Sevin Beg Xonzoda
| Sevin Beg Xonzoda | |
|---|---|
| Xorazm malikasi | |
| Tugʻilishi |
Sevin Beg 1360-yil |
| Vafoti |
1411-yil noyabr Mashhad, Temuriylar imperiyasi bugungi Eron hududi |
| Dafn etilgan joy | |
| Turmush oʻrtogʻi |
Jahongir Mironshoh |
| Farzandlari |
Muhammad Sulton Mirzo Yodgor Sultonbegim Halil Sulton Muhammad Qosim |
| Uy |
So'fiylar sulolasi Temuriylar sulolasi |
| Otasi | Aq so'fi |
| Onasi | Shakar Beg |
| Dini | Islom |
Sevin beg Xonzoda (tax. 1360 — 1411) Xonzoda nomi bilan ham tanilgan, soʻfiylar sulolasining malikasi, Xorazmning hukmron turk-moʻgʻul sulolasi va nikohi orqali Oʻrta Osiyoda davlat tuzgan Amir Temurning kelini. Oʻgʻillari Jahongir va Mironshoh orqali ikki marta Temurga kelin boʻlgan. Ona tomondan bobosi Jonibek orqali u Chingizxonning bevosita avlodi hisoblanadi.
Yoshligi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xonzoda moʻgʻul qoʻngʻirot qabilasidan boʻlgan soʻfiylar sulolasi vakili edi. Uning ota-onasi zodagon Oq Soʻfi va uning rafiqasi moʻgʻul malikasi Shakar begim edi. Xonzoda dastlab Sevin beg deb atalgan boʻlsa-da, oʻzining yanada mashhur laqabini (soʻzma-soʻz "xondan tugʻilgan" degan maʼnoni anglatadi)[1] ona tomondan bobosi Oltin Oʻrda xoni, Chingizxon avlodidan boʻlgan Jonibekka nisbatan olgan[2]
Jahongirning uylanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1350-yillarda Xonzodaning amakisi Husayn Soʻfi Xorazmning sobiq Chigʻatoy viloyatini egallab, uni yangi soʻfiylar sulolasining birinchi hukmdoriga aylantirdi. Butun Chigʻatoy xonligiga daʼvo qilgan Temur keyinroq 1372-yilda soʻfiylar mulkiga bostirib kirdi[3]. Husayn bu hujum tufayli chekinishga majbur boʻldi va bir necha kundan keyin vafot etdi. Uning akasi va vorisi Yusuf Soʻfi Temurd sulh soʻrab, Temur Xonzodani oʻgʻli Jahongirga nikohlab berish shartini qoʻydi. Yusuf rozi boʻlib, qachon buyruq berilsa, Xonzodani joʻnatishga vaʼda berdi va shu payt Temur ortga qaytdi[2].
Ammo otasi Temur tomonidan qatl etilgan Sulton Mahmud Xattaloniy ismli zodagon Yusuf Soʻfiy huzuriga qochib, uni sulhdan voz kechishga koʻndiradi. Soʻfiy Kat shahriga hujum qilib, temuriylar yurtiga hujum boshladi. Temur oʻz poytaxtida qishlagach, bunga javoban katta qoʻshin yigʻib, Xorazm tomon yoʻl oladi. Qoʻshin yaqinlashgach, Yusuf Temurni tinchlantirishga urinib, imperatorga elchilar va sovgʻalar yuboradi. Ikkinchisi bosqinni toʻxtatishga rozi boʻldi, lekin Xonzodani imkon qadar tezroq nikohga joʻnatishni talab qildi[2].
Oʻsha bahorda Xonzoda qimmatbaho toshlar, qimmatbaho metallar, ipak va gobelenlar kabi sovgʻalarni koʻtarib, katta yurish bilan Temur poytaxti Samarqandga yuborildi. Uni choʻrilar va otliq askarlar kuzatib borishdi, oʻzi esa oq tuyaga oʻralib ketayotgan edi[4]. Uni imperator tomonidan yuborilgan, jumladan zodagonlar, sarkardalar, qozilar, sayyidlar va ulamolar hamrohlari kutib oldi. Shahar bayram munosabati bilan bezatilgan, koʻcha-koʻyda yurganidan soʻng, u Jahongir bilan munajjimlar tomonidan qulay deb topilgan vaqtda turmushga chiqdi[2].
Xonzoda va Jahongir nikoh davrida ikki farzand koʻrgan; Muhammad Sulton Mirzo va Yodigar Sulton Begim[5]. Biroq Jahongir toʻylari oʻtgandan ikki yil oʻtib kasallikdan vafot etdi[4]. Shundan soʻng Temur Xonzodani Jahongirning ukasi Mironshohga 1383-yilda yana turmushga berdi[6].
Mironshoh bilan turmush qurish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mironshoh Temurning eng qudratli qoʻl ostidagi odamlardan biri boʻlib, otasi Temur tomonidan Ozarbayjon yerlari va butun Shimoliy Fors, jumladan Bagʻdod, Tabriz va Sultaniya shaharlarini boshqarish topshirilgan[7]. Biroq, 1397-yilda ov paytida otdan yiqilib, Mironshoh ruhiy beqarorlikka yoʻliqadi. Shahzodaning xatti-harakati borgan sari oʻzboshimchalik va oʻzini anglay olmaslik boʻlib, tartibsiz xarajatlar, tarixiy obidalarni vayron qilish va Gruziyaga qarshi notoʻgʻri boshqarilmagan harbiy hujumni uyushtirish kabi voqealarni oʻz ichiga oladi[8][7].
1399-yilga kelib, Mironshohning xatti-harakati oxir-oqibat Xonzodani uni tashlab, Samarqanddagi Temur saroyiga qochishga majbur qildi[8]. U qaynotasi Mironshohning qilmishlari hamda otasini taxtdan agʻdarish niyati haqida xabar berib, „Agar otasiga sodiq qoʻshinlar tezda Ozarbayjonga tashlamasa, shahzoda isyon koʻtarishi ehtimoldan xoli emas“[2] deydi. Shuningdek, u Amir Temurga erining qoʻlidan oʻzi koʻrgan yomon munosabatni oshkor qildi. Tarixchi Davlatshohning taʼkidlashicha, Temur Xonzoda oʻzining qonga boʻyalgan kiyimlarini koʻrsatganida koʻz yoshga toʻlgan, ammo bu voqea zamonaviy manbalarda tasdiqlanmagan. Rasmiy tarixda faqat Mironshoh unga qarshi qoʻpol ayblovlar qoʻygani aytiladi, keyinchalik bu ayblovlar ham rad etilgan[7]. Shunga qaramay, Mironshoh qamoqqa olindi va gʻazablangan Xonzoda hech qachon erining oldiga qaytmadi, aksincha Samarqandda saroyda qoldi[9][10].
Keyingi hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xonzoda temuriylar saroyida yuksak mavqeni saqlab qolgan. U Saroy Mulkxonim bilan birga Temurning katta ziyofatlariga taklif etilgan ayollar qatorida tasvirlangan[11]. U shuningdek, oʻzining ziyofatlarini, jumladan, 1405-yilda Kastiliya elchisi Ruy Gonsales de Klavixo sharafiga oʻtkazgan. Klavixo oʻsha paytda uni mensimay taʼriflagan boʻlsa-da, u xizmatkorlar Xonzodaga xuddi Temurning qilinadigan muomala qilishlari va uning bayrami qaynotasi oʻtkazgan bayramlarga juda oʻxshashligini taʼkidladi[12][13][14].
1403-yil mart oyida Xonzoda toʻngʻich oʻgʻli Muhammad Sultonning vafoti haqida xabar oladi. Oʻtgan yozda Anqara jangida shahzoda jarohat olgan va undan toʻliq tuzalmagan edi. Xabarlarga koʻra, Xonzoda bu xabarni eshitib, yiqilib qolgan va sochlarini yulib, kiyimlarini va yuzlarini yulib qattiq qaygʻuga tushib qolgan[4]. Sultoniyadagi dafn marosimida qatnashgandan soʻng, u oʻgʻlining jasadini Samarqandda qayta dafn qilish uchun hamrohlik qildi[15].
Avlodlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jahongir Mirzo tomonidan
- Muhammad Sulton (1375-1403)
- Yahyo (tax. 1400)
- Saʼd Vaqqos (tax. 1399-1417/8)
- Muhammad Jahongir (1396-1433)
- Aka Biki (vaf. 1419), turmush qurgan:
- Ulugʻbek, Shohruxning oʻgʻli
- Aziz Sulton
- Aisha Biki, turmush qurgan:
- 1. Yusuf, Sulaymon Shoh Dugʻlatning oʻgʻli
- 2. Sayyidi Ahmad, Mironshohning oʻgʻli
- Shod Malik
- Yodgor Sulton Begim
Mironshoh tomonidan
- Xalil Sulton (1384-1411)
- Burgul (1399-yilda tugʻilgan)
- Muhammad Bahodir
- Muhammad Boqir (1411-1434)
- Ali
- Kichik ogʻa
- Shirin begim ogʻa
- Sulton Badi’al-Mull, turmush qurgan:
- Ulugʻbek, Shohruxning oʻgʻli
- Saroy Malik ogʻa
- Muhammad Qosim
- Biki Sulton, turmushga chiqqan:[16]
- 1. Iskandar, Umar Shayx I oʻgʻli[5]
- 2. Boyqaro I, Umar Shayx I oʻgʻli
Dafn joyi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sevin begim Xonzoda 1411-yil noyabr oyida Mashhadda vafot etdi va Imom Rizo ziyoratgohi yoniga dafn etildi[17].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Sims, Grube & Marshak (2002).
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Khvand Mir (1994).
- ↑ Asimov, Dani & Bosworth (1992).
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Marozzi (2012).
- ↑ 5,0 5,1 Woods (1991).
- ↑ Karomatov (2001).
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Barthold (1963).
- ↑ 8,0 8,1 Binbaş (2016).
- ↑ Jackson & Lockhart (1986).
- ↑ de Clavijo (2004).
- ↑ Jamaluddin (1985).
- ↑ Brummett (2009).
- ↑ Adshead (2016).
- ↑ Nashat & Beck (2003).
- ↑ Barthold (1974).
- ↑ Soucek (1998).
- ↑ Jalali, Ghulam Reza. مشاهیر مدفون در حرم رضوی (Persian). Mashhad, Iran: Islamic Research Foundation, Astan Quds Razavi, 2008 — 117 bet. ISBN 9789649712390.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Adshead, S.A.M. (2016), Central Asia in World History, Springer, ISBN 978-1-349-22624-5
- Asimov, Muchammed Sajfiddinoviĉ; Dani, Ahmad Hasan; Bosworth, Clifford Edmund (1992), History of Civilizations of Central Asia, IV-jild, Motilal Banarsidass Publ., ISBN 978-81-208-1595-7
- Barthold, Vasilii Vladimirovitch (1963), Four Studies on the History of Central Asia, 2-jild, Brill Archive
- Barthold, Vasilii Vladimirovitch (1974), „V. V. Bartol'd's Article O Pogrebenii Timura ("The Burial of Tīmūr")“, Iran, Iran: Journal of the British Institute of Persian Studies, British Institute of Persian Studies, 12: 65–87, doi:10.2307/4300504, JSTOR 4300504
- Binbaş, İlker Evrim (2016), Intellectual Networks in Timurid Iran: Sharaf al-Dīn 'Alī Yazdī and the Islamicate Republic of Letters, Cambridge University Press, ISBN 978-1-107-05424-0
- Brummett, Palmira Johnson (2009), The 'book' of Travels: Genre, Ethnology, and Pilgrimage, 1250-1700, BRILL, ISBN 978-90-04-17498-6
- de Clavijo, Ruy González (2004), Embassy to Tamerlane, 1403-1406, Psychology Press, ISBN 978-0-415-34489-0
- Farhat, May (2002), Islamic Piety and Dynastic Legitimacy: The Case of the Shrine of ʻAlī B. Mūsá Al-Riḍā in Mashhad (10th-17th Century), Harvard University
- Jackson, Peter; Lockhart, Lawrence (1986), The Cambridge History of Iran, VI-jild, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-20094-3
- Jamaluddin, Syed (1985), „Status of Women of the Ruling Timurid Family“, Proceedings of the Indian History Congress, Indian History Congress, 45
- Karomatov, Ḣamidulla (2001), Amir Temur in world history, Shaq
- Khvand Mir (1994), Habibü's-siyer: Moğol ve Türk hâkimiyeti, Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Harvard University
- Kurz, Susanne; Preckel, Claudia; Reichmuth, Stefan (2016), Muslim Bodies, LIT Verlag Münster, ISBN 978-3-643-12810-2
- Marozzi, Justin (2012), Tamerlane: Sword of Islam, Conqueror of the World, HarperCollins Publishers, ISBN 978-0-00-736973-7
- Nashat, Guity; Beck, Lois (2003), Women in Iran from the Rise of Islam to 1800, University of Illinois Press, ISBN 978-0-252-07121-8
- Sims, Eleanor G.; Grube, Ernst J.; Marshak, Boris Ilʹich (2002), Peerless Images: Persian Painting and Its Sources, Yale University Press, ISBN 978-0-300-09038-3
- Soucek, Priscilla (December 15, 1998), „ESKANDAR SOLṬĀN“, Encyclopaedia Iranica, Encyclopaedia Iranica Foundation, qaraldi: December 7, 2019
- Woods, John E. (1990), Martin Bernard Dickson; Michel M. Mazzaoui; Vera Basch Moreen (muh.), „Timur's Genealogy“, Intellectual Studies on Islam: Essays Written in Honor of Martin B. Dickson, University of Utah Press, ISBN 978-0-87480-342-6
- Woods, John E. (1991), The Timurid dynasty, Indiana University, Research Institute for Inner Asian Studies, 17-bet