Aqtoʻbe (viloyat)
| viloyat | |
|---|---|
| Tegishli | Gʻarbiy Qozogʻiston |
| Maʼmuriy markazi | Aqtoʻbe |
| Asos solingan sanasi | 10-mart 1932-yil |
| Akim | Muhambetov Arximed Begejanovich |
| Aholi (2014) |
808,878[1] (4,7 % , (7-oʻrin) |
| Zichligi | 2,70 kishi./km² |
| Millatlar tarkibi |
qozoqlar 78,28 % ruslar 12,60 % ukrainlar 4,73 % tatarlar 1,34 % olmonlar 0,93 % [2] |
| Dinlar tarkibi | musulmonlar, xristianlar |
| Maydoni | 300 629 km² (11 %, 2-oʻrin) |
| Vaqt mintaqasi | UTC+5 |
| Telefon kodi | +7 713 xx x-xx-xx [3] |
| Pochta indeksi | 03xxxx[4] |
| Avtomobil raqami kodi | D,04 |
| Rasmiy sayti | http://aktobe.gov.kz/ |
| Xaritada | |
 | |
| Koordinatalari: 50°17′4″N 57°13′48″E / 50.28444°N 57.23000°E G O | |
Aqtoʻbe viloyati — (1992-yilgacha Aktyubinsk viloyati) Qozogʻiston Respublikasidagi viloyat. 1932-yil 10-martda tashkil etilgan. Maydoni 300,6 ming km2. Aholisi 786,349 ming kishi (2012), asosan, qozoqlar, shuningdek, rus, ukrain, tatar va boshqa millat vakillari ham yashaydi. Shahar aholisi 54 %. Aqtoʻbe viloyatida 13 maʼmuriy tuman, 7 shahar, 4 shaharcha bor. Maʼmuriy markazi — Aqtoʻbe shahri. Temir yoʻl uzunligi 1140 km. Asosiy temir yoʻllari: Orenburg — Aqtoʻbe — Toshkent va Aterov — Qandagʻach — Orsk. Havo yoʻllari Aqtoʻbeni Moskva, Almati va viloyatning boshqa tumanlari bilan bogʻlab turadi. Aqtoʻbedan Aterov — Orsk neft quvuri oʻtadi.
Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aqtoʻbe viloyati gʻarbda Kaspiy boʻyi pasttekisligi, janubda Ustyurt platosi, janubi-sharqda Turon pasttekisligi va shimolida Ural togʻlarining janubiy tarmoqlari oraligʻida. Viloyatning katta qismi tekislik (balandligi 100–200 m); oʻrta qismida Mugʻojar togʻlari (eng baland joyi 657 m), gʻarbiy qismida Ural yoni platosi, januni-sharqda Orolboʻyi Qoraqumi, Katta va Kichik Boʻrsiq qumlari, shimoli-sharqda Toʻrgʻay platosi bor. Viloyat Qozogʻistonning shimoli-gʻarbiy hududida joylashgan. Shimoliy tarafidan — Rossiyaning Orenburg viloyati bilan, janubidan — Oʻzbekiston Respublikasining tarkibidagi Qoraqalpogʻiston Respublikasi bilan, gʻarbida — Mangʻistov viloyati, Atirau va Gʻarbiy Qozogʻiston viloyati, sharqida — Qoʻstanoy, janubiy-sharqida — Qiziloʻrda viloyatlari bilan chegaradosh. Viloyat markazi — Aqtoʻbe shahari[5].
Hududiy boʻlinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Ayteke biy tumani — Komsomolskoe qishlogʻi
- Baygʻanin tumani markazi — Qoravulkeldi qishlogʻi
- Irgʻiz tumani markazi — Irgʻiz qishlogʻi
- Martuk tumani markazi — Martuk qishlogʻi
- Mugʻaljar tumani markazi — Qandiagʻash shahri
- Olgʻa tumani — Olgʻa shahri
- Temir tumani markazi — Shubarquduq qishlogʻi
- Xromtau tumani markazi — Xromtau shahri
- Shalqar tumani markazi — Shalqar
- Oʻyil tumani markazi — Oʻyil qishlogʻi
- Qargʻali tumani markazi — Badamsha
- Qoʻbda tumani markazi — Qoʻbda
Aholisi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Viloyat aholisining soni 2012-yilgi maʼlumot boʻyicha 786,349 kishini tashkil qildi. Viloyat aholisining yarmidan ortigʻini qozoqlar tashkil qilishadi. 2010-yildagi viloyatning milliy tarkibni quyidagi jadvaldan qarang:
| Aholi soni 1989-yil |
% | Aholi soni 1999-yil |
% | Aholi soni 2010-yil |
% | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| umumiy | 732653 | 100,00 % | 682558 | 100,00 % | 718870 | 100,00 % |
| Qozoqlar | 407222 | 55,58 % | 482285 | 70,66 % | 562716 | 78,28 % |
| Ruslar | 173281 | 23,65 % | 114416 | 16,76 % | 90569 | 12,60 % |
| Ukrainlar | 74547 | 10,17 % | 46848 | 6,86 % | 33976 | 4,73 % |
| Tatarlar | 16924 | 2,31 % | 11675 | 1,71 % | 9652 | 1,34 % |
| Olmonlar | 31628 | 4,32 % | 10721 | 1,57 % | 6693 | 0,93 % |
| Beloruslar | 4736 | 0,65 % | 2569 | 0,38 % | 1866 | 0,26 % |
| Moldavanlar | 3716 | 0,51 % | 2164 | 0,32 % | 1791 | 0,25 % |
| Chechenlar | 3335 | 0,46 % | 1379 | 0,20 % | 1494 | 0,21 % |
| Koreyslar | 1350 | 0,18 % | 1383 | 0,20 % | 1328 | 0,18 % |
| Ozarbayjonlar | 1588 | 0,22 % | 988 | 0,14 % | 1061 | 0,15 % |
| Boshqirdlar | 2643 | 0,36 % | 1106 | 0,16 % | 951 | 0,13 % |
| Bolgarlar | 1457 | 0,20 % | 1045 | 0,15 % | 939 | 0,13 % |
| boshqalar | 10226 | 1,40 % | 5979 | 0,88 % | 5834 | 0,81 % |
Tabiati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Iqlimi keskin kontinental, yozi issiq va quruq, qishi esa sovuq. Yozda tez-tez garmsel va toʻzon, qishda esa qor boʻronlari boʻlib turadi. Aqtoʻbe viloyati shimoli-gʻarbida iyulning oʻrtacha harorati 22,5 °C, janubi-sharqida 25 °C, yanvarda shimoli-gʻarbida — 16 °C va janubi-sharqida —15,5 °C. Yiliga shimoli-gʻarbida 300 mm ga yaqin, markazi va janubda 125–200 mm yogʻin yogʻadi. Vegetatsiya davri shimoli-gʻarbida 175 kun, janubi-sharqida 190 kungacha. Daryolari Kaspiy dengizi va kichikroq koʻllarga quyiladi. Yirik daryolari — Emba, Uralning irmoklaridan — Oʻr, Ilek, shuningdek, Irgʻiz, Uil, Toʻrgʻay va Sagʻiz. Aksari daryolari kam-suv, yozda qurib qoladi. 150 ga yaqin, asosan, shoʻr koʻllar bor. Viloyatning shimoli-gʻarbida qoratuproq va kashtan tuproqlar, oʻrta va shimoli-sharqida och kashtan va boʻz tuproqlar tarqalgan. Janubda shoʻrxoklar ham uchraydi. Viloyatning shimoli-gʻarbida xilma-xil dasht oʻsimliklari, janubda esa chala choʻl va choʻl oʻsimliklari oʻsadi. Yumronqoziq, qoʻshoyoq, sichqon kabi kemiruvchilar koʻp. Yirtqich hayvonlardan boʻri, qarsak tulki bor, jayran va saygʻoq saqlanib qolgan.
Sanoati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aqtoʻbe viloyati da yirik sanoat (asosan, konchilik, kimyo, mashinasozlik va qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini qayta ishlovchi) va qishloq xoʻjaligi (lalmikor dehqonchilik hamda yaylov qoʻychiligi) rivojlangan. Viloyat energetikasi asosan Qaragʻandi koʻmiriga asoslangan. Xromit, mis, nikel-kobalt rudalari, titan, oltin, shuningdek, fosforit (Oqtoʻba fosforit havzasi), neft va tabiiy gaz boyliklari koʻp. Konchilik, kimyo, ferroqotishma va boshqa sanoat tarmoqlari rivojlangan. Konchilik sanoati korxonalari Mugʻojar togʻlaridadir, viloyatning markaziy va janubiy qismida neft va gaz qazib olinadi. Aqtoʻbe shahrida ferroqotishma, xrom birikmalar, rentgen apparaturasi, qishloq xoʻjaligi mashinasozligi, mexanika, avtomobil taʼmirlash zavodlari va yengil hamda oziq-ovqat sanoati korxonalari, kimyo kombinati bor.
Qishloq xoʻjaligi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yerning koʻp qismi yaylov va oʻtloqlar. 1956—58 yillarda 1,6 mln.ga dan ortiq qoʻriq va boʻz yerlar oʻzlashtirilib, gʻallachilik xoʻjaliklari barpo etildi. Gʻalla, texnika ekinlari (asosan, kungaboqar), kartoshka, sabzavot va poliz, ozuqa ekinlari ekiladi. Qoramol, qoʻy, echki, yilqi, tuya boqiladi. Viloyatning shimoli-gʻarbida lalmikor gʻallachilik (bahorgi bugʻdoy, arpa, tariq), goʻsht-sut chorvachiligi, choʻchqachilik va parrandachilik rivojlangan. Viloyatning qurgʻoqchil hududida yaylov chorvachiligi (goʻshtyogʻ va goʻsht-jun) va dehqonchilik bilan shugʻullaniladi. Shalqar koʻlida baliq ovlanadi.
Madaniyat sohasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aqtoʻbe shahri Qozogʻiston Respublikasining gʻarbiy hududining madaniy, bilim va fan markazi boʻlib hisoblanadi. Shaharda 11 oliy oʻquv yurti, 16 oʻrta maxsus oʻquv yurtlari bor. Shaharda qozoq va rus drama teatri, qoʻgʻirchoq teatri, viloyat tarixiy-davlat noma muzeyi, Kengash ittifoqi qahramoni Aliya Moʻldagʻulova nomidagi muzeyi faoliyat yuritadi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Численность населения РК по областям, городам и районам на 1 января 2014 года“. 22-aprel 2021-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 22-avgust 2014-yil.
- ↑ Агентство Республики Казахстан по статистике. Численность населения Республики Казахстан по областям, городам и районам, полу и отдельным возрастным группам, отдельным этносам на начало 2010 года, 2012-06-27da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2012-10-01
- ↑ „Телефонные коды“. 9-fevral 2014-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 27-oktabr 2013-yil.
- ↑ „Почтовые индексы Казахстана“. 9-fevral 2014-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 27-oktabr 2013-yil.
- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ Agentstvo Respubliki Kazaxstan po statistike. Arxiv Wayback Machine saytida arxivlandi (2013-11-13).: Natsionalniy sostav naseleniya Respubliki Kazaxstan i ego oblastey (tom 1) Wayback Machine saytida arxivlandi (2011-08-16).
- ↑ Chislennost naseleniya po oblastyam, gorodam i rayonam, polu i otdelnim vozrastnim gruppam, otdelnim etnosam na 1 yanvarya 2010 goda, 2012-06-27da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2012-10-01
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
 |
Vikiomborda Aqtoʻbe (viloyat) haqida turkum mavjud |
- Официальный сайт акимата Актюбинской области Wayback Machine saytida arxivlandi (2013-08-24).
- Карта области на Рубрикон Wayback Machine saytida arxivlandi (2019-11-02).
- Департамент Статистики Актюбинской области Wayback Machine saytida arxivlandi (2009-03-08).
| |||||||||||
