Ruqiya Sulton begim

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
(Ruqiya Sultonbegimdan yoʻnaltirildi)
Ruqiyya Sulton Begim
Tavalludi 1542
Vafoti 1626-yil 05-fevral
Agra
Fuqaroligi Boburiylar davlati
Dini Sunni Islom}
Turmush oʻrtogʻi Akbar
Otasi Abu Nosir Muhammad Hindal Mirzo

Ruqiya Sulton Begim (muqobil imlo: Ruqayya, Ruqayyah) (tax. 1542 – 1626) uchinchi Moʻgʻul imperatori Akbarning birinchi va bosh xotini[1][2] edi. U qariyb ellik yillik muddat davomida eng uzoq vaqt hukmronlik qilgan Moʻgʻul malikasi lavozimiga ega edi[3].

Ruqiya erining amakivachchasi boʻlib, tugʻilishidan Mugʻal malikasi boʻlgan. Uning otasi Hindal Mirzo, Akbarning otasi Humoyunning kenja ukasi edi. U Akbarga toʻqqiz yoshida unashtirilgan va 14 yoshida unga turmushga chiqqan, biroq butun turmushi davomida farzandsiz oʻtgan. U „Zan-i-Kalan“ nomi bilan tanilgan birinchi ayol va Akbarning yuqori martabali xotini edi. Hayotining oxirgi yillarida u Akbarning nabirasi Xurramni (boʻlajak imperator Shoh Jahon) tarbiyalagan.

Oila va nasli[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hindal Mirzo, Akbarning Kobuldagi sunnat marosimida Humoyunga yosh Akbarning portretini taqdim etadi. 1546 yil[4]

Ruqiya Sulton Begim temuriylar sulolasida moʻgʻul malikasi sifatida tugʻilgan, u Moʻgʻul shahzodasi Hindal Mirzoning yagona qizi, birinchi Moʻgʻul imperatori Boburning xotini Dildor Begimdan kenja oʻgʻlining qizi edi[5]. Ruqiyaning onasi Sultonam Begim Muhammad Muso Xojaning qizi va imperator Boburning kuyovi boʻlgan Mahdi Xojaning (singlisi Xonzoda Begimning eri) singlisi edi[6]. Ruqiya islom paygʻambari Muhammadning qizi Ruqayya binti Muhammad sharafiga nomlangan.

Ruqiyaning eng keksa amakisi ikkinchi moʻgʻul imperatori Humoyun (keyinchalik uning qaynotasi boʻlgan), uning eng taniqli ammasi esa " Humoyunnoma " („Humoyun kitobi“) muallifi mugʻullar malikasi Gulbadan Begim edi[7].

Ruqiya eri Akbar singari Temur yoki Buyuk Temurning avlodi boʻlgan-oʻgʻli Mironshoh orqali[8].

Akbarga turmushga chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1551-yil 20-noyabrda Hindal mirzo Humoyun uchun oʻzlarining oʻgay ukasi Kamron Mirzo qoʻshinlariga qarshi jangda qahramonlarcha halok boʻldi. Humoyun avvalgi itoatsizligi uchun oʻz qoni bilan kaforat qilgan kenja ukasining vafotidan gʻamga toʻladi, ammo amirlari ukasi shahanshoh xizmatida shu tariqa shahid boʻlganidan baxtiyor ekanini aytib, tasalli berdilar[9].

Humoyun akasining xotirasiga mehr qoʻygani uchun Hindalning toʻqqiz yoshli qizi Ruqiyani oʻgʻli Akbarga unashtirdi. Ularning nikoh marosimi Afgʻonistonning Kobul shahrida, Akbar Gʻazni viloyatiga birinchi marta noib etib tayinlanganidan koʻp oʻtmay boʻlib oʻtdi[10][11]. Humoyun ularni unashtirish munosabati bilan qutlab imperator oilasiga, Hindalning barcha boyliklari, qoʻshinlari va tarafdorlarini topshirdi. Hamda Hindalning jagirlaridan biri boʻlgan Gʻazni Akbarga berildi, Akbar noib etib tayinlandi va amakisining armiyasi uning boshqaruvi ostiga oʻtdi[11][9].

1556-yilda Humoyun vafotidan keyin siyosiy noaniqlik davrida Ruqiya va imperator oilasining boshqa ayol aʼzolari Kobulda qolishgan[12]. 1557-yilda Ruqiya Hindistonga keldi. Sikandarshoh magʻlubiyatga uchragan va Moʻgʻullarga boʻysunganidan koʻp oʻtmay, Panjobda Akbarga qoʻshildi. Unga qaynonasi Hamida Banu Begim, xolasi Gulbadan Begim va imperator oilasining boshqa koʻplab ayollari hamroh boʻlgan. Ruqiyaning Akbar bilan nikohi Panjob shtatining Jalandhar shahri yaqinida, ikkalasi ham 14 yoshda boʻlganida tantanali ravishda oʻtkazilgan. Panjobda taxminan toʻrt oy dam olgandan soʻng, imperator oilasi Dehliga yoʻl oldi. Moʻgʻullar nihoyat Hindistonga joylashishga tayyor edilar[13].

Xurramga mas’ulligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ruqiya eri 1556-yilda taxtga oʻtirganidan keyin oʻn toʻrt yoshida Moʻgʻullar imperiyasining imperiatritsasi boʻldi. U nikohi davomida farzandsiz oʻtdi, lekin Akbarning nabirasi shahzoda Xurramni (kelajak imperator Shoh Jahon) tarbiyalash unga ishonib topshirildi[14]. Akbarning talabiga binoan Jagʻat Gosaynning oʻgʻli Xurram Salim saroyidamas uning qaramogʻida- Akbarning saroyida tarbiyalangan. U Akbarning haramida yashovchi birinchi rafiqasi Ruqiya sultonning qaramogʻida boʻlgan va u Xurramni mehr bilan tarbiyalagani aytiladi[15].

Jahongir oʻz xotiralarida Ruqiya Xurramni „oʻzining [oʻgʻli] boʻlganidan ming karra koʻproq sevganini“ qayd etgan[16]. Xurram qariyb 14 yoshga toʻlganga qadar u bilan qoldi. 1605-yilda Akbar vafot etgach, yosh shahzoda nihoyat otasining xonadoniga qaytishga ruxsat oldi va shu tariqa oʻzi gʻamxoʻrlik qilgan va juda yaxshi koʻrgan onasi Jagat Gosainning qaramogʻiga qaytdi[15]. Xurram oʻz tarjimai holi va saroy yilnomalarida onasi Bilqis Makoniyni " Hazrat " laqabi bilan tilga olgan[17]. Jahongir Shoh Jahonning birinchi qizi Parhez Bonu begimni tarbiyalashni ham unga topshiradi[18][19].

U 1557-yilda turmush qurganidan to 1605-yil Akbarning vafotigacha bosh turmush oʻrtoqlaridan biri boʻlib qoldi[20][21]. Bu, birinchi navbatda, uning yuksak nasl-nasabi, Mirza Hindalning qizi, moʻgʻul malikasi va Akbarning birinchi xotini boʻlganligi bilan bogʻliq edi[20].

Bir marta Ruqiya va uning qaynonasi Hamida Banu Begim birgalikdagi saʼy-harakatlari bilan Lahorda shialarni faqat diniy aqidaparastlik tufayli oʻldirgan sunniy musulmonni afv eta olmadilar.[22]

1607-yilda Jahongir oʻz harami hamrohligida Kobulga ov safarini uyushtirdi. Ruqiya shu safar davomida birinchi marta otasi Hindal Mirzoning maqbarasini ziyorat qilgan, keyinchalik u ham shu Kobuldagi Bobur bogʻiga dafn etilgan[23]. Oʻsha yili Burdvonning jagirdori Sher Afgʻonxon vafot etadi va uning beva xotini Mehr-un-Nissa(keyinchalik imperator Nur Jahon)ni himoya qilish uchun Jahongir Agraga chaqirdi va Ruqiya Sultonga kanizak qilib tayinlaydi[24]. Sher Afgʻonning oʻlimidan oldin xavfli siyosiy aloqalarini hisobga olgan holda, uning oilasi katta xavf ostida edi va shuning uchun uni himoya qilish uchun Mehr-un-Nissa Agradagi Moʻgʻallar saroyida boʻlishi kerak edi. Eri sharmanda boʻlganligi sababli, u faqat eng ogʻir jazo kutishi mumkin edi[25]. Mehr-un-Nissa ikki yildan ortiq vaqt davomida Ruqiya begimga kanizaklik qilgan[24]. Ruqiya va Mehr-un-Niso oʻrtasida yaqin munosabatlar paydo boʻlgan. Gollandiyalik savdogar va sayohatchi Pieter van den Broek oʻzining „Hindustan yilnomasi“da ularning munosabatlarini shunday tasvirlaydi: „Bu Begim [Ruqoiya] Mehr-un-Nissaga (Nur Jahon) juda mehr qoʻygan; u uni boshqalardan koʻra koʻproq sevar va doimo unga mehr bilan muomala qilardi“[20].

Oʻlimi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Afgʻonistonning Kobul shahrida joylashgan Bobur bogʻlari ichida

Ruqiya 1626-yil 5-fevralda Agra shahrida sakson toʻrt yoshida vafot etdi, u eridan yigirma yildan ortiq umr koʻrdi. U Jahongirning buyrugʻi bilan Afgʻonistonning Kobul shahridagi Bobur bogʻida (Bogʻi Bobur) oʻn beshinchi qavatda otasi Hindal Mirzo qabri yoniga dafn etilgan. Bobur bogʻlari uning bobosi imperator Bobur, shuningdek, uning otasi Hindal Mirzoning soʻnggi dam olish maskanidir[26].

Ommaviy madaniyatda[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Ruqiya Garold Lambning " Nur Mahal „ (1935) tarixiy romanida muhim rol oʻynaydi.[27]
  • Ruqiya Indu Sundaresanning mukofotga sazovor boʻlgan “Yigirmanchi xotin" (2002) romani[28] hamda uning davomi "Atirgullar bayrami" (2003) romanining bosh qahramonidir.[29]
  • Ruqiya Tanushri Podderning 2005-yilgi "Nur Jahonning qizi" tarixiy romanidagi asosiy qahramondir.[30]
  • Ruqiyani Zee TVning tanqidiy eʼtirofga sazovor boʻlgan Jodha Akbar fantastik dramasida Lavina Tandon / Smiley Suri tasvirlagan.[31]
  • Dipika Amin EPIC kanalining " Siyaasat „ (“Yigirmanchi xotin " asari asosida) filmida Ruqiya obrazini yaratgan.[32][33]
  • Sony TV ning Bharat Ka Veer Putra — Maharana Pratap tarixiy dramasida Ruqiya Poorti Agarval tomonidan oʻsmirligi[34] va Falaq Naaz ulgʻaygani sifatida tasvirlangan.[35]
  • Vaishnavi Rao BIG Magicning " Akbar — Rakht Se Takht Tak Ka Safar " tarixiy dramasida Ruqiyani tasvirlagan.
  • Tasnim Shayx Viacom 18 ning „Ranglar“ fantastik tarixiy dramasi " Dastaan-e-Mohabbat: Salim Anarkali "da Ruqiyani tasvirlagan.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Burke, S. M.. Akbar, the greatest Mogul. Munshiram Manoharlal Publishers, 1989 — 142 bet. 
  2. ↑ Jahangir, Emperor of Hindustan. The Jahangirnama: Memoirs of Jahangir, Emperor of India. Oxford University Press, 1999 — 437 bet. ISBN 978-0-19-512718-8. „Ruqayya-Sultan Begam, the daughter of Mirza Hindal and wife of His Majesty Arsh-Ashyani [Akbar], had passed away in Akbarabad. She was His Majesty's chief wife. Since she did not have children when Shahjahan was born His Majesty Arsh-Ashyani entrusted that "unique pearl of the caliphate" to the begum's care, and she undertook to raise the prince. She departed this life at the age of eighty-four.“ 
  3. ↑ Her tenure, from tax. 1557 to 27 October 1605, was 48 years
  4. ↑ Parodi. „The Earliest Datable Mughal Painting“. Asianart.com (2011-yil 18-noyabr). Qaraldi: 2013-yil 7-iyun.
  5. ↑ Balabanlilar, Lisa. Imperial identity in the Mughal Empire : Memory and Dynastic politics in Early Modern South and Central Asia. London: I.B. Tauris, 2012 — 112 bet. ISBN 978-1-84885-726-1. 
  6. ↑ Faruqui, Munis D.. The Princes of the Mughal Empire, 1504-1719. Cambridge University Press, 2012 — 251 bet. ISBN 978-1107022171. 
  7. ↑ Alam, Muzaffar. The languages of political islam : India 1200 - 1800. London: Hurst, 2004 — 126 bet. ISBN 9781850657095. 
  8. ↑ Findly, p. 11
  9. ↑ 9,0 9,1 Erskine, William. A History of India Under the Two First Sovereigns of the House of Taimur, Báber and Humáyun, Volume 2. Longman, Brown, Green, and Longmans, 1854 — 403, 404 bet. ISBN 9781108046206. 
  10. ↑ Mehta, Jaswant Lal. Advanced Study in the History of Medieval India. Sterling Publishers Pvt. Ltd, 1986 — 189 bet. ISBN 8120710150. 
  11. ↑ 11,0 11,1 Ferishta, Mahomed Kasim. History of the Rise of the Mahomedan Power in India, Till the Year AD 1612. Cambridge University Press, 2013 — 169 bet. ISBN 9781108055550. 
  12. ↑ Gulbadan, Begum. The History of Humāyūn (Humāyūn-Nāma). Guildford: Billing and Sons Ltd., 1902 — 56-57 bet. 
  13. ↑ Eraly, Abraham. Emperors of the Peacock Throne : the saga of the great Mughals. Penguin books, 2000 — 123, 272 bet. ISBN 9780141001432. 
  14. ↑ Robinson, Annemarie Schimmel. The Empire of the Great Mughals: history, art, and culture, Revised, Sang-E-Meel Pub, 2005 — 149 bet. ISBN 9781861891853. 
  15. ↑ 15,0 15,1 Faruqui, Munis D.. Princes of the Mughal Empire, 1504-1719. Cambridge University Press, 27 August 2012 — 71 bet. ISBN 9781107022171. 
  16. ↑ Jahangir. The Tūzuk-i-Jahāngīrī: or, Memoirs of Jāhāngīr, Volumes 1-2 Henry Beveridge: . Munshiram Manoharlal, 1968 — 48 bet. „She was Akbar's first and principal wife but bore him no children. She long survived him.“ 
  17. ↑ Faruqui, Munis D.. Princes of the Mughal Empire, 1504–1719. Cambridge University Press, 27 August 2012 — 71 bet. ISBN 978-1-107-02217-1. 
  18. ↑ Sarker, Kobita. Shah Jahan and his paradise on earth: the story of Shah Jahan's creations in Agra and Shahjahanabad in the golden days of the Mughals, 1. publ., Kolkata: K.P. Bagchi & Co., 2007 — 10, 187 bet. ISBN 9788170743002. 
  19. ↑ Findly, p. 98
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Findly, p. 32
  21. ↑ Nath, Renuka. Notable Mughal and Hindu Women in the 16th and 17th Centuries A. D.. Inter- India publications, 1957 — 58 bet. 
  22. ↑ Mukherjee, p.130
  23. ↑ Findly, p. 121
  24. ↑ 24,0 24,1 Mohammad Shujauddin, Razia Shujauddin. The Life and Times of Noor Jahan. Caravan Book House, 1967 — 25 bet. 
  25. ↑ Findly, p. 87
  26. ↑ Ruggles, Fairchild. Islamic Gardens and Landscapes. University of Pennsylvania Press, 2011 — 194 bet. ISBN 9780812207286. 
  27. ↑ Lamb, Harold. Nur Mahal. Doubleday, Doran & Co., 1935. ISBN 978-1299983229. 
  28. ↑ Sundaresan, Indu. Twentieth wife: a novel, Paperback, New York: Washington Square Press, 2002 — 12 bet. ISBN 9780743428187. 
  29. ↑ Sundaresan, Indu. The Feast of Roses: A Novel (en). Simon and Schuster, 2003. ISBN 9780743481960. 
  30. ↑ Podder, Tanushree. Nur Jahan's daughter. New Delhi: Rupa & Co., 2005. ISBN 8129107228. 
  31. ↑ Maheshwri, Neha. „Lavina Tandon replaces Smilie Suri in Jodha Akbar? - Times of India“. The Times of India (2013-yil 11-iyul). Qaraldi: 2017-yil 14-mart.
  32. ↑ Agarwal, Stuti. „Malikaa's cast revealed“. The Times of India (2013-yil 4-iyul). Qaraldi: 2017-yil 1-aprel.
  33. ↑ „Characters“. epicchannel.com. 2018-yil 11-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 12-iyul.
  34. ↑ Maheshwri, Neha. „Lavina Tandon and Poorti Agarwal: Two Ruqaiyas on TV - Times of India“. The Times of India. Qaraldi: 2017-yil 22-mart.
  35. ↑ Tiwari, Vijaya. „Maharana Pratap: Krip Suri and Falak Naaz as grown-up Akbar-Rukaiya in the show“. The Times of India (2014-yil 14-oktyabr). Qaraldi: 2016-yil 30-iyul.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Findly, Ellison Banks (1993). Nur Jahan: Empress of Mughal India. Oxford University Press. ISBN 9780195360608.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ruqiya_Sulton_begim&oldid=4022401" dan olindi