ASEAN sammiti
| ASEAN Sammit | |
|---|---|
.svg) ASEAN ga a'zo davlatlar yashil rangda ko'rsatilgan. | |
| Holat | Faol |
| Janri | Diplomatik konferentsiya |
| Oʻtkazilishi | Ikki yillik |
| Faol yillari | 57 |
| Tashkil etilishi | 24-fevral 1967-yil |
| Eng soʻnggi tadbir | 2024-yil |
ASEAN sammiti — Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlarining iqtisodiy, siyosiy, xavfsizlik va ijtimoiy-madaniy rivojlanishi bilan bogʻliq boʻlgan Janubiy-Sharqiy Osiyo Millatlari Assotsiatsiyasi (ASEAN) aʼzolari tomonidan yilda ikki marta oʻtkaziladigan uchrashuvdir. Bundan tashqari, u nufuzli mintaqaviy (Osiyo) va xalqaro (jahon miqyosidagi) konferentsiya sifatida xizmat qiladi, dunyo yetakchilari turli muammolar va global masalalarni muhokama qilish, hamkorlikni mustahkamlash va qarorlar qabul qilish uchun oʻz sammitlari va yigʻilishlarida qatnashadilar[1][2]. Sammit muvaffaqiyati va global miqyosida natijalar ishlab chiqarish qobiliyati uchun jahon yetakchilari tomonidan yuqori baholanadi[3].
ASEAN ligasi hozirda liganing missiyalari va qarashlarida ishtirok etishni maqsad qilgan boshqa mamlakatlar bilan bogʻlangan. Liga ASEAN dialog hamkorlar deb nomlanuvchi tashkilotda boshqa mamlakatlar bilan yillik uchrashuvlar oʻtkazadi. ASEAN +3 Xitoy, Yaponiya va Janubiy Koreyani qoʻshadi.
Rasmiy sammitlar uch kun ichida oʻtkaziladi. Odatdagi yoʻnalish quyidagicha:
- ASEAN rahbarlari ichki tashkilot yigʻilishi oʻtkazmoqda.
- ASEAN rahbarlari ASEAN mintaqaviy forumi tashqi ishlar vazirlari bilan birgalikda konferensiya oʻtkazmoqda.
- Uchta ASEAN muloqot hamkorlari (shuningdek, ASEAN +3 nomi bilan ham tanilgan), yaʼni Xitoy, Yaponiya va Janubiy Koreya rahbarlari ASEAN rahbarlari bilan uchrashuv oʻtkazmoqda.
- Ikki ASEAN muloqot hamkori (shuningdek, ASEAN + CER nomi bilan ham tanilgan), xususan Avstraliya va Yangi Zelandiya rahbarlari uchun alohida uchrashuv oʻtkaziladi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Birinchi ASEAN sammiti 1976-yilning fevral oyida Indoneziya, Bali shahrida oʻtkazilgan[4]. Ushbu sammitda ASEAN mintaqaning boshqa mamlakatlari bilan „samarali munosabatlarni rivojlantirish“ va oʻzaro manfaatli hamkorlik qilishga tayyorligini bildirdi[5]. ASEAN rahbarlari Janubiy-Sharqiy Osiyoda doʻstlik va hamkorlik shartnomasi imzoladilar.1977-yilning avgust oyida Malayziya Kuala-Lumpur shahrida oʻtgan ikkinchi ASEAN sammitida Yaponiya va ASEAN oʻrtasidagi birinchi sammit boʻlin oʻthan. Yaponiya ASEAN bilan hamkorlikni rivojlantirish niyatini bildirgan[6].
2003-yilning oktyabr oyida Indoneziyaning Bali shahrida boʻlib oʻtgan ASEAN toʻqqizinchi sammitida aʼzo davlatlar rahbarlari 2020-yilgacha yaqimroq iqtisodiy integratsiyani davom ettirishga kelishib olgan Bali Concord II deklaratsiyasini imzoladilar.
Deklaratsiyada koʻra, „ASEAN hamjamiyati“ uchta ustunga, yaʼni „siyosiy va xavfsizlik sohasidagi hamkorlik, iqtisodiy hamkorlik va ijtimoiy-madaniy hamkorlik; mintaqadagi barqarorlik, barqarorlik va umumiy farovonlikni taʼminlash maqsadida“ tashkil etiladi. Reja 500 million aholiga ega va yillik savdo hajmi 720 milliard AQSH dollarini tashkil etadigan mintaqani nazarda tutgan. Shuningdek,2020-yilgacha mintaqada erkin savdo hududi tashkil etiladi. Shuningdek, ASEAN rahbarlari hech qanday rasmiy harbiy ittifoqsiz, iqtisodiy hamjamiyat bilan bir qatorda xavfsizlik hamjamiyatini tashkil etishni ham muhokama qilishdi.
Oʻsha uchrashuvda Xitoy va ASEAN ham 1,7 milliard isteʼmolchi bilan dunyodagi eng koʻp aholisi boʻlgan bozorini yaratuvchi oʻzaro savdo kelishuvi yoʻlida tezroq ishlashga kelishib oldi. Yaponiya, shuningdek, ASEAN aʼzolari bilan tarif va tarifsiz toʻsiqlarni kamaytirish toʻgʻrisida bitim imzoladi.
2005-yilning dekabr oyida Malayziyaning Kuala-Lumpur shahrida oʻtgan ASEAN sammitida bir nechta asosiy masalalar muhokama qilindi:
- qush gripiningi tarqalishi
- Janubiy Tailandning koʻtarilishining Janubiy Tailand isyoni
- Myanma demokratiyasi
- xomashyo narxlarining oʻzgarishi va qashshoqlik
- investitsiya va savdo
- ASEAN Xartiyasi
Sammit tugashi bilanoq, Sharqiy Osiyoning ilk sammiti boʻlib oʻtdi.
ASEAN 12-sammiti dastlab 2006-yilning dekabr oyida Filippinlar Cebu shahrida boʻlib oʻtishi kerak edi. Biroq' 8- dekabr kuni tashkilotchilar, „Seniang“ toʻfonini tufayli sammit jadvalni 2007-yilning yanvar oyiga koʻchirishni qaror qilishgan edi. Metro Cebu sammitda turli tadbirlariga birgalikda mezonlik qildilar. Haqiqiy konferensiya Mandaue shahridagi Cebu xalqaro anjuman markazi boʻlib oʻtdi, Lapu-Lapu shahri Shangri-La Mactan Island Resort & Spa delegatlar uchun turar joy va kichikroq uchrashuvlar uchun joylar bilan taʼminlangan. Sammitda ASEANga aʼzo davlatlar ASEAN integratsiyasini davom ettirish va mintaqada siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy hamkorlikni kuchaytirish bilan bogʻliq besh bitimga imzolangan[7]:
- Sebu deklaratsiyasi gʻamxoʻrlik va almashish hamjamiyati
- ASEAN Xartiyasi rejasini belgilash toʻgʻrisida Cebu deklaratsiyasi
- 2015-yilga qadar ASEAN jamoasi tashkil etilishini jadallashtirish toʻgʻrisida Cebu deklaratsiyasi
- Migrant ishchilarning huquqlarini himoya qilish va rivojlantirish toʻgʻrisida ASEAN deklaratsiyasi
- Terrorizmga qarshi kurashish boʻyicha ASEAN konvensiyasi
ASEANning oʻn uchinchi sammiti 2007-yilning noyabr oyida Singapurda boʻlib oʻtgan. Muhokamalarning asosiy mavzusii „Energetika, atrof-muhit, iqlim oʻzgarishi va barqaror rivojlanish“ mavzusida muhokama qilingan. Mavzuga muvofiq ASEAN yetakchilarining ekologik barqarorlik deklaratsiyasi imzolandi va uchinchi Sharqiy Osiyo sammitida atrof-muhitni muhofaza qilish toʻgʻrisidagi Singapur deklaratsiyasi boʻyicha ishlash toʻgʻrisida taklif qilingan edi. Rahbarlar 2015-yilgacha ASEAN mintaqasida yagona bozor va ishlab chiqarish bazasini yaratish boʻyicha aniq maqsadlarni belgilashga yordam beradigan ASEAN iqtisodiy hamjamiyatining rejasini maʼqulladilar. Muzokaralar oʻtkazilgan va imzolangan boshqa hujjatlarga quyidagilar kiradi:
- Arxitektura xizmatlari boʻyicha ASEANning oʻzaro tan olinishi toʻgʻrisidagi bitim
- Geodeziya malakalarini oʻzaro tan olish uchun ASEAN doiraviy kelishuvi
- Xizmatlar boʻyicha ASEAN doiraviy bitimi doirasidagi majburiyatlarning oltinchi paketini amalga oshirish protokoli
- ASEAN dialog hamkorlari bilan savdo va hamkorlik sohalari boʻyicha kelishuvlar
15-ASEAN sammiti 2009-yilning oktyabr oyida Tailand Hua Hin va Cha-am shahrida oʻtkazilgan. Unda ASEANga aʼzo davlatlar yetakchilari hamda ularning dialog sheriklari Xitoy, Yaponiya, Janubiy Koreya, Hindiston, Avstraliya va Yangi Zelandiya ishtirok etgan edilar. Osiyo davlatlari yetakchilari oʻrtasidagi uchrashuvlar davomiyligi oxirgi kunlikda 2009-yilda Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy hamkorlik sammitida muhokama qilinadigan mintaqaviy erkin savdo shartnomasi tuzish ehtimoli koʻtarilgan.
28 va 29-ASEAN sammitlari 2016-yilning sentabr oyida Laos, Ventiane boʻlib oʻtdi. 2016-yil esa ASEANning 2025-yilga moʻljallangan Vision Community Vision-ni amalga oshirish boshlanishiga sabab boʻldi. Ikki asosiy sammitdan tashqari, ASEAN ramzi ostida boshqa yonma-yon sammitlar ham oʻtkazildi. ASEAN Plus One, ASEAN Plus Three va Sharqiy Osiyo sammitlari doirasida ASEANning muloqot sheriklari bilan toʻqqizta sammit boʻlib oʻtdi. Shuningdek, submintaqaviy hamkorlik doirasida Mekong-Yaponiya sammitlari oʻtkazilgan. Ushbu marosim ASEAN rahbarlari uchun ASEAN Parlamentlararo Assambleyasi (AIPA) vakillari, ASEAN Yoshlar vakillari va ASEAN biznes maslahat kengashi vakillari bilan uchrashuv oʻtkazish uchun platforma boʻlgan edi. Sammitlarda muhokama qilingan asosiy mavzu ASEAN hamjamiyatining 2025-yilgacha moʻljallangan koʻrinishi va uchta jamoaviy rejalarni amalga oshirish boʻyicha keyingi majburiyatlar haqida edi. ASEAN rahbarlari „Bir ASEAN, Bir javob: mintaqa va hududdan tashqarida tabiiy ofatlarga javob berish“ toʻgʻrisidagi ASEAN deklaratsiyasini ham imzoladilar.
Sammitda Janubiy Xitoy dengizi masala ham muhim kun tartibidan joy oldi. Sammitda Filippin va Yaponiya Xitoyning dengizdagi hududiy daʼvolari va Janubiy Xitoy dengizida sunʼiy orollar qurilishdan jiddiy xavotir billdirildi. Yaponiya Bosh vazir Shinzo Abe Xitoy va Filippin oʻrtasidagi kelishmovchiliklarni tinch yoʻl bilan hal qilishga chaqirdi. Filippinlar Prezident Rodrigo Duterte 2016-yilning iyul oyida doimiy Arbitraj sudi tomonidan Filippin Xitoyga qarshi ish boʻyicha arbitraj qaroriga ishora qilib, nizo „qonun doirasida hal qilinishi kerak“ligini yana bir bor taʼkidlagandi. Loyiha uchrashuvlar bayonotida Janubiy Xitoy dengizidagi Xitoyning harakatlariga nisbatan iliq tanqidlar soʻnggi tanqidlar ham bor edi. Biroq, ASEANning arbitraj qarori boʻyicha pozitsiyasi haqida hech qanday bayonot mavjud emas edi[8]. Janubiy Xitoy dengizida muammolar boʻyicha butun ASEAN hamjamiyatining ovozini aniq aks ettiruvchi koʻp tomonlama deklaratsiyalar aniq aytilmagan. Xitoy hech qanday aralashuvga yoʻl qoʻymaslik va masala ikki tomonlama koʻrib chiqilishi kerakligini yana bir bor taʼkidladi.
ASEAN sammiti[tahrir | manbasini tahrirlash]
ASEAN nizomiga muvofiq, ASEAN sammiti ASEANning siyosatni ishlab chiqaruvchi oliy organi hisoblanadi. Uning tarkibiga har bir aʼzo davlatning davlat va hukumat ishtirok etadi. Shu bois, ASEANga aʼzo davlatlarning inglizcha nomlari alifbo tartibida har yili aylanadi. Raislikni qabul qiluvchi aʼzo davlat uni bir kalendar yil davomida oʻz zimmasida oladi va ASEAN sammiti va unga bogʻliq sammitlar, ASEAN muvofiqlashtiruvchi kengashi, uchta ASEAN jamoa kengashlari, tegishli ASEAN sektoral vazirlik organlari va yuqori mansabdor shaxslar hamda doimiy vakillar qoʻmitasiga raislik qiladi. Bundan tashqari, Janubiy-Sharqiy Osiyo Millatlari Assotsiatsiyasi Bosh kotibi ASEAN sammiti tomonidan tayinlanadi, u ASEAN aʼzo davlatlarining fuqarolaridan alifbo tartibida aylanishiga asoslanib tanlanadi[9]. 2024-yil uchun ASEAN prezidenti Laos hisoblanadi[10].
Chairmanship of ASEAN
|
ASEAN Summit | ||||||||
| Member state | Representative | Member state | Representative | Member state | Representative | |||
- Association of Southeast Asian Nations - Member since 9 Yanvar 2023 - |
 Secretary-General Kao Kim Hourn (  Cambodia)
|
 - Nation of Brunei, the Abode of Peace - Member since 7 Yanvar 1984 |
 Sultan Hassanal Bolkiah (House of Bolkiah) |
 - Kingdom of Cambodia - Member since 22 Avgust 2023 |
 Prime Minister Hun Manet (CPP) | |||
 - Republic of Indonesia - Member since 20 Oktyabr 2014 |
.jpg) President Joko Widodo (PDI-P) |
 - Lao Peopleʼs Democratic Republic - Member since 30 Dekabr 2022 |
.jpg) Prime Minister Sonexay Siphandone (LPRP) |
 - Malaysia - Member since 24 Noyabr 2022 |
.jpg) Prime Minister Anwar Ibrahim (PH-PKR) | |||
 - Republic of the Union of Myanmar - Member since 2 Fevral 2021 |
_(cropped_2).jpg) Prime Minister Min Aung Hlaing (Military) |
 - Republic of the Philippines - Member since 30 Iyun 2022 |
.jpg) President Bongbong Marcos (PFP) |
 - Republic of Singapore - Member since 12 Avgust 2004 |
 Prime Minister Lee Hsien Loong (PAP) | |||
 - Kingdom of Thailand - Member since 22 Avgust 2023 |
.jpg) Prime Minister Srettha Thavisin (PTP) |
 - Socialist Republic of Vietnam - Member since 5 Aprel 2021 |
 Prime Minister of the Government Phạm Minh Chính (CPV) | |||||
ASEAN sammitlari yigʻilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
ASEAN sammiti yigʻilishlari har yili unga aʼzo 10 ta davlatlar tomonidan oʻtkaziladi. ASEAN nizomiga muvofiq, ASEAN sammiti yigʻilishlari yiliga ikki marta, ASEAN ga raislik qiluvchi aʼzo davlat tomonidan oʻtkaziladi. ASEANga raislik qiluvchi aʼzo davlatlar tomonidan zarur boʻlganda, ASEANga aʼzo davlatlar kelishilgan joylarda navbatdagi maxsus yigʻilishlar oʻtkazilishi mumkin[9].
Bangkokdagi beshinchi sammit paytida yetakchilar har bir rasmiy sammit oraligʻida „norasmiy“ uchrashuv oʻtkazishga qaror qilishgan.
2004-yilning dekabr oyida sodir boʻlgan zilzila va sunamidan soʻng, ASEAN aʼzolari oʻsha yili ASEAN Charmeyn sifatida Malezyaning Bosh vaziri boshchiligida Jakarta shahridagi ASEAN Sekretariatida maxsus sammit oʻtkazdilar[11]. 2020- yilda Vetnam raislik davrida maxsus ASEAN sammitiga va COVID-19 boʻyicha maxsus ASEAN+3 sammitiga mezbonlik qilgan[12].
Muammolar[tahrir | manbasini tahrirlash]
14-ASEAN sammiti va noroziliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]
14-ASEAN sammiti 2009-yilning fevral oyidan martgacha Tailandning Hua Hin shahrida boʻlib oʻtgan. Dastlab u 2008-yilning dekabr oyida boʻlib oʻtishi rejalashtirilgan edi, ammo 2008-yilgi Tailanddagi siyosiy inqirozi tufayli kechiktirilgan. Sammitda ASEAN yetakchilari ASEAN hamjamiyatining yoʻl xaritasi toʻgʻrisidagi Cha-am Hua Hin deklaratsiyasini va boshqa turli hujjatlarni imzoladilar, jumladan, ASEAN siyosiy-xavfsizlik jamiyatining rejasini va ASEAN ijtimoiy-madaniy jamoatining rejasini qabul qildilar[13]. Sammit 2009-yilning aprel oyida Tailandning Pattaya shahrida qayta oʻtkazilgandi. Sammitning ikkinchi qismi 10-12-aprel kunlari ASEAN aʼzolari va bir yoki bir nechta ASEANga aʼzo boʻlmagan davlatlar oʻrtasida turli uchrashuvlardan iborat boʻlgan edi. Biroq, 11-aprel kuni yuzlab namoyishchilar xavfsizlik kuchlari yonidan oʻtib maydonga chiqishga majbur boʻlgach, u toʻxtatildi[14]. Tashrif buyurgan rahbarlarning koʻpchiligi vertolyotda tadbir joydan yaqin atrofdagi harbiy havo bazasiga evakuatsiya qilinishi kerak edi, biroq hech kim jarohatlanmagan. Namoyishlar 2008-yilgi Tailand siyosatining bir qismi edi.
Sharqiy Timoredit[tahrir | manbasini tahrirlash]
lgari Indoneziya tomonidan boshqariladigan Sharqiy Timor yangi davlati ASEAN bilan uzoq vaqt kurashgan. Sharqiy Timor mustaqillikka erishishning uzoq jarayoni davomida ASEANda Papua Yangi Gvineya kabi kuzatuvchi maqomiga ega boʻlish va oxir-oqibat rasmiy aʼzo maqomiga erishishga intildi. Tarix jihatdan, ASEAN mamlakatlari Hindistonni Sharqiy Timorda qoʻllab-quvvatladilar, Filippin va Malayziya 1990-yillarning oxirida xorijiy nodavlat tashkilotlarga Sharqiy Timor konferensiyalarida ishtirok etishni taqiqlagandi. Yaqinda Myanma Sharqiy Timonga kuzatuvchi maqomi berilishiga qarshilik koʻrsatdi.
2002-yilda Sharqiy Timor ASEANning kuzatuvchisi sifatida eʼtirof etilgan va 2005-yilda ASEAN Mintaqaviy Forumiga qoʻshilgan[15]. 2005-yilning dekabr oyida Sharqiy Timor hukumati mamlakat 2011-yilga qadar ASEANga aʼzo boʻlishini eʼlon qilgan edi[16].
Prezident Xanana Gusmão 2006-yilda Kuala-Lumpur shahrida ASEAN Tashqi ishlar vazirlarining 39-yillik jamiyatchilik yigʻilishi boʻlib oʻtgan aʼzolikka murojat qilgan edi[17]. Biroq, soʻrov hali 2019-yilning iyul oyi holatiga koʻra chiqilmoqda[18]. Aʼzolik kechikishining sababi norozilikdir (onlayn chakana mahsulotlarning import yoki eksporti uchun foizli soliqni oshirish), ammo soliqlar almashinuvi amalga oshiradigan ikki mamlakatga yarim boʻlib, hukmron valyuta foizli ASEAN soligʻiga boʻlinadi.
Myanma (Birma)[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shuningdek, 10-ASEAN sammitidan oldin Myanma oʻzini tiklash uchun 9 mingga yaqin qamoqchini ozod qilib chiqargan. Myanmardagi yangi rahbar general Soe Win konferensiyada ishtirok etgan va tashqi ishlar vaziri Nyan Win Myanmardan oldin ham demokratiya yoʻl xaritasi boʻyicha davom etayotgan majburiyatlari haqida matbuotga xabarlar bergan edi.
Myanma 2006-yilda ASEAN raisligini egallashi kerak edi. Biroq bu turli guruhlardan tanqidlarni oʻziga jalb qilgan. AQSh va Yevropa Ittifoqi agar Myanma rais boʻlsa, ASEAN bilan bogʻliq har qanday tadbirni boykot qilishlarini eʼlon qildilar. 2005-yilning iyul oyida Ventiane shahrida ASEAN tashqi ishlar vazirlari yigʻilishi davomida Mianmar oʻz navbatini kechiktirishga qaror qilgandi. Filippinlar navbatdagi mamlakat, 2006-yilda ASEANga raislik qildi.
AQShdan tashqari, ASEANning turli qonunchilari Myanmardan inson huquqlari boʻyicha kamchiliklari sababli uning aʼzoligini yoʻq qilishlari aytidi[19].
2021-yilgi Myanmadagi davlat toʻntarishi natijasida Tatmadaw-Myanma armiyasi mamlakatning demokratik yoʻl bilan saylangan rahbarlarini hokimyatdan agʻdargandan soʻng, davlat toʻntarishiga javoban keng miqyosli noroziliklar namoyishlari va harbiylarning tinch aholiga nisbatan kuch ishlatishiga javoban boshlandi[20]. ASEAN 2021-yilning 24-aprel kuni Jakarta shahrida harbiy junta rahbari Min Aung Hlaing va boshqa aʼzo davlatlarning hukumat rahbarlari va tashqi ishlar vazirlari ishtirokida maxsus ASEAN rahbarlari uchrashuvini oʻtkazish chaqirilgan. Toʻntarishga javobantuzilgan Milliy birlik hukumati aʼzolari agʻdargan qonunchilardan iborat ASEAN yetakchilari bilan aloqada boʻlgani xabar qilindi, biroq uchrashuvga rasmiy taklif etilmagan[21][22]. ASEAN Myanmardagi zoʻravonlikni toʻxtatish, barcha tomonlar oʻrtasida konstruktiv muloqot va muloqot jarayonini osonlashtirish uchun ASEAN tomonidan maxsus elchi tayinlash haqida Min Aung Hlaing bilan „beshta nuqta konsensusga“ kelishib olgani haqida maʼlumot berdi[23]. Biroq, mamlakatda davom etgan zoʻravonlik va Myanma harbiy hukumati tomonidan „beshta nuqta konsensus“ ga erishilmaganidan soʻng, uning harbiy rahbarlari 2022-yildan 2023-yilgacha boʻlib oʻtgan 40-43-ASEAN sammitlariga qatnashish taqiqlandi[24][25].
Tailand[tahrir | manbasini tahrirlash]
ASEAN 10-sammiti oldidan Tailand Bosh vaziri Thaksin Shinawatra, agar Tailandning janubiy qismidagi koʻtarilishlarga Tailand hukumati tomonidan qanday munosabatda boʻlish masalasini koʻtarsa, uchrashuvdan chiqib ketish bilan tahdid qildi. U „agar mavzu koʻtarilsa, uyga qaytaman“ deb aytdi[26]. Bu diqqatga sazovor, chunki rahbarlar koʻpincha Sharqiy Timor va Myanma Aung San Suu Kyi bilan muomala qilish kabi muhim masalalarda bir-biriga bir-biri bilan birdamlik koʻrsatishgan. Bundan tashqari, ASEANning asoslangan prinsiplaridan biri Janubi-Sharqiy Osiyoda doʻstlik va hamkorlik shartnomasi oʻrnatilgan boshqa aʼzo davlatlarning ichki masalalariga aralashishning yoʻqligi haqidagi prinsipdir. Barcha gʻalati holatlar jamoatchilik koʻrinishidan saqlanib, rahbarlar ommaviy joylarda bahslashadigan soʻzlardan qochishdi.
Indoneziya (dunyodagi eng koʻp aholi yashaydigan musulmon mamlakat) va Malayziya, ayniqsa, Taylandiya hukumati tomonidan Taylandiyaning janubiy qismidagi voqealarni oʻtkazish haqida oʻzlarining hukmlarini qattiq tanqid qilishgan. Malayziya tashqi ishlar vazirining soʻzlariga koʻra, mutloq aralashmaslik degan narsa mavjud emas. Taxsinning bu soʻzlari Malayziya hukumati tomonidan Tailand hukumatini Tailandning janubiy qismida kamida 85 musulmon namoyishchilarining oʻlimi uchun hukm qilgan muxolifat qarori qabul qilingandan keyin qilingan deb hisoblanadi.
Laosning matbuot vakili Yong Chanthalangsi: „Mening fikrimcha, bizda oltin qoida bor, yaʼni bir-birimizning ichki ishlariga aralashmaslik“, — deb aytdi.
Erkin savdo hududi[tahrir | manbasini tahrirlash]
2004-yilda Avstraliya va Yangi Zelandiya ASEAN bilan erkin savdo shartnomasi boʻyicha muzokaralar boshladi. ASEAN-Avstraliya-Yangi Zelandiya erkin savdo hududi 2009-yilda boʻlib oʻtgan 14-ASEAN sammitida tashkil etilgan[27]. Bu Osiyodagi eng yirik savdo kelishuvlaridan biridir va tovarlar savdosi, investitsiya va xizmatlar, moliyaviy xizmatlar, telekommunikatsiyalar, elektron tijorat va intellektual mulkni oʻz ichiga oladi[28]. Muzokaralarning maqsadi 2016-yilga qadar savdo toʻsiqlarini sezilarli darajada kamaytirish boʻlgan[29].
Doʻstlik va hamkorlik shartnomasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
ASEAN Janubiy-Sharqiy Osiyodagi Doʻstlik va hamkorlik shartnomasi ASEANga aʼzo boʻlgan davlatlar uchun ochiq. Bu shartnomaga binoan, shartnoma taraflari bir-biriga qarshi har qanday tahdid yoki kuch ishlatishdan voz kechishlarini talab qiladi.
ASEAN aʼzo davlatlarining tashqi ishlar vazirlari 2005-yil oxirida Malayziya tomonidan oʻtkazilgan Sharqiy Osiyo sammitining dastlabki marosimlariga taklif etish shartnomadagi tomonlarga cheklanganligini belgilaganlar. Avstraliya Xaward hukumati taklifni talab qilgan boʻlsa-da, shartnomaga qoʻshilishga xohish bildirmagan va u oʻz majburiyatlari va boshqa shartnomalar boʻyicha boʻlgan huquqlari bilan zid boʻlishi mumkinligini taʼkidlagan. Biroq, sammitga faqat shartnoma taraflari kirishi va imzolash uchun ichki bosim ostida Avstraliya 2005-yil boshida BMT Chartida koʻrsatilgan huquqlarining oʻzidan ajralmasligi shartida shartnomaga imzo qoʻyishga qaror qildi. Avstraliya tashqi ishlar vaziri Aleksandr Daunarga oʻzini sharqiy aziy deb hisoblaganmi yoki yoʻqmi degan savol berilganida, u shunday javob berdi: „Oʻzimni sharqiy Osiyodagi deb hisoblaymanmi?“ …
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Denis Hew. Roadmap to an Asean Economic Community. Institute of Southeast Asian Studies, 2005. ISBN 981-230-347-2.
- ↑ „World leaders in Manila: Key events at ASEAN“. 2017-yil 1-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 25-noyabr.
- ↑ „World leaders praised the Philippines on how it hosted the ASEAN Summit | UNTV News“. www.untvweb.com.
- ↑ „Economic Achievement“. ASEAN. 2009-yil 8-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 12-aprel.
- ↑ „External Relations“. ASEAN. 2008-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 12-aprel.
- ↑ „Relation between Japan and ASEAN“. Ministry of Foreign Affairs, Japan (1998-yil dekabr). Qaraldi: 2009-yil 12-aprel.
- ↑ ASEAN Secretariat (2007-yil 13-yanvar). „ASEAN Leaders Sign Five Agreements at the 12th ASEAN Summit, Cebu, the Philippines, 13 January 2007“. Press-reliz. „12th ASEAN Summit, five.“
- ↑ „Beijing's South China Sea claims scrutinised at summit“. Al Jazeera (2016-yil 8-sentyabr).
- ↑ 9,0 9,1 „The ASEAN Charter“. Association of Southeast Asian Nations. 2018-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 20-dekabr.
- ↑ „ASEAN Chairmanship“. Association of Southeast Asian Nations. Qaraldi: 2022-yil 4-yanvar.
- ↑ „Special ASEAN Leaders’ Meeting on Aftermath of Earthquake and Tsunami Jakarta 6 January 2005“. ASEAN.
- ↑ „Asean to hold virtual summits to discuss response to Covid-19“. The Straits Times (2020-yil 14-aprel). Qaraldi: 2020-yil 30-iyun.
- ↑ „Outcome Documents“. 2009-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 9-mart.
- ↑ Fuller, Thomas. „Thailand Cancels Summit After Protests“. The New York Times (2009-yil 12-aprel). 2010-yil 14-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 12-aprel.
- ↑ Excerpts from the Joint Communique of the 35th ASEAN Ministerial Meeting, Bandar Seri Begawan, 29-30 July 2002
- ↑ Xinhua — English
- ↑ „East Timor ASEAN bid“. The Sydney Morning Herald (2006-yil 23-iyul).
- ↑ Ministry of Foreign Affairs, Malaysia (2019-yil 1-iyul). „Official Visit of Minister for Foreign Affairs and Cooperation of the Democratic Republic of Timor-Leste, Dr. Dionísio Da Costa Babo Soares to Malaysia 1 - 2 July 2019“. Press-reliz.
- ↑ „ASEAN lawmakers want Myanmar membership stripped“. Reuters (2004-yil 28-noyabr). 2004-yil 28-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 22-aprel.
- ↑ „ASSISTANCE ASSOCIATION FOR POLITICAL PRISONERS (BURMA)“. Assistance Association for Political Prisoners (2021-yil 8-aprel). Qaraldi: 2021-yil 8-aprel.
- ↑ „Myanmar's National Unity Government must be invited to this week's ASEAN Special Summit, MPs say“ (en-US). ASEAN Parliamentarians for Human Rights (2021-yil 20-aprel). Qaraldi: 2021-yil 22-aprel.
- ↑ Allard, Tom. „Southeast Asian leaders to press Myanmar junta to end violence, allow aid - sources“. Reuters (2021-yil 24-aprel). Qaraldi: 2021-yil 24-aprel.
- ↑ „Chairman’s Statement on the ASEAN Leaders’ Meeting.“ (en-US). ASEAN Summit 2021 (2021-yil 24-aprel). 2021-yil 24-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 24-aprel.
- ↑ „Southeast Asia leaders struggle with Myanmar crisis at summit“. Al Jazeera (2022-yil 11-noyabr). Qaraldi: 2023-yil 18-yanvar.
- ↑ Widakuswara, Patsy. „Myanmar’s Seat Empty as VP Harris Speaks to ASEAN Leaders“. Voice of America (2023-yil 6-sentyabr). Qaraldi: 2024-yil 4-yanvar.
- ↑ „Thai PM warns of Asean walkout“. Dawn (2004-yil 26-noyabr). Qaraldi: 2018-yil 20-dekabr.
- ↑ „Agreement Establishing the ASEAN-Australia-New Zealand Free Trade Area“. 2009-yil 20-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 9-mart.
- ↑ „Trade deal signed at Asean summit“. Al Jazeera. 2009-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 9-mart.
- ↑ „Aust wins invite to next year's ASEAN summit. 1 December 2004. ABC News Online“. 2005-yil 8-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2005-yil 7-dekabr.