Koreyada Islom

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Mamlakatlar boʻyicha islom
Mamlakatlar boʻyicha musulmonlarning jahon ulushi
Afrika
Osiyo
Amerika
Yevropa
Okeaniya

Islom (koreyscha: 이슬람교) Janubiy Koreya va Shimoliy Koreyada keng tarqalmagan dindir. Musulmonlar jamoasi Seulda joylashgan boʻlib, mamlakat boʻylab bir nechta masjidlar mavjud. Koreya musulmonlari federatsiyasi maʼlumotlariga koʻra, Janubiy Koreyada 200 mingga yaqin musulmon istiqomat qiladi va ularning 70-80 foizi xorijliklardir[1]. Janubiy Koreyadagi musulmonlarning 40 foizi Seulda istiqomat qiladi. Tashqi ishlar vazirligi 2004-yildan beri har yili Ramazon oyida iftorlik dasturxoni tuzib keladi[2]. Koreyaliklar orasida musulmonlar umumiy aholining atigi 0,4 foizini tashkil qiladi..Shunga qaramay, immigratsiya tufayli musulmonlar koʻpayib bormoqda[3].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ilk tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

7-asrning oʻrtalari va oxirigacha musulmon savdogarlar xalifalikdan Tang Xitoyga oʻtib, Koreyaning uchta qirolligidan biri Silla bilan aloqa oʻrnatdilar[4]. 751-yilda asli Goguryeo boʻlgan xitoylik general Gao Syanji Abbosiylar xalifaligiga qarshi Tang sulolasi uchun Talas jangini boshqargan. Ammo magʻlubiyatga uchragan. Sharqiy Osiyoga oid boʻlmagan geografik asarda Koreya haqida eng birinchi eslatma Istaxriyning 9-asr oʻrtalarida „Yoʻllar va mamlakatlar kitobi“ asarida uchraydi[5].

Koreyada Islom dini borligi ilk marta 9-asrda Birlashgan Silla davrida arab dengizchilari va savdogarlarining kelishi bilan boshlangan. Koʻp sonli musulmon geograflarning, jumladan 9-asr musulmon fors tadqiqotchisi va geograf Ibn Hurdodbehning fikriga koʻra, ularning koʻpchiligi Koreyada doimiy joylashib, musulmon qishloqlarini barpo etishgan[6]. Baʼzi maʼlumotlarga koʻra, bu koʻchmanchilarning aksariyati Iroqdan boʻlgan[7]. Koreya yozuvlari shuni koʻrsatadiki, milodiy 9-asrda Hasan Razo ismli kishi boshchiligida koʻp sonli musulmon chet elliklar Koreyaga joylashganlar[8]. Sillada Yaqin Sharq musulmon jamoasi mavjudligini koʻrsatadigan yana bir narsa, aniq fors xususiyatlariga ega qirol qoʻriqchilarining haykalchalaridir[9]. Oʻz navbatida, keyinchalik koʻplab musulmonlar koreyslar bilan turmush qurishdi. Koreyaning musulmon dunyosidan geografik jihatdan yakkalanib qolganligi tufayli buddizm va shomanizmga bir oz singib ketgan.

1154-yilda arab geografi Muhammad al-Idrisiyning Tabula Rogeriana nomli jahon atlasiga Koreya kiritilgan. Koreyaning saqlanib qolgan eng qadimgi dunyo xaritasi, Gangnido, Gʻarbiy mintaqalar haqidagi bilimlarini islom geograflarining ishlaridan olgan[10].

Goryeo davri[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mahalliy koreys maʼlumotlariga koʻra, musulmonlar yarim orolga 1024-yilda Goryeo qirolligiga, 100 ga yaqin musulmonlar guruhi, jumladan, Hasan Razo, Goryeodagi Xyonjong hukmronligining 15-yilining sentyabr oyida va keyingi yil yana 100 nafar musulmon savdogarlari kelgan[11].

Islom dunyosi va Koreya yarim oroli oʻrtasidagi savdo aloqalari keyingi Goryeo qirolligi bilan 15-asrgacha davom etdi. Natijada Yaqin Sharq va Oʻrta Osiyodan kelgan bir qancha musulmon savdogarlari Koreyaga oʻrnashib, oʻsha yerda oila qurdilar. Xitoydan kelgan baʼzi musulmon Xuey xalqi ham Goryeo qirolligida yashagan, degan taxminlar bor[12].

Koreys millatiga mansub birinchi musulmon Ramazon ibn Alauddindir. U 1349-yilda vafot etgan.

Gangnido Moʻgʻul imperiyasi davridagi Xitoyning geografik bilimlarini aks ettiradi, qachonki Gʻarb mamlakatlari haqida geografik maʼlumotlar Islom geograflari orqali mavjud boʻlgan. [13]

Asosan musulmon xalqlari bilan kichik miqyosdagi aloqalar doimiy ravishda davom etdi. Marhum Goryeo davrida poytaxt Kesonda Yegung deb nomlangan masjidlar mavjud boʻlib, ularning adabiy maʼnosi „marosim zali“dir[14].

Joseon davri[tahrir | manbasini tahrirlash]

Huihui Lifani oʻrganish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Huihui Lifa asosidagi Koreya samoviy globus.

Dastlabki Choson davrida islom taqvimi Xitoyga asoslangan mavjud kalendarlarga nisbatan yuqori aniqligi tufayli kalendar islohoti uchun asos boʻlib xizmat qildi[5]. Xitoy-islom astronomiyasi anʼanasi Koreyada 19-asr boshlarigacha saqlanib qolgan[15].

Huihui jamoasiga qarshi farmon[tahrir | manbasini tahrirlash]

1427-yilda Sejong Yuan sulolasidan beri alohida maqom va stipendiyalarga ega boʻlgan Huihui (Koreya musulmonlari) jamoasiga qarshi farmon chiqardi. Huihui bosh kiyimlarini tashlab, „tantanali zalni“ (Keson shahridagi masjid) yopishga va boshqalar kabi ibodat qilishga majbur boʻldi. Joseon davrida musulmonlar haqida boshqa hech qanday eslatma yoʻq[16].

Keyingi davrlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Islom Koreyada 16-asrlarda kelib deyarli yoʻq edi va 20-asrda qaytadan yoyildi. Koʻpgina diniy urf-odatlar va taʼlimotlar saqlanib qolmagan deb ishoniladi[5]. Biroq 19-asrda Manjuriyadagi koreyslar islom dini bilan yana bir bor aloqaga kirishdi[17].

Qayta kirishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turk brigadasi qoʻmondoni general Tahsin Yazıcı general-leytenant Walton Walkerdan Kumush Yulduzni qabul qilishda (1950-yil 15-dekabr)

Koreya urushi paytida Turkiya, Turk Brigadasi deb nomlangan Birlashgan Millatlar Tashkiloti qoʻmondonligi ostida Janubiy Koreyaga yordam berish uchun koʻp sonli askar yubordi. Turklar insonparvarlik ishlarida ham yordam berishgan, urushdan qolgan yetimlar uchun maktablar ochishga yordam berishgan. Urushdan koʻp oʻtmay, Janubiy Koreyada BMT tinchlikparvar kuchlari sifatida joylashgan turklar koreyslarga Islom dinini targʻib qila boshladilar. 1955-yilda ilk dinga kelganlar Koreya Musulmon Jamiyatini (hangghaenghanghae) tashkil etishdi, oʻsha paytda Imun-dongda birinchi Janubiy Koreya masjidi qurilgan[17]. Koreya Musulmonlar Jamiyati 1967-yilda Koreya musulmonlari federatsiyasiga aylanish uchun yetarli darajada oʻsdi[5].

Bugungi kunda[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shimoliy Koreyadagi Islom[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pew Research Center 2010-yilda Shimoliy Koreyada 1990-yilda 1000 nafar musulmon boʻlgan boʻlsa, 3000 nafar musulmon borligini taxmin qilgan[18]. Eronning Pxenyandagi elchixonasi mamlakatdagi yagona masjid – Ar-Rahmon masjidini oʻz ichiga oladi[19].

Janubiy Koreyada Islom[tahrir | manbasini tahrirlash]

Seul markaziy masjidi (2014)

1962-yilda Malayziya (oʻsha paytdagi Malaya) hukumati Seulda masjid qurish uchun 33 000 AQSh dollari miqdorida grant taklif qildi. Biroq, inflyatsiya tufayli reja buzildi[5]. Seul markaziy masjidi nihoyat 1976-yilda Seulning Itaevon mahallasida qurilgan. Bugungi kunda Busan, Anyang, Gyeonggi, Kvanju, Chonju, Tegu va Keson shaharlarida ham masjidlar mavjud. Koreya Islom instituti prezidenti Li Xi Su (Yi Xuisu) maʼlumotlariga koʻra, Janubiy Koreyada roʻyxatga olingan 10 mingga yaqin musulmonlar (asosan chet ellik mehmon ishchilar) bor[20].

Shahzoda Sulton islom maktabi, Seul markaziy masjidi majmuasi (2023)
Seul markaziy masjidi atrofidagi Yaqin Sharq korxonalari (2023)

Koreya musulmonlari federatsiyasi restoran va korxonalarga halol sertifikatlar beradi. Ularning halol sertifikati Malayziya Islom taraqqiyoti departamenti (JAKIM) tomonidan tan olingan va 2018-yil yanvar holatiga koʻra, Janubiy Koreyada jami 14 ta KMF halol tasdiqlangan restoranlar mavjud[21].

Rasmiy boshlangʻich maktab tashkil etilgunga qadar 1990-yillardan buyon Sulton Bin Abdulaziz nomli madrasa faoliyat koʻrsatib, bu yerda xorijlik musulmon bolalariga arab, islom madaniyati va ingliz tillarini oʻrganish imkoniyati berilgan

Koreyadagi koʻplab musulmonlarning aytishicha, ularning turli turmush tarzi ularni jamiyatda boshqalardan koʻra koʻproq ajralib turadi. Biroq, ularning eng katta tashvishi 11-sentabr xurujlaridan keyingi notoʻgʻri qarashlardir[22]. Chet elliklar uchun Koreya kabel stansiyasi ArirangTVda Koreyada Imom Hak Apdu va Islom haqida 9 daqiqalik reportaj namoyish etildi[23].

Pokiston va Bangladeshdan kelgan mehnat muhojirlari musulmon aholining katta qismini tashkil qiladi. Koreyalik musulmonlar soni 2002-yilda The Korea Times tomonidan 45 000[14] deb xabar qilingan boʻlsa, Pew tadqiqot markazi 2010-yilda 75 000 janubiy koreyalik musulmonlar yoki mamlakatdagi har besh yuz kishidan biri boʻlganini taxmin qilgan[18].

Sudanlik musulmonlar Ramazon hayitini Seul markaziy masjidida nishonlamoqda (2018)

Musulmon jamoalari orasida ikkita alohida guruh mavjud: anʼanaviy va muhojir musulmonlar. Musulmonlarning „anʼanaviy“ jamoasi odatda islomni qabul qilgan koreyslardir, muhojirlar esa ish topish uchun Koreyaga koʻchib kelgan odamlardir[24]. Ushbu muhojirlar odatda Yaqin Sharq, Markaziy Osiyo, Janubiy Osiyo va Janubi-Sharqiy Osiyo kabi mintaqalardan keladi[25]. Koreys boʻlmaganlarning immigratsiyasi 2017-yilga nisbatan 9,2 foizga[26] oʻsdi va odamlar orasida koʻchib ketishga qaror qilgan eng yuqori yosh guruhi 20–29 yosh, keyin esa 10–19 yosh. Koreya aholisining keksayib borishi, chet el ishchi kuchiga talabning ortib borishi va aksariyati musulmonlar yashaydigan mamlakatlardan talabalar oqimining ortishi bilan musulmonlar soni sezilarli darajada oshishi mumkin, shuningdek, islomni qabul qilish orqali koreys musulmonlari soni ham oshadi[27].

  • Seoul Central Mosque.
    Seul markaziy masjidi.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Won-sup. „Muslim Community Gets New Recognition“. islamkorea.com. 2017-yil 13-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 13-iyun.
  2. ↑ „Foreign Minister to Host 14th Iftar Dinner“ (2017-yil 21-iyun). 2017-yil 27-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  3. ↑ „The Rise of Korean Islam: Migration and Da'wa“.
  4. ↑ Grayson, James Huntley. Korea: A Religious History. Routledge, 2002 — 195 bet. ISBN 0-7007-1605-X. 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Baker, Don (Winter 2006). "Islam Struggles for a Toehold in Korea". Harvard Asia Quarterly. Archived from the original on 2007-05-17. https://web.archive.org/web/20070517214927/http://www.asiaquarterly.com/content/view/167/. Qaraldi: 2007-04-23. Koreyada Islom]]
  6. ↑ Lee (1991) reviews the writings of more than 15 Arabic geographers on Silla, which most refer to as al-sila or al-shila.
  7. ↑ Lee (1991, pp. 27–28) cites the writings of Dimashqi, al-Maqrisi, and al-Nuwairi as reporting Alawid emigration to Silla in the late 7th century.
  8. ↑ Lee (1991, p. 26) cites the 10th-century chronicler Mas’udi.
  9. ↑ These were found in the tomb of Wonseong of Silla, d. 798 (Kwon 1991, p. 10).
  10. ↑ Keith Pratt, Richard Rutt, James Hoare. Korea: A Historical and Cultural Dictionary. Routledge, 1999 — 36 bet. ISBN 0-7007-0464-7. 
  11. ↑ Haque. „Islamic Monitor: Islam and Muslims in Korea“. islamicmonitor.blogspot.com (2011-yil 3-fevral).
  12. ↑ Keith Pratt, Richard Rutt, James Hoare. Korea: A Historical and Cultural Dictionary. Routledge, 1999 — 189 bet. ISBN 0-7007-0464-7. 
  13. ↑ (Miya 2006; Miya 2007)
  14. ↑ 14,0 14,1 „Islam takes root and blooms“. The Korea Times (2002-yil 22-noyabr). 2006-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 20-mart.
  15. ↑ Yunli Shi (January 2003). "The Korean Adaptation of the Chinese-Islamic Astronomical Tables". Archive for History of Exact Sciences (Springer) 57 (1): 25–60 [30]. doi:10.1007/s00407-002-0060-z. ISSN 1432-0657. 
  16. ↑ „Harvard Asia Quarterly – Islam Struggles for a Toehold in Korea“ (2008-yil 16-may). 2008-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  17. ↑ 17,0 17,1 „About Seoul: Way of Life“. Seoul City government website. 2006-yil 8-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 20-mart.
  18. ↑ 18,0 18,1 „Table: Muslim Population by Country“. Pew Research Center (2011-yil 27-yanvar). Qaraldi: 2017-yil 14-mart.
  19. ↑ Chad O'Carroll. „Iran Build's Pyongyang's First Mosque“. NKNews (2013-yil 22-yanvar). Qaraldi: 2015-yil 29-iyul.
  20. ↑ The article (in Korean) at „Aris Online Korea“. 2002-yil 28-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2005-yil 19-iyul. quotes Lee Hee-Soo (Yi Hui-su), president of 한국 이슬람 학회 (Korea Islam Institute), with these figures.
  21. ↑ Halal Food for Pyeongchang Athletes
  22. ↑ „Archived copy“. 2008-yil 29-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 19-dekabr. Life is Very Hard for Korean Muslims
  23. ↑ 1802ibrahim. „이슬람 한국 – Islam in Korea“ (2009-yil 26-sentyabr). 2022-yil 21-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 7-fevral.
  24. ↑ „Religious Literacy Project“. 2020-yil 4-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 10-noyabr.
  25. ↑ „The Rise of Korean Islam: Migration and Da'wa“.
  26. ↑ „International Migrants“.
  27. ↑ Zamakda Allison, Safwaan (30 April 2023). "Islamic Educational Provisions in South Korea and Indonesia: A Comparison". Journal of Islamic Education Students 3 (1): 50–61. https://ojs.iainbatusangkar.ac.id/ojs/index.php/jies/article/view/8772/3516.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Koreyada_Islom&oldid=4106139" dan olindi