Safiya binti Huyay

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Safiya binti Huyay
Moʻminlarning onasi
صفية بنت حيي
Tavalludi
Safiya binti Huyay

tax. 610–614 CE
Yasrib, Hijoz, Arabiston (hozirgi kunda Madina, Saudiya Arabistoni)
Vafoti tax. 664–672 CE
Jannat ul-Baqiy, Madina, Hijoz, Umaviylar xalifaligi (hozirgi kunda Saudiya Arabistoni)
Dini Islom
Yahudiylik (sobiq)
Unvoni Umm-ul-Muʼminin;
Islom dini paygʻambari Muhammadning oʻninchi xotini
Turmush oʻrtogʻi
Otasi Huyay ibn Axtab
Onasi Barra bint Samawal

Safiya binti Huyay (arabcha: صفية بنت حيي) – Islom dini paygʻambari Muhammadning oʻninchi xotini[1]. U Muhammadning boshqa xotinlari qatori „Umm-ul-Muʼminin“, yaʼni „Moʻminlarning onasi“ hisoblanadi[2].

Hayotining boshlangʻich davri[tahrir | manbasini tahrirlash]

Safiya Madinada Banu Nodir yahudiy qabilasining boshligʻi Huyay ibn Axtab oilasida dunyoga kelgan. Uning onasi Barra binti Samaval Banu Qurayza qabilasidan edi. Safiyaning ona tomonidan bobosi Banu Horis qabilasidan boʻlgan va islomgacha boʻlgan mashhur arab yahudiy shoiri Samaval ibn Adiya edi. Safiya dastavval Sallam ibn Mishkamga turmushga chiqqan, keyin Sallam uni taloq qilgan[3].

625-yilda Banu Nodir Madinadan quvib chiqarilganda, uning oilasi Madina yaqinidagi Xaybar vohasiga joylashdi[3]. Safiyaning otasi va ukasi Xaybardan borib, Makka va badaviy qoʻshinlariga qoʻshilish uchun Madinada Xandaq jangida Muhammadni qamal qilishdi. Makkaliklar Muhammad qoʻshinlariga magʻlub boʻlib, chekinganlarida Banu Qurayza qamal qilindi. 627-yilda Banu Qurayza magʻlubiyatidan soʻng Muhammadning uzoq vaqtdan beri raqibi boʻlgan Safiyaning otasi musulmonlar tomonidan asirga olinib, qatl etilgan[4].

627-yil yoki 628-yil boshida Safiya Banu Nodir qabilasining xazinachisi Kenana ibn al-Rabiga turmushga chiqdi; oʻsha paytda u taxminan 17 yoshda edi[3]. Musulmon manbalarining taʼkidlashicha, Safiya Kenanaga tushida uning bagʻriga osmondan oy tushgani haqida xabar bergan. Kenana buni Muhammadga turmushga chiqish istagi deb talqin qilgan va Safiyaning yuziga urgan, uning yuzida qolgan iz Muhammad bilan birinchi marta koʻrishganida ham ketmagan edi[2][5].

Xaybar jangi[tahrir | manbasini tahrirlash]

628-yil may oyida Muhammad va musulmonlar Xaybarga bostirib kirishdi va bir qancha yahudiy qabilalarini (jumladan, Banu Nodir) magʻlubiyatga uchratdi va taslim qildi. Baʼzi yahudiy qabilalariga yillik hosilining yarmini musulmonlarga berish sharti bilan shaharda qolishga ruxsat berildi. Yerning oʻzi musulmon davlati mulkiga aylandi[6]. Stillmanning soʻzlariga koʻra, Banu Nodir qabilasiga rahm-shafqat koʻrsatilmagan va ular bu turar-joylarda yashash imkoniyatiga ega boʻlmagan[7].

Safiyaning oʻsha paytdagi turmush oʻrtogʻi, Banu Nodir xazinasini qoʻriqlagan Kenana ibn al-Rabini Muhammadning huzuriga keltirib, xazina qayerdaligini soʻrashgan. Kenana bu jaholat ekanligini daʼvo qiladi, lekin keyin bir yahudiy tez-tez maʼlum bir xaroba atrofida aylanib yurganini aytadi. Muhammad hududda qazish ishlarini olib borishni buyurdi va xazinaning bir qismi topildi. Muhammad xazinaning qolgan qismi qayerdaligini soʻraganida, Kenana buni aytishdan bosh tortdi va Muhammad Zubayr ibn al-Avvomga uni koʻkragiga qizdirilgan poʻlat qoʻyib oʻlgunicha qiynashni buyurdi. Keyin esa Kenana Muhammad ibn Maslamaning oldiga olib boriladi, u jangda halok boʻlgan ukasi Mahmud[8] uchun oʻch olish maqsadida Kenananing boshini oladi[8].

Muhammad paygʻambarning sahobalaridan Dihya al-Kalbiy undan asirlar orasidan bir qul berishini soʻragan, shuning uchun Muhammad unga kimni xohlasa, oʻshani oʻzi bilan olib ketishiga ruxsat beradi va Dihya borib Safiyani tanlaydi. Ammo kimdir Muhammadga Dihya Banu Qurayza va Nodir qabilasining bosh bekasi hamda taniqli goʻzal ayol Safiyani olib ketganini aytib, uni faqat Muhammadga yarashadi deb oʻylashini maʼlum qilgan. Shunda Muhammad ularni chaqirishni buyuradi[9].

Safiya yetib kelganida Muhammad boshqa ayol bilan birga edi va u boshi kesilgan Banu Nodir erkaklarining jasadlarini koʻrgach, vahshiy faryod qiladi, yuziga urib, oʻz boshiga qum sepadi[10]. Muhammad uning ichiga „shayton“ kirgan deb, Safiyani olib ketishlarini buyuradi[8]. Keyin Muhammad Safiyani oʻziga oladi va Dihyaga asirlardan boshqa choʻrilarni olishni buyurdi[11]. Dihya Safiyaning evaziga yettita qul olgani xabar qilindi[12]. Keyin Muhammad Safiyaga uylandi va oʻsha kechasi uni boshqa ayollari oldiga olib ketdi. Oʻsha paytda Safiya 17 yoshda boʻlgan va juda goʻzalligi bilan tanilgan[13][14].

Muhammadga turmushga chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Muhammad al-Buxoriyning yozishicha, Muhammad Xaybar va Madina oʻrtasida uch kun qolib, Safiya bilan nikohlangan. Uning sahobalari Safiyani qul (arabcha: ma malakat aymanukum) sanalarmikan yoki xotini deb hayron boʻlishadi. Baʼzilari Safiyani Muhammadning xotini boʻladi deb taxmin qilishdi va shuning uchun uni „Moʻminlarning onasi“ deb hisoblashgan.

Muhammad Safiyaga Islomni qabul qilishni maslahat beradi, u qabul qildi va Muhammadning xotini boʻlishga rozi boʻldi[15]. Safiya Muhammaddan farzand koʻrmagan[16].

Safiyaning yahudiy kelib chiqishi haqida Muhammad bir kuni xotiniga, agar boshqa ayollar uni „yahudiyning merosxoʻri“ boʻlgani uchun haqorat qilsalar va uning goʻzalligi uchun hasad qilsalar u shunday deb javob berishini aytadi:

„Mening otam (ajdodim) Horun paygʻambar, amakim (uning ukasi) Muso paygʻambar, erim (Muhammad) paygʻambardir“[17].

Meros[tahrir | manbasini tahrirlash]

Muhammadning oʻlimidan soʻng, Safiya ilk musulmon jamiyatining hokimiyat borasidagi siyosatiga aralashdi va bunda oʻlimiga qadar sezilarli taʼsirga ega boʻldi[3]. 656-yilda u xalifa Usmon ibn Affon tomoniga oʻtdi va Ali, Oysha hamda Abdulloh ibn Zubayr bilan oxirgi uchrashuvida uni himoya qildi. Xalifaning qarorgohida qamalda boʻlgan davrda Safiya Usmonning oldiga borishga uringan va uyi bilan uning uyi orasiga qoʻyilgan taxta orqali xalifani oziq-ovqat va suv bilan taʼminlagan[3].

Safiya 670- yoki 672-yillarda Muoviya I davrida vafot etgan va Jannat ul-Baqiy qabristoniga dafn etilgan[18]. Undan 100 000 dirhamlik yer va mol-mulk qolgan, merosning uchdan bir qismini yahudiylikka ergashgan singlisining oʻgʻliga vasiyat qildi va Safiyaning Madinadagi turar joyini Muoviya 180 000 dirhamga sotib olgan[3].

Safiyaning koʻrgan tushi moʻjiza sifatida talqin qilinib, u chekkan azob-uqubatlari va koʻp yigʻlaganligi sabab soʻfiylik asarlaridan joy oldi. U barcha yirik hadis kitoblarida bir nechta urf-odatlar va hayotidagi bir qator voqealar sababli zikr etilgan[3].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Safiyya bint Huyay, Fatima az-Zahra by Ahmad Thompson
  2. ↑ 2,0 2,1 Stowasser, Barbara. The Mothers of the Believers in the Hadith. The Muslim World, Volume 82, Issue 1-2: 1-36.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Vacca, V (1995). "Safiyya". in P. J. Bearman. Encyclopaedia of Islam. 8 (2nd nashri). Brill Academic Publishers. p. 817. ISBN 9004098348. ISSN 1573-3912. 
  4. ↑ Guillaume, A. The Life of Muhammad: Translation of Ibn Ishaq’s Sirat Rasul Allah.
  5. ↑ "It is related that she bore the mark of a bruise upon her eye; when the Prophet (Peace be upon him) asked her tenderly the cause, she told him that, being yet Kenānaʼs bride, she saw in a dream as if the moon had fallen from the heavens into her lap; and that when she told it to Kenāna, he struck her violently, saying: 'What is this thy dream but that thou covetest the new king of the Ḥijāz, the Prophet, for thy husband!' The mark of the blow was the same which Moḥammad saw." cf. Muir (1912) pp. 378-379
  6. ↑ Veccia Vaglieri, L.. "Khaybar". in P.J. Bearman. Encyclopaedia of Islam Online. Brill Academic Publishers. ISSN 1573-3912. 
  7. ↑ Stillman (1979) p. 18
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 al-Ṭabarī 1997.
  9. ↑ Garst 2018.
  10. ↑ Zeitlin 2007.
  11. ↑ Bukhārī 1997.
  12. ↑ Ibn Mājah 2007.
  13. ↑ Rodinson 1971.
  14. ↑ Muslim 2007.
  15. ↑ Ibn Saad, al-Tabaqat, pp.120-123.
  16. ↑ Peters, F. E., Muhammad and the Origins of Islam, State University of New York Press, 1994, pp.179, ISBN 0-7914-1876-6. „At Medina he also married Umar’s daughter Hafsa, Hind, Zaynab daughter of Jahsh, 16 Umm Salama, Juwayriyya, Ramla or Umm Habiba, Safiyya, and Maymuna. None of them bore him children, however, though he had a son, Ibrahim, by his Coptic concubine Maria. Ibrahim died an infant.“
  17. ↑ W. M. Watt, „Companion to the Qur’an, based on the Arberry translation“, p. 237.
  18. ↑ Al-Shati', 1971, p. 181

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Awde Nicholas. Women in Islam: An Anthology from the Qur’an and Hadits, Routledge (Buyuk Britaniya), 2000-yil, ISBN 0-7007-1012-4
  • John Esposito va Yvonne Yazbeck Haddad. Islam, Gender, and Social Change, Oksford universiteti nashriyoti, 1997-yil, ISBN 0-19-511357-8
  • Leyla Ahmad, Women and Gender in Islam: Historical roots of a modern debate, Yel universiteti nashriyoti, 1992-yil
  • Valentine Moghadam. Gender and National Identity
  • Karen Armstrong. The Battle for God: Fundamentalism in Judaism, Christianity and Islam, London, HarperCollins/Routledge, 2001-yil
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Safiya_binti_Huyay&oldid=3869989" dan olindi