Kontent qismiga oʻtish

Beka begim

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Beka begim
Tugʻilishi 1511-yil
Xuroson, Eron
Vafoti 1582-yil 17-yanvar
Dehli, Hindiston
Dafn etilgan joy
Humoyun qabri yoniga, Dehli
Turmush oʻrtogʻi Humoyun
Otasi Yodgor Bek
Dini Islom

Beka Begim (tax. 1511 — 1582-yil 17-yanvar) 1530-yil 26-dekabrdan 1540-yil 17-maygacha va 1555-yil 22-fevraldan 1556-yil 27-yanvargacha Boburiylar imperiyasining podshosi boʻlgan Humoyunning katta xotini edi[1][2][3][4]. Beka haj ziyoratini ado etgandan keyin Hoji Begim nomi bilan ham tanilgan[5].

Bekabegim Boburiylar imperiyasida yodgorliklarni barpo etish anʼanasini boshlab bergan. Erining maqbarasi, Dehlidagi Humoyun maqbarasi XVI asr oxirida barpo etilgandan keyin bu aʼnana boshlagan. Musulmon Hindistonidagi bu birinchi ulkan monumental maqbarani Boburiy arxitekturasining eng yuqori nuqtasi boʻlgan keyingi Toj Mahalning dizayniga qatʼiy taʼsir koʻrsatadigan dastlabki durdona deb hisoblash mumkin[6][7][8][9][10][11][12].

Yoshligi va nikoh

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Beka begim xurosonlik forslardan edi[13]. Humoyunning amakisi (togʻasi) Yodgor bekning[14] qizi, Yodgor Bek Sulton Ali Mirzoning ukasi, Kamron Mirzoning xotini Gulrux Begimning otasi boʻlgan. Beka Begim dono, yaxshi oʻqimishli ayol boʻlib, tibbiyot va davolashni ham chuqur bilardi.

Beka 1527-yilda birinchi amakivachchasi[15] shahzoda Nosiriddinga (keyinchalik „Humoyun“ nomi bilan atalgan) turmushga chiqqan. Nikoh Humoyun viloyat noibi sifatida (1527-1529) Badaxshonda ekanligida boʻlgan. 1528-yilning noyabrida u Humoyunning birinchi farzandi va oʻgʻli shahzoda Al-omon Mirzoni dunyoga keltirdi. Er-xotinni podsho Bobur merosxoʻr tugʻilgani bilan chin dildan tabrikladi. Lekin nevarasining ismi Boburga maʼqul kelmagan. Shahzoda goʻdakligida vafot etgan[16].

Saroyning bosh xonimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Humoyun maqbarasining old tomonidan koʻrinishi

1530-yil dekabrda Bobur vafot etgach, Humoyun yigirma uch yoshida taxtga oʻtirgan. Beka esa Humoyun taxtga oʻtirganida endigina oʻn toʻqqiz yoshda edi. Keyinchalik u Hindistonga birinchi marta eri bilan birga kelgan. Beka umri davomida Humoyunning hurmatiga sazovor boʻlgan va oʻlimigacha uning sevimli va bosh turmush oʻrtogʻi boʻlib qolgan[17][18].

1531-yilda Beka Kobuldan Agraga kelganidan keyin podsho oilasiga ikkinchi homiladorligini eʼlon qildi. Bu yerda u oʻzining oxirgi farzandi, qizi Aqiqa Sulton Begimni dunyoga keltirdi[19]. 1539-yilda Beka eri bilan Bengaliyaning Chausa shahriga hamrohlik qilib yoʻlga otlandi va u yerda Sher Shoh Suri tomonidan asirga olingan. Shershoh qoʻshinlari tomonidan Humoyun hududiga yaxshi tayyorlangan kutilmagan hujumdan soʻng[20] podsho harami SherShohga asirga tushadi. Asiralar orasida Beka begim va qizi Aqiqa Sulton begim ham boʻlgan[21].

1539-yil 26-iyun kuni ertalab Humoyun uning tutqunligidan xabar topdi va darhol yoʻlga otlandi va Tardi begim, Bobo begim, Koʻch begim va janob Bachka Bahodirdan iborat toʻrt nafar zodagondan iborat kichik elchilarni yigʻdi. Ular podsholik asirlarini saqlab qolishga harakat qilib, afgʻon yerlaridan oʻtishda halokatga uchrashdi. Buning natijasida Tardi bekdan tashqari hamma yoʻq qilindi. Humoyun huzuriga tardi Bekning yolgʻiz oʻzi qaytib keldi. "Tazkirat-ul-umard"da bir Mir Pehlvon Badaxshining vafoti qayd etilgan. Dastlab, ikki sodiq askar-Bobo Jaloyir va Que Bek — podshoning amrlarini gʻayrat bilan bajarishga urinishdi. Biroq "Janob hazratlari qoʻrgʻoni eshigi oldida shahid boʻlishdi " va shaxsiy chodirlarning kirish qismida oʻldirildi[22].

Asirlikda boʻlganida, Beka begimga imperator Shershoh tomonidan juda xushmuomalalik va hurmat bilan munosabatda boʻlingan va uni oʻzining eng ishonchli sarkardasi Xovosxon kuzatuvida Humoyunga qaytarilgan[23][24]. Afsuski, Chausadagi ogʻir sinov uning sakkiz yoshli qizi Aqiqa Sulton Begimning 27-iyun kuni oʻlimiga olib keldi[25]. Humoyun juda xafa boʻldi va birinchi navbatda qizini Chausaga olib kelganiga pushaymon boʻldi. U oʻzini ayblab, ukasi Hindal Mirzoga: „Avvalgi tartibsizlikda Aqiqa bibi [uning qizi] gʻoyib boʻlgan edi, u dushman qoʻliga tushib qolganidan koʻra, oʻzim oʻldirmaganimdan abadiy afsusda edim“ deb oʻzini ayblaydi[26][27].

Beka ham Erondagi uzoq surgunligi davomida Safaviylar sulolasi saroyida Humoyun bilan birga edi[28]. Begim davlat ishlari bilan ham faol ishtirok etdi. Beka begimning qaynisi Zohid begim Bengaliyaga gubernator etib tayinlangan. Humoyun uni aybi uchun jazolamoqchi edi, biroq Zohid imperatordan kechirim soʻrab aybini yuvdi[29].

Dowager imperator

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1556-yilda Humoyun vafot etganida, Bega begim erining oʻlimidan shu qadar qaygʻurdiki, u oʻz hayotini yagona maqsadga bagʻishladi: Dehlidagi Yamuna daryosi boʻyida Humoyunni xotirlash uchun imperiyadagi eng muhtasham maqbara qurishga bel bogʻladi[30]. Beka begim 1564-yilda qaynsinglisi Gulbadan begim bilan Makka va Madinaga haj ziyoratiga bordi[31]. U 1567-yilda Hajdan qaytdi[32] keyin Dehlida nafaqaga chiqqan va amalga oshiroqchi boʻlgan loyihani boshlagan[33].

Maqbarani qurish uchun podshoning shaxsiy meʼmori, eronlik Mirak Mirzo Gʻiyosni tanlagan[34]. Beka begim maorifga homiylik qilishga qiziqib, maqbara yonida madrasa tashkil qilgan. U shuningdek, qabr yonida Arab saroyini qurish uchun mas’ul edi[35].

Vafoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Humoyun maqbarasi, Beka Begim tomonidan qurilgan. Keyinchalik uning oʻzi ham shu yerga dafn etilgan.

Beka Begim 1582-yilda Dehlida kasallikdan soʻng vafot etdi. Oʻgay oʻgʻli podsho Akbar tomonidan taʼziya marosimi oʻtkazildi. Akbar haqiqatan ham unga shunchalik bogʻlangan ediki, koʻpchilik, Akbarning oʻzi ham tasdiqlaganidek, uni haqiqiy onasi deb Hamida Bonu Begim bilan adashtirib yuborishgan. Abd al-Qodir Badaʼuniy (Badauniy) Beka Begimni „Podsho [Akbar] ning ikkinchi onasi“ deb atagan[36]. Akbar uni dafn qilish uchun jasadini Humoyun qabriga yoniga qoʻydi[37].

Merosi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boburiylar davrida (XVI-XIX-asrlar) yodgorliklarni foydalanishga topshirish amaliyoti Beka Begimning saʼy-harakatlari ila Humoyun maqbarasi qurilishi bilan mashhur boʻldi. Musulmon Hindistonidagi bu birinchi ulkan monumental maqbarani boburiylar meʼmorchiligining yuksak nuqtasi boʻlgan keyingi Toj Mahalning dizayniga hal qiluvchi taʼsir koʻrsatgan dastlabki durdona deb hisoblash mumkin. Maqbara asosan forscha meʼmoriy uslublarga asoslangan boʻlsa-da, aql bilan hind meʼmorchiligiga uygʻunlashtirilgan. Atrofdagi bogʻ, shuningdek, Hindistondagi forscha „Chahar Bogʻ“ (chorakli bogʻ) barpo etilgan. Maqbara Hindiston poytaxti (Dehli) Boburiylar imperiyasining hokimiyatining eng yaxshi yodgorlik namunasidir[38].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Annemarie Schimmel. The Empire of the Great Mughals: History, Art and Culture. Reaktion Books, 2004 — 149-bet. 
  2. ↑ Banerji, S.K.. Humayun Badshah. Oxford University Press, 1938 — 97, 232-bet. 
  3. ↑ Neeru Misra. The garden tomb of Humayun: an abode in paradise. Aryan Books International, 2003 — 1-bet. 
  4. ↑ Nath, R.. History of Mughal architecture, 1. publ., Atlantic Highlands, N.J.: Humanities Press, 1982. ISBN 9780391026506. 
  5. ↑ „Humayun's Tomb“. 25-yanvar 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 31-yanvar 2013-yil.
  6. ↑ Annemarie Schimmel. The Empire of the Great Mughals: History, Art and Culture. Reaktion Books, 2004 — 149-bet. Annemarie Schimmel; Burzine K. Waghmar (2004). The Empire of the Great Mughals: History, Art and Culture. Reaktion Books. pp. 149.
  7. ↑ Kamiya. „HUMAYUN'S TOMB in DELHI“. UNESCO. Qaraldi: 12-iyul 2013-yil.
  8. ↑ Burke, S. M.. Akbar, the Greatest Mogul. Munshiram Manoharlal Publishers, 1989 — 191-bet. 
  9. ↑ Eraly, Abraham. The Mughal world: Life in India's Last Golden Age. Penguin Books, 2007 — 369-bet. ISBN 9780143102625. 
  10. ↑ Smith, Vincent Arthur. Akbar: The Great Mogul 1542-1605. Clarendon Press, 1919 — 125-bet. 
  11. ↑ Henderson, Carol E.. Culture and Customs of India. Greenwood Press, 2002 — 90-bet. ISBN 9780313305139. 
  12. ↑ „Mausoleum that Humayun never built“. The Hindu (28-aprel 2003-yil). 6-dekabr 2007-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 31-yanvar 2013-yil.
  13. ↑ Bhalla, A. S.. Monuments, Power and Poverty in India: From Ashoka to the Raj. I.B.Tauris, 2015 — 74-bet. ISBN 978-1784530877. 
  14. ↑ Banerji, S.K.. Humayun Badshah. Oxford University Press, 1938 — 97, 232-bet. Banerji, S.K. (1938). Humayun Badshah. Oxford University Press. pp. 97, 232.
  15. ↑ Lal, K.S.. The Mughal harem. New Delhi: Aditya Prakashan, 1988 — 19-bet. ISBN 9788185179032. 
  16. ↑ Lal, Muni. Humayun. Vikas Publ. House, 1978 — 81, 212-bet. ISBN 9780706906455. 
  17. ↑ B. P. Saha. Begams, Concubines, and Memsahibs. Vikas Pub. House, 1997 — 7-bet. 
  18. ↑ Fazl, Abul. Akbar Nama, Volume 1. The Asiatic Society, 1907 — 340-bet. 
  19. ↑ Gulbadan Begam. The History of Humayun (Humayun-Nama). Billing and Sons, 1902 — 14, 112-bet. 
  20. ↑ Lal, Muni. Humayun. Vikas Publ. House, 1978 — 81, 212-bet. ISBN 9780706906455. Lal, Muni (1978). Humayun. Vikas Publ. House. pp. 81, 212. ISBN 9780706906455.
  21. ↑ Indian woman Agrawal: . Delhi: Indian Publishers Distributors, 2001 — 247-bet. ISBN 9788173412127. 
  22. ↑ Lal, Muni. Humayun. Vikas Publ. House, 1978 — 81, 212-bet. ISBN 9780706906455. Lal, Muni (1978). Humayun. Vikas Publ. House. pp. 81, 212. ISBN 9780706906455.
  23. ↑ Burke, S. M.. Akbar, the Greatest Mogul. Munshiram Manoharlal Publishers, 1989 — 191-bet. Burke, S. M. (1989). Akbar, the Greatest Mogul. Munshiram Manoharlal Publishers. p. 191.
  24. ↑ Erskine, William. A History of India Under the Two First Sovereigns of the House of Taimur, Báber and Humáyun, Volume 2. 1854: Longman, Brown, Green, and Longmans — 445-bet. 
  25. ↑ Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland. Cambridge University Press for the Royal Asiatic Society, 1917 — 552-bet. 
  26. ↑ Mukhia, Harbans. The Mughals of India.. Chichester: John Wiley & Sons, 2007 — 69-bet. ISBN 9780470758151. 
  27. ↑ Gulbadan Begum. The History of Humāyūn. Royal Asiatic Society, 1902 — 143-bet. 
  28. ↑ Edward James Rap;son, Sir Wolseley Haig, Sir Richard Burn. The Cambridge History of India, Volume 5. Cambridge University Press Archive, 1968. „The tomb was built by Humayun's widow, Haji Begum, who shared his long exile at the court of the Safavids.“ 
  29. ↑ Sharma, Sudha. The Status of Muslim Women in Medieval India (en). SAGE Publications India, 2016 — 184-bet. ISBN 9789351505679. 
  30. ↑ Kamiya. „HUMAYUN'S TOMB in DELHI“. UNESCO. Qaraldi: 12-iyul 2013-yil.Kamiya, Takeo. „HUMAYUNʼS TOMB in DELHI“. UNESCO. Retrieved 12 July 2013.
  31. ↑ Smith, Vincent Arthur. Akbar: The Great Mogul 1542-1605. Clarendon Press, 1919 — 75-bet. 
  32. ↑ Lal, Ruby. Domesticity and power in the early Mughal world. Cambridge: Cambridge University Press, 2005 — 212-bet. ISBN 9780521850223. 
  33. ↑ Neeru Misra. The garden tomb of Humayun: an abode in paradise. Aryan Books International, 2003 — 1-bet. Neeru Misra; Tanay Misra (2003). The garden tomb of Humayun: an abode in paradise. Aryan Books International. p. 1.
  34. ↑ Helland, Janice. Local/global : Women Artists in the Nineteenth Century Cherry: . Ashgate, 2005 — 70-bet. ISBN 9780754631972. 
  35. ↑ Capper, John. Delhi, the capital of India., AES reprint., New Delhi: Asian Educational Services, 1997 — 81-bet. ISBN 9788120612822. 
  36. ↑ Sharma, Sudha. The Status of Muslim Women in Medieval India. SAGE Publications India, 2016 — 65-bet. ISBN 9789351505679. 
  37. ↑ „Mausoleum that Humayun never built“. The Hindu (28-aprel 2003-yil). 6-dekabr 2007-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 31-yanvar 2013-yil.„Mausoleum that Humayun never built“. The Hindu. April 28, 2003. Archived from the original on December 6, 2007. Retrieved 31 January 2013.
  38. ↑ Helland, Janice. Local/global : Women Artists in the Nineteenth Century Cherry: . Ashgate, 2005 — 70-bet. ISBN 9780754631972. Helland, Janice (2005). Cherry, Deborah (ed.). Local/global : Women Artists in the Nineteenth Century. Ashgate. p. 70. ISBN 9780754631972.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Humoyunning uchta xotira jildi. Birinchi jild: Humoyunnoma va Tazkiratu’l-vaqíat; Ikkinchi jild: „Tarix-i Humoyun“, Fors tilidan Uiler Tekston tomonidan tarjima qilingan. Ikki tilli nashr, Bibliotheca Iranica: Intellectual Traditions, № 11 (2009-yil 15-mart).ISBN 1-56859-178-0ISBN 1-56859-178-0 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Beka_begim&oldid=4448365" dan olindi