Kontent qismiga oʻtish

Turistik diqqatga sazovor joylar

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Times Square – bu Nyu-York shahrining Manhattanning shaharchasidagi Brodveyn tuman markazi hamda ommaviy axborot markazi. Bu maydon dunyodagi sayyohlar tashrifi boʻyicha eng yuqori koʻrsatkichga ega boʻlib, yillik tashrif buyurish darajasi 50 million kishiga teng[1].

Turistik diqqatga sazovor joylar – bu odatda, tabiiy yoki madaniy qiymatga, tarixiy ahamiyat ega, tabiiy yoki insonlar tomonidan yaratilgan dam olish va oʻyin-kulgiga taklif qiladigan, koʻp sayyohlar tashrif buyuradigan joy.

Turlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tropik plyajlar va Bali madaniyati sayyohlarni ushbu mashhur orol kurort jalb qiladigan diqqatga sazovor joylar, masalan, plyajda oʻtkaziladigan Melasti marosimlari.
Oʻrta asrga oid Porvoo shahridagi sayyohlar

Plyajlar, tropik orol kurortlari, milliy bogʻlar, togʻlar, choʻllar va oʻrmonlar kabi tabiiy joylar insonlar tashrif buyurishi mumkin boʻlgan diqqatga sazovor joylar sayyohlik joylariga misoldir. Madaniy turistik diqqatga sazovor joylarga tarixiy joylar, muhim tarixiy voqea sodir boʻlgan joylar, yodgorliklar, qadimiy ibodatxonalar, hayvonot bogʻlari, akvariumlar, muzeylar va sanʼat galereyalari, botanika bogʻlari, bino va inshootlar (qal’alar, qal’alar, kutubxonalar, sobiq qamoqxonalar, osmonoʻpar binolar kabi) kiradi., tematik bogʻlar va karnavallar, jonli tarix muzeylari, ommaviy sanʼat (haykaltaroshlar, haykallar, devoriy rasmlar), etnik anklav jamoalari, tarixiy poezdlar va madaniy tadbirlar. Zavod ekskursiyalari, sanoat merosi, ijodiy sanʼat va hunarmandchilik ustaxonalari sanoat turizmi va ijodiy turizm kabi madaniy boʻshliqlarning ob’ekti hisoblanadi. Shuningdek futbol oʻyini, Formula 1 poygasi yoki yelkanli regata kabi sport tadbirlari ham sayyohlarni jalb qiladi.

Sahara kabi sahrolar ham sayyohlik manzaralari.

Muayyan joyga tashrif buyurishda sayyohlarning bir nechta sabab bilan bogʻliq: madaniyat, arxitektura, gastronomiya, infratuzilma, landshaft, tadbirlar, xaridlar va boshqalar. Ushbu xususiyatlar odamlarni oʻziga jalb qiladi va sayohatchi yangi tajriba oladi[2].Turistik diqqatga sazovor joylarning asosiy maqsadi mijozning eʼtiborini jalb qilish boʻlib, ular maʼlum bir joyga kelishlari va taʼtilda turli diqqatga sazovor joylarni oʻrganishlari mumkin. Sayyohlik va turizm sanoatida diqqatga sazovor joylar muhim rol oʻynaydi, chunki bu butun dunyodan sayyohlarni jalb qiladi[3][4][5].

Sayyohlik diqqatga sazovor joylari, shuningdek , Nyu-Meksiko shtatining Roswell shahri yaqinidagi taxminiy NUJ halokat joyi va Shotlandiyadagi Loch Ness yirtqich hayvonining kuzatuvi kabi afsonaviy joylar ham. Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi Chinatowns va Londondagi Brixton qora tanlilar mahallasi (Angliya) etnik jamoalar kabi yashash hududlar ham turistik diqqatga sazovor joylarga aylanishi mumkin. Sayyohlar, shuningdek, Osiyo metropoliyalaridagi koʻcha oshxonalari[6] yoki Markaziy Evropadagi qahvaxona madaniyati kabi maxsus mahalliy gastronomik joylarga ham tashrif buyuradi. Jumladan, YUNESKOning Butunjahon merosi roʻyxatiga kiritilgan madaniy boyliklar va alohida joylar sayyohlik diqqatga sazovor joylariga aylandi. Agar juda koʻp sayyohlar diqqatga sazovor joylari joylarga tez-tez boradigan boʻlsa, bu atrof-muhitning ifloslanishiga va mahalliy aholining qarshiligiga olib kelishi mumkin, masalan, Barselona yoki Venetsiyada. Sayyohlar tashrif buyurishi tavsiya etilmaydigan yoʻnalishlar roʻyxati ishlab chiqilgan[7][8][9][10].

Turistik diqqatga sazovor joylarning son-sanoqsiz hududlar roʻyxati va sharhlari mavjud. Tashrif buyuruvchilar statistikasi, madaniy ahamiyati, goʻzalligi yoki yoshi ishlatilib, muallifning shaxsiy tajribalarini aks ettiradi. Baʼzida ushbu oʻziga xos turistik diqqatga sazovor joy hali xalqaro turizm industriyasining diqqat markazida emasligi alohida taʼkidlanadi. Baʼzi diqqatga sazovor joylar xalqaro miqyosda tanilgan yoki milliy yoki mahalliy bozorga mashhur hisoblanadi. Baʼzi diqqatga sazovor joylar mahalliy aholi tomonidan muhofazaga olingan yoki reklama qilinmaydi, chunki ushbu hududlar, transport yoʻnalishlari va aeroportlardan juda uzoqda joylashgan.

Qoʻshma Shtatlarda uristik diqqatga sazovor joylar egalari va sotuvchilari sayyohlik joylarini reklama taxtalarida avtomobil yoʻllari va yoʻllar boʻylab reklama qiladilar. Turistik diqqatga sazovor joylar koʻpincha dam olish joylarida, axborot markazlarida, ovqatlanish restoranlarida va motel xonalarida yoki qabulxonalarda bepul reklama broshyuralarini tarqatadi.

Baʼzi turistik diqqatga sazovor joylar kirish toʻlovi evaziga yoki hatto bepul tashrif buyuruvchilarga unutilmas taassurot qoldirishsa, boshqalari turistlardan ortiqcha foyda olish maqsadida past sifatdagi tovar va xizmatlarini (masalan, kirish, oziq-ovqat va suvenirlar) narxini haddan tashqari oshirib yuborishi mumkin. Bunday joylar turistik tuzoqlar deb ataladi[11]. Shaharlarda sayohat qilish va diqqatga sazovor joylarni avtobuslarda tomosha qilish mashhur.

Misollar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Inson tomonidan yaratilgan diqqatga sazovor joylar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tabiiy sayyohlik manzillari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Madaniy sayyohlik koʻrinishlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yangi turistik diqqatga sazovor joylar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kavker-Siti, Kanzasdagi „eng katta ip to'pi“, Janubiy Dakota shtatining Mitchell shahridagi Makkajoʻxori saroyi yoki Nebraska shtatidagi Alliance shahridagi Karxenj, Stonehenge nusxasidagi toshlar kabi gʻalati diqqatga sazovor joylar mavjud. Yangi diqqatga sazovor joylar Amerikaning Oʻrta Gʻarbiy qismi bilan chegaralanib qolmaydi, balki Oʻrta Gʻarb madaniyatining bir qismidir[12].

Turistik manzilgoh[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turistik manzilgoh – bu turizmdan olingan daromadlarga bogʻliq boʻlgan shahar, shaharcha yoki shunga oʻxshash manzilgohlar, „turistlar tashrif buyuradigan joy sifatida bozorga chiqarilgan mamlakat, shtat, mintaqa, shahar yoki shaharcha“[13]. U bir yoki bir nechta sayyohlik koʻrinishlarini va „sayyohlik tuzoqlarini“ oʻz ichiga olishi mumkin. Masalan, Portugaliya Fatima shahri sayyohlar uchun mashhur joy. Siem Reap shahri Kambodjadagi Angkor maʼbadlariga sigʻinuvchilar uchun eng mashhur sayyohlik manzili hisoblanadi. Fransiya uchinchi sayyohlik manzili boʻlgan Loira vodiysi, – bu sayyohlarning tashrif buyurish joyi sifatida bozorga taqdim etilgan yaxshi namuna hisoblanadi.

Tropik orol kurorti – bu daromad manbai turizm boʻlgan orol yoki arxipelag. Karib qirgʻogʻidagi Bagam orollari, Indoneziya Bali, Tailand Phuket, AQSh Hawaii, Tinch okeanidagi Fiji va Oʻrta yer dengizi boʻylab Santorini va Ibiza shaharchalarini orol kurortlariga misollar hisoblanadi.

2017-yilda Fransiya, AQSh va Ispaniya eng mashhur uchta xalqaro yoʻnalish boʻldi. Ushbu mamlakatlarga kelgan xalqaro sayohatchilarning umumiy soni 234 millionga yaqin boʻlib[14], bu esa ushbu mamlakatlarning umumiy yalpi ichki mahsulotlariga 8,9%, 7,7% va 14,9% ga teng[15].

Bir necha yillar oldin Afrika turizmga moyil boʻlgan boʻlsa-da, qit'a hozirda ikkinchi eng tez rivojlanayotgan turizm mintaqasi hisoblanib, 2018 yilda Afrikaga 67 milliondan ortiq sayyoh tashrif buyurgan. 2018 yilda 48,6% oʻsish sur’ati bilan Efiopiya Afrika sayyohlik markazlari roʻyxatida birinchi oʻrinni egalladi[16]. Keyptaun, Janubiy Afrika, Giza nekropoli, Misr, Masai Mara milliy qoʻriqxonasi, Keniya, Viktoriya sharsharasi, Zimbabve va Zambiya[17] Afrikaning sayyohlik joylari qatoriga kiradi.

Turizm industriyasini taʼminlash nuqtai nazaridan maqsad odatda geo-siyosiy chegara bilan belgilanadi va destinatsiya marketingi koʻpincha hukumatlar tomonidan moliyalashtiriladi. Sayohatchilar nuqtai nazarida esa maqsad butunlay boshqacha qabul qilinishi mumkin[18][19][20].

Iqtisodiy taʼsir va himoya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turizm, ham qabul qiluvchi davlatlar, ham sayyohlarning tugʻilgan mamlakatlari uchun sezilarli iqtisodiy foyda keltiradi. Ayniqsa, rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiy foyda uchun oʻzini turizm manzili sifatida targʻib qiladi. Jahon turizm tashkiloti maʼlumotlariga koʻra, 2000 yilda 698 million kishi chet elga sayohat qilib, foyda 478 milliard AQSh dollariga yetdi. Xalqaro turizm daromadlari va yoʻlovchi tashish bilan birlashtirilgan holda hozirda 575 milliard AQSh dollariga oshadi. Bu sayyohlikni dunyodagi birinchi daromadli mamlakatga aylantiradi[21].

Turistik diqqatga sazovor joylar:

  • davlat daromadlariga hissa qoʻshish; toʻgʻridan-toʻgʻri badallar turistik ish bilan taʼminlanganlikdan va turizm biznesidan olinadigan daromadlarga soliqlar va sayohatchilardan toʻgʻridan-toʻgʻri yigʻimlar, masalan, joʻnab ketish soliqlari hisobiga shakllanadi.
  • bandligini taʼminlash
  • yashash joylarini, turlarni va tarixiy joylarni saqlashni qoʻllab-quvvatlash
  • infratuzilmaga investitsiyalarni ragʻbatlantirish
  • mahalliy iqtisodiyotga hissa qoʻshish
  • xorijiy valyuta tushumlarini taʼminlash

Urush boʻlsa, koʻplab turistik diqqatga sazovor joylar – urushni moliyalashtirish uchun maxsus yoʻllardan biri. Shuning uchun hamjamiyat, shahar yoki mamlakatning ushbu iqtisodiy va madaniy asoslarini himoya qilish va saqlashga harakat qilinmoqda. Birlashgan Millatlar Tashkiloti, YUNESKO va "Blue Shield International" xalqaro tashkiloti oʻrtasida madaniy boyliklarni va YUNESKOning Butunjahon merosi obʼyektlarini muhofaza qilish boʻyicha jadal hamkorlik yoʻlga qoʻyilgan. Ammo vayronagarchilik, talonchilik va talonchilikning oldini olishda tashkilotlar va davlat hokimiyati organlarining hamkorligi yetarlicha emas. Blue Shield International asoschisi Karl fon Xabsburg shunday deydi: „Mahalliy hamjamiyatsiz va mahalliy ishtirokchilarsiz bu mutlaqo mumkin emas edi“[22][23][24].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

1.Shields, Ann „The World's 50 Most Visited Tourist Attractions – No. 3: Times Square, New York City – Annual Visitors: 50,000,000“. Travel+Leisure (2014-yil 10-noyabr). — „No. 3 Times Square,...No. 4 (tie) Central Park,...No. 10 Grand Central Terminal, New York City“. Qaraldi: 2015-yil 12-iyul. 2.„What most attracts us to a tourist destination? Attractions, culture and gastronomy“. ScienceDaily. Barcelona: Pompeu Fabra University (2019-yil 8-aprel). 3.Burkhard Schnepel, Felix Girke, Eva-Maria Knoll: Kultur all inclusive. Identität, Tradition und Kulturerbe im Zeitalter des Massentourismus. (2013) 4.Steven Pike, „Destination Marketing Essentials“, Oxford, (2016). 5.Rolf Hochreiter/Ulrich Arndt, Die Tourismusindustrie: Eine Markt- und Wettbewerbsanalayse, (1978), p. 111. 6.See: Françoise Hauser „Reisen: Singapurs Streetfood ist Weltkulturerbe zum Essen“ In: Die Welt, 25.01.2021. 7.Ellis-Petersen, Hannah „Thailand bay made famous by The Beach closed indefinitely“. The Guardian (2018-yil 3-oktyabr). 8.Urban, Thomas „Barcelona geht gegen den Massentourismus an“ [Barcelona tackles mass tourism]. Süddeutsche Zeitung (2018-yil 13-mart). 9.Whitmore, Geoff „5 Destinations Suffering From Overtourism (And Where To Go Instead)“ (2019-yil 19-noyabr). 10.Minihane, Joe „12 destinations travelers might want to avoid in 2018“. CNN (2018-yil 22-yanvar). 2023-yil 8-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 21-dekabr. 11.„Definition of TOURIST TRAP“ (en). www.merriam-webster.com. Qaraldi: 2021-yil 11-fevral. 12.A. G. Sulzberger.. „A Golden Gate Fantasy on the Kansas Prairie“ (2010-yil 15-sentyabr). 2021-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 16-sentyabr. 13.Beirman, David. Restoring Tourism Destinations in Crisis: A Strategic Marketing Approach. CABI Publishing, 2003. ISBN 9781865089119. „island.“  14.„10 Most Visited Countries In The World“ (en). WorldAtlas (2018-yil 25-yanvar). Qaraldi: 2018-yil 1-may. 15. „Contribution of travel and tourism to GDP (% of GDP) by countries, 2017 - knoema.com“ (en-US). Knoema. Qaraldi: 2018-yil 1-may. 16. „Africa's tourism industry is now the second fastest growing in the world“. Quartz Africa (2019-yil 28-sentyabr). 17.„What are the Main Tourist Attractions in Africa?“. Africa Wanderlust (2019-yil 14-dekabr). 18. Pike, Steven; Page, Stephen (2014). "Destination marketing organizations and destination marketing: A narrative analysis of the literature". Tourism Management 41: 202–207. doi:10.1016/j.tourman.2013.09.009. https://eprints.qut.edu.au/63293/.  19. Saraniemi, S; Kylanen, M (2011). "Problemizing the concept of tourist destination: An analysis of different theoretical approaches.". Journal of Travel Research 50 (2): 133. doi:10.1177/0047287510362775.  20. Pike, Steven. Destination Marketing Essentials, Second, Oxford: Routledge, 2016. ISBN 978-1-138-91290-8.  21. Economic impact of tourism. 2012-07-12. http://www.slideshare.net/EmanAbbas/economic-impact-of-tourism-13613739.  22. „Action plan to preserve heritage sites during conflict - UNITED NATIONS, 12 Apr 2019“. 2022-yil 6-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 12-dekabr. 23. „Austrian Armed Forces Mission in Lebanon“ (de) (2019-yil 28-aprel). 24. Rick Szostak: The Causes of Economic Growth: Interdisciplinary Perspectives. Springer Science & Business Media, 2009, ISBN 9783540922827.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. Shields. „The World's 50 Most Visited Tourist Attractions – No. 3: Times Square, New York City – Annual Visitors: 50,000,000“. Travel+Leisure (2014-yil 10-noyabr). — „No. 3 Times Square,...No. 4 (tie) Central Park,...No. 10 Grand Central Terminal, New York City“. Qaraldi: 2015-yil 12-iyul.
  2. „What most attracts us to a tourist destination? Attractions, culture and gastronomy“. ScienceDaily. Pompeu Fabra University (2019-yil 8-aprel).
  3. Burkhard Schnepel, Felix Girke, Eva-Maria Knoll: Kultur all inclusive. Identität, Tradition und Kulturerbe im Zeitalter des Massentourismus. (2013)
  4. Steven Pike, „Destination Marketing Essentials“, Oxford, (2016).
  5. Rolf Hochreiter/Ulrich Arndt, Die Tourismusindustrie: Eine Markt- und Wettbewerbsanalayse, (1978), p. 111.
  6. See: Françoise Hauser „Reisen: Singapurs Streetfood ist Weltkulturerbe zum Essen“ In: Die Welt, 25.01.2021.
  7. Ellis-Petersen. „Thailand bay made famous by The Beach closed indefinitely“. The Guardian (2018-yil 3-oktyabr).
  8. Urban. „Barcelona geht gegen den Massentourismus an“. Süddeutsche Zeitung (2018-yil 13-mart).
  9. Whitmore. „5 Destinations Suffering From Overtourism (And Where To Go Instead)“ (2019-yil 19-noyabr).
  10. Minihane. „12 destinations travelers might want to avoid in 2018“. CNN (2018-yil 22-yanvar). 2023-yil 8-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 21-dekabr.
  11. „Definition of TOURIST TRAP“ (en). www.merriam-webster.com. Qaraldi: 2021-yil 11-fevral.
  12. A. G. Sulzberger. „A Golden Gate Fantasy on the Kansas Prairie“. The New York Times (2010-yil 15-sentyabr). 2021-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 16-sentyabr.
  13. Beirman, David. Restoring Tourism Destinations in Crisis: A Strategic Marketing Approach. CABI Publishing, 2003. ISBN 9781865089119. „island.“ 
  14. „10 Most Visited Countries In The World“ (en). WorldAtlas (2018-yil 25-yanvar). Qaraldi: 2018-yil 1-may.
  15. „Contribution of travel and tourism to GDP (% of GDP) by countries, 2017 - knoema.com“ (en-US). Knoema. Qaraldi: 2018-yil 1-may.
  16. „Africa's tourism industry is now the second fastest growing in the world“. Quartz Africa (2019-yil 28-sentyabr).
  17. „What are the Main Tourist Attractions in Africa?“. Africa Wanderlust (2019-yil 14-dekabr).
  18. Pike, Steven; Page, Stephen (2014). "Destination marketing organizations and destination marketing: A narrative analysis of the literature". Tourism Management 41: 202–207. doi:10.1016/j.tourman.2013.09.009. https://eprints.qut.edu.au/63293/. 
  19. Saraniemi, S; Kylanen, M (2011). "Problemizing the concept of tourist destination: An analysis of different theoretical approaches.". Journal of Travel Research 50 (2): 133. doi:10.1177/0047287510362775. 
  20. Pike, Steven. Destination Marketing Essentials, Second, Oxford: Routledge, 2016. ISBN 978-1-138-91290-8. 
  21. Economic impact of tourism. 2012-07-12. http://www.slideshare.net/EmanAbbas/economic-impact-of-tourism-13613739. 
  22. „Action plan to preserve heritage sites during conflict - UNITED NATIONS, 12 Apr 2019“. 2022-yil 6-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 12-dekabr.
  23. „Austrian Armed Forces Mission in Lebanon“ (de) (2019-yil 28-aprel).
  24. Rick Szostak: The Causes of Economic Growth: Interdisciplinary Perspectives. Springer Science & Business Media, 2009, ISBN 9783540922827.