Musa Qal’a qamali

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Musa Qal’a qamali
Afg‘onistondagi urush tarixi (2001–2021)

Musa Qala


Sanalar 2006-yil 17-iyul — 12-sentabr
Urush yeri Helmand viloyati Afgʻoniston
Natija Nomaʼlum. Har ikki kuch pozitsiyasidan chekingan
Raqiblar
Birlashgan Qirollik Buyuk Britaniya
Daniya Daniya
Afgʻoniston Afgʻoniston Islom Respublikasi
Kanada Kanada
Qoʻshma Shtatlar AQSh 		Afgʻoniston Tolibon
Qoʻmondonlar
Jangovar guruh:

Birlashgan Qirollik Ed Butler
Garnizon:
Birlashgan Qirollik mayor Nick Wight Boycott
Daniya mayor Lars Ulslev Johannesen
Birlashgan Qirollik mayor Adam Jowett

Mulla Abdul Mannan[1]

Mulla Abdul Ghafour, en

Kuchlar
Garnizon:

25-170 (ISAF kuchlari)
70-80 (ANP kuchlari) Yordamchi kuchlar:
500 gacha[2]

Nomaʼlum
Yoʻqotishlar
Birlashgan Qirollik 7 qurbon[3]
Daniya 7 yarador[4] 		tasdiqlangan qurbonlar soni taxminan 200 nafar

2006-yil 17-iyuldan 12-sentabrga qadar Afgʻonistonning Hilmand viloyatida Muso Qal’a qamal qilingan edi. Xalqaro xavfsizlik kuchlari (ISAF) qoʻshinlari va afgʻon xavfsizlik kuchlarining kichik qismi Musa Qalʼa tumani markazida Tolibon isyonchilari tomonidan qamalga olinadi.

Muso Qal’adagi vaziyat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Muso Qalʼa („Muso qalʼasi“)[5] — Muso Qalʼa tumanining maʼmuriy markazi boʻlib, Hilmand daryosining irmogʻi boʻlgan Muso Qalʻa daryosi boʻyida joylashgan. Uning aholisi 15 000 yoki 20 000[6][7] atrofida deb baholanadi. Ular oltita asosiy urugʻga boʻlingan Alizai pushtun qabilasiga mansubdir[8]. Klanlar oʻrtasidagi janjal odatiy hodisa. Chunki klanlar kuch va resurslar uchun doimiy raqobatlashadilar[9].

2001-yilda AQSh boshchiligidagi intervensiya Tolibonni hokimiyatdan siqib chiqarganida mahalliy qabila aʼzolari Karzay maʼmuriyatini qabul qilishdi va ular Tolibonni oʻz hududlarida partizan urushi amaliyotini boshlamaslikka koʻndirishdi. Xalq qo‘llab-quvvatlashisiz qolgan jangarilar Muso Qal’ani tashlab, yaqin atrofdagi qishloqlarda panoh topishga majbur bo‘ldi. Biroq xalqning hukumatdan sekin-asta hafsalasi pir boʻldi. 2003-yilda Hilmand viloyati gubernatori Sher Muhammad Oxundzoda isyonchilar boshpanasi bo‘lgan Bag‘ron tumanidagi Axtak qishlog‘ida reyd o‘tkazdi. Natijada 80 kishi halok bo‘lgan, ularning aksariyati tinch aholi vakillari edi. Gubernator marhumlarning qarindoshlariga tovon puli to‘lashga vaʼda bergan, biroq vaʼdasini bajarmagan. Qayta qurish vaʼdalari ham bajarilmadi. Qabila aʼzolari mahalliy amaldorlarning poraxoʻrligi va oʻgʻriligidan gʻazabga keldi. 2006-yilga kelib, Tolibon Muso Qal’ada oʻz taʼsirini qayta tikladi. Buni ular gubernator Oxundzoda va uning qurolli kuchlari tahqirlanishi bilan izohladilar[10].

ISAF qoʻshinlari joylashtirilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

„Koko“ 2008-yilda Musa Qala politsiyasi boshligʻi. Bir britaniyalik ofitserning soʻzlariga koʻra, „U qoʻrqinchli va ajoyib yigit“ edi.

2006-yilda ISAF mandati Afg‘oniston janubidagi notinch viloyatlar uchun kengaytirildi. Britaniyaning Hilmand boʻlinmasi ishchi guruhning maxsus boʻlimiga aylandi. Afyun savdosi bilan shugʻullangani va qoʻzgʻolonchilar bilan aloqasi tufayli inglizlar Oxundzodani oʻz lavozimidan chetlashtirishni talab qildilar. Uning oʻrnini egallagan muhandis Muhammad Dovud mahalliy qoʻllovga ega boʻlmadi. Oxundzada jangarilari faol boʻlmagani sababli Tolibon hokimiyatdagi boʻshliqni toʻldirishga intildi va vaziyat tez orada yomonlashdi[11][12].

18-may kuni Muso Qal’adagi Afg‘oniston milliy politsiyasi qo‘zg‘olonchilar hujumiga uchradi. 20 nafar politsiyachi halok bo‘ldi[13]. Britaniyaning Pathfinder platoni vazvodi politsiyaga yordam berish uchun besh kun davomida Muso Qal’aga joylashtirildi va amerika birligi guruhi bilan almashtirildi. 14-iyun kuni ularga Muso Qal’aga qaytish buyurildi. Mayor Nik Uayt-Boykot qoʻmondonligidagi 25 kishilik Pathfinder vzvodi birinchi navbatda mobil razvedka boʻlinmasi edi. Shuning uchun garnizon vazifalarini bajarish ularga mos emas edi. Biroq, jangovar guruhning resurslari allaqachon deyarli tugagan va boshqa boʻlinmalar ham mavjud emas edi.

Musa Qal’a tumani markazi 10 metrlik devor bilan oʻralgan sement va loydan qurilgan binolardan iborat edi. Maʼmuriy binolar shahar oʻrtasida joylashgan boʻlib, ular mahalliy politsiya shtab-kvartirasi, qamoqxona va amerikaliklar tomonidan qurilgan klinika edi. Pathfinderlar majmua markazidagi binoni egallab olishdi va uchta sangarni (mustahkamlangan ustunlar) oʻrnatdilar. Ulardan biri oʻzlari joylashgan binoning tomiga, biri sharqqa, bozor tomonga qaragan, ikkinchisi esa majmua devorlari tashqarisidagi binoga oʻrnatildi. Eng baland bino qamoqxona boʻlib, tez orada uning tomiga guruh tomonidan oʻrnatilgan pulemyot „Alamo“ laqabini oldi[14]. Afg‘oniston milliy politsiyasining (ANP) 80 kishilik otryadi tuman markazini boshqargan. Mahalliy aholi ularni oʻgʻrilik va pedofiliyada ayblab, ulardan nafratlangan. Ularning Abdul Vulli ismli lideri inglizlar va Tolibonga „Koko“ nomi bilan tanish edi. U Afg‘onistondagi 30 yillik urush faxriysi, sobiq Tolibon bo‘lib, isyonchilar bilan muntazam aloqada bo‘lgan va ularning harakatlari haqida koʻp maʼlumotga ega edi[15]. Inglizlarning taʼkidlashicha, Muso qal’a politsiyasi intizomsiz va oʻz vazifalarini bajarishda sust edi[16], lekin ular isyonchilarga qarshi kurashishga ham tayyor edilar[17].

Pathfinders kelganidan ikki hafta oʻtgach, Amerika konvoyi yaqin atrofdagi yashil zonada pistirmaga uchradi va bir nechta transport vositalarini yoʻqotdi. Amerikaliklar bu hujumga B-1 bombardimonchi samolyoti havo hujumi va AH-64 Apache vertolyotlarining hujumlari bilan javob qaytarishdi. Bu voqeadan so‘ng Muso Qal’a aholisi qochib keta boshladi. Britaniya razvedkasi Tolibon tuman markazini o‘rab olganini taxmin qildi. Ertasi kuni koalitsiya samolyotlari shahar ustidan past parvozlarni amalga oshirdi va bazaga oʻq uzilgan boʻlsa-da, hech qanday hujum sodir boʻlmadi. Pathfindersga 6 ta vzvod, B kompaniyasi, 3 PARA (Gvardiya parashyut vzvodlari) qoʻshildi va ular shahar boʻylab patrul qila boshlashdi. 1-iyulga kelib, aholi asta-sekin uylariga qayta boshladi[18].

6-iyul kuni Pathfinders G vzvodi va 7 RHA bilan almashtirilishi rejalashtirilgan edi. Ushbu guruhlar yashil zona orqali Musa Qalaga borishlari kerak edi. Pathfinders marshrut xavfsizligini taʼminlash uchun Land Rover WIMIKda ANP kontingentini kuzatib borishdi. Ular isyonchilar tomonidan oʻqqa tutilganda politsiyachilar dushmanlar bilan jang qilish uchun saflarini buzishdi. Ertasi kungi urinish ham muvaffaqiyatsizlikka uchraganidan soʻng gvardiya desantchilari ishga tushirildi. Maydonga I Batareyadan 20 oʻqchi, 7 RHA, 15 muhandis, 5 Daniya va 10 ANA askaridan iborat aralash kuch kiritildi. Muhandislar bazaning mudofaasini mahalliy materiallar bilan mustahkamlashga kirishdilar[19].

Qamal ostida[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Jangchilarning aksariyati haqiqiy toliblar emas edi. Chet eldan kelganlar ham bor edi. Ko‘pchilik hukumatdan, uning talon-tarojligi va korrupsiyasidan g‘azablangan mahalliy erkaklar bo‘lib, ularni masjidlardagi voizlar chet elliklarga qarshi kurashishga undashdi".
Vakil Hoji Muhammad Naim. Muso Qala oqsoqoli[20].

17-iyul kuni soat birlarda inglizlar tungi ko‘rish moslamalari yordamida tuman markaziga yaqinlashib kelayotgan bir nechta shubhali holatlarni kuzatishdi. Oradan ko‘p o‘tmay, Tolibon to‘rt-besh marotaba o‘q uzdi, keyin kichik qurollardan o‘q uzildi. Pathfinders guruhi ushbu holatga SA-80 miltiqlari, pulemyotlar va 51 mm minomyotlar bilan javob qaytarishdi. Uayt-Boykot bir guruh isyonchilar boshpana topgan yaqin atrofdagi binoga artilleriyadan zarba berishni buyurdi. Tasodif tufayli masjid binosi zarbadan katta zarar koʻrdi va koʻp sonli Tolibon halok boʻldi. Politsiya boshligʻi „Koko“ Tolibon yuk mashinalari yaqin atrofdagi vodiy boʻylab harakatlanayotgani haqida xabar bergach, garnizon havo hujumi chaqirib, ulardan birini yoʻq qildi. Keyinroq ikki qo‘zg‘olonchi baza tomon sudralib ketayotganida pulemyotdan o‘qqa tutildi. Britaniya razvedkasi Tolibon katta yoʻqotishlarga uchraganini taxmin qildi va ertasi kuni taqdim etilgan hisobotda Uayt-Boykot „burni qonli“ boʻlganiga umid qilayotganini bildirdi. Ushbu yoʻqotishlar toliblarning 19-iyulga o‘tar kechasi qayta to‘planib, tuman markaziga tomon harakatlanishiga to‘sqinlik qilmadi. Himoyachilar artilleriya guruhlarini yordamga chaqirdi va bir nechta samolyotlar osmondan isyonchilar hujumini qaytardi. Shundan soʻng, ular har oqshom kichik hujumlar uchun qaytib kelishdi.

Bu vaqtga kelib Pathfinders dalada olti hafta qolishdi. Natijada, ularda charchoq alomatlari paydo boʻla boshladi. Shu bilan birga ularning jihozlari ogʻir sharoitlarda doimiy foydalanish natijasida eskirib ketmoqda edi. Ular MOWAG Eagle zirhli mashinalari bilan jihozlangan 140 kishilik Daniya razvedka otryadi tomonidan ozod qilinishi kerak edi. Daniya kuchlari ingliz signallari boʻyicha mutaxassislar hamrohligida 21-iyul kuni Kamp Bastionni tark etishdi. G‘arbdan Muso Qal’aga yaqinlashayotganda, Pathfinders Tolibon guruhlari ularni pistirmaga tushirish uchun qayta to‘planayotganini kuzatishdi. Harrier GR7 isyonchilarga qarshi yo‘naltirildi va bir nechtasi o‘ldirildi[21]. Tolibon yo‘lni bochkalar bilan to‘sib, Daniya kolonnasiga uch tomondan pulemyot va avtomatlar bilan hujum qildi. Bir zirhli mashina minaga uchrab vayron bo‘lib, uning uch ekipaj aʼzosi yaralanganida kolonna to‘xtab qoldi. B-1 bombardimonchi samolyoti Tolibon pozitsiyalariga havo hujumini uyushtirgandan so‘ng cho‘lga chekindi. Garnizonda oziq-ovqat va suv tugab, askarlar echki sutini ichishga majbur boʻldi. Oʻq-dorilar zahirasi ham tugaydi va tungi koʻrish qurilmalari uchun batareyalar ham yoʻq edi. Tolibon 24-iyul kuni tuman markaziga eng yirik hujumni uyushtirish uchun 300 nafar jangari bazaning har tomonidan oʻrab olishdi. Hujum RPG zarbasi bilan boshlandi. Natijada sangarlardan biri vayron boʻlib, Daniya askari majmua tashqarisiga otilib ketdi. Pathfinders harbiy xizmatchisi Mark Uilson eski karavotdan foydalanib, qoʻshma devorga koʻtarildi va jarohatlangan Daniya askariga dushman xavfsiz joyga oʻtishi uchun yordam berdi. Ushbu xizmati uchun u keyinchalik Harbiy xoch bilan taqdirlandi[22]. Havo yordami yetib kelishi uchun 90 daqiqa vaqt kerak boʻldi. Bu vaqt davomida baza uzluksiz oʻqqa tutildi. Agar Daniya kolonnasi Tolibonning Now Zaddan kelayotgan qoʻshimcha kuchlarini toʻxtatib qolmaganida, vaziyat yanada ogʻirroq boʻlar edi. 26-iyul kuni koalitsiya samolyotlari Tolibonning maʼlum pozitsiyalariga oltita 1000 funtli bomba tashlaganidan soʻng, yordam kuchlari nihoyat Muso Qal’aga bostirib kirish imkoniga ega boʻlishdi. ANP qo‘riqchisi tomonidan tasodifan otib qoʻyilgan Pathfinder serjantidan tashqari qurbonlar boʻlmadi[22].

Daniyalik zobit mayor Lars Ulslev Yoxannesen Musa Qala tumani markazida qoʻmondonlikni oʻz qoʻliga oldi. 27-iyul kuni havo hujumi natijasida bazaga tutash masjidning xatoli tufayli vayron qilinishi politsiya boshlig‘i va shahar oqsoqollarini g‘azablantiradi. Yoxannesen sho‘ro chaqirib, masjidni koalitsiyalar hisobidan qayta qurishga vaʼda berishi kerak edi. Aholini shahardan evakuatsiya qilish kerakmi, degan savolga Yoxannesen qolish kerak, deb javob berdi. Ammo keyingi kunlarda aholi asta-sekin uylarini tashlab, Tolibon va koalitsiya oʻrtasidagi jang maydoni vazifasini bajarayotgan hududni tark etdi.

Naxod operatsiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pathfindersni evakuatsiya qilish hali ham inglizlar uchun ustuvor vazifa edi. „Naxod operatsiyasi“ nomini olgan dastlabki urinish 1-avgust kuni amalga oshirildi, biroq muvaffaqiyatsiz yakunlandi. D eskadron otliq polkining patrulidan iborat yordam kuchlari shahar chetida pistirmaga uchradi. Spartan quroli yoʻl chetiga oʻrnatilgan bomba portlashi natijasida vayron boʻldi, patrul qoʻmondoni kapitan Aleks Eida va ikki askar, kichik leytenant Ralf Jonson va Lens-kapral Ross Nikolls halok boʻldi. Ularni qutqarish uchun kelgan Scimitar bir nechta RPG zarbalari natijasida vayron boʻldi va uning ekipajini evakuatsiya qilish ehtiyoji tugʻildi. Ekipaj qoʻmondoni kapral Mik Flinn omon qolganlar uchun javobgarlikni oʻz zimmasiga oldi. Lens-efektor Endryu Radford jarohatlangan hamkasbini qutqarayotganida oʻqqa tutildi. Oʻz harakatlari uchun ular keyinchalik mos ravishda Harbiy xoch va Jasoratli xoch bilan taqdirlandilar. Keyinroq jasadlarni olish va har qanday harbiy jihozlarni yo‘q qilish uchun Britaniya desantchilaridan iborat bir kompaniya havo orqali hududga safarbar qilindi[23]. Britaniyaliklar Naxod operatsiyasi muvaffaqiyatsizligidan bir qancha saboqlar oldilar. Anʼanaviy uzoq masofali zirhli razvedka boʻlinmalari rolida ishlaydigan otliq qoʻshinlari Qandahordagi shtab-kvartirasida edi. Ularning vaziyatdan xabardorligi va noaniq buyruqlari muvaffaqiyatsizlikka olib keldi. Natijada, ular jangovar guruhga oʻtkazildi va aholi punktlarida piyoda qoʻshinlar yordamisiz zirhli qismlarni joylashtirish gʻoyasidan voz kechildi[24]. Holat, shuningdek, Tolibon Muso Qal’a atrofidagi hududni qattiq nazorat qilayotganini va toʻliq jangovar guruh operatsiyasidan boshqa hech narsa garnizonni ozod qila olmasligini koʻrsatdi.

Ilon chaqishi operatsiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ishchi kuchi tanqisligiga javoban qirollik Irlandiya polkidan ikkita vzvod va minomyot boʻlimi va deyarli barcha koʻngillilar Afgʻonistonga yuborildi. Vzvod va minomyot qoʻshinlari Sommeda Pathfinders oʻrnini egallashi kerak edi.

Mar Chichel (pashtu tilida ilon chaqishi) nomini olgan operatsiya koalitsiya tomonidan Hilmandda 500 askar ishtirokida amalga oshirilgan va 6-avgustda boshlangan eng yirik operatsiya edi[25]. Birinchi harakatda qirollik Irlandiya boʻlinmalari va desantchilar otryadi 3 PARA B va C kompaniyalari uchun Musa Qal’aning gʻarbiy tomoniga qoʻnish zonasini taʼminladi. Keyin 300 kishi avtomat nayzalarini oʻrnatib, oldinga siljishdi. Shu bilan birga, LAV III zirhli transport vositalaridagi Kanada boʻlinmasi yashil hududni yorib oʻtdi va Daniya qoʻshinlari bilan bogʻlanishda yordam berdi. Keyin Pathfinders sakkiz hafta boʻlgan Muso Qal’adan chiqib ketishga muvaffaq boʻldi. Oʻtgan haftalardan uch haftasi doimiy hujum ostida oʻtgan edi[25]. Tolibon guruhlari B-1 tomonidan kuchli bombardimon qilinganidan soʻng chekingan edi va operatsiyaga faqat vaqti-vaqti bilan kichik qarshilik koʻrsatildi. Biroq Britaniya taʼminot karvoni chiqib ketayotganda kuchli oʻqqa tutildi. Qirollik logistik korpusining oddiy askari Andrew Cutts halok boʻldi. Oksfordshir sudyasi tomonidan oʻtkazilgan surishtiruv, Andrew Cutts, ehtimol, Britaniya pozitsiyalaridan "doʻstlarga oʻt ochish " qurboni boʻlgan degan xulosaga keldi[26].

Qamal yangilanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tolibon hujumlari oʻz arsenalidagi barcha qurollardan, jumladan, pulemyotlar, RPGlar, minomyotlar va Xitoyda ishlab chiqarilgan 107 mm kalibrli raketalardan foydalangan holda qaytadan boshlandi. 140 Daniya askari va 38 Qirollik Irlandiya Reynjersidan iborat koalitsiya kuchlari tuman markaziga kiritildi. Griffinlar nomi bilan tanilgan Daniya eskadroni bazaning sangarlariga oʻrnatilgan 50 kalibrli sakkizta ogʻir pulemyotga ega boʻlib, ularga har tomonlama qulay pozitsiyani taʼminlardi. Zirhli mashinalar uchun rampalar qurib, qoʻshma devorlar ustidan ham oʻq uzishlari mumkin edi. Qirollik Irlandiya korpusining ikkita 81 millimetrli minomyotlari va koalitsiya havo yordamini hisobga olganda Tolibonni ushlab turish uchun kuchlar yetarli edi. Minomyotlar yaqin atrofdagi binolarni boshpana qilgan isyonchilarni siqib chiqarishda samarali boʻldi[27].

Afgʻoniston ustida uchayotgan B-1

12-avgust kuni mayor Yoxannesen garnizonga oʻzlarining ochiq pozitsiyalarini evakuatsiya qilishlarini eʼlon qildi. 1-avgust kuni ISAF qoʻmondonlikni oʻz zimmasiga olgan britaniyalik general Devid Richards „vzvod uyi“ strategiyasidan noroziligini bildirgan edi. Biroq mahalliy hokimiyat Muso Qal’aning Tolibon qo‘liga o‘tishidan cho‘chigan va Hilmand gubernatori Afg‘oniston bosh vaziriga murojaat qilgan. Siyosiy bosim ostida ISAFning mavjudligi muddati uzaytirildi. ISAF garnizoni arosatda qoldi. Ularning halok boʻlganlarni evakuatsiya qilish vertolyotlari uchun xavf tugʻdirishi mumkin boʻlgan shahardagi koalitsiya patrullarini cheklagani tuman markazi butunlay Tolibon nazorati ostiga oʻtib ketishini anglatardi[28].

Toʻrt haftadan soʻng Griffinlar Muso Qal’adan olib ketildi. Ular qirollik Irlandiya polkining Barossa vzvodi bilan almashtirildi va bu yerga mayor Adam Jowett boshchiligidagi 3 PARA xodimlaridan tuzilgan maxsus kampaniya shtab-kvartirasi joylashtirildi. Ishchi guruhlarning jangovar tartibida yangi boʻlinma E harfini oldi va shu tariqa „Oson kompaniya“ nomini oldi. Daniyaliklar „Koko“ va uning isyonchilar bilan aloqalariga shubha bilan qarashdi. Shuning uchun doimiy politsiya kuchlari oʻrniga Shimoliy Afgʻonistondan kelgan mahalliy aholi bilan qabilaviy aloqadan xoli yetmishta pashtun boʻlmagan zobitlar tayinlandi. Bu esa Afgʻonistonda sodiqlik masalasida shubha uygʻotdi.[29]. 500 dan ortiq askar ishtirokidagi „Atomi operatsiyasi“ 25-avgust kuni Muso Qal’a politsiya kuchlarini kuchaytirish maqsadida o‘tkazildi[2].

Griffinlarning ketishi baza mudofaasi zaiflashishiga olib keldi. Chunki Easy Company atigi ikkita 50 kalibrli pulemyot va toʻqqizta 7,62 × 51 mm kalibrli NATO GPMGlariga ega edi. Tolibon koalitsiyaning jangovar qudrati pasayib ketganidan xabar topgach tuman markaziga qarshi hujumlarini boshladi. Bir necha marta qoʻzgʻolonchilar qoʻshma devorlarga osilib chiqishdi va qoʻl granatalari uloqtirishga harakat qilishdi. 26-avgust kuni isyonchi guruh, keyinchalik 150 nafarga yetgan deb taxmin qilingan, tuman markaziga ommaviy hujum uyushtirdi. Hujum A-10 samolyotining havo mujdofaasidan soʻng toʻxtadi, ammo ertasi kuni soat tonggi 4:55 da qayta boshlanib, 7:00gacha davom etdi. Otishma paytida Lens-efektor Jon Xetherington, shuningdek, bir necha toliblar oʻldirildi. Ularning jasadlari koʻchalarda qolib ketdi. Soʻzsiz kelishuvga koʻra, isyonchilarga ularni olib chiqishga ruxsat berildi.

Oʻsha vaqtga kelib, Tolibonning frontal hujumlari katta yoʻqotish bilan barbod boʻldi. Ularning taʼminot liniyalari choʻlda Mobil Operatsiyalar Guruhlarida faoliyat yuritgan D eskadron HCR tomonidan uzib qoʻyildi. Bir muddat qo‘zg‘olonchilar minomyot va raketalar bilan uzoq masofadan zarba berib, orqaga qaytishga majbur bo‘lishdi. 1-sentabr kuni minomyot hujumidan birida Reynjer Anare Drayva oʻldirildi va qirollik Irlandiya polkining kaprali Pol Myurxed qattiq jarohati tufayli keyinroq vafot etdi[30].

2-sentabr kuni yana oltita britaniyalik askar yaralandi. Uch kundan keyin Tolibon yana bazaga bostirib kirishga urindi, biroq himoyachilar Harriers va A-10 samolyotlarining havo yordami bilan hujumni qaytarishdi[31]. 6-sentabr kuni kasevak Chinook ikki yarador askarni evakuatsiya qilish uchun Musa Qal’aga uchdi. Biroq Tolibonlar bunday harakatni kutishgan va vertolyotga qarata o‘t ochib, uni orqaga qaytishga majbur qilgan. Kamp Bastionga qaytib kelgan ekipaj samolyotlari toʻrtta zarbaga uchraganini, ulardan biri rotor pichogʻini deyarli uzib qoʻyganini aniqladi. Oʻsha kuni kechqurun Muso Qal’aga yana bir kazevak missiyasi yuborildi. Bu safar uni Apachi, A-10 va AC-130 Spectre qurolli kuchlari kuzatib bordi. Bu holat Tolibonni harakatsizlatirib, Chinookga oʻz missiyasini bajarishga imkon berdi[32].

Musa Qala shartnomasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

" [...] kasbiy, shaxsiy va maʼnaviy jihatdan men oʻz qoʻshinlarimni tizimisiz bunday doimiy xavf ostida ushlab turolmasdim."
Brigada rahbari Ed Butler[33]

Samarali mudofaaga qaramay, Easy Companyning ahvoli yomonlashishda davom etdi. 40 kun ichida ular 100 dan ortiq hujumni qaytardilar[33]. Ular uchun vaqtlarida faqatgina oltita taʼminot parvozi amalga oshirildi va tez orada oʻq-dorilar zahirasi kamayib keta boshladi. 8-sentabrga kelib, minomyotchilar jamoasining Minimi qurollari uchun 81 mm kalibrli oʻq dorilar zahirasi tugagach, Daniyaliklar qodlirib ketgan 5.56 mm kalibrli oʻqlardan foydalana boshladi.

Shu bilan birga, Britaniya qoʻmondonligida bahslar davom etdi. Brigada rahbari Butler Muso qal’adan tezda chiqib ketish tarafdori edi. Chunki uning fikricha, koalitsiyaning mavjudligi chidab boʻlmas javobgarlikni keltirib chiqaradi. Razvedka maʼlumotlariga koʻra, Tolibon bazaning mustahkamligi vertolyotlar taʼminotiga bogʻliqligini aniqlagan va ulardan bittasini yoʻq qilishga urinib koʻrishgan. Shu bilan ular ruhiy gʻalabasiga erishgan. Bunday voqea afgʻon missiyasi haqida Britaniya jamoatchilik fikriga ham salbiy taʼsir koʻrsatdi. Butler Afgʻonistonga tashrif buyurgan Britaniya armiyasi Bosh shtabining yangi boshligʻi ser Richard Dannattga va Doimiy qoʻshma shtabga oʻz qarashlarini oshkor qildi. Shunga koʻra, 8-sentabr kuni Easy Company ularni moliyalashtirish toʻxtatilishi haqida xabar oldi. Ammo bu reja general Richardsning qattiq qarshiliklariga uchradi. U soʻzsiz chekinish qoʻzgʻolonchilar tomonidan XIX asrda Qandahor yaqinida Britaniya brigadasi afgʻon kuchlari tomonidan magʻlubiyatga uchragan Mayvand jangi bilan taqqoslanadigan tarixiy muvaffaqiyatsizlik sifatida talqin qilinishini tushundi. Hilmand aholisi britaniyaliklarni ishonchsiz deb hisoblar va ular Tolibonni qoʻllab-quvvatlashga tayyor edilar[34]. Richards bosh vazirning tashqi siyosat va mudofaa boʻyicha maslahatchisi ser Nayjel Sheynvald va mudofaa shtabi boshligʻi ser Jok Stirrupdan yordam olishga harakat qildi. Muso Qal’aning tashlab ketilishini falokat deb bilgan afgʻon hukumati ham bu qarorga qarshi chiqdi.

Oxir-oqibat, qamal sabab paydo boʻlgan qiyinchiliklarni tugatishni istagan Muso Qal’a aholisining oʻzi muammoni hal qildi. Janglarda shahar markazining katta qismi vayron boʻlgan. Mavjud holat aholining koʻp qismi yaqin atrofdagi qishloqlarga qochib, ularning savdo qilishlariga, hosilni yigʻish yoki bolalarini maktabga yuborishlariga toʻsqinlik qilgan. 26-avgust kuni bozorda sodir bo‘lgan otishmada ayol va uning bolasi halok bo‘ldi. Shahar oqsoqollari ularning azoblanishida Tolibon va koalitsiyani birdek aybladi. Avvaliga ular qo‘zg‘olonchilarga murojaat qilib, faqat muzokaralargina boshi berk ko‘chadan olib chiqishi mumkinligiga ishontirishga harakat qilishdi. Tuman markazini zabt etishga bo‘lgan muvaffaqiyatsiz urinishlarda og‘ir jabr ko‘rgan Tolibon ham bunga darrov rozi bo‘ldi. Keyin oqsoqollar oʻzlarining takliflarini gubernator Dovudga oshkor qilishdi. U esa ushbu taklifni 12-sentabr kuni brigada rahbari Butlerga yetkazdi. Qoʻzgʻolonchilar kelishuvni qabul qilishga tayyorliklari tasdiqlanganidan soʻng 21:41da kuchga kirgan otashkesim oʻrnatishni buyurdi[35].

Ertasi kuni 60 nafar oqsoqollardan iborat delegatsiya mayor Adam Jovett bilan vaziyatni muhokama qilish maqsadida tuman markaziga tashrif buyurdi. Tashrif Jovettni ularning rejasi jiddiy ekanligiga ishontirdi va tushdan keyin Muso Qal’aning gʻarbidagi choʻlda kengash boʻlib oʻtdi. Britaniyaliklardan brigada rahbari Butler va Tashqi ishlar vazirligi vakili ishtirok etdi. Oqsoqollarga qora kiyingan, Butler Tolibon deb taʼriflagan, ammo muhokamada qatnashmagan erkaklar hamrohlik qilishgan. General Richards, agar sulh bir oy davom etsa, ikkala tomon ham chekinib, shahar ustidan nazoratni aholiga topshirishi mumkinligini taʼkidladi. Oqsoqollar rozi boʻlishib, garnizonni oziq-ovqat va suv bilan taʼminlashga vaʼda berishdi[36].

Avvaliga Easy Company sulhga ishonmadi va mudofaalarini mustahkamlashda davom etdilar. Ammo Muso Qal’ada tinchlik hukm surdi. Bu esa aholiga normal hayotga qaytish imkonini berdi. Muso qal’ani oqsoqollarga topshirish uchun hokim Dovud tomonidan tuzilgan 14 banddan iborat reja bosqichma-bosqich amalga oshirildi. Ushbu rejaga koʻra, Afgʻoniston bayrogʻi tuman markazida hilpirab turishda davom etadi. Oqsoqollar esa mahalliy politsiya kuchlarini tuzish uchun 60 nafar oila aʼzolarini tanlab, qayta qurish va rivojlantirish loyihalarini davom ettirishga ruxsat berishadi[37][38].

13-oktabr kuni Muso Qal’adan Easy Companyning olib chiqilishi boʻlib oʻtdi. Shu vaqtga qadar Helmand ishchi guruhi 3 ta qoʻmondon brigadasi tomonidan qabul qilindi va Ed Butler oʻrniga brigadir Jerri Tomas keldi. Chiqib ketish xavfsizligini taʼminlash maqsadida yangi kelgan komandolar uchun Omer operatsiyasi deb nomlangan birinchi keng koʻlamli hujum operatsiyasi boʻldi[39]. Oqsoqollar bilan kelishuvga koʻra, Easy Company afgʻon yuk mashinalarida evakuatsiya qilinishi kerak edi. Ular uchun oqsoqollar xavfsiz oʻtishni kafolatlashga vaʼda berishdi, har bir yuk mashinasiga oqsoqollar chiqishdi. Operatsiya oʻq uzilmasdan muammosiz oʻtdi va konvoy choʻlda 42-komando aʼzolari bilan xavfsiz uchrashishga muvaffaq boʻldi. Oqsoqollar mayor Jovett va polkovnik Mett Xolms, 42-Commando qoʻmondoni, bilan soʻnggi kengash oʻtkazdilar. Ularga hamkorlik uchun minnatdorchilik bildirildi va koalitsiyaning Muso Qal’adagi doimiy mavjudligi nihoyasiga yetdi[40].

Reaksiyalar va oqibatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kelishuv nafaqat Afgʻonistonda, balki koalitsiya rahbariyati orasida ham jiddiy tanqidlarga sabab boʻldi. Amalga oshirilgan kelishuv baʼzan isyonchilarga katta yon berish sifatida qaraldi. Parlament aʼzosi va 1990-yillarda Tolibonga qarshi kurashgan Afgʻoniston Shimoliy Alyansining sobiq aʼzosi Sayid Mustafo Kazemi bu rejani „mamlakatni vayron qilish modeli“ deb atadi[38]. Parlamentning yana bir aʼzosi Noorulhaq Olemi kelishuvni hukumatni zaiflashtirib, anʼanaviy qabila rahbariyatini kuchaytirish, Afgʻonistondagi demokratik institutlar taʼsirini cheklash deb tanqid qildi[41]. Amerika rasmiylari Tolibon koalitsiya kuchlari chiqib ketishi bilanoq Muso Qal’ani qoʻlga olishiga ishongan va isyonchilarga nisbatan tajovuzkorroq yondashuvni maʼqullagan[42]. Richardsdan keyin ISAF qoʻmondoni lavozimini egallagan general Den K. MakNeill kelishuvga qarshi ekanligini bildirdi. Aksincha, inglizlar kelishuvni „Afgʻon yechimi“ modeli sifatida taqdim etdilar va AQShning tanqidi ikki ittifoqchi oʻrtasidagi munosabatlarning keskinlashishiga olib keldi va bu masala boʻyicha eng past darajaga yetdi[9][43]. Koʻpgina afgʻon rasmiylari, prezident Karzayning oʻzi ham, ehtiyotkorona nuqtai nazarga ega boʻlib, bu kelishuv muvafaqqiyatli boʻlish yoki boʻlmasligidan qatʼiy nazar kelishuvni qoʻllab-quvvatladilar[38].

Chet el aralashuvi, giyohvand moddalar savdosi va qabilalar oʻrtasidagi raqobatni kuchaytirgan Helmand viloyatidagi beqaror vaziyat oxir-oqibat zaif sulhning buzilishiga olib keldi. Inglizlar juda uzoqqa chekinmadilar va isyonchilar guruhlari bilan muntazam ravishda toʻqnashib, shahar atrofida patrul qilishni davom ettirdilar[8]. 2007-yil boshida oqsoqollar mulla Abdulg‘afurni Muso qal’adan chiqarib yuborishdi. Keyinroq koalitsiya havo hujumi natijasida Mulla G‘afurning ukasi va 20 nafar izdoshi halok bo‘ldi. Oqsoqollar hujumda qatnashgan degan gumonda qasos olishga qaror qilgan Mulla G‘afur 2-fevral kuni shaharga bostirib kirgan 200-300 nafar jangaridan iborat guruhni boshqargan. Ular militsiyani qurolsizlantirib, hukumat binolarini vayron qildilar va sulh bo‘yicha muzokara olib borgan oqsoqollar boshlig‘i Hoji Shoh og‘ani qatl qildilar[9][44]. 4-fevralda NATO havo hujumida Mulla G‘afur, 14-fevraldagi yana bir zarbada esa Mulla Manan halok bo‘ldi. Biroq Tolibon Muso Qal’a ustidan nazoratni saqlab qoldi. Ular shaharga oʻz hukmronligini oʻrnatib, ayollarning harakatini cheklab, soliqlar undirib, harbiy xizmatga chaqirishdi. Ayni paytda qoʻshni tumanlardagi operatsiyalar uchun Muso qalʼadan ham foydalanishdi. 2007-yil 7-dekabrdan boshlab koalitsiya hujum boshladi va isyonchilarni hududdan haydab chiqardi[8].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Shahzad, Syad Saleem „Rough justice and blooming poppies“. Asia Times Online (2006-yil 7-dekabr). 2006-yil 8-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 13-noyabr.
  2. ↑ 2,0 2,1 „UK troops reinforce Afghan town“. BBC (2006-yil 25-sentyabr). Qaraldi: 2009-yil 6-fevral.
  3. ↑ Reynolds, D.J. „Pure hell of the siege of Musa Qala“. The Times (2007-yil 12-avgust). Qaraldi: 2008-yil 13-noyabr.
  4. ↑ Lund, Michael „Danskere i krig: 35 dage i lortehullet“ (da). Avisen (2007-yil 7-oktyabr). Qaraldi: 2008-yil 13-noyabr.
  5. ↑ Loyd. „Bungs and bungling in Musa Qala: British dreams of building utopia crumble“. The Times (2008-yil 15-iyul). Qaraldi: 2008-yil 12-dekabr.
  6. ↑ Coghlan. „Battle for Taliban stronghold intensifies“. The Daily Telegraph (2007-yil 12-dekabr). 2007-yil 12-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 12-fevral.
  7. ↑ Abrashi. „Troops Patrol Former Taliban Town“. Fox News (2007-yil 15-dekabr). Qaraldi: 2009-yil 12-fevral.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Donnelly. „Musa Qala: Adapting to the Realities of Modern Counterinsurgency“. Small Wars Journal (2008). Qaraldi: 2008-yil 11-noyabr.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Burke. „Taliban town seizure throws Afghan policy into disarray“. The Guardian (2007-yil 4-fevral). Qaraldi: 2009-yil 9-fevral.
  10. ↑ Giustozzi, p.60
  11. ↑ Dayee. „Helmand Ex-Governor Joins Karzai Blame Game“. IWPR (2008-yil 26-fevral). Qaraldi: 2009-yil 16-mart.
  12. ↑ Giustozzi, p.63
  13. ↑ Bishop, p.52
  14. ↑ Bishop, p.153
  15. ↑ Bishop, p.154
  16. ↑ Bishop, p.158
  17. ↑ Bishop, p.53 and p.158
  18. ↑ Bishop, p.156
  19. ↑ Bishop, p.159
  20. ↑ Loyn. „After the fighting and dying, the Taleban return as British depart“. The Times (2006-yil 30-oktyabr). Qaraldi: 2009-yil 11-fevral.
  21. ↑ Bishop, p.162
  22. ↑ 22,0 22,1 Bishop, p.164
  23. ↑ Bishop, p.166
  24. ↑ Fergusson, p.244-245
  25. ↑ 25,0 25,1 Albone. „Pathfinders on a four-day mission fight off eight-week Taleban siege“. The Times (2006-yil 27-sentyabr). Qaraldi: 2008-yil 13-noyabr.
  26. ↑ „Soldier killed by friendly fire“. BBC (2008-yil 28-yanvar). Qaraldi: 2008-yil 13-noyabr.
  27. ↑ Bishop, p. 229
  28. ↑ Bishop, p. 235
  29. ↑ Bishop, p. 238
  30. ↑ Bishop, pp. 243-244
  31. ↑ Bishop, p. 251
  32. ↑ Bishop, p. 250
  33. ↑ 33,0 33,1 Bishop, p.254
  34. ↑ Bishop, p.255
  35. ↑ Bishop, p.257
  36. ↑ Bishop, p.259
  37. ↑ Bishop, p.260
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 Gall. „Taliban Truce in District of Afghanistan Sets Off Debate“. The New York Times (2006-yil 29-noyabr). Qaraldi: 2008-yil 13-noyabr.
  39. ↑ Southby-Tailyour, p. 60
  40. ↑ Southby-Tailyour, p. 61
  41. ↑ Constable. „In Afghanistan's South, Mixed Signals for Help“. The Washington Post (2006-yil 20-noyabr). Qaraldi: 2008-yil 13-noyabr.
  42. ↑ Fergusson, p.268
  43. ↑ Whitaker. „Troops 'locked down' by suicide bombers“. The Independent (2006-yil 26-oktyabr). Qaraldi: 2009-yil 9-fevral.
  44. ↑ Bishop; p. 267

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Musa_Qal’a_qamali&oldid=4089454" dan olindi