Realiya (tarjima)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Tarjimada Realia (koʻplik ism) madaniyatga xos moddiy elementlar uchun soʻzlar va iboralardir. Realiya soʻzi oʻrta asr lotin tilidan olingan boʻlib, u dastlab „haqiqiy narsalar“ degan maʼnoda, yaʼni mavhum narsalardan farqli ravishda mavjud narsalarni anglatadi. Realiyani chuqur oʻrganishni birinchi boʻlib amalga oshirgan bolgar tarjimonlari Vlahov va Florin soʻzning zamonaviy maʼnosini yaratdilar. Ular shuni koʻrsatadiki, realiya juda milliy ohangga ega boʻlganligi sababli, ular koʻpincha tarjima uchun qiyinchilik tugʻdiradi.[1] Realiyani terminologiya bilan chalkashtirib yubormaslik kerak: terminologiya - ilmiy adabiyotda ilmiy sohaga tegishli narsalarni belgilash uchun ishlatiladi va odatda juda aniq stilistik maqsadga xizmat qilish uchun faqat boshqa turdagi matnlarda qoʻllaniladi. Badiiy adabiyot, ular keltiradigan ekzotik koʻrinish uchun realiyani yaxshi koʻradi.

Realiya turlari va misollari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vlahov va Florin ularni turli toifalarga ajratadilar:

Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Etnografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Siyosat va jamiyat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Realiyani tarjima qilish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Realiyani tarjima qilish uchun turli strategiyalar mavjud : ular fonetik transkripsiyadan tortib, umumiy maʼno tarjimasigacha. Isroillik olim Gideon Turi bunday yechimlarni aniqlashning bir usulini taklif qiladi. Uning tavsifiga koʻra, ularning har biri maʼno jihatdan ikkita haddan tashqari oʻrtasida boʻlishi mumkin: adekvatlik (asl nusxaga yaqinlik) va maqbullik (soʻzni maqsadli madaniyatga toʻliq moslashtirish). Bu yerda realiyani tarjima qilishning turli imkoniyatlari mavjud:

  • Transkripsiyalash (yaʼni nusxa koʻchirish). Asl soʻz boshqa alifboda yozilsa, bu transliteratsiya deb ataladi.
  • Oʻrganilgan tilning talaffuz qoidalariga muvofiq transkripsiya qilish. Misol uchun, hindcha Kašmir soʻzi fransuz tilida kachemirga aylanadi.
  • Yangi soʻz yoki kalk yaratish, masalan, fransuz marché aux pucesdan ilhomlangan ingliz flea marketi
  • Asl soʻzga oʻxshagan, lekin oʻziga xos jilosi boʻlgan yangi soʻz yaratish, masalan, arabcha mu'adhdhin dan muazzin
  • Manba tilidan boshqa, lekin oʻzaro bogʻliq soʻzdan foydalanish, uni asl soʻz sifatida oʻtkazish. Masalan, italyancha kapuchino soʻzi koʻpincha ingliz tiliga latte deb tarjima qilinadi, bu italyancha „sut“ degan maʼnoni anglatadi.
  • Synagogue uchun yahudiy ibodatxonasi kabi maʼnoni aniq qilish
  • Soʻzni oʻxshash mahalliy soʻz bilan almashtirish, masalan, Jugendstil uchun frantuz art nouveau (soʻzma-soʻz „yangi sanʼat“)
  • Soʻzni umumiy yoki xalqaro soʻz bilan almashtirish, masalan, Beaujolais uchun qizil sharob
  • Argentina pampasida boʻlgani kabi, oʻquvchiga realiya elementining kelib chiqishini aniqlashga yordam berish uchun sifat qoʻshish
  • Umumiy maʼnoni tarjima qilish. Misol uchun, inglizcha jumla Does the National Health Service cover this drug? Amerika kontekstida Is this drug expensive?

Ushbu yechimlarning har biri qanchalik mos kelishi turli omillarga bogʻliq. Ulardan biri tarjima qilinayotgan matn turidir. Realiyaning adekvat tarjimalari (turi maʼnosida) baʼzi ekzotizmni qoʻshadi, bu xususiyat koʻpincha badiiy adabiyotda maʼqul boʻladi. Madaniy jihatdan neytralroq tarjimalardan foydalanish natijasida yuzaga kelishi mumkin boʻlgan noaniqliklarga yoʻl qoʻymaslik uchun bugungi kunda nobadiiy adabiyot uchun adekvatlik odatda maqbullikdan ustun qoʻyiladi - garchi oʻtmishda buning aksi ustunlik qilgan boʻlsa-da. Bundan tashqari, realiya elementi muhimlik va tanishlik nuqtai nazaridan tegishli madaniyati bilan qanday bogʻliqligini ham koʻrib chiqish kerak. Agar, masalan, manba madaniyatida bu juda keng tarqalgan boʻlsa, unda adekvat tarjimani taqdim etish birinchi navbatda mavjud boʻlmagan ekzotik eslatmani yaratadiAgar, aksincha, manba madaniyati realiya elementini gʻayrioddiy deb qabul qilsa, agar tarjimon bunday elementni madaniy jihatdan neytralroq koʻrsatmasa, tarjimani oʻqiydiganlar ham uni gʻayrioddiy deb bilishadi. Tarjima strategiyasini yaratishda yodda tutish kerak boʻlgan yana bir narsa shundaki, hamma tillar ham „begonizmlar“ uchun bir xil darajada ochiq emas va ana shu tillatda soʻzlashuvchilar tboshqa millat realiyalari bilan qanchalik tanish boʻlishi mumkin. Baʼzi tillar, masalan, italyan tili, bunday soʻzlarni mamnuniyat bilan qabul qiladi va ularni tez-tez oʻz lugʻatiga kiritadi. Boshqa tillar, aksincha, teskari tendensiyaga ega: ular xorijiy soʻzlardan ehtiyot boʻlishadi va ularni qoʻllashni juda ham yoqlamaydilar. Fransuz tili bunday proteksionizmning yaxshi namunasidir. Va nihoyat, kutilgan oʻquvchilar soni (asl nusxaga oʻxshash yoki boʻlmasligi mumkin) mos tarjima strategiyasini tanlashga taʼsir qiladi. Masalan, kimyoviy birikmaning nomi matnni kimyogarlar yoki maktab oʻquvchilari oʻqishi mumkinligiga koʻra turlicha tarjima qilinadi.[4]

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Vlahov, S. and Florin, S. “Neperovodimoe v perevode. Realii”, in Bruno Osimo. “Manuale del Traduttore, Seconda Edizione”. Hoepli, 2004, p. 63
  2. ↑ “Geographic and Ethnographic Realia” (Wayback Machine saytida 13-iyul 2011-yil sanasida arxivlangan) “Logos”, accessed May 26, 2011.
  3. ↑ “Political and Social Realia” (Wayback Machine saytida 13-iyul 2011-yil sanasida arxivlangan) “Logos”, accessed May 26, 2011.
  4. ↑ “How Realia Can Be Translated” (Wayback Machine saytida 13-iyul 2011-yil sanasida arxivlangan) “Logos”, accessed on May 26, 2011. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Realiya_(tarjima)&oldid=3178158" dan olindi