Gʻarm viloyati
|
| |||
| Viloyat | |||
|---|---|---|---|
| Tegishli | Tojikiston SSR | ||
| Tarkibida | 1 shahar, 8 tuman, 6 shaharcha | ||
| Maʼmuriy markazi |
Gʻarm(1939—1949); Shulmak (1949—1950); Novobod (1950—1955) | ||
| Asos solingan sanasi | 1939—1955 | ||
| Rasmiy tillar | Tojik tili, rus tili | ||
| Aholi (1987) | 182 845 kishi | ||
| Zichligi | 9,3 kishi./km² | ||
| Millatlar tarkibi | tojiklar, qirgʻizlar | ||
| Maydoni | 19 600 km² | ||
| Balandligi dengiz sathidan Baland choʻqqisi |
7495 m | ||
| Vaqt mintaqasi | UTC +5:00 | ||
| Avtomobil raqami kodi | СБ | ||
| Xaritada | |||
 | |||
Gʻarm viloyati (tojikcha: viloyati Gʻarm) – 1939—1955-yillarda mavjud boʻlgan Tojikiston SSR tarkibidagi maʼmuriy birlik. Viloyat markazi dastlab Gʻarm shaharchasi boʻlgan, 1949-yildan esa Shulmak qishlogʻi boʻlib, u 1950-yilda Novobod shahriga aylantirildi.
Gʻarm viloyati Tojikiston Respublikasining dastlabki toʻrt viloyatidan biri edi (Leninobod, Stalinobod va Koʻlob bilan birgalikda). SSSR Oliy Soveti Prezidiumining 1939-yil 27-oktyabrdagi Farmoni bilan Gʻarm tumani negizida tuzilgan.
Tashkil etilgan vaqtda viloyat gʻarbda Tojikiston SSRning Koʻlob, Leninobod va Stalinobod viloyatlari, sharqda Togʻli-Badaxshon muxtor viloyati, shimolda Qirgʻiziston SSRning Oʻsh viloyati, janubda Afgʻoniston bilan chegaralangan.
SSSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1955-yil 24-avgustdagi farmoni bilan viloyat tugatilib, uning tarkibiga kirgan tumanlar bevosita Tojikiston SSRga boʻysunishiga oʻtkazildi.
Tabiati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gʻarm viloyati Tojikiston SSRning markaziy qismida joylashgan. Mintaqaning tabiiy sharoiti baland togʻ relyefi, keng daryo vodiylari, vertikal zonali kontinental iqlim va ular bilan bogʻliq tuproq va oʻsimliklar bilan ajralib turgan. Viloyatning maydoni 1941-yil maʼlumotlariga koʻra 19,6 ming km² edi[1].
Relyefi va foydali qazilmalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gʻarm viloyati Pomir-Olay togʻ tizmasida joylashgan edi. Sharqda viloyatning tabiiy chegarasi balandligi 6083 m gacha boʻlgan Darvoz tizmasining sharqiy qismi va Fanlar Akademiyasi tizmasida SSSRning eng baland nuqtasi – Stalin choʻqqisi (7495 m) boʻlgan. Shimoliy chegarasi boʻylab Orqa Olay tizmasining gʻarbiy qismi, Olay tizmasining gʻarbiy qismi (balandligi 5800 m gacha) va Zarafshon tizmasining sharqiy qismi (balandligi 5300 m gacha) oʻtgan.
Butun viloyat hududini gʻarbdan sharqqa qarab bir-biriga parallel Pyotr I tizmasi (balandligi 6800 m gacha) va Darvoz tizmasining sharqiy qismi kesib oʻtgan. Zarafshon, Olay va Orqa Olay tizmalarini Pyotr I tizmasidan Surxob daryosining keng vodiysi, Darvoz tizmasini Pyotr I tizmasidan Obixingov daryosining torroq vodiysi ajratib turgan. Mintaqaning sharqida, Pyotr I va Fanlar akademiyasi tizmalarining tutashgan joyida, SSSRdagi eng katta togʻ muzliklari maydoni (Garmo muzligi va boshqalar) bilan ajralib turgan. Darvoz tizmasining janubida Panj daryosining tor, ammo chuqur vodiysi boʻlib, u orqali SSSR va Afgʻoniston chegarasi oʻtgan. Mintaqaning eng past qismi Obi-Gʻarm tumani edi.
Viloyatning gʻarbini Qorategin, Vaxsh, Hisor tizmalari, shuningdek, Hazratishoh tizmalari egallagan.
Umuman, Gʻarm viloyatida mutlaq balandliklar sharqdan gʻarbga qarab pasayib boradi. Viloyat hududi yuqori seysmik faollik zonalariga tegishli boʻlgan. 1941-yil 20-aprelda Gʻarm viloyatida kuchli zilzila sodir boʻlib, Gʻarm, Jirgʻatol va Qal’ayi-Labiob tumanlariga taʼsir koʻrsatgan. Natijada 60 dan ortiq aholi punktlari vayron boʻlgan. 700 ga yaqin odam halok boʻlgan, 230 kishi yaralangan, 2600 bosh chorva mollari nobud boʻlgan[2]. Ammo mintaqadagi eng kuchli va vayronkor zilzila 1949-yil 10-iyuldagi Hoit zilzilasi boʻlib, uning natijasida Hoit tumani markazi koʻchki ostida qolgan va jami 7,2 ming kishi halok boʻlgan[3].
1950-yillarning oʻrtalariga kelib Gʻarm viloyatining yer osti boyliklari toʻliq oʻrganilmagan edi. Qoʻngʻir koʻmir (eng kattasi Nazar-Ayloq), rangli metallar, asbest va osh tuzi konlari topilgan[4].
Iqlimi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gʻarm viloyatining iqlimi baland zonallik bilan ajralib turagan. Shu bilan birga, iqlim mintaqaning sharqiy qismida koʻproq kontinental, gʻarbiy qismida esa kamroq kontinental edi. Vodiylarda yoz issiq va quruq boʻlgan, iyulning oʻrtacha harorati +24 ° C atrofida boʻlgan. Vodiylarda qish yumshoq edi, lekin u yerda qor muntazam ravishda yogʻgan va yanvar oyining oʻrtacha harorati minusga tushgan.
Surxob vodiysining gʻarbiy qismi iqlimiy jihatdan eng qulay hududlardan biri hisoblangan. U yerda ayozsiz davr 200 kundan ortiq davom etib, vegetatsiya davridagi haroratlar yigʻindisi 3800° ga yetgan. Biroq tor Panj vodiysi yanada issiqroq boʻlgan[5].
Viloyat gʻarbidagi vodiylarda yiliga 650 mm ga yaqin yogʻingarchilik boʻlib, eng koʻp yogʻingarchilik bahorga toʻgʻri keladi, mintaqaning sharqiy qismi quruqroq boʻlgan. Togʻlarda maksimal namlik zonasi 1500 dan 3000 m gacha boʻlgan balandlik zonasi edi – yiliga 1000 mm gacha yogʻingarchilik tushgan. Mintaqaning janubiy qismi uchun havo massalari harakatining oʻziga xos xususiyati issiq janubiy havoni olib kelgan afgʻon shamoli edi[4].
Gidrografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mintaqadagi eng yirik daryolar, asosan, sharqdan gʻarbga, irmoqlari esa janubdan shimolga, shimoldan janubga oqib oʻtgan. Mintaqaning eng muhim daryosi Surxob Pomir togʻlaridan boshlanib, butun mintaqani sharqdan gʻarbga kesib oʻtgan. Novoboddan pastda Obixingov daryosi bilan qoʻshilib, Vaxsh daryosini hosil qilgan. Viloyat janubidan yana bir yirik daryo – Panj oqib oʻtgan. Daryolar tez oqimi, qor va muzliklardan suv olishi, yozgi suv toshqinlari bilan ajralib turgan.
Tez oqimlari va balandlikdagi katta farqlari tufayli daryolar kema qatnovi uchun mos boʻlmagan, lekin ulkan gidroelektr salohiyatiga ega boʻlgan. Viloyatdagi barcha daryolar Amudaryo havzasida boʻlgan[4].
Tuproqlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mintaqada tuproq va oʻsimliklarning geografik joylashishiga baland togʻ relyefi ustun taʼsir koʻrsatgan. Eng past hududlarda (700-1000 m balandliklar) qoramtir sierozemlar ustunlik qilgan. Shu bilan birga eski dehqonchilik rayonlarida ekin sugʻoriladigan tuproqlar shakllangan. Bundan tashqari, 1500 m balandlikda jigarrang tuproqlar boʻlgan. Qorategin tizmasida 2300-2500 m balandlikda ular jigarrang togʻ oʻtloqi-dasht tuproqlari bilan almashgan. 3000 m ga yaqin balandliklarda togʻ oʻtloqi tuproqlari ustunlik qilgan[4].
Florasi va faunasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Daryo vodiylarida va togʻlarning past yon bagʻirlarida efemer shuvoqli yarim choʻllar va kserofit butalar keng tarqalgan. Shu bilan birga, shimoliy yon bagʻirlarida ekzokord butalari va naʼmataklar bilan kesishgan bugʻdoyli dashtlar bor boʻlgan. Yovvoyi anjir, uzum, xurmo va anorlar oʻsadigan Panj vodiysi bundan mustasno edi. 1800 m dan 2800 m gacha nam va salqinroq balandliklarda daraxt va buta oʻsimliklari ustunlik qiladi. Bu yerda janubiy yon bagʻirlarida yuqorida aytib oʻtilgan ekzokordlar va atirgullardan tashqari Turkiston chinori, yongʻoq, olma, togʻolcha, bodom ham oʻsgan. Toshli yon bagʻirlar archazorlar bilan qoplangan. Yuqori balandliklarda subalp oʻtloqlari va dashtlar keng tarqalgan[4].
Gʻarm viloyati sudralib yuruvchilari orasida eng keng tarqalganlari koʻlborilon, zar ilon va turli kaltakesaklar edi. Qushlardan baland togʻlarda qumoylar va ularlar, vodiylarda esa kabutarlar va kakliklar ustunlik qilgan. Odamlar yashaydigan hududlarda qora qirrali qisqichbaqa va ivolga uchragan. Sutemizuvchilar koʻp sonli kemiruvchilar (marmotlar, sichqonlar, kalamushlar), kirpilar, togʻ echkilari, Oʻrta Osiyo tulkilari va ayiqlari bilan ifodalangan[4].
Maʼmuriy boʻlinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
SSSR Oliy Soveti Prezidiumining 1939-yil 27-oktyabrdagi farmoni bilan viloyat tarkibiga quyidagi tumanlar kiritilgan: Gʻarm, Jirgʻatol, Qal’ayi Labiob, Qal’ayi Xumb, Komsomolobod, Obigarm, Sangvor, Tavildara, Hoit va Shulmak.
1941-yil 1-yanvar holatiga koʻra Gʻarm viloyati maʼmuriy-hududiy boʻlinishi quyidagi koʻrinishga ega edi[1]:
| Tuman | Markazi | Maydoni, km² | Qishloq kengashlari soni |
|---|---|---|---|
| Gʻarm | Gʻarm shaharchasi]] | 0,7 | 9 |
| Jirgʻatol | Jirgʻatol q. | 3,7 | 7 |
| Qal’ayi-Labiob | Qal’ayi-Labiob q. | 0,6 | 7 |
| Qal’ayi Xumb | Qal’ayi Xumb q. | 2,7 | 9 |
| Komsomolobod | Komsomolobod q. | 0,8 | 10 |
| Obigarm | Obigarm q. | 0,8 | 9 |
| Sangvor | Sangvor q. | 5,0 | 4 |
| Tavildara | Tavildara q. | 1,8 | 8 |
| Hoit | Hoit q. | 1,5 | 8 |
| Shulmak | Shulmak q. | 2,0 | 7 |
1942-yil 24-dekabrda markazi Nulvand qishlogʻi boʻlgan Nulvand tumani Qal’ayi Xumb tumani tarkibidan ajralib chiqdi. Uning tarkibiga Egid, Nulvand, Sangevon va Xustav qishloq kengashlari kirgan.
1944-yil 31-yanvarda Obigarm tumani Stalinobod viloyatiga oʻtkazildi, ammo 1947-yil 11-fevralda qaytarildi.
1944-yil 27-iyunda Gʻarm tumanida Xichbarak, Jirgʻatol tumanida Jilondin, Tojikobod tumanida Surxob qishloq kengashi tuzildi. Daganin qishloq kengashi Komsomolobod tumani tarkibida tuzilgan, keyin Shulmak tumaniga oʻtkazilgan.
1948-yil 12-avgustda Komsomolobod viloyatida Miyondori, Sabziqadam, Tegermin, Xoʻjamurod va Yaxak-Yust qishloq kengashlari tugatildi.
1949-yil 12-avgustda Qal’ayi Labiob va Hoit tumanlari Tojikobod tumani bilan birlashtirildi. Shu bilan birga, Qal’ayi Labiob qishlogʻi Tojikobod deb oʻzgartirildi[6].
1949-yil 21-sentyabrda Gʻarm viloyati markazi Gʻarmdan Shulmak qishlogʻiga koʻchirilib, 1950-yil 22-iyulda ushbu qishloq viloyatga boʻysunuvchi Novobod shahriga aylantirildi[7].
1950-yil 23-oktyabrda Obigarm tumanida Maydon va Qal’ayi dasht qishloq kengashlari tugatildi; Bedixo va Lugʻur qishloq kengashlari Pervomayskiy qishloq kengashiga, Javoniy va Saroy qishloq kengashlari esa Qal’ayi Nav qishloq kengashiga birlashtirildi. Gʻarm tumanida Yaxak Past qishloq kengashi tugatildi. Shulmak tumanida Dahana, Pingon va Shingilich qishloq kengashlari tugatildi. Nulvand tumanida Xustav va Sangivon qishloq kengashlari tugatildi. Tavildara tumanida Surxob hamda Safedoron qishloq kengashlari tugatildi. Tojikobod tumanida Degilmon, qishloq kengashi tugatildi, Sarinay esa ikkiga boʻlinib, Nushor va Qal’ayi Labiob deb nomlandi. Qal’ayi Xumb tumanida Kurgovard va Shirk qishloq kengashlari tugatildi. Komsomolobod tumanida Samsoliq va Hakimiy qishloq kengashlari tugatildi.
1952-yil 20-avgustda Shulmak tumanida Sangikor va Gorkiy qishloq kengashlari tugatildi. Oʻsha yilning 25-dekabrida Sangvor tumani Tavildara bilan, Nulvand tumani esa Qal’ayi Xumb bilan birlashtirildi. Ertasi kuni Tavildara tumanida Haftcharogʻ, Sangvor, Argʻankoʻl qishloq kengashlari, Shulmak tumanida Sorbogʻ, Gʻarm tumanida Bulkos va Saripul qishloq kengashlari tugatildi.
1953-yil 15-sentyabrda Shulmak tumani Gʻarm tumani tarkibiga qoʻshildi. 24-sentyabr kuni Tojikobod tumanidagi Darai Nazarak qishloq kengashi tugatildi.
1954-yil 12-yanvarda Tojikobod tumani markazi yangi tashkil etilgan Tojikobod qishlogʻiga koʻchirildi va mavjud Tojikobod qishlogʻining nomi avvalgi Qal’ayi Labiobga qaytarildi. 30-mart kuni Jirgʻatol tumanidagi Joʻlboʻlot va Jayilgan qishloq kengashlari tugatildi. 17-aprelda Obigarm tumanidagi Gashion qishloq kengashi tugatildi. 5-noyabr kuni Tojikobod tumanida Qanishbek, Tavildara tumanida esa Lojurg va Miyonadu qishloq kengashlari tugatildi. 18-dekabrda Obigarm tumanining Pervomayskiy qishloq kengashi tugatildi.
Gʻarm viloyati tugatilgandan soʻng darhol viloyatga boʻysunuvchi Novobod shahri tumanga boʻysunuvchi maqomiga oʻtkazildi, Tavildara tumani esa tugatilib, uning hududi Komsomolobod va Qal’ayi Xumb tumanlariga qoʻshildi[6].
Aholisi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1939-yil Sovet Ittifoqida oʻtkazilgan aholini umumiy roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Gʻarm viloyatida 182 845 kishi istiqomat qiladi. Ulardan 919 kishi yoki jami aholining 0,5% shaharda yashaydi. Viloyatning milliy tarkibi quyidagicha[8]:
| Millatlar | Soni | Ulushi |
|---|---|---|
| Tojiklar | 166 163 | 90,9 % |
| Qirgʻizlar | 12 545 | 6,9 % |
| Ruslar | 2625 | 1,4 % |
| Ukrainlar | 484 | 0,3 % |
| Oʻzbeklar | 410 | 0,2 % |
Viloyat hududida aholining taqsimlanishi juda noteng boʻlgan. Jami aholining taxminan 2/3 qismi Surxob, Obixingov va Vaxsh vodiylarida istiqomat qilgan. Bu hududlarda aholi zichligi 65-70 kishi/km² ni, togʻlarda esa 1-2 kishi/km² ni tashkil qilgan[4].
1939-yilda aholining tumanlar boʻyicha taqsimlanishi quyidagicha boʻlgan[9]:
| Tuman | Aholi soni |
|---|---|
| Gʻarm | 27 290 |
| Jirgʻatol | 17 971 |
| Qal’ayi Labiob | 19 533 |
| Qal’ayi Xumb | 12 515 |
| Komsomolobod | 20 945 |
| Obigarm | 23 296 |
| Sangvor | 10 961 |
| Tavildara | 17 916 |
| Hoit | 18 035 |
| Shulmak | 14 383 |
Aholi oʻsishini cheklovchi katta muammo ekin maydonlarining yetishmasligi edi. 1939-yilda Surxob vodiysi aholisining har biriga atigi 0,1 gektar sugʻoriladigan va 0,5 gektar lalmikor yerlarga toʻgʻri kelgan. Panj vodiysida bu koʻrsatkichlar undan ham pastroq boʻlib, mos ravishda 0,07 va 0,2 gektarni tashkil etgan. Shu munosabat bilan oʻn minglab fermer xoʻjaliklarini togʻ vodiylaridan Tojikiston SSRning pasttekislik hududlariga koʻchirishga qaror qilingan. Viloyat tugatilishi holatiga ushbu vazifa asosan bajarilgan edi[5].
Iqtisodiyoti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sanoati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gʻarm viloyatida sanoat sust rivojlangan. Sanoat, asosan, mahalliy ehtiyojlar uchun foydali qazilmalar, bir nechta kichik gidroelektr stansiyalar, mahalliy va hunarmandchilik sanoati bilan ifodalangan.
Foydali qazilmalardan osh tuzi, granit, ohaktosh hamda sopol uchun loy qazib olish muhim oʻrin tutgan va ular, asosan, mahalliy ehtiyojlarni qondirgan.
Bir qancha kichik GESlar ham mahalliy ehtiyojlarga xizmat qilgan. Ulardan yirikroqlari Gʻarm va Novobodda qurilgan.
Bundan tashqari, bir nechta kichik (koʻpincha hunarmandchilik) yengil sanoat korxonalari ham boʻlgan – ularda gazlama, kiyim-kechak, poyabzal va gilam ishlab chiqarilgan. Mazkur tarmoq korxonalari orasida Jirgʻatol qishlogʻidagi „Кзыл партизан“ gilam fabrikasi alohida ajralib turdi. Mahalliy xalq hunarmandchiligi jundan paypoq toʻqishdan iborat boʻlgan.
Shuningdek, kichik oziq-ovqat korxonalari ham boʻlgan. Mahalliy elektr energiyaning arzonligi tufayli elektr maydalagichlar va elektr tegirmonlar qurilgan[5].
Qishloq xoʻjaligi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qishloq xoʻjaligi Gʻarm viloyati iqtisodiyotining asosiy tarmogʻi sanalgan. Biroq, fizik-geografik sharoitlar tufayli uni boshqarish murakkablashgan. Hududining 55% qismi har qanday iqtisodiy faoliyat yuritish uchun yaroqsiz edi. Qolgan hududining katta qismi faqat yaylov uchun mos boʻlib, sugʻorma dehqonchilik uchun yaroqli boʻlgan yerlari juda kam edi. Qurgʻoqchil iqlim sugʻoriladigan ekin maydonlaridan foydalanishga majbur qildi.
Viloyatning asosiy dehqonchilik tumani keng Surxob vodiysi boʻlib, unda aholining aksari istiqomat qilgan va dehqonchilikka yaroqli yerlarning katta qismi u yerda joylashgan edi. Kichkina, lekin eng pastda joylashgan Obigarm tumani ham sezilarli rol oʻynagan. Obixingov va Panjning tor vodiylari viloyat qishloq xoʻjaligida sezilarli rol oʻynamagan.
1950-yillarning oʻrtalarida viloyatdagi ekin yerlarining umumiy maydoni 70 ming gektarni tashkil qilgan. Ulugʻ Vatan urushigacha bu hudud kattaroq boʻlsa-da, oʻn minglab oilalarning Tojikistonning pasttekislik tumanlariga koʻchirilishi tufayli bunday yerlar qisqargan. Ekin maydonlarining katta qismi (80-90%) lalmikor yerlarga toʻgʻri keladi. Viloyat aholisining deyarli barchasi kollektivlashtirilgan.
Qishloq xoʻjaligida asosiy ekinlarni donli mahsulotlar – bugʻdoy va arpa tashkil qilgan (1950-yillarning boshlariga koʻra, ular ekin maydonlarining mos ravishda 72% va 11% ini egallagan). Oʻsimlik ekishda jingalak zigʻir ham muhim rol oʻynagan. Viloyat uchun yangi ekin – kartoshka aholi tomorqalarida keng tarqalgan. 1950-yillarning boshlarida bogʻdorchilikning boshqa ekinlari – karam va pomidor oʻstirish choralari koʻrilgan. Kichik miqdorda uzum va mevali daraxtlar (asosan oʻrik) ekilgan. Anor va anjir daraxtlari Panj vodiysida oʻsgan, lekin vodiyning torligidan ular egallagan maydonlar unchalik katta boʻlmagan. Yongʻoq yetishtirish ham viloyat qishloq xoʻjaligining muhim tarmoqlaridan biri boʻlgan.
1940-yillarda viloyatda qishloq xoʻjaligini mexanizatsiyalash chora-tadbirlari boshlandi. 1948-yilda Tojikobod yaqinida mashina-traktor stansiyasi ochildi. Yana bir MTS Obigarm hududida ishlagan. Biroq, 1950-yillarning oʻrtalarida ham togʻ yonbagʻirlarida joylashgan kichik dalalarda ot, baʼzi joylarda esa qoʻl mehnatidan foydalanilardi.
Viloyat iqtisodiyotida chorvachilik katta ahamiyatga ega boʻlgan. 1950-yillarning boshlarida qoramollarining 78,5% ini qoʻy va echki, 21,5% ini qoramol, 1,5% ini ot, 1,1% ini eshak, 0,1% ini tuyalar tashkil etgan. 1950-yillarning oʻrtalarida viloyatda jami 200 ming bosh chorva mollari boʻlgan. 1938-yilda Surxob vodiysida „Gʻarm“ naslchilik sovxozi, keyinroq Tojikobod yaqinida davlat naslchilik koʻchatzori tashkil etilgan. Viloyat mavjud boʻlgan yillar davomida koʻplab qishki yaylovlar xoʻjalik muomalasiga kiritilib, chorvachilik mahsuldorligi oshgan.
Gʻarm qishloq xoʻjaligida ipakchilik ham katta rol oʻynagan. Dehqon xoʻjaliklarining 50% ga yaqinida tut daraxtlari bor edi. Pilla quritgichlari koʻplab qishloqlarda qurilgan. Buning sharofati bilan viloyat yirik ipak xomashyosi ishlab chiqaruvchiga aylangan (Tojikistonda yetishtiriladigan yalpi mahsulotning 12-15 foizi). Natijada, bir qator kolxozlar uchun ipakchilik asosiy daromad manbaiga aylandi[4][5].
Transporti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Baland togʻ relyefi zamonaviy transport turlarining rivojlanishiga toʻsqinlik qilgan. Viloyat tashkil etilgach, faqat bitta asosiy yoʻl – Stalinoboddan Vaxsh va Surxob vodiylari boʻylab Gʻarmgacha boʻlgan yoʻl faoliyat koʻrsatayotgan edi. Qolgan hududlar faqat togʻ yoʻllari orqali bogʻlangan.
1940-yilda Obixingov vodiysi boʻylab oʻtgan, soʻngra Darvoz tizmasini kesib oʻtib, Panj uzunligi boʻylab pastga tushadigan Katta Pomir trakti foydalanishga topshirildi. Uning sharofati bilan viloyat boshi berk koʻchadan gʻarbiy Tojikistonni Pomir bilan bogʻlaydigan muhim transport arteriyasidagi tranzit hududga aylandi. Tez orada bir qancha mahalliy yoʻllar qurildi, ular 1952-yilga kelib Nulvanddan tashqari viloyatning barcha tuman markazlarini bogʻladi. Umuman olganda, 1950-yillarning boshlarida mintaqadagi yoʻllarning uzunligi 2000 km dan oshdi.
Viloyat umumiy yuk aylanmasining qariyb yarmi avtomobil transporti orqali amalga oshirilgan. Yuk aylanmasining toʻrtdan bir qismi havo transportiga, yana bir toʻrtdan bir qismi yuk tashuvchi hayvonlar hamda tez oqar daryolarda yogʻoch sollarda yuk tashishga toʻgʻri kelgan[5][4].
Xizmat koʻrsatish sohasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1950-yilga kelib Gʻarm viloyatida 432 ta boshlangʻich maktab, 55 ta yetti yillik va 4 ta oʻrta maktab boʻlib, ularda jami 33 ming oʻquvchi taʼlim olgan. Bundan tashqari, qishloq yoshlari va kattalar uchun kechki maktablar (ularda 2 ming kishi oʻqigan) mavjud boʻlgan. Gʻarmda pedagogika bilim yurti boʻlgan. Viloyatda yosh texnik va yosh tabiatshunoslar uchun stansiyalar ham bor edi. 1939-yilda 7 yoshdan oshgan aholining savodxonlik darajasi 69,6% edi[10][11].
1950-yilda viloyatda 10 madaniyat uyi, 92 klub, 2 madaniyat va istirohat bogʻi, 82 kutubxona, 351 choyxona, qiroatxona boʻlgan. 10 ta gazeta (2 ta viloyat va 8 ta tuman) nashr etilgan[4]. Viloyat gazetalari „Garmskaya pravda“ (rus tilida; 1944-yildan nashr etiladi) va „Haqiqati Gʻarm“ (tojik tilida, 1952-yilgacha „Bolsheviki Gʻarm“ deb nomlangan) boʻlgan[12].
Obigarmda issiq mineral buloq boʻlib, unda sanatoriy faoliyat yuritgan[5].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 Административно-территориальное деление союзных республик на 1 января 1941 года, 3-е, М.: "Ведомости Верховного Совета", 1941 — 268 bet.
- ↑ „Исторический календарь. 20 апреля в истории“ (deadlink). Спасатель. МЧС России (2013-yil 20-aprel). 2013-yil 20-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 31-avgust.
- ↑ Evans, S.G.; Roberts N.J., Ischuck A., Delaney K.B., Morozova G.S. & Tutubalina O.. Landslides triggered by the 1949 Khait earthquake, Tajikistan, and associated loss of life, Engineering Geology, 2009 — 195—212 bet.
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 Гармская область, Большая Советская энциклопедия. - 2-е изд., М.: БСЭ, 1949-1960 — 242—245 bet.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Таджикская ССР, 7000 экз, М.: Гос. изд-во географической литературы, 1956 — 201—209 bet.
- ↑ 6,0 6,1 Сборник законов Таджикской ССР, указов и постановлений Президиума Верховного Совета Таджикской ССР (1938-1958), Сталинабад, 1959.
- ↑ Новабад, Большая Советская энциклопедия. - 2-е изд., М.: БСЭ, 1949-1960 — 45 bet.
- ↑ „Всесоюзная перепись населения 1939 г. Распределение городского и сельского областей союзных республик по национальности и полу“. Демоскоп Weekly. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 30-avgust.
- ↑ „Всесоюзная перепись населения 1939 г. Численность наличного населения СССР по районам и городам“. Демоскоп Weekly. 2013-yil 18-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 14-dekabr.
- ↑ „Всесоюзная перепись населения 1939 г. Возрастной состав населения областей, автономных республик, автономных областей и округов союзных республик кроме РСФСР“. Демоскоп Weekly. 2013-yil 14-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 14-dekabr.
- ↑ „Всесоюзная перепись населения 1939 г. Распределение неграмотного населения регионов союзных республик СССР по полу и возрасту“. Демоскоп Weekly. 2013-yil 14-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 14-dekabr.
- ↑ Газеты СССР. 1917—1960. М.: "Книга", 1976 — 169—170 bet.
