamchi tibbiy yordam xizmatlarini taklif qiladi, uzoq muddatli provayder va bemor munosabatlarini taʼkidlaydi va shaxsga yoʻnaltirilganlik, har tomonlama va uzluksizlikni taʼminlaydi. Bundan tashqari, FHT ovqatlanish va jismoniy faoliyat, taʼlim, gender asosidagi zoʻravonlik, bolalarni himoya qilish, qashshoqlik va jamiyat rivojlanishi kabi salomatlikka taʼsir koʻrsatadigan kesishmalarni hal qilishga yordam beradi.

Tibbiy xizmatlarga ambulatoriya yordami, stomatologik davolanish va jismoniy nogironlarni reabilitatsiya qilish kiradi. Ona va bola salomatligini muhofaza qilish (MCH) UNRWA salomatlik dasturining ustuvor yoʻnalishi hisoblanadi. Maktab sogʻliqni saqlash guruhlari va lager shifokorlari UNRWA maktablariga borib, bolalik kasalliklarini erta aniqlashga yordam berish uchun yangi oʻquvchilarni tekshirishadi. UNRWA ning barcha klinikalari ona va bola salomatligida tugʻilish oraligʻining muhimligini taʼkidlaydigan maslahat bilan oilani rejalashtirish xizmatlarini taklif etadi. Agentlik klinikalari, shuningdek, emizikli va homilador onalarga oziq-ovqat yordami berilishini nazorat qiladi va Gʻazo sektoridagi oltita klinikaning oʻz tugʻruq boʻlimlari mavjud. Bir muncha vaqt davomida qochqinlar orasida chaqaloqlar oʻlimi koʻrsatkichlari Jahon sogʻliqni saqlash tashkilotining rivojlanayotgan mamlakatlar uchun koʻrsatgan mezonidan pastroq edi.

UNRWA qochqinlarga kasalxonaga yotqizish xarajatlarini qisman qoplash yoki hukumat, nodavlat notijorat tashkilotlari va xususiy shifoxonalar bilan shartnomalar tuzish yoʻli bilan qoplashda yordam koʻrsatadi.

UNRWA ning ekologik sogʻliqni saqlash xizmatlari dasturi „ichimlik suvi sifatini nazorat qiladi, sanitariya holatini taʼminlaydi va qochqinlar lagerlarida vektor va kemiruvchilarni nazorat qiladi, shu bilan epidemiyalar xavfini kamaytiradi“.

UNRWA Mikromoliya boshqarmasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

UNRWA ning Mikromoliya departamenti (MD) tijoriy stavkalarda kapital qoʻyilmalar va aylanma mablagʻlar uchun kreditlar berish orqali qochqinlar jamiyatida qashshoqlikni yumshatish va iqtisodiy rivojlanishni qoʻllab-quvvatlashni maqsad qilgan. Dastur oʻzini-oʻzi taʼminlashga imkon qadar yaqin boʻlishga intiladi. Bu ish oʻrinlari yaratish, daromad olish va qochqinlar imkoniyatlarini kengaytirish boʻyicha kuchli tajribaga ega.

Mikromoliya departamenti UNRWA tarkibidagi avtonom moliyaviy boʻlinma boʻlib, 1991-yilda falastinlik qochqinlar, shuningdek, ularga yaqin joyda yashovchi va ishlayotgan kambagʻal yoki marginal guruhlarga mikromoliyaviy xizmatlar koʻrsatish uchun tashkil etilgan. Uchta mamlakatda faoliyat yuritgan holda, MD hozirda Yaqin Sharqdagi har qanday mikromoliya instituti orasida eng keng mintaqaviy qamrovga ega. Falastin hududlarida oʻz faoliyatini boshlaganidan soʻng, u Gʻarbiy Sohil va Gʻazodagi eng yirik bank boʻlmagan moliyaviy vositachi boʻlib qolmoqda.

Favqulodda operatsiyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

UNRWA favqulodda vaziyatlarning falastinlik qochqinlar hayotiga taʼsirini yumshatish uchun turli xil tadbirlarni amalga oshiradi.

Xususan, Gʻarbiy Sohil va Gʻazo sektorida (bosib olingan Falastin hududi), masalan, 1967-yilgi urush, shuningdek, birinchi va ikkinchi intifadalar va 2014-yilgi Gʻazo urushi tomonidan zarur boʻlgan aralashuv davom etmoqda.

Shu paytgacha Livandagi Nahr al-Bared Falastin qochqinlar lageridagi rekonstruksiya ishlari UNRWA tomonidan amalga oshirilgan eng yirik rekonstruksiya loyihasi boʻlib kelgan. Bu ish 2009-yilda boshlangan va 2007-yilda Livan Qurolli Kuchlari va Fath al-Islom oʻrtasidagi janglarda lager vayron qilinganda zarur boʻlgan edi.

UNRWA Suriyada davom etayotgan mojaroni eng jiddiy muammolardan biri sifatida baholaydi. UNRWA falastinlik qochqinlarni, ham Suriya ichida koʻchirilgan, ham UNRWA operatsiyalari doirasida qoʻshni mamlakatlarga qochib ketganlarni qoʻllab-quvvatlaydi.

Xizmatlar vaqtinchalik boshpana, suv, oziq-ovqat, kiyim-kechak va koʻrpa-toʻshaklar bilan taʼminlashdan vaqtinchalik ish oʻrinlari yaratish va qayta qurishga yordam berishgacha. Boshqa xalqaro nodavlat notijorat tashkilotlari va mahalliy ishtirokchilar bilan keng hamkorlik yoʻlga qoʻyilgan.

Eʼtirof va maqtovlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

UNRWA Tinchlik boʻyicha Nobel mukofoti laureatlari Mayread Korrigan Maguayr[56] va Kofi Annan[57], BMT Bosh Assambleyasi prezidenti[58], BMTning sobiq Bosh kotibi Pan Gi Mun[59] va Yevropa Ittifoqi vakillari[60] AQSh[61], Niderlandiya[62], Yaponiya[63] , Bangladesh[64], Kipr[65], Iordaniya[66], Gana va Norvegiya va boshqalar tomonidan maqtovga sazovor boʻldi. 2007-yilda Norvegiyaning Birlashgan Millatlar Tashkilotidagi Doimiy vakili oʻz mamlakatini UNRWAning „kuchli tarafdori“ deb taʼriflagan. Bu falastinlik qochqinlar uchun „xavfsizlik tarmogʻi“ boʻlib, ularga „zudlik bilan yordam koʻrsatish va munosib hayot kechirish imkoniyatini“ taqdim etadi[67]. Oʻsha kuni Islandiya vakili agentlikning „koʻpincha hayotga xavf tugʻdiradigan sharoitlarga“ qaramay „katta natijalarga erishish“ qobiliyatini yuqori baholadi.

2007-yilda Isroil UNRWAni qoʻllab-quvvatlashni davom ettirib, agentlikning „siyosiylashuvidan xavotirga“ qaramasdan, mamlakat uning gumanitar missiyasini qoʻllab-quvvatlashini taʼkidladi[68].

Mustaqil baholashlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

2011-yilda UNRWA koʻp tomonlama tashkilotlarning tashkiliy samaradorligini aniqlash uchun tashkil etilgan donor mamlakatlar tarmogʻi boʻlgan Koʻp tomonlama Tashkilotlar Faoliyatini Baholash Tarmogʻi (MOPAN) tomonidan baholanishiga rozi boʻldi[69]. Tashkiliy samaradorlikning toʻrtta oʻlchovi – strategik boshqaruv, operativ boshqaruv, munosabatlarni boshqarish va bilimlarni boshqarish – MOPAN agentlik koʻpgina asosiy koʻrsatkichlar boʻyicha, ayniqsa strategik menejment doirasida adekvat yoki yaxshi natijalarga erishadi, degan xulosaga keldi[70]. UNRWA natijaga ijobiy javob berib, „hisobotda taʼkidlangan koʻplab muammolar koʻp tomonlama tashkilotlarning hammasi boʻlmasa ham, koʻpchilik ichidagi muammolarni aks ettirishini“ taʼkidladi[71]. 2019-yilda oʻzining eng soʻnggi bahosida MOPAN UNRWAni oʻz dasturlari samaradorligini oshirishda davom etayotgani uchun maqtab, agentlikni „vakolatli, bardoshli va qatʼiyatli“ deb tan oldi[72].

Tanqid va tortishuvlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

2004-yilda Emanuel Marks va Nitza Nachmias agentlikning koʻplab tanqidlari uning yoshiga toʻgʻri kelishini taʼkidladilar[73].

2007-yilda UNRWA samaradorlikni oshirish maqsadida islohotlar dasturini boshladi.[74]. Biroq, 2019-yilda Al-Jazira telekanaliga sizdirilgan ichki axloq hisobotida iddao qilinishicha, 2015-yildan boshlab agentlikning yuqori rahbariyati samaradorlik hisobiga hokimiyatni birlashtirgan, bu esa yuqori martabali xodimlar oʻrtasida keng tarqalgan notoʻgʻri xatti-harakatlar, qarindosh-urugʻchilik va boshqa vakolatlarni suiisteʼmol qilishga olib kelgan[75]. Al-Jazira hisobotiga javoban, UNRWA oʻz rahbariyatining ichki va tashqi baholari „ijobiy“ boʻlganligi haqida bayonot berdi[75]:

Tashqi ekspertlar guruhining (MOPAN) yaqinda eʼlon qilingan hisoboti UNRWA boshqaruvi va taʼsirining qoniqarli (va baʼzan juda qoniqarli) natijalarini koʻrsatdi – bu biz uchun agentlikka kuchli siyosiy va moliyaviy bosim davrida ayniqsa muhim. Xuddi shunday, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Auditorlar Kengashi UNRWA boshqaruvi va rahbariyatining sifatini tan oldi. Nihoyat, yaqinda UNRWAning Ichki nazorat xizmatlari departamenti va axloq boʻlimi – har ikkala mustaqil organ – UNRWAning Maslahat komissiyasiga (mezbon davlatlar va eng yirik donorlar) taqdim etgan 2018yil yillik hisoboti bu ijobiy baholarni tasdiqladi. Ushbu hisobotlar ushbu agentlikning kuchliligidan dalolat beradi va jamoatchilik tomonidan eʼtirof etilgan masaladir.

Mandat bilan bogʻliq bahslar[tahrir | manbasini tahrirlash]

UNRWA taʼrifi faqat UNRWA yordamiga muvofiqligini aniqlash uchun moʻljallangan. Biroq, baʼzilar bu mojaroni davom ettirishga xizmat qiladi, deb taʼkidlashadi[76][77][78][79][80].

UNRWA vakolati faqat yordam ishlari uchun[81] boʻlsa-da, Wall Street Journal Europe nashri 2011-yil aprel oyida Asaf Romirovskiy va Aleksandr X.Joffe tomonidan chop etilgan maqolada shunday deyilgan: „UNRWA haqiqiy fuqarolik jamiyatini qoʻllab-quvvatlovchi Falastin institutlarini yaratgan deb daʼvo qilish qiyin. Ideal holda UNRWA tarqatib yuboriladi va falastinliklarga oʻz jamiyatini qurish erkinligi va mas’uliyati beriladi“[82].

Oliy komissiya qochqinlarga imkon qadar tezroq hayotlarini davom ettirishga yordam berish va ularni tez, koʻpincha ular qochib ketgan mamlakatlardan boshqa mamlakatlarda joylashtirishga harakat qiladi. Biroq, UNRWA siyosatida aytilishicha, 1948-yilgi urush paytida Isroildan qochgan falastinlik arablar va ularning barcha avlodlari siyosiy ishtirokchilar tomonidan adolatli va mustahkam yechim topilmaguncha qochqinlar deb hisoblanadilar. UNRWA kelishuv natijasi qanday shakllanishini belgilamaslik uchun maxsus ishlab chiqilgan[83].

UNRWAning sobiq bosh maslahatchisi va Vashington Yaqin Sharq siyosati institutining ilmiy xodimi Jeyms G.Lindsi 2009-yilda UNRWA amaliyotini tanqid qilgan hisobotini chop etdi[84]. Uning xulosalaridan biri shundan iboratki, UNRWA qochqinlarni joylashtirish boʻyicha BMTning Qochqinlar boʻyicha Oliy komissarligining muvaffaqiyatiga mos kela olmagani „shubhasiz, agentlikning siyosiy qarorini anglatadi“ va „hozirgi Isroil yerlariga qaytish niyatida boʻlganlar tomonidan qoʻllab-quvvatlangan Falastin siyosiy fikrining keskinligini maʼqul koʻradi“[84]. UNRWA Gʻazo boʻlimi rahbari Jon Ging Lindsining tanqidlaridan hafsalasi pir boʻlganini aytdi[85].

2006-yilda UNRWA AQSh kongressmenlari Mark Kirk va Stiven Rotmanning tanqidiga uchradi. Ularning AQSh Davlat kotibi Kondoliza Raysga yoʻllagan maktubida shunday deyilgan: „BMTning oʻz auditini har tomonlama koʻrib chiqqandan soʻng, UNRWA notoʻgʻri boshqaruv, samarasiz siyosat va oʻz moliyaviy taʼminotini taʼminlay olmagani aniq boʻldi. Biz UNRWA ning moliyaviy nazorati, boshqaruvi va har qanday soliq toʻlovchining terrorchilarni qoʻllab-quvvatlashiga yoʻl qoʻymaydigan AQSh qonunchiligini tatbiq etish tizimini yangilashimiz kerak“[86]. UNRWA bunga javoban Suriya va Iordaniyadagi maktab oʻquvchilarining mezbon-hukumat maktablarida tengdoshlaridan ustun boʻlgan natijalarini koʻrsatdi. UNRWA, shuningdek, faoliyat yuritayotgan qiyin sharoitlarni eslatib oʻtdi: qochqinlar yuki byudjetidan ancha tezroq oshdi, shu bilan birga Ikkinchi Intifadadan keyin yopilish rejimining kuchaytirilishi Isroil tomonidan bosib olingan sobiq hududlardagi gumanitar vaziyatga chuqur taʼsir koʻrsatdi[87].

Operatsiyalar bilan bogʻliq nizolar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Falastinlik qochqinlarni himoya qilish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Birzeit universiteti huquq kafedrasi dotsenti va huquq va davlat boshqaruvi fakulteti dekani Asem Xalil asosiy eʼtiborni qabul qiluvchi mamlakatlardagi falastinliklarning inson huquqlari masalalariga qaratdi.[88][89]. Misr, Iordaniya, Livan va Suriyadagi falastinliklar uchun inson huquqlari holatini tizimli ravishda hujjatlashtirgandan soʻng, u shunday xulosaga keladi[89]:

Menimcha, bu yondashuvning taʼkidlashicha, UNRWA kerak emas yoki Falastin qochqinligi noyob va oʻziga xos emas, aksincha, UNRWA hozirda falastinlik qochqinlar uchun zarur himoyani taʼminlashga qodir emas, va bu mezbon arab davlatlari falastinlik qochqinlarga nisbatan kamsituvchi qonunlar va siyosatlarni qoʻllab-quvvatlashni davom ettirish uchun falastinlik qochqinlikning oʻziga xosligidan foydalana olmaydi.

Global moliyaviy inqiroz UNRWAga xalqaro mablagʻlarning kamayishiga olib kelishi mumkin va UNRWA oʻz xizmatlarini kamaytirishga intilishi mumkin. Bunday stsenariy falastinlik qochqinlar tomonidan, xususan, muqobil daromad manbalarining yoʻqligi va baʼzi qabul qiluvchi mamlakatlarda mavjud boʻlgan cheklovchi qonunlar va siyosatlarni koʻrgan holda seziladi. UNRWA mezbon mamlakatlardagi falastinlik qochqinlar uchun asosiy xizmat koʻrsatuvchi provayder hisoblanadi. U minglab qochqinlarni ish bilan taʼminlaydi, taʼlim, sogʻliqni saqlash va juda qimmatli va zarur boʻlgan boshqa xizmatlarni taqdim etadi.

… Bu yerda xavf ostida boʻlgan muammo shundaki, UNRWA etarli emas, ammo muqobil variant UNRWAni UNHCR bilan almashtirish emas, balki UNRWA ning himoya rolini oshirishdir, yoki Falastinlik qochqinlar bilan shugʻullanadigan mavjud agentliklardan tashqari (oʻrniga emas) falastinlik qochqinlarga BMT Qochqinlar boʻyicha Oliy komissarligining himoya mandatini uzaytirish …

Eslatmalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Boshqa agentlik- Birlashgan Millatlar Tashkilotining Qurolsizlanish tadqiqotlari instituti(UNIDIR)

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ UNRWA. „HOW WE SPEND FUNDS“. UNRWA. United Nations (2020-yil avgust).
  2. ↑ Dowty, Alan (2012), Israel/Palestine, Polity, 243-bet, ISBN 9780745656113
  3. ↑ UNRWA in Figures (Wayback Machine saytida 8 January 2021 sanasida arxivlangan).
  4. ↑ „Consolidated Eligibility and Registration Instructions“. UNRWA. — „UNRWA Falastinlik qochqinlar mezonlariga javob beradigan shaxslar Bular 1946-yil 1-iyundan 1948-yil 15-maygacha boʻlgan davrda doimiy yashash joyi Falastin boʻlgan va 1948-yilgi mojaro natijasida uy-joyidan va yashash vositalaridan ayrilgan shaxslardir. Falastinlik qochqinlar va falastinlik qochqin erkaklarning avlodlari, shu jumladan qonuniy asrab olingan bolalar UNRWA xizmatlariga ro'yxatdan o'tishlari mumkin. Agentlik Falastin qochqinlari sifatida ro'yxatdan o'tishni xohlovchilardan yangi arizalarni qabul qiladi. UNRWA ro'yxatidan o'tgandan so'ng, ushbu toifadagi shaxslar ro'yxatga olingan qochqinlar yoki ro'yxatdan o'tgan falastinlik qochqinlar deb nomlanadi.“.
  5. ↑ „Frequently asked questions“ (en). UNRWA. Qaraldi: 2020-yil 9-avgust.
  6. ↑ Lance Bartolomeusz. "The mandate of UNRWA at sixty". Refugee Survey Quarterly 28 (2 & 3): 452–474. 
  7. ↑ UN General Assembly, Annual Report of the Director of the United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East, covering the period 1 July 1951 to 30 June 1952. Seventh Session, Supplement No. 13 (A/2171) 1952. „Late in June, an agreement was concluded with Israel whereby that Government assumed responsibility for the care of the remaining 19,000 refugees in that country as of 1 July 1952.“
  8. ↑ Howard Adelman, Elazar Barkan. No Return, No Refuge: Rites and Rights in Minority Repatriation. Columbia University Press, 28 June 2011 — 12 bet. ISBN 978-0-231-15336-2. 
  9. ↑ „Working at UNRWA“. UNRWA.
  10. ↑ UNRWA & UNHCR 2007, s. 2,4.
  11. ↑ UNRWA & UNHCR 2007, s. 3,11: "The vast majority of Palestinian refugees fall under the UNRWA mandate, but there is still a large number living in other countries of the region, such as the Gulf States, Egypt, Iraq or Yemen, or further afield in Australia, Europe and America."
  12. ↑ Refugees, United Nations High Commissioner for „UNHCR - The UN Refugee Agency“.
  13. ↑ Miller, Elhanan „Palestinian Refugees and the Israeli-Palestinian Peace Negotiations“. International Centre for the Study of Radicalisation and Political Violence (2012-yil iyun). — „To use a trite image, while UNHCR strives to give its refugees fishing rods, UNRWA is busy distributing fish“. 2016-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-yanvar.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 „Evolution of UNRWA's mandate to Palestine refugees - Statement of Commissioner-General“ (en-US). United Nations (2003-yil 21-sentyabr). Qaraldi: 2022-yil 3-avgust.
  15. ↑ „Who We Are UNRWA“ (en). UNRWA. Qaraldi: 2020-yil 18-avgust.
  16. ↑ „General Assembly Resolution 302“. UNRWA.
  17. ↑ Khouri, Fred. The Arab–Israeli Dilemma, 3rd, Syracuse University Press, 1985 — 129–130 bet. ISBN 0-8156-2340-2. 
  18. ↑ 18,0 18,1 „Resolution 302“ (en). UNRWA. Qaraldi: 2020-yil 18-avgust.
  19. ↑ „UNRWA's Frequently Asked Questions“. United Nations. Qaraldi: 2007-yil 20-noyabr.
  20. ↑ Batholomeusz, Lance (2010). "The Mandate of UNRWA at Sixty". Refugee Survey Quarterly 28 (2–3): 452–474. doi:10.1093/rsq/hdp033. 
  21. ↑ Bosh kotib axborotnomasi, „Organization of the United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East“, UN Doc. ST/SGB/2000/6, 17 Feb. 2000, note 1; W. Dale, „UNRWA – A Subsidiary Organ of the UN“, International & Comparative Law Quarterly, Vol. 23, 1974, 582–83; D. Sarooshi, „The Legal Framework Governing United Nations Subsidiary Organs“, British Yearbook of International Law, Vol. 67, 1997, 413–78.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 22,5 Lance Bartholomeusz, THE MANDATE OF UNRWA AT SIXTY (Wayback Machine saytida 31 October 2020 sanasida arxivlangan), p. 454.
  23. ↑ „AQSh qarshiliklariga qaramay, BMT falastinlik qochqinlarga yordam beruvchi agentlikni yangiladi“. Reuters (2019-yil 13-dekabr). Qaraldi: 2019-yil 13-dekabr.
  24. ↑ „Tez-tez beriladigan savollar“ (en). UNRWA. Qaraldi: 2020-yil 13-avgust.
  25. ↑ „UNRWA Bosh Komissari“ (en). UNRWA. Qaraldi: 2020-yil 13-avgust.
  26. ↑ „Leni Steseth Falastinlik qochqinlarga yordam berish va ishlarni tashkil etish boʻyicha Birlashgan Millatlar Tashkilotining Yaqin Sharq agentligi (UNRWA) Bosh komissari o`rinbosari lavozimiga tayinlandi.“ (en). UNRWA. Qaraldi: 2020-yil 13-avgust.
  27. ↑ „UNRWA raqamlarda“ (2009-yil 11-avgust). 2009-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-aprel.
  28. ↑ „UNRWA tizimiga kiring“. www.unrwa.org. UNRWA. 2014-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-aprel.
  29. ↑ „Falastinlik qochqinlarga yordam berish“. 2015-yil 18-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-aprel.
  30. ↑ 30,0 30,1 „UNRWA maslahat komissiyasi a'zolari“.
  31. ↑ „Falastin qochqinlari“. Birlashgan Millatlar Tashkiloti. Qaraldi: 2014-yil 15-avgust.
  32. ↑ „Biz kimmiz - UNRWA“. UNRWA. Qaraldi: 2014-yil 8-yanvar.
  33. ↑ „pul taʼminlovchilar“ (en). UNRWA. Qaraldi: 2020-yil 10-avgust.
  34. ↑ UNRWA „Tez-tez beriladigan savollar“. Qaraldi: 2011-yil 25-sentyabr.
  35. ↑ Bulbul, Sadallah „2023-yilda top-20 ta xayriyachilar“ (2014-yil 19-mart). Qaraldi: 2014-yil 14-sentyabr.
  36. ↑ Berman, Lazar „Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan moliyalashtiriladigan lagerlar kliplarida falastinlik bolalar Isroildan nafratlanishni o'rgatishgan“. www.timesofisrael.com.
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 „Hukumat hamkorlari“ (en). UNRWA. Qaraldi: 2020-yil 13-avgust.
  38. ↑ UNRWA „Moliyaviy yangilanishlar“. Qaraldi: 2011-yil 25-sentyabr.
  39. ↑ „Xususiy hamkorlar“ (en). UNRWA. Qaraldi: 2020-yil 13-avgust.
  40. ↑ „Niderlandiya va Shveytsariya axloqiy hisobot tufayli UNRWA moliyalashtirishni to'xtatdi“. www.aljazeera.com. Qaraldi: 2020-yil 10-avgust.
  41. ↑ „Niderlandiya huquqbuzarliklarga qaramasdan UNRWAni moliyalashtirishni davom ettirmoqda“. The Jerusalem Post | JPost.com (2019-yil 11-dekabr).
  42. ↑ „Yevropa Ittifoqi va Germaniya UNRWAga qoʻshimcha mablagʻ ajratishga vaʼda bermoqda“. The Jerusalem Post | JPost.com (2019-yil 14-dekabr).
  43. ↑ „Qatar Suriyadagi falastinliklarga yana 20,7 million dollar xayriya qildi“. The Jerusalem Post | JPost.com (2019-yil 16-dekabr).
  44. ↑ „UNRWA boʻyicha vazirlar oʻrtasidagi strategik muloqot boʻyicha bayonot“. UNRWA (2019-yil 12-aprel). Qaraldi: 2019-yil 22-aprel.
  45. ↑ „UNRWA BO'YICHA VAZIRLAR YIG'ILISI“. UN (2019-yil 26-sentyabr). Qaraldi: 2019-yil 1-noyabr.
  46. ↑ „UNRWA Bosh Komissarining Virtual Maslahat Komissiyasiga bayonoti“ (en). UNRWA (2020-yil 1-iyul). Qaraldi: 2020-yil 13-avgust.
  47. ↑ „2012-yilda 2 milliard dollardan ortiq mablag‘ olgan mamlakatlar uchun aholi jon boshiga sof rasmiy rivojlanish yordami (ODA), Jahon bankining 2014-yilda chop etilgan so‘nggi raqamlari“. World Bank (2014-yil 15-avgust). 2014-yil 19-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 15-avgust.
  48. ↑ „Jahon taraqqiyot ko'rsatkichlari: barcha mamlakatlarning yordamga qaramlik jadvali“. World Bank (2014-yil 15-avgust). 2014-yil 10-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 15-avgust.
  49. ↑ „Mablag'larni qanday sarflaymiz“ (uz). Qaraldi: 25-aprel.
  50. ↑ 50,0 50,1 50,2 50,3 „Taʼlim“ (en). UNRWA. Qaraldi: 2020-yil 13-avgust.
  51. ↑ From UNRWAs page and sub-pages about its educational programmes and sub-pages (Wayback Machine saytida 2 September 2014 sanasida arxivlangan); no update date shown, accessed 2014-08-25. Within the pages on education programmes, UNRWA tells about special knowledge and skills (Wayback Machine saytida 19 July 2014 sanasida arxivlangan); no update date shown, accessed 2014-08-25
  52. ↑ „gender tengligi“ (en). UNRWA. Qaraldi: 2020-yil 13-avgust.
  53. ↑ „Favqulodda vaziyatlarda ta'lim“ (en). UNRWA. Qaraldi: 2020-yil 13-avgust.
  54. ↑ „Yordam va ijtimoiy xizmatlar“. UNRWA.
  55. ↑ From UNRWAs page and sub-pages about health services (Wayback Machine saytida 1 September 2014 sanasida arxivlangan); no update date shown, accessed 2014-08-25
  56. ↑ „UNRWA: yangiliklar: ochiq xatlar“ (2007-yil 25-fevral). 2007-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  57. ↑ „UNRWA: yangiliklar: ochiq xatlar“ (2007-yil 10-avgust). 2007-yil 10-avgustda asl nusxadan arxivlangan.
  58. ↑ „DONOR COUNTRIES PLEDGE $38.5 MILLION TO UNRWA'S REGULAR BUDGET, $22 MILLION TO EMERGENCY APPEAL – Meetings Coverage and Press Releases“.
  59. ↑ „Millionlab falastinliklarning hayoti qochqinlar agentligisiz yomonroq bo'lar edi, dedi Bosh kotib "UNRWA do'stlari" assotsiatsiyasini qabul qilish uchun ko'rgazmada“ (2008-yil 6-may).
  60. ↑ „クレジットカードの現金化“. 2012-yil 27-martda asl nusxadan arxivlangan.
  61. ↑ „ISRAELI RESTRICTIONS PLACED ON PALESTINE RELIEF AND WORKS AGENCY CRITICIZED BY SPEAKERS IN FOURTH COMMITTEE – Meetings Coverage and Press Releases“.
  62. ↑ „The Netherlands Support UNRWA Community Centre in Syria“. 2014-yil 14-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-iyun.
  63. ↑ „Maxsus Siyosiy va Dekolonizatsiya Qo'mitasi (To'rtinchi Qo'mita) - Bosh ofisda, Nyu-York, 2004 yil 2 noyabr, seshanba kuni soat 14:30 da bo'lib o'tgan 21-yig'ilishning qisqacha bayoni.“. 2014-yil 14-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-iyun.
  64. ↑ „Could I begin by expressing our appreciation for Mr“ (2009-yil 11-may). 2009-yil 11-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  65. ↑ „FOURTH COMMITTEE – UNRWA“. 2008-yil 20-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 22-fevral.
  66. ↑ „Carim.org -“. 2012-yil 11-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
  67. ↑ „UN GENERAL ASSEMBLY, 62nd SESSION , 4th COMMITTEE – UNRWA.<?XML:namespace prefix = "o" ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" /><o:p></o:p>STATEMENT BY <?XML:namespace prefix = "st1" ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:smarttags" /><st1:place w:st="on"><st1:country-region w:st="on">NORWAY</st1:country-region></st1:place>.<o:p></o:p> (Norway - the Official Site in the Palestinian Territory)“ (2007-yil 21-noyabr). 2007-yil 21-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  68. ↑ Birlashgan Millatlar Tashkiloti – Bosh Assambleyaning 62-sessiyasi. Janob Gershon Kedarning bayonoti. (Wayback Machine saytida 18 January 2012 sanasida arxivlangan) New York, 7 November 2007.
  69. ↑ Arsenault, Mariane „MOPAN 2011 Assessment of UNRWA“ (2011-yil 14-dekabr). 2013-yil 24-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 14-sentyabr.
  70. ↑ „For more information on MOPAN and to access previous MOPAN reports, please visit the MOPAN website“. 2013-yil 24-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  71. ↑ „MOPAN Publications“. mopanonline.org. 2014-yil 26-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 14-sentyabr.
  72. ↑ „MOPAN | Multilateral Organization Performance Assessment Network“. MOPAN | Multilateral Organization Performance Assessment Network. Qaraldi: 2020-yil 9-avgust.
  73. ↑ Marx, Emanuel; Nachmias, Nitza (2004-06-15). "Dilemmas of Prolonged Humanitarian Aid Operations: The Case of UNRWA (UN Relief and Work Agency for the Palestinian Refugees)". Journal of Humanitarian Assistance. http://sites.tufts.edu/jha/archives/834. Qaraldi: 2014-08-03. Falastinlik qochqinlarga yordam berish va ishlarni tashkil etish boʻyicha Birlashgan Millatlar Tashkilotining Yaqin Sharq agentligi]]
  74. ↑ „Reforming UNRWA“. UNRWA. Qaraldi: 2014-yil 7-sentyabr.
  75. ↑ 75,0 75,1 „Ethics report accuses UNRWA leadership of abuse of power“. www.aljazeera.com. Qaraldi: 2020-yil 10-avgust.
  76. ↑ Lefkovitz, Etgar. „US congressmen demand UNRWA reform.“ (Wayback Machine saytida 16 September 2011 sanasida arxivlangan) Jerusalem Post. 27 May 2008. 3 March 2009.
  77. ↑ „Perpetuating refugees.“ (Wayback Machine saytida 19 October 2012 sanasida arxivlangan) ProQuest Archiver. 12 February 2007. 3 March 2009.
  78. ↑ Spyer, Jonathan. „UNRWA: Barrier to Peace.“ (Wayback Machine saytida 17 February 2009 sanasida arxivlangan) Bar-Ilan University. 27 May 2008. 1 March 2009. „Due to this special status, the UNRWA perpetuates, rather than resolves, the Palestinian refugee issue, and therefore serves as a major obstacle toward resolving the Israeli-Palestinian conflict.“
  79. ↑ Romirowsky, Asaf and Jonathan Spyer. „How UNRWA creates dependency.“ (Wayback Machine saytida 27 February 2009 sanasida arxivlangan) Middle East Forum. 3 December 2007. 27 February 2009. „As it stands, the self-perpetuating bureaucracy of UNRWA is one of the central factors offering day jobs to members of terror groups, propping up Palestinian dependency, and perpetuating the myths and falsehoods about Israel that impede a solution to the conflict.“
  80. ↑ Berkowitz, Peter.. „UNRWA Needs Major Reform“ (2008-yil 6-avgust). „This enables UNRWA to fuel the conflict with Israel by cultivating a trans-generational belief among Palestinians that the one-and-only solution to their plight consists of returning to homes and lands vacated more than half a century ago.“.
  81. ↑ UNRWA. „Frequently asked questions“. UNRWA. Qaraldi: 2011-yil 29-oktyabr.
  82. ↑ Joffe, Asaf Romirowsky and Alexander „Defund the UNRWA“.
  83. ↑ „Fatal Approach | National Review Online“. nationalreview.com (2004-yil 30-mart).
  84. ↑ 84,0 84,1 James G.Lindsay „Policy Focus No. 91 – Fixing UNRWA: Repairing the UNʼs Troubled System of Aid to Palestinian Refugees“, January 2009
  85. ↑ Adi Schwartz „UNRWAʼs existence is a failure“ (Wayback Machine saytida 22 November 2010 sanasida arxivlangan), Adi Schwartz' Blog (an unabridged version of an article published in Israeli daily „Israel HaYom“), 15 November 2010
  86. ↑ UNRWA fails to comply with US anti-terrorism law[sayt ishlamaydi] (Jerusalem Post) 29 September 2006
  87. ↑ UNRWA General Fund Appeal, 2008–2009
  88. ↑ „Palestinian Refugees in Arab States: A Rights-Based Approach." Asem Khalil“. European University Institute, Robert Schuman Centre for Advanced Studies, CARIM Research Reports 2009/08. Qaraldi: 2014-yil 29-avgust.
  89. ↑ 89,0 89,1 „Socioeconomic Rights of Refugees: The Case of Palestinian Refugees in Egypt, Jordan, Lebanon, and Syria." Asem Khalil“. American University in Cairo, Center for Migration and Refugees Studies Regional Research (2010). 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 29-avgust.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]


Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Falastinlik_qochqinlarga_yordam_berish_va_ishlarni_tashkil_etish_boʻyicha_Birlashgan_Millatlar_Tashkilotining_Yaqin_Sharq_agentligi&oldid=4146210" dan olindi