Ekspressionistik arxitektura

Berlin yaqinidagi Potsdamdagi Eynshteyn minorasi, 1919-22 (Erich Mendelsohn)

Shveytsariyaning Bazel yaqinidagi Dornaxdagi Gyoteanum, 1924-28 (Rudolf Shtayner)

Golland ekspressionizmi (Amsterdam maktabi), Amsterdamdagi Xet Schip turar-joy binosi, 1917-20 (Mishel de Klerk)

Ekspressionistik arxitektura uslubi 20-asrning birinchi oʻn yilliklarida Germaniyada ayniqsa rivojlangan va hukmron boʻlgan ekspressionistik tasviriy va sahna sanʼati bilan parallel ravishda Yevropada meʼmorchilikning yangi harakati sifatida paydo boʻldi. Gʻisht ekspressionizmi Germaniyaning gʻarbiy va shimolida, shuningdek, Gollandiyada (u Amsterdam maktabi sifatida tanilgan) bu harakatning maxsus variantidir.

1920-yillarda

"Ekspressionistik arxitektura" atamasi dastlab nemis, golland, avstriya, chex va daniya avangardlarining 1910-yildan 1930-yilgacha boʻlgan faoliyatini amalda tavsiflagan. Keyingi qayta taʼriflar atamani orqaga qarab 1905-yilgacha uzaytirdi va uni Yevropaning qolgan qismini qamrab olish uchun kengaytirdi. Bugungi kunda asl harakatning baʼzi fazilatlarini namoyish etadigan har qanday sana yoki joyning arxitekturasiga murojaat qilish uchun maʼno yanada kengaydi, masalan; buzilish, parchalanish yoki zoʻravonlik yoki haddan tashqari stressli his-tuygʻularga toʻla boʻlgan ijodiy ishlar ham bunga misol boʻla oladi.

Uslub baʼzan tabiiy biomorfik shakllardan, baʼzan esa gʻisht, poʻlat va ayniqsa shishani ommaviy ishlab chiqarish orqali taqdim etilgan yangi texnik imkoniyatlardan ilhomlangan yangi materiallar, rasmiy innovatsiyalar va juda gʻayrioddiy massivning erta modernistik tarzda qabul qilinishi bilan oʻziga xos tarzda ajralib turardi. Koʻpgina ekspressionist arxitektorlar Birinchi Jahon urushida kurashgan va ularning tajribalari 1919-yilgi Germaniya inqilobidan keyin yuzaga kelgan siyosiy tartibsizliklar va ijtimoiy gʻalayonlar bilan birgalikda utopik dunyoqarash va romantik sotsialistik kun gʻoyalarini olib keldi. Iqtisodiy sharoitlar 1914-yildan 1920-yillarning oʻrtalarigacha qurilishi zarur boʻlgan loyihalar sonini keskin toʻxtatib qoʻydi, natijada Bruno Tautning Alp togʻlari meʼmorchiligi va Herman Finsterlinning Formspiels kabi eng muhim ekspressionistik asarlari qogʻozda loyiha sifatida qolib ketdi. Efemer koʻrgazma binolari bu davrda juda koʻp va juda muhim ahamiyatga ega edi. Teatr va filmlar uchun ssenografiya ekspressionistik tasavvur uchun yana bir imkoniyat yaratdi va qattiq iqtisodiy sharoitda konventsiyalarga qarshi chiqishga urinayotgan dizaynerlar uchun qoʻshimcha daromad ham olib keltirdi.

Bruno Taut (1910)

Köln Deutscher Werkbund koʻrgazmasidagi shisha pavilyon, 1914 (Bruno Taut)

Ekspressionistik arxitekturadagi muhim voqealarga quyidagilar kiradi; Kyolndagi Werkbund koʻrgazmasi (1914), Großes Schauspielhaus, Berlin 1919-yilda tugatilishi va teatrlashtirilgan namoyishi, Shisha zanjiri harflari va Amsterdam maktabining faoliyati. Ekspressionizmning asosiy doimiy yodgorligi Potsdamdagi Erich Mendelsonning Eynshteyn minorasidir. 1925-yilga kelib, Bruno Taut, Erich Mendelson, Valter Gropius, Mies van der Rohe va Hans Poelzig kabi yetakchi meʼmorlarning koʻpchiligi tasviriy sanʼatdagi boshqa ekspressionistlar bilan birgalikda " Neue Sachlichkeit „ (Yangi ob’ektivlik) harakatiga murojaat qilishdi. Natijada ekspressionizmning hissiy qoʻzgʻalishini rad etgan amaliy va faktik yondashuv paydo boʻldi. Baʼzilar, xususan Hans Scharoun, ekspressionistik idiomada ishlashni davom ettirdilar.

Keyinchalik 1933-yilga kelib Germaniyada fashistlar hokimiyatni qoʻlga kiritgandan soʻng, ekspressionistik sanʼat degeneratsiya sifatida taqiqlandi va loyihalashtirilishi.1970-yillarga qadar olimlar (asosan Nikolaus Pevsner) ekspressionistlarning keyingi xalqaro uslubga taʼsirini odatda past baholadilar, ammo soʻnggi yillarda bu qayta yana jonlandi.

Xususiyatlari

Ekspressionistik arxitektura individualistik uslub edi va koʻp jihatdan estetik elementlardan voz kechgandi, lekin uni belgilaydigan baʼzi mezonlarni ishlab chiqish hali ham davom etmoqda. Garchi juda xilma-xillik va tabaqalanishni oʻz ichiga olgan uslub boʻlsada, koʻp fikrlarni ekspressionistik arxitektura asarlarida takrorlash mumkin va uning har bir asarida maʼlum darajada xususiyatlari namayon boʻladi:

1. Hissiy taʼsir uchun shaklni buzish.
2. Realizmning ichki tajribaning ramziy yoki stilistik ifodasiga boʻysunishi.
3. Yangi, oʻziga xos va istiqbolli narsaga erishish uchun asosiy harakat
4. Qogʻoz va modellardagi ishlarning koʻpligi, pragmatik tayyor mahsulotlardan koʻra muhimroq tushunchalarning kashfiyoti va namoyishi.
5. Koʻpincha gibrid echimlar, bitta kontseptsiyaga qaytarilmaydi.
6. Gʻorlar, togʻlar, chaqmoqlar, kristall va tosh shakllanishi kabi tabiiy romantik hodisalar mavzulari. Shunday qilib, u guldor va organikdan koʻra koʻproq mineral va elementar boʻlib, uning zamonaviy Art Nouveau uslubini tavsiflaydi.
7. Hunarmandchilikning ijodiy imkoniyatlaridan foydalanadi.
8. Klassik meʼmorchilikdan koʻra gotikaga koʻproq moyillik. Ekspressionistik arxitektura ham klassikaga qaraganda koʻproq Romanesk va Rokokoga intiladi.
9. Evropada harakat boʻlsada, ekspressionizm gʻarbiy kabi sharqiydir. Mavriy, Islom, Misr va Hindiston sanʼati va arxitekturasidan Rim yoki Yunon kabi koʻp narsalarni tortadi.
10. Arxitektura sanʼat asari sifatida tushunchasi.

Kontekst

Poznandagi suv minorasi, 1911-yil (Gans Poelzig)

Vrotslavdagi Centennial Hall, Polsha, 1911-13 (Maks Berg). Ekspressionistik arxitekturaning dastlabki belgisi va YuNESKOning Jahon merosi ob’ekti.

Siyosiy, iqtisodiy va badiiy siljishlar ekspressionistik arxitekturaning dastlabki koʻrinishlari uchun kontekstni taʼminladi; ayniqsa, Germaniyada ekspressionizmning utopik fazilatlari jahon urushi paytida va undan keyin notinch boʻlgan jamiyatga javob berishga intilgan soʻl badiiy jamoa bilan kuchli rezonansga ega boʻldi. Kayzer Vilgelm II, mahrumlik va ijtimoiy demokratiyaning yuksalishi va Veymar Respublikasining nekbinligi meʼmorlar orasida urushdan oldin boshlangan loyihalarni amalga oshirishni istamaslikni keltirib chiqardi va yangi yechimlarni izlashga bu turtki boʻldi. Badiiy hamjamiyatning nufuzli guruhi, shu jumladan meʼmorlar, Rossiyada boʻlgani kabi, xuddi shunday inqilobga intilishdi. Großes Schauspielhausning qimmat va ulkan qayta qurish ishlari urush davridagi byudjet va urushdan keyingi tushkunlikdan koʻra koʻproq sobiq imperiya oʻtmishini eslatdi. Bu esa uslubning oʻsha davrda rivojlanmasligiga sabab boʻldi.

Ekspressionistik arxitekturadan oldingi va bir-biriga oʻxshashlik bilan davom etgan badiiy harakatlar Art Nouveau yoki Germaniyada Jugendstil tomonidan davom ettirilgan edi. Dizaynerlarning hunarmandlar bilan birlashishi ekspressionistik arxitekturaga tarqaladigan Sanʼat va hunarmandchilik harakatining asosiy yangi uslubi vazifasiga ham aylandi. Romantizmda ham keng tarqalgan Art Nouveauda tez-tez uchraydigan naturalizm mavzusi ham davom ettardi. Tabiatshunos Ernst Gekkel Finsterlin tomonidan tanilgan uslub va oʻzining ilhom manbasini tabiiy shakllarda qorishib ketgan edi. Oʻziga xosligi bilan ajralib turgan uslub boshqa oʻzgarishlarga ham uchradi.

Futuristik va konstruktivist arxitektura harakatlari va Dada anti-sanʼat harakati ekspressionizm bilan bir vaqtda sodir boʻlgan va koʻpincha oʻxshash xususiyatlarni oʻz ichiga olgan uslubga aylandi. Bruno Tautning Frülicht jurnali konstruktivistik loyihalarni, jumladan Vladimir Tatlins Uchinchi Xalqaro haykalini oʻz ichiga oladi. Biroq, futurizm va konstruktivizm mexanizatsiya va urbanizm tendentsiyalariga meʼmorlar katta urgʻu berdi, lekin bu Germaniyada Neue Sachlichkeit harakatigacha davom etmaydi. Erich Mendelsohn bundan mustasno, uning ishi futurizm va konstruktivizm bilan chegaralangan edi. Mendelson va futurolog Antonio SantʼElianing eskizlarida dinamik energiya va joʻshqinlik sifati mavjud boʻlgan. Dada rassomi Kurt Shvitters tomonidan yaratilgan Merzbau oʻzining burchakli, mavhum shakli bilan koʻplab ekspressionistik xususiyatlarga ega edi.

Frank Lloyd Rayt va Antoni Gaudi kabi individualistlarning taʼsiri ham ekspressionistik arxitektura uchun atrofdagi kontekstni taʼminladi. Raytning portfellari Erich Mendelsonning maʼruzalariga kiritilgan va uning atrofidagilarga yaxshi tanish edi. Gaudi ham Berlinda sodir boʻlayotgan voqealarga taʼsir qilgan va taʼsir qilgan. Barselonada Art Nouveau arxitekturasi va 20-asr boshlari meʼmorchiligi oʻrtasida keskin tanaffus boʻlmagan, bu yerda Jugendstil 1900-yildan keyin qarshilik koʻrsatgan va uning ishi, aytaylik, Bruno Tautdan koʻra koʻproq Art Nouveau ni oʻz ichiga oladi. Der Ring guruhi Gaudi haqida bilardi, chunki u Germaniyada nashr etilgan va Finsterlin yozishmalarda edi. Charlz Renni Makintoshni ekspressionistik arxitektura atrofidagi kengroq kontekstda ham eslatib oʻtish kerak.

Asosiy fikrlar

Ekspressionistik arxitektura mafkurasiga koʻplab yozuvchilar hissa qoʻshgan. Ekspressionist arxitektorlar uchun muhim falsafa manbalari Fridrix Nitsshe, Soren Kierkegaard va Genri Bergson asarlari edi. Bruno Tautning eskizlari Nitsshedan iqtiboslar bilan tez-tez qayd etilgan, xususan, "Bunday gapirdi Zaratusht", uning qahramoni ekspressionistlar uchun qadrli erkinliklarni oʻzida mujassam etgan; burjua dunyosini rad etish erkinligi, tarixdan ozodlik va individualistik izolyatsiyada ruhiy kuchi boʻlgan. Zaratushtraning togʻdagi chekinishi Tautning Alp togʻlari arxitekturasi uchun ilhom manbai boʻldi. Genri van de Velde Nitsshening " Ecce Homo „ asari uchun sarlavha sahifasini chizdi. Muallif Frants Kafka oʻzining “Metamorfoz " asarida shakli oʻzgarishi bilan ekspressionistik arxitekturaning moddiy beqarorligiga mos keldi.

1921-yil, Valter Gropiusning Veymardagi „Mart oʻliklari uchun yodgorlik“

Zigmund Freyd va Karl Yungning paydo boʻlgan psixologiyasi ekspressionizm uchun juda muhim edi. Shakl va makonning psixologik taʼsirini oʻrganish arxitektorlar tomonidan oʻz binolari, loyihalarini amalga oshirdi. Keyinchalik Bruno Taut ssenografik dizaynning psixologik imkoniyatlarini taʼkidlab shunday degandi: „Ob’ektlar psixologik jihatdan aktyorlarning his-tuygʻulari va imo-ishoralarini aks ettirish uchun xizmat qiladi“. Orzular va ongsizlikni oʻrganish Herman Finsterlinning rasmiy tadqiqotlari uchun material boʻlibgina qolmay ilojim manbai ham boʻldi.

1824-yil, Kaspar Devid Fridrixning „Das Eismeer“ (Muz dengizi)

18-19-asrlar davomida estetika falsafasi, xususan, Kant va Shopengauer ijodi hamda yuksaklik tushunchalari orqali rivojlanib bordi. Ulugʻvor tajriba oʻz-oʻzini unutishni oʻz ichiga olishi kerak edi, bunda shaxsiy qoʻrquv oʻrnini yuqori kuchga ega boʻlgan ob’ektga duch kelganda farovonlik va xavfsizlik hissi egallaydi. Oʻn toʻqqizinchi asrning oxirida nemis Kunstwissenschaft yoki „sanʼat ilmi“ paydo boʻldi, bu estetik qadrlash qonunlarini aniqlash va estetik tajribaga ilmiy yondashish harakati edi.

Soʻngra Vasiliy Kandinskiyning "Sanʼatdagi maʼnaviyat haqida", "Nuqta va chiziqdan tekislikka" kabi badiiy nazariyalari ekspressionistik tafakkurning markaziy qismi boʻlgan gʻoyaga aylandi.

Materiallar

Ekspressionist arxitektorlarning takroriy tashvishi materiallardan foydalanish va ularni qanday qilib sheʼriy tarzda ifodalash edi. Koʻpincha, maqsad binodagi materiallarni monolit qilish uchun birlashtirish edi. Taut va Scheerbart oʻtmishdagi shakl va anʼanalardan voz kechib, har bir binoni rang-barang yorugʻlik bilan toʻldiradigan va yanada istiqbolli kelajakni ifodalovchi arxitektura tomonidan qoʻzgʻatilgan jamiyatni tasavvur qildilar. Gumbaz poydevori atrofida Sheerbart qalamiga mansub material haqida aforistik soʻzlar yozilgan: „Rangli oyna nafratni yoʻq qiladi“, „Shishasiz saroy hayot yuki“, „Shisha bizga yangi davrni olib keladi, faqat gʻisht bilan birga qurish zarar.“.

Monolit materiallardan ekspressionistik foydalanishning yana bir misoli Erich Mendelsohn tomonidan Eynshteyn minorasida edi. Minora nomi bilan atalgan Eynshteyn haqidagi soʻz oʻyinlari va binoni bitta toshdan yasashga urinish, yaʼni Eyn Shtaynni oʻtkazib yubormaslik kerak. Bir quyma betonga quyilmagan boʻlsa-da (texnik qiyinchiliklar tufayli gʻisht va shlyapa qisman ishlatilgan), binoning taʼsiri betonning quyilishidan oldin suyuqligini ifodalaydi.

Materialning oʻziga xos xususiyatini ifodalash uchun gʻisht xuddi shunday tarzda ishlatilgan. Jozef Franke 1920-yillarda Ruhrgebietda baʼzi xarakterli ekspressionistik cherkovlarni yaratdi. Bruno Taut oʻzining Berlindagi „Legien-Stadt“ uy-joy massivida massa va takrorlanishni koʻrsatish uchun gʻishtdan foydalangan. Xuddi oʻzlarining „Sanʼat va hunarmandchilik“ harakatining oʻtmishdoshlari kabi, ekspressionist arxitektorlarga populizm, naturalizm va Pehntning fikriga koʻra, „gʻishtdan qurish foydasiga axloqiy va baʼzan hatto mantiqsiz dalillar keltirildi“.

Teatrlar, filmlar, rasmlardagi ekspressionistika

XX asrning boshlariga kelib Yeropada teatr sanʼatining gullab-yashnashi kuzatildi. 1896-yilda Yeropada 302 ta doimiy teatr mavjud boʻlgan boʻlsa, 1926-yilga kelib ularning soni 2499 taga yetgan edi. Kino undan foydalanish va ommaboplik oʻsishiga guvoh boʻldi va natijada rasm uylari soni koʻpaydi. Shuningdek, u innovatsion arxitektura gʻoyalari uchun vaqtinchalik real loyihalarning haqiqatni taʼminlay oldi.

Koʻpgina arxitektorlar sahnadagi chiqishlar uchun teatrlar va ekspressionistik filmlar uchun kino toʻplamlarini poligonlarini loyihalashtirgan. Bu harakat uslub uchun muhim belgilovchi lahzalar edi va teatr va filmlarga boʻlgan qiziqishi bilan sahna sanʼati ekspressionistik arxitekturada muhim oʻrin egaladi. Kino va teatr singari, ekspressionistik arxitektura ham tashrif buyuruvchilarni oʻrab olish uchun gʻayrioddiy va ekzotik muhitni yaratdi. Bu esa uslub kelajagiga muhim taʼsir oʻtkazdi.

Ekspressionistik teatrlarning qurilgan namunalari orasida Genri van de Velde tomonidan 1914-yilgi Werkbund koʻrgazmasi uchun namunali teatr qurilishi va Hans Poelzigning Großes Schauspielhausni ajoyib qayta qurishi namuna sifatida uslub roʻyhatiga kiradi. Bruno Taut nafaqat ekspressionist arxitektorlar sahnalarini qurishdi, balki teatr uchun moʻljallangan Weltbaumeister pyesasini ham yozdi.

Hans Poelzig afsonalar yoki ertaklarga asoslangan filmlar yaratishga intildi. Bu esa shu uslubda loyihalagan poligon qurilishiga sabab boʻldi. Bu tuval fonida boʻyalgan Doktor Kaligari kabinetining oʻrnatilishi bilan farq qiladi. Ehtimol, ikkinchisi koʻproq stilistik erkinlikka erisha oldi, ammo Der Golemdagi Poelzig shu uslubda butun qishloqni yaratishga muvaffaq boʻldi.

Herman Finsterlin Frits Langga film gʻoyasi bilan murojaat qildi. Frits Langning " Metropolis " filmi 1920-yillar Germaniyasining mehnat va jamiyat bilan bogʻliq dolzarb muammolari bilan shugʻullanadigan vizual progressiv „Futuristik“ jamiyatni namoyish etadi. Bruno Taut oʻtirgan kino tomoshabinlari uchun qurilmagan teatrni loyihalashtirgan. Bruno Taut shuningdek, Shisha zanjiri uchun antologiya sifatida Hans Kristian Andersendan olingan " Die Galoschen des Glücks " (Baxtning galoshlari) nomli filmni taklif qildi. Unda zanjirning har bir aʼzosiga mos keladigan meʼmoriy fantaziyalar mavjud edi.

• 
  DER BLAUE REITER almanaxi 1912-yil, muqovasi Vasiliy Kandinskiy. Ekspressionist rassomlarning ikki guruhi: 1912-yildan Myunxendagi " Der Blaue Reiter " va 1905-yildan Drezdendagi " Die Brücke ".
• 
  WENDINGEN 1924-11/12, "Kristallar", 40 kasal, ekspressionist arxitektorlar uchun ilhom.
• 
  WENDINGEN 1923-8/9, "Shells", 65 kasal, ekspressionist arxitektorlar uchun ilhom.

Abstraktsiya

Sanʼatdagi mavhumlik tendentsiyasi arxitekturadagi abstraktsiyaga mos keldi. Vasiliy Kandinskiyning 1912 yilda „Sanʼatda maʼnaviyat toʻgʻrisida“ gi nashri, uning Der Blaue Reiter bosqichida ishtirok etgan paytdagi abstraksiyani birinchi targʻiboti ekspressionizmda mavhumlik va ekspressionistik arxitekturada abstraksiyaning boshlanishini koʻrsatadi. Erich Mendelson tomonidan Eynshteyn minorasi kontseptsiyasi arxitekturada abstraksiyani rivojlantirishda Kandinskiydan uzoq emas edi. 1926-yilda Kandinskiyning " Nuqta va chiziqdan tekislikka " kitobi nashr etilishi bilan abstraktsiyaning yanada qatʼiy va geometrik shakli paydo boʻldi va Kandinskiyning ishi aniqroq va chizilgan chiziqlarga ega boʻldi.

Gʻisht ekspressionizmi

Gamburgdagi Chilexaus, 1923-yil (Fritz Xyoger)

Brick ekspressionizm atamasi (nemischa: Backsteinexpressionismus ) asosiy koʻrinadigan qurilish materiali sifatida gʻisht, plitka yoki klinker gʻishtdan foydalanadigan ekspressionizmning oʻziga xos variantini tasvirlaydi.

1912-yilda Amsterdamdagi kooperativ-tijorat Scheepvaarthuis (Yuk tashish uyi) Amsterdam maktabi ishining boshlangʻich nuqtasi va prototipi hisoblanadi: murakkab toshli gʻishtli gʻisht qurilishi, anʼanaviy massiv va qurilish elementlarining (dekorativ tosh, badiiy shisha, ishlangan) integratsiyalashgan sxemasidir.

Nemis ekspressionizmining buyuk xalqaro shuhrati nemis gʻishtli ekspressionist arxitektorlari bilan bogʻliq emas, balki 1905-yildan beri Drezdendagi Die Brücke (Kirchner, Shmidt-Rottluff, Heckel, Nolde) va Myunxendagi Der Blaue Reiter ikki guruhning nemis ekspressionist rassomlari bilan bogʻliq.

1950-yillardan beri ekspressionizm

Nufuzli arxitektura tanqidchisi va tarixchisi Sigfrid Giedion oʻzining „ Makon, vaqt va arxitektura“ (1941) kitobida ekspressionistik arxitekturani funktsionalizmning rivojlanishidagi yon namoyish sifatida rad etdi. Yigirmanchi asrning oʻrtalarida, 50-60-yillarda koʻplab meʼmorlar ekspressionistik arxitekturani eslatuvchi tarzda loyihalashtira boshladilar.

1953-yilda Meksikada nemis muhojiri Mathias Goeritz „Arquitectura Emocional“ (Emosional arxitektura) manifestini nashr etdi, unda u „arxitekturaning asosiy vazifasi hissiyotdir“ deb eʼlon qildi. Zamonaviy meksikalik meʼmor Luis Barragan oʻz ishiga taʼsir qilgan atamani qabul qildi.

Ekspressionizmni uygʻotadigan yana bir oʻrta asrning zamonaviy meʼmori Eero Saarinen edi. Shunga oʻxshash estetikani JFK xalqaro aeroportidagi Saarinenning 1962 TWA terminali kabi keyingi binolarda topish mumkin.

Haligacha ekspressionistik arxitekturaning estetikasi va sezgirligi Enrik Mirallesning asarlarida oʻz aks-sadosini topib keladi, eng diqqatga sazovor joyi uning Shotlandiya parlamenti binosi hisoblanadi.

• 
  Nyu-Yorkdagi JFK xalqaro aeroporti, TWA terminali, 1956–62 (Eero Saarinen)
• 
  Berlin filarmoniyasi, 1956–63 (Gans Scharoun)
• 
  Tokiodagi Yoyogi milliy gimnaziyasi, 1964-yil (Kenzo Tange)
• 
  Xelsinkidagi Finlandiya zali, 1971 (Alvar Aalto)
• 
  Sidney opera teatri, 1957–73 (Jørn Utzon)
• 
  Lotus ibodatxonasi, Dehli, 1986 (Fariborz Sahba)
• 
  Reykyavikdagi Hallgrímskirkja, 1986 (Gudjón Samúelsson)
• 
  Vayl am Reyndagi Vitra dizayn muzeyi, 1989 (Frank Gehri)
• 
  Vayl am Reyndagi Vitra o't o'chirish stantsiyasi, 1994 (Zaha Hadid)
• 
  Berlindagi yahudiy muzeyi, 1989–99 (Daniel Libeskind)
• 
  Los-Anjelesdagi Uolt Disney konsert zali, 2003-yil (Frank Gehri)
• 
  Uolt Disney konsert zali, ichkarida
• 
  Auditorio de Tenerife, Kanar orollari, 2003-yil (Santyago Kalatrava)

Vaqt jadvali

1900-yil

• Art Nouveau -ga boʻlgan munosabat, qisman qatʼiyroq va bezatilgan uslubga boʻlgan axloqiy intilishlar va qisman rasmiy taʼsirlarni amaliy asoslashni talab qiluvchi ratsionalistik gʻoyalar bilan izohlanadi. Biroq, Art Nouveau mavhumlik tilini ochdi va tabiatdan oʻrganish kerak boʻlgan saboqlarga ishora qildi.
• 1900-yil 25-avgust, Fridrix Nitsshening vafoti.

1905-yil

Barselonadagi Casa Mila, 1905-12 (Antoni Gaudi)

• Drezden Die Brücke ekspressionistik sanʼat harakatining shakllanishi.
• Harakatning asoschisi boʻlgan Casa Mila qurilishi boshlandi.

1907-yil

• Shoir Pol Shirbart mustaqil ravishda utopik kelajakning ilmiy fantastika qiyofasini taklif qiladi.

• (1909-1912) Adolf Loos butun Germaniya boʻylab nutqlar toʻplamini taqdim etadi, bu oxir-oqibat uning „Bezak va jinoyat“ satirik inshosi/manifestiga aylanadi, bu mavhumlik foydasiga amaliy bezakni rad etadi.
• Myunxenda Vasiliy Kandinskiy va boshqalar tomonidan " Neue Künstlervereinigung Munchen „ yangi Myunxen rassomlari uyushmasi tashkil etilgan.

1910-yil

• Gervart Valdenning Der Sturm va Frants Pfemfertning Die Aktion jurnallarining Berlinda nashr etilishi, Deutscher Werkbundga qarshi madaniyatga qarshi vosita sifatida.

Geschäftshaus Junkernstraße, Xans Poelzig, Breslau/ Vrotslav, 1911-yil

1911-yil

• Hans Poelzig Breslauda (hozirgi Vrotslav, Polsha) mashgʻulot oʻtkazmoqda. Kennet Frampton tomonidan maʼlum bir Die Stadtkrone tasviri sifatida tasvirlangan Posen (hozirgi Poznan, Polsha) uchun suv minorasini va 1921-yilda Erich Mendelsohnning keyinchalik Berliner Mosse-Haus“ ning meʼmoriy formatiga olib kelgan ofis binosini loyihalashtiradi.
• Vasiliy Kandinskiy Myunchenning Neue Künstlervereinigung raisligidan isteʼfoga chiqdi.
• Valter Gropius va Adolf Meyer Alfeld an der Leyndagi Fagus zavodini quradilar.
• Der Blaue Reiter Myunxen va Berlinda shakllanadi va birinchi eksponatlarga ega.

1912-yil

• Xans Poelzig Lubanda (hozirgi: Lubon, Polsha) kimyoviy zavodni loyihalashtirmoqda, u kuchli ifodalangan gʻisht massasi bilan.
• Vasiliy Kandinskiy " Uber das Geistige in der Kunst " („Sanʼatdagi maʼnaviyat haqida“) asarini nashr etadi.
• Amsterdam maktabining ishi Yoxan van der Mey tomonidan ishlab chiqilgan kooperativ-tijorat Scheepvaarthuis (Yuk tashish uyi) bilan boshlanadi.

1913-yil

• Mishel de Klerk Amsterdamning Spaarndammerplantsoen shahridagi uchta koʻp qavatli uyning birinchisida 1921-yilda qurib bitkazilgan oxirgisi ustida ish boshladi.
• Rudolf Shtayner birinchi Gyoteanum ustida ishlashni boshlaydi. Ish 1919-yilda yakunlandi.
• Peder Vilhelm Jensen-Klint Daniyaning Kopengagen shahridagi Grundtvig cherkovi uchun dizayn tanlovida gʻolib chiqdi.

1914-yil

Die Aktionning 1914-yildagi bosh sahifasi Egon Schiele tomonidan suratga olingan

WENDINGEN 1918-1931, Gollandiya meʼmorchiligi va sanʼati jurnali. Asosiy mavzu: Ekspressionistik arxitektura (Amsterdam maktabi, de Klerk, Kramer, Mendelsohn, Finsterlin, Feininger va boshqalar.). 1917-yilda " De Stijl „ (kubistik arxitektura) ga qarshi harakat.

• Pol Scheerbart Glasarchitecktur nashriyoti
• Köln Werkbund koʻrgazmasi oʻrtasidagi mafkuraviy boʻlinishni namoyish etadi:

1. Normativ shakl (Typisierung) — Behrens, Muthesius va,
2. Individualistlar — Taut, van de Velde, Gropius

1915-yil

• Pol Sherbartning oʻlimi.
• Frans Kafka “Metamorfoz" ni nashr etadi.

1917-yil

• Mishel de Klerk Het Schip -ni Amesterdamdagi Eigen Haard rivojlantirish kompaniyasi uchun Spaarndammerplantsoenda uchinchi va eng yaxshi koʻp qavatli uylar qurishni boshlaydi. Ish 1921-yilda yakunlandi.
• Bruno Taut Alp arxitekturasini nashr etildi.

1918-yil

• Adolf Behne Scheerbartsning shisha haqida yozgan ijtimoiy-madaniy taʼsirini kengaytiradi.
• Sulh — Germaniyadagi respublika inqilob. Sotsial-demokratlar ishchilar va askarlar kengashlarini tuzadilar. Umumiy ish tashlashlar.
• Amsterdam maktabining erkin ifodasi Wendingen (Oʻzgarishlar) jurnalida yoritilgan.
• Noyabr — Arbeitsrat für Kunst (Sanʼat boʻyicha ishchilar kengashi), Bruno Taut va Adolf Behne tomonidan asos solingan. Ular oʻzlarini ongli ravishda Sovetlarga taqlid qiladilar va oʻzlarining utopik va ekspressionistik faoliyatlariga soʻl dasturni biriktiradilar. Ular talab qiladi; 1. Siyosiy inqilobga hamroh boʻladigan ruhiy inqilob. 2. Arxitektorlar „oʻzaro yordam“ bilan bogʻlangan „korporatsiyalar“ ni tashkil qiladilar.
• Noyabr — Novembergruppe faqat keyingi oy Arbeitsrat für Kunst bilan birlashish uchun tashkil topgan. U eʼlon qiladi; 1. Kollektiv sanʼat asarlarini yaratish. 2. Ommaviy uy-joy. 3. Badiiy jihatdan ahamiyatsiz yodgorliklarni yoʻq qilish (Bu Avangardning Birinchi Jahon urushining sababi sifatida qabul qilingan elitistik militarizmga qarshi umumiy reaktsiyasi edi).
• Dekabr — Arbeitsrat für Kunst Bruno Tauts Architeckturprogramm dasturida oʻzining asosiy maqsadlarini eʼlon qiladi. Unda xalqning faol ishtirokida yangi „umumiy sanʼat asari“ yaratilishi talab etiladi.
• Bruno Taut Die Stadtkrone nashrini chiqaradi.

1919-yil

• Arbeitsrat für Kunstning bahorgi manifestini nashr etdi. Omma uchun sanʼat. Arxitektura qanoti ostidagi sanʼat ittifoqi. Bruno Taut, Valter Gropius va Adolf Behne boshchiligida 50 nafar rassom, meʼmor va homiylar ishtirok etadi.
• Aprel — Erich Mendelsohn, Hannes Meyer, Bernard Gyotger, Maks Taut va Otto Bartningning „Nomaʼlum meʼmorlar koʻrgazmasi“ deb nomlangan sahna koʻrgazmasi. Valter Gropius muqaddima yozadi, bu oy oxirida nashr etilgan Bauhaus dasturining birinchi loyihasi hisoblanadi. Oʻrta asrlardagi kabi jamiyatning ijodiy energiyasini birlashtirish uchun „Kelajak sobori“ ga chaqirildi.
• Bauhaus 1923-yilgacha davom etadigan ekspressionistik bosqichni yaratdi va boshlaydi.
• Adolf Behne Ja! Stimmen des Arbeitsrates für Kunst in Berlin (Ha! Berlindagi Sovet sanʼatidan ovozlar).
• Spartakist qoʻzgʻoloni Arbeitsrat für Kunstning ochiq faoliyatini tugatadi. Guruh Bruno Taut tomonidan Shisha zanjirining birinchi utopik harfini boshlaydi. Ularga ilgari periferik arxitektorlar qoʻshiladi; Hans Luckhardt, Vassili Luckhardt va Hans Scharoun. Xatlar talab qiladi; 1. Qurilish jamoasining oʻrta asr integratsiyasiga qaytish. 2. Notoʻgʻri shakl. 3. Fasetli shakl. 4. Shisha yodgorliklar.
• Berlinda Hans Poelzig tomonidan Grosses Schauspielhaus ochilishi. Osilgan pendentiv shakllar „shakl va boʻshliqning yorqin erishini“ yaratadi.
• Bruno Taut Frühlicht (Erta nur) jurnalini ochadi.
• Bruno Taut va Hans Scharoun, Freydist ongsizlikning ijodiy ahamiyatini taʼkidlaydilar.
• Hans Poelzig Deutscher Werkbund raisi etib tayinlandi.
• Dizayn ishlari Piet Kramers De Dageraadda boshlanadi. Qurilish 1923-yilda yakunlandi. Mendelson uni Hendrikus Wijdeveldning ishidan koʻra koʻproq tizimli deb biladi.

1920-yil

• 26-fevral kuni Berlindagi Marmorxausda „Doktor Kaligari kabineti“ filmining premyerasi boʻlib oʻtdi.
• Hans Poelzig Shisha zanjiri bilan yaqinligini eʼlon qiladi. U Golem uchun toʻplamlar ishlab chiqadi.
• Shisha zanjirining birdamligi buzildi. Hermann Finsterlin tomonidan yozilgan yakuniy xat. Hans Luckhardt erkin ongsiz shakl va ratsionalist prefabrikasyonun mos kelmasligini tan oladi va Rasyonalizmga oʻtadi.
• Taut oʻzining Sherbartian qarashlarini saqlaydi. U Kropotkin anarxistik sotsialistik tendentsiyalariga mos ravishda „Die Auflösung der Städt“ (Shaharning parchalanishi) asarini nashr etadi. Sovetlar bilan birgalikda u shaharlarni parchalashni va erga qaytishni tavsiya qiladi. U Alp togʻlaridagi agrar jamoalar va ibodatxonalarni modellashtiradi. 3 ta alohida turar joy jamoalari boʻlardi. 1. Maʼrifatlilar. 2. Rassomlar. 3. Bolalar. Ushbu avtoritarizm Framptonda soʻnggi fashizmning urugʻlarini paradoksal ravishda oʻz ichiga olgan sotsialistik niyat sifatida qayd etilgan.

Amsterdamdagi klub uyi 1923-yil (Mishel de Klerk)

Amsterdam, Plan Zuid, PL-Takstraat, 1923-yil. (Piet Kramer, baland) (Mishel de Klerk, past)

Amsterdam, Plan Zuid, PL-Takstraat, 1923-yil. „Amsterdam, ijtimoiy uy-joy Makkasi“

De Bijenkorf Gaagada, 1926-yil (Piet Kramer)

• Taut Magdeburg shahrining meʼmori boʻlib, Veymar respublikasining ogʻir iqtisodiy voqeliklari yaqqol namoyon boʻlayotgani va „shisha jannat“ qurish istiqbollari kamayib borayotgani sababli shahar koʻrgazma zalini amalga oshira olmaydi.
• Valter Gropius Veymardagi mart oʻliklari yodgorligini loyihalashtirdi. U 1922-yilda tugallangan va 1927-yilda Fritz Langning " Metropolis " filmida ishchi gongni ilhomlantiradi.
• Frühlicht oʻz kuchini yoʻqotadi.
• Erich Mendelsohn Gollandiyalik Wendingen guruhining asarlariga tashrif buyuradi va Gollandiya boʻylab sayohat qiladi. U ratsionalistlar JJP Oud va WM Dudok bilan uchrashadi. U dizaynga qarashli va ob’ektiv yondashuvlarning ziddiyatini tan oladi.
• Erich Mendelsohnning Mossehaus ochiladi. Eynshteyn minorasida qurilish tugallandi. U Van de Weldes Werkbund koʻrgazma teatrining haykaltarosh shakllarini Tautning Glashaus profili va Eibink, Snellebrand va Hendrikus Wijdeveldning Gollandiyaning xalq meʼmorchiligiga rasmiy yaqinligi bilan birlashtiradi. Eynshteynning oʻzi tashrif buyuradi va uni „organik“ deb eʼlon qiladi.
• Mendelsohn Luckenwaldeʼda shlyapa fabrikasini loyihalashtirmoqda. U golland ekspressionisti De Klerkning taʼsirini koʻrsatadi, gorizontal maʼmuriy elementlarga qarshi dramatik baland boʻyli sanoat shakllarini oʻrnatadi. Ushbu yondashuv 1925-yildagi Leningrad toʻqimachilik fabrikasida aks ettirilgan va 1927 va 1931-yillarda Breslau, Shtutgart, Xemnits va Berlindagi univermaglarida bandajlar boʻlishini kutmoqda.
• Hugo Haring va Lyudvig Mies van der Rohe Friedrichstrasse ofis binosi uchun tanlov arizasini taqdim etishdi. U tuzilishga organik yondashuvni ochib beradi va butunlay shishadan qilingan.

1922-yil

• Ludwig Mies van der Rohe Frühlichtning soʻnggi sonida shisha osmonoʻpar bino loyihasini nashr etadi.
• Toompea qal’asi dunyodagi yagona ekspressionistik uslubdagi parlament binosi sifatida Estoniyaning Tallin shahridagi Riigikogu uchun qayta qurilgan.
• FW Murnauning " Nosferatu " filmi chiqdi.

1923-yil

• Bauhausning ekspressionistik bosqichi tugaydi. Buning sabablari uchun standart dalillar 1. Ekspressionizmni yaratish qiyin edi. 2. Germaniyadagi keskin inflyatsiya fikr muhitini yanada hushyorroq tomonga oʻzgartirdi. Jenks standart argumentlar juda sodda ekanligini taʼkidlaydi va buning oʻrniga 1. Ekspressionizm oʻta utopiya bilan bogʻliq boʻlib, u oʻz navbatida zoʻravonlik va qon toʻkish bilan obroʻsizlanardi. Yoki 2. Arxitektorlar yangi (ratsionalistik) uslub bir xil darajada ifodali va Zeitgeistni munosibroq qamrab olganligiga ishonch hosil qilishdi. Yoʻnalishdagi bu oʻzgarishlarni keltirib chiqaradigan katta kelishmovchiliklar yoki ommaviy bayonotlar yoʻq. Yagona tashqi koʻrinadigan reaktsiya bu Bauhausning asosiy kursi rahbari Yoxannes Ittenning majburiy isteʼfoga chiqishi edi, oʻsha paytdagi konstruktivist Laslo Moholy-Nagy bilan almashtirildi.
• Fritz Xöger tomonidan Gamburgdagi Chilehaus.
• Valter Gropius ekspressionizmdan voz kechib, ratsionalizmga oʻtadi.
• Bruno va Maks Taut hukumat tomonidan moliyalashtiriladigan arzon uy-joy loyihalari ustida ishlay boshlaydi.
• Berlin ajralish koʻrgazmasi. Mies van der Rohe, Hans va Vassili Luckhardt koʻproq funktsional va ob’ektiv yondashuvni namoyish etadilar.
• Rudolf Shtayner 1922-yilda birinchi marta yongʻin natijasida vayron boʻlganidan keyin ikkinchi Gyoteani loyihalashtirdi. Ish 1924-yilda boshlanib, 1928-yilda yakunlanadi.
• Mishel de Klerk vafot etadi.

1924-yil

• Germaniya Dawes rejasini qabul qiladi. Arxitektorlar shisha haqidagi utopik gʻoyalarga intilishdan koʻra, arzon uy-joylarni ishlab chiqarishga koʻproq moyil.
• Hugo Haring ferma majmuasini loyihalashtirmoqda. Unda katta tektonik elementlar va yumaloq burchaklar bilan ajralib turadigan ifodali chuqurlikdagi tomlar qoʻllanadi.
• Hugo Häring Prinz Albrecht Garten uy-joy loyihasini ishlab chiqdi. Ochiq ekspressionizmni namoyish qilish bilan birga, u shaklning ichki manbasini chuqurroq oʻrganish bilan band.
• Zehnerring guruhining asosi.
• 3-iyun Frants Kafkaning vafoti.
• Hermann Finsterlin Antoni Gaudi bilan bir qator yozishmalarni boshlaydi.

1925-yil

Berlin- Tegeldagi Borsig minorasi, 1925-yil (Eugen Schmohl)

• Xans Poelzig ekspressionizmdan voz kechib, kripto-klassitsizmga qaytadi.
• Zehnerring guruhi Der Ringga aylanadi. Hugo Haring kotib etib tayinlandi.
• Maks Brod Frans Kafkaning „ Sud sudini“ nashr etadi
• Eugen Shmohl Berlin-Tegeldagi Borsig-minorasini qurmoqda

1926-yil

• Der Ring arxitektura jamoasining asos solishi asosan ekspressionizmdan yuz oʻgiradi va koʻproq funktsional kun tartibiga oʻtadi.
• Vasiliy Kandinskiy „ Nuqta va chiziqdan tekislikka“ kitobini nashr etadi.
• Maks Brod Frans Kafkaning " Qal’a " romanini nashr etadi

Bremendagi Böttcherstrasse, 1927 (Bernhard Gyotger)

• Anzeiger-Xochxaus, Gannover, Fritz Xyoger
• Grundtvig cherkovi, Bispebjerg, Peder Vilhelm Jensen-Klint
• Fritz Langning Metropolisning chiqarilishi.
• Weissenhof Estate Shtutgartda qurilgan. Ekspressionist meʼmorlar, Taut, Poelzig, Scharoun, xalqaro uslubda qurishadi.

Anzeiger-Xochxaus Gannoverda, 1927-yil (Fritz Xyoger)

1928-yil

• Shveytsariyada Xalqaro zamonaviy arxitektura kongressi (CIAM) yigʻilishi boʻlib oʻtdi. Ugo Xering konsensusni Le Korbusierning ratsionalizmga chaqiruvidan organik yondashishga olib bora olmadi. Nihoyat, meʼyoriy boʻlmagan „joy“ga yoʻnaltirilgan yondashuv bir chetga surilgani sababli, Sheerbartian koʻrish yoʻqoladi.
• Frankfurtdagi Großmarkthalle (Martin Elzaesser tomonidan) tugallandi.
• Glienicke/Nordbahn qabristonining cherkovi (Germaniya) qurib bitkazildi. Arxitektor: Pol Poser

1931-yil

• Böttcherstraßedagi (Bremen) „Atlantis uyi“ ning tugalla

1938-yil

• Natsistlar hokimiyatni qoʻlga kiritgandan soʻng, ekspressionistik sanʼat degenerativ sanʼat sifatida noqonuniy deb eʼlon qilindi.

1937-yil

• Gudjón Samúelsson tomonidan Islandiyaning Reykyavik shahridagi Hallgrímskirkja dizayni.

1940-yil

• Berlin filarmoniyasining konsert zali 1944-yilda Ikkinchi jahon urushi paytida vayron qilingan.

1950-yil

• Le Korbusier uning postmodern shaklning meʼmoriy ekspressionizmiga qaytishidan dalolat beruvchi Notre Dame du Hautni quradi. U shuningdek, materiallarning meʼmoriy ifodasini taʼkidlaydigan Unité d’Habitation ni quradi. Béton brut (temir-beton) dan shafqatsizlarcha foydalanish shisha, gʻisht va poʻlatdan ekspressionistik tarzda foydalanishni eslatadi.

1960-yil

• Ekspresyonizm, siyosiy kontekstsiz, fantastik arxitektura sifatida qayta tugʻildi.
• 1963-yilda Hans Sharun tomonidan Berlin filarmoniyasini qayta qurish.
• Italiyada Jovanni Misheluchchi tomonidan qurilgan magistral cherkovi ochildi.

1920-yillarning ekspressionist arxitektorlari

• Adolf Behne
• Hermann Finsterlin
• Antoni Gaudí
• Hugo Häring
• Fritz Höger
• Bernhard Hoetger
• Michel de Klerk
• Piet Kramer
• Carl Krayl
• Erich Mendelsohn
• Hans Poelzig
• Hans Scharoun
• Rudolf Steiner
• Bruno Taut

Merosi

Ekspressionistik arxitektura merosi XX asrning keyingi harakatlariga tarqaldi. Erta ekspressionizm Art Nouveau-dan kuchli taʼsirlangan va uning merosining bir qismi deb hisoblanishi mumkin, 1910-yildan keyin va Amsterdam maktabini oʻz ichiga olgan holda u Art Deco bilan qoʻshni hisoblanadi.

Ekspresyonizmdan oʻziga xos maktab boʻlish uchun oʻsib chiqqan yana bir harakat biomorfizm va Zoomorfik arxitektura elementlarini oʻz ichiga olgan Metaforik arxitekturadir. Ehtimol, metaforik arxitektura maktabining eng koʻzga koʻringan ovozi doktor Basil Al Bayati boʻlib, uning dizayni daraxtlar va oʻsimliklar, salyangozlar, kitlar, hasharotlar, darveshlar va hatto afsona va adabiyotdan ilhomlangan.

Ekspressionistik arxitekturaning koʻplab asoschilari zamonaviy arxitekturada ham muhim oʻringa ega edi. Misol uchun Bruno Taut, Hans Scharoun, Valter Gropius va Mies van der Rohe kabilar va1927-yilga kelib Gropius, Taut, Scharoun va Mies xalqaro uslubda qurilgan va Weissenhof mulkida qatnashgan.

Adabiyotlar

• Breitschmid, Markus (2017). „Alp togʻlari arxitekturasi — Bruno Taut“, in: Disegno — Dizayn uchun choraklik jurnal, № 14, London (bahor 2017), bet. 62-70.
• Rauhut, Kristof va Lemann, Niels (2015). Metropolis Berlin fragmentlari, Hirmer Publishers 2015,ISBN 978-3777422909
• Stissi, Vladimir (2007). Amsterdam, het mekka van de volkshuisvesting, 1909-1942 (Amsterdam, ijtimoiy uy-joy Makka, 1909-1942), Golland tili, 500 dan ortiq kasal, NAi Rotterdam.
• Frempton, Kennet (2004). Zamonaviy arxitektura — tanqidiy tarix, Uchinchi nashr, Sanʼat olami,ISBN 0-500-20257-5
• Jenks, Charlz (1986). Arxitekturadagi zamonaviy harakatlar, Ikkinchi nashr, Pingvin,ISBN 0-14-009963-8
• Whyte, Iain Boyd ed. (1985). Kristal zanjirli harflar: Bruno Taut va uning doirasi tomonidan arxitektura fantaziyalari, MIT matbuoti,ISBN 0-262-23121-2
• Bletter, Rozmari Xaag (1983-yil yozi). „Ekspressionizm va yangi ob’ektivlik“, In: Art Journal, 43:2 (Yoz 1983), pp. 108-120.
• Bletter, Rozmari Xaag (1981-yil mart). "Shisha tushining talqini: ekspressionistik arxitektura va kristall metafora tarixi, JSAH (Arxitektura tarixchilari jamiyati jurnali), jild. 40, № 1 (1981-yil mart): 20-43.
• Pent, Volfgang (1973). Ekspressionistik arxitektura, Temza va Gudson,ISBN 0-500-34058-7
• Banham, Reyner (1972). Birinchi mashina asrida nazariya va dizayn, Uchinchi nashr, Praeger Publishers Inc.,ISBN 0-85139-632-1
• Sharp, Dennis (1966). Zamonaviy arxitektura va ekspressionizm, Jorj Braziller Nyu-York,OCLC 180572

Havolalar

• Fostinum: nemis ekspressionistik arxitekturasi
• Wendingen (Wayback Machine saytida 2017-11-29 sanasida arxivlangan), raqamli jurnallar IADDB