Sibir yoʻli

Sibir yoʻli (ruscha: Сибирский тракт), Moskva trakti (ruscha: Московский тракт) yoki Katta trakt (ruscha: Большой тракт) – Rossiyaning Yevropa qismini Sibir hamda Xitoy bilan bogʻlaydigan tarixiy yoʻl.

Tarixi

Yoʻl qurilishi Rossiya podshohi buyrugʻi bilan amalga oshirilgan va 19-asr oʻrtalariga qadar tugallanmagan. Ilgari Sibir transporti asosan Sibir daryosi yoʻnalishida daryo orqali amalga oshirilgan. Birinchi rus koʻchmanchilari Sibirga 1590-yillarning oxirida Cherdin daryosi yoʻli orqali kelgan, bu yoʻl keyinchalik Babinov quruqlik yoʻli bilan almashtirilgan. Uraldagi Verxoturye shahri Babinov yoʻlining eng sharqiy nuqtasi boʻlgan.

Uzoqroq Sibir yoʻli Moskvadan Vladimir yoʻli sifatida boshlangan va Murom, Kozmodenyansk, Qozon, Perm, Kungur, Yekaterinburg, Tyumen, Tobolsk, Tara, Kainsk, Tomsk, Yeniseysk va Irkutsk orqali oʻtgan. Baykal koʻlini kesib oʻtgach, yoʻl Verxneudinsk yaqinida boʻlindi. Bir tarmoqda sharqda Nerchinskkacha davom etgan, ikkinchisi janubga Kyaxta chegara postiga yoʻl olgan, u yerda Moʻgʻulistonni kesib oʻtgan tuya karvonlari Kalgandagi Buyuk devor darvozasigacha boʻlgan.

19-asr boshlarida yoʻnalish janubga koʻchiriladi. Tyumendan yoʻl Yalutorovsk, Ishim, Omsk, Tomsk, Achinsk va Krasnoyarsk orqali oʻtib, Irkutskdagi eski yoʻnalishga qaytadi. 19-asrning soʻnggi oʻn yilliklarigacha Sibirni Moskva va Yevropa bilan bogʻlaydigan muhim arteriya boʻlib qoladi, keyin esa Trans-Sibir temir yoʻli va Amur gʻildirak yoʻli bilan almashtiriladi. Ushbu yoʻlning avtomobil muqobili Trans-Sibir magistralidir.

Nomning etimologiyasi va merosi

Sibir yoʻli Choy yoʻli sifatida ham tanilgan. Bu Yevropaga Xitoydan Sibir orqali choy tashilishi bilan bogʻliq. 1893-yil „Buyuk pochta yoʻlidan“ oʻtgan Charles Wenyon „Xitoyda ishlab chiqarilgan eng yaxshi choy eksport uchun Rossiyaga ketadi“ degan mashhur fikrga qoʻshiladi^[1].

1915-yilda Xitoy Sibirga 70297 tonna choy eksport qiladi, bu mamlakatning umumiy choy eksportining 65% ni tashkil etgan^[2]. Yoʻnalish Rus karvoni choyi qorishmasining nomini tashimoqda.

Choy asosan ogʻir oʻralgan choy gʻishtlari koʻrinishida olib kelingan, bu esa har bir tuyaga koʻp miqdorni yanada ixchamroq koʻtarish imkonini bergan^[3] va pul birligi oʻrnida ham foydalanilgan. Keyingi savdo operatsiyalari uchun choy Kyaxtadan Irbit yarmarkasiga olib borilgan. Yana bir mashhur xitoylik import mahsuloti quritilgan rovon ildizi boʻlib, u Sankt-Peterburgning gʻarbida „Kyaxtadagi narxidan oʻn besh baravar qimmatga“ sotilgan^[4].

Manbalar

↑ Wenyon, Charles. Across Siberia on the Great Post-road. London: Charles H. Kelly, 1896 — 76-bet. (reprinted by Ayer Publishing, 1971).
↑ Sladkovskii, M. I.. History of Economic Relations Between Russia & China. Transaction Publishers, 2007 — 129-bet. ISBN 978-1-4128-0639-8.
↑ Heiss, Mary Lou; Heiss, Robert J.. The Story of Tea: A Cultural, History and Drinking Guide. Ten Speed Press, 2007 — 211-bet. ISBN 978-1-58008-745-2.
↑ Lincoln, W. Bruce. The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians. Cornell University Press, 2007 — 146-bet. ISBN 978-0-8014-8922-8.

Adabiyotlar

Avery, Martha. The Tea Road: China and Russia Meet Across the Steppe. Mandarin Books, 2003. ISBN 7-5085-0380-5.
Alexander Michie, 'The Siberian Overland Route from Peking to Petersburgʻ, 1864. -followed the route in 1863

[1] Wenyon, Charles. Across Siberia on the Great Post-road. London: Charles H. Kelly, 1896 — 76-bet. (reprinted by Ayer Publishing, 1971).

[2] Sladkovskii, M. I.. History of Economic Relations Between Russia & China. Transaction Publishers, 2007 — 129-bet. ISBN 978-1-4128-0639-8.

[3] Heiss, Mary Lou; Heiss, Robert J.. The Story of Tea: A Cultural, History and Drinking Guide. Ten Speed Press, 2007 — 211-bet. ISBN 978-1-58008-745-2.

[4] Lincoln, W. Bruce. The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians. Cornell University Press, 2007 — 146-bet. ISBN 978-0-8014-8922-8.

[1]

[2]

[3]

[4]