Ardabil viloyati
Ardabil viloyati استان اردبیل | |
|---|---|
| Province | |
 | |
| Aholisi (2016) |
1 270 420 |
Ardabil viloyati (forscha: استان اردبیل; ozarbayjoncha: اردبیل اوستانی) — Eronning oʻttiz bir viloyatidan biri. Mamlakatning shimoli-gʻarbida, 3 — mintaqada , Ozarbayjon Respublikasi, Sharqiy Ozarbayjon, Zanjon va Gilon viloyatlari bilan chegaradosh.[1] Maʼmuriy markazi — Ardabil shahri. Viloyat 1993-yilda Sharqiy Ozarbayjonning sharqiy qismidan tashkil topgan.
Iqlim va geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Salqin iqlimi uchun mintaqaga koʻplab sayyohlar keladi (maksimal 35 °C (95° F)) issiq yoz oylarida. Qishlari qattiq sovuq, harorat −25 ga tushadi °C (-13° F).
Uning mashhur tabiiy hududi Sabalan togʻlaridir. Bu viloyat koʻpchilik tomonidan Erondagi eng sovuq viloyat sanaladi. Viloyatning katta qismi yashil va oʻrmonlardan iborat.
Ardabil poytaxti 70 ga yaqin km Kaspiy dengizidan va 18011-maydonga ega km². Kaspiy dengizi va Ozarbayjon Respublikasi bilan qoʻshni boʻlgan shahar siyosiy va iqtisodiy ahamiyatga ega.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ardabil viloyatining tabiiy xususiyatlari „Avesto“da qayd etilgan, unga koʻra Zardusht Aras daryosi boʻyida tugʻilgan va oʻz kitobini Sabalon togʻlarida yozgan. Eronning islomiy istilosi davrida Ardabil Ozarbayjonning eng yirik shahri boʻlgan va moʻgʻullar istilosi davrigacha shunday boʻlgan.
Shoh Ismoil I Eron hukumati va yerlarini milliylashtirish boʻyicha oʻz kampaniyasini shu yerdan boshladi, ammo natijada 1500 yilda Tabrizni oʻzining poytaxti deb eʼlon qildi. Shunga qaramay, Ardabil hozirgi zamongacha ham siyosiy, ham iqtisodiy jihatdan muhim shahar boʻlib qoldi.
Maʼmuriy boʻlinmalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Viloyat 12 tumanga boʻlingan: Ardabil, Bileh Savar, Germi, Xalxal, Kovsar, Meshgin Shahr, Namin, Sarayn, Nir, Parsobod, Aslan Duz, Ungut. Arasbaran tumani 2010-yilda Sharqiy Ozarbayjondan Ardabil viloyatiga koʻchirilgan va hozirda Eron rasmiy organlari tomonidan tayyorlangan Ardabil viloyatining soʻnggi xaritalarida koʻrsatilgan.
Madaniyati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ardabil — Safaviylar sulolasining Kulliya nomidagi Shayx Safiy ad-Dinning ziyoratgohi va qabri joylashgan. U sayyohlarni oʻziga tortadigan koʻplab issiq buloqlar va tabiiy landshaftlarga ega. Ardabilning mineral buloqlari — shifobaxsh xususiyatlari bilan butun Eronda -Darra, Sarayn, Sardabe va Booshloo. Shuningdek, uning bir qancha koʻllari bor: ulardan eng yiriklari Neʼor, Shoorabil, ShoorGel, NouShahr va Alooche boʻlib, ular suv qushlarining ayrim turlarining yashash joylari hisoblanadi.
Neor koʻli togʻli hududda joylashgan 48 km Ardabil shahridan janubi-sharqda. U 2.1-maydonni qamrab oladi km² va oʻrtacha chuqurligi 3 metr. U koʻl tubidagi buloqlardan oziqlanadi. Shoʻrobil koʻli Ardabil shahridan janubdagi tepalikli hududda joylashgan boʻlib, 640 000 m² maydonni egallaydi. Koʻl yuzasi nozik oq rangli minerallar qatlami bilan qoplangan boʻlib, teri kasalliklari va revmatizmni davolash uchun foydalidir. Koʻl yaqinida Shoʻrobil dam olish majmuasi joylashgan. Ardabil juda qadimiy shahardir. Uning kelib chiqishi 4000—6000-yilga borib taqaladi (bu shahardagi tarixiy tadqiqotlarga koʻra). Bu shahar turli davrlarda Ozarbayjon viloyatining poytaxti boʻlgan, ammo uning oltin davri Safaviylar davrida boʻlgan.
Eronning eng qadimiy shaharlaridan biri Meshkin Shahrdir. U Eronning shimoli-gʻarbiy qismida Ozarbayjonda, Tehrondan 839 kilometr uzoqlikda joylashgan. Bu Sabalan togʻlariga eng yaqin shahar. Ilgari „Xiav“, „Orami“, „Varavi“ deb atalgan.
Kollejlar va universitetlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Ardabil tibbiyot fanlari universiteti
- Mohaghegh Ardabili universiteti
- Ardabil islomiy Azad universiteti
- Ardabildagi Payam Nur universiteti
- Ardabildagi Soure universiteti
- Xalxal Islom Azad universiteti
Tili[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ardabil viloyatining asosiy tili turkiy til boʻlgan ozarbayjon tilidir.[2][3][4] Ardabildagi boshqa tillarga tati va talishlar kiradi.[5]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „همشهری آنلاین-استانهای کشور به ۵ منطقه تقسیم شدند (Provinces were divided into 5 regions)“ (forscha). Hamshahri Online (22-iyun 2014-yil). 23-iyun 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Iran A Country Study, Author Federal Research Division, Edition reprint, Publisher Kessinger Publishing, 2004, ISBN 1-4191-2670-9, ISBN 978-1-4191-2670-3, Length 340 pages
- ↑ Encyclopedia of the Stateless Nations: S-Z Volume 4 of Encyclopedia of the Stateless Nations: Ethnic and National Groups Around the World, James Minahan, ISBN 0-313-31617-1, ISBN 978-0-313-31617-3, Author James Minahan, Publisher Greenwood Publishing Group, 2002, ISBN 0-313-32384-4, ISBN 978-0-313-32384-3, Length 2241 pages
- ↑ „CIAO“. 1-dekabr 2007-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-noyabr 2022-yil.
- ↑ „Talysh“.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Ardabil haqida Sharq ensiklopediyasi (Wayback Machine saytida 31-dekabr 2019-yil sanasida arxivlangan)
- Encyclopædia Iranicadagi (Wayback Machine saytida 2006-10-19 sanasida arxivlangan) Ardabil (Wayback Machine saytida 2007-03-11 sanasida arxivlangan) yozuvlari