Latviya banki

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Latviya banki
(latishcha: Latvijas Banka)
Bosh qarorgohi Riga
Tashkil etilgan yili 1922-yil 7-sentabr[1]
Mulkchilik shakli 100% Davlat mulki[2]
Gubernator Martinsh Kazaks
Markaziy banki Latviya bayrogʻi Latviya
Oltin-valyuta zaxiralari $3.05 mlrd[2]
Oʻtmishdoshi Davlat jamgʻarma va kredit banki
Vorisi Yevropa markaziy banki (2014)1
Veb sayti www.bank.lv
1 Latviya banki hozir ham faoliyat yuritadi, biroq aksariyat vazifalari YMBga oʻtkazilgan.
Bosh qarorgohi

Latviya banki (latishcha: Latvijas Banka[3]) — Latviya markaziy banki. U mamlakatning asosiy davlat institutlari qatoriga kiradi va qonun bilan belgilangan iqtisodiy funksiyalarni bajaradi. Bank 1922-yilda tashkil etilgan va 1927-yilda Latviyada valyutaning yagona emitentiga aylandi[4]. 2014-yil 1-yanvarda Latviya yevroni qabul qilgandan soʻng u Yevropa Markaziy bankining (YMB) bir qismiga aylandi. Oʻsha vaqtgacha bank Latviyaning sobiq milliy valyutasi lat uchun javobgar edi.

Latviya bankining asosiy maqsadi mamlakatda narx barqarorligini saqlash uchun pul-kredit siyosatini amalga oshirish orqali muomaladagi valyutani tartibga solishdan iborat. Latviya banki maʼmuriyati Riga shahrida joylashgan. Bank uchun moliyaviy yil 1-yanvarda boshlanadi va 31-dekabrda tugaydi[5].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1922-yil 7-sentabrda Konstitutsiyaviy Assambleya Latviya bankini tashkil etish toʻgʻrisida qonunni qabul qildi[4]. Latviya bankiga emissiya huquqi berildi. Bankning muvaqqat nizomlari 1922-yil 19-sentabrda Vazirlar Mahkamasining qarori bilan tasdiqlangan boʻlib, uning boshlangʻich kapitali 10 million latni tashkil qilgan.

1923-yil 24-aprelda Seym Latviya banki toʻgʻrisidagi nizomni tasdiqladi, uni Prezident Yanis Chakste 2-iyulda imzoladi. Bank kengash va boshqaruv tomonidan boshqarilgan. Kengash rais, uning oʻrinbosari va 11 nafar aʼzodan iborat boʻlgan, biroq boshqaruv tarkibiga bosh direktor, uning oʻrinbosari va uchta direktor kiritilgan[6].

1940-yil 17-iyunda Latviya bosib olindi va 5-avgustda SSSR tarkibiga kiritildi. 25-iyulda “Banklar va yirik sanoat korxonalarini milliylashtirish toʻgʻrisida”gi qonun qabul qilindi. Ikkinchi jahon urushidan keyin pul emissiyasi va Gʻaznachilik funksiyalari SSSR Davlat banki tomonidan amalga oshirildi, ammo Latviya SSR pul tizimi uning toʻliq nazorati ostida edi.

1990-yil 2-martda Latviya SSR Oliy Kengashi “Banklar toʻgʻrisida”gi qonun va “Latviya banki toʻgʻrisida”gi qaror qabul qildi. Ushbu normativ-huquqiy asoslar bilan mahalliy markaziy bank boʻlgan Latviya banki mustaqil davlat banki, pul emissiyasi markazi, tijorat banklari uchun markaziy bank, davlat byudjeti ijrosini tashkil etuvchi va pul-kredit siyosatini tartibga soluvchi sifatida qayta tashkil etildi.

Biroq, faqat 1990-yil 4-maydagi Latviya Respublikasining mustaqilligini tiklash va SSSR parchalanishi toʻgʻrisidagi deklaratsiyadan keyin Latviya Respublikasi Oliy Kengashining 1991-yil 3-sentabrdagi "Latviya Respublikasi hududida bank muassasalarini qayta tashkil etish toʻgʻrisida" qarori bilan Latviya banki yagona markaziy va emitent bankka aylandi. U SSSR banklari, Latvijas Republikānisko banku va boshqa davlat kredit muassasalarining mulki va tuzilishini oʻz tasarrufiga oldi.

1992-yil 4-martda mamlakat Oliy Kengashi “1922-yilda tashkil etilgan Latviya bankini qoʻshib olish toʻgʻrisida”gi qonunni qabul qildi. Latviya bankining mamlakatning markaziy banki va emissiya banki maqomi 1992-yil 19-mayda qabul qilingan Latviya Respublikasining “Banklar toʻgʻrisida”gi va “Latviya banki toʻgʻrisida”gi qonunlari bilan qatʼiy mustahkamlangan. Latviyada ilk marotaba milliy markaziy bankning hukumat siyosatidan mustaqilligi qonunchilik orqali taʼminlandi. “Latviya banki toʻgʻrisida”gi qonun uning tijorat faoliyatini nazarda tutmagan, shuning uchun Latviya bankining 49 ta filialini qayta qurish va xususiylashtirish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi.

Pul-kredit siyosati strategiyasi va valyuta siyosati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dunyoning aksariyat markaziy banklari singari, Latviya bankining asosiy maqsadi inflyatsiyani maʼlum darajada saqlab turishdir.

Yevropa Ittifoqiga (YI) qoʻshilgandan soʻng, Iqtisodiy va valyuta ittifoqiga (IVI) aʼzo boʻlgunga qadar, Latviya banki Yevropa Ittifoqiga aʼzo boshqa davlatlarning rivojlanishi va iqtisodiy barqarorlikka hissa qoʻshadigan oʻzining pul-kredit siyosatini, agar u umumiy Yevropa Ittifoqi manfaatlariga mos keladigan boʻlsa, unga zarar yetkazmasa, olib borishga muvaffaq boʻldi.

Yevropa Ittifoqiga aʼzolik IVI va yevroga qoʻshilishni ham nazarda tutadi. YIga qoʻshilgandan soʻng, Latviya IVIga kirish mezonlariga javob berish qobiliyatini namoyish qilishi kerak edi. Ushbu mezonlardan biri Valyuta kursi mexanizmi II (VKM II) ning ikki yillik aʼzoligi edi. Latviya unga 2005-yil 2-mayda qoʻshildi. VKM II shuni anglatadiki, yevro almashinuvidan kamida ikki yil oldin lat yevroga bogʻlanadi va latning yevroga nisbatan kursi latning yevrodagi bogʻlanish kursiga nisbatan +/ − 15% dan koʻp boʻlmagan darajada oʻzgarishi mumkin.

Asosiy maqsadiga erishish uchun, shuningdek, IVIga muvaffaqiyatli kirish uchun, Latviya banki qatʼiy belgilangan kurs strategiyasini amalga oshirdi (EUR 1 = Ls 0,702804)[7]. Ruxsat etilgan ulanish tezligi atrofida oʻzgarishlar +/ − 1% ichida mumkin. Latviya banki latni jalb qilish siyosatini 1994-yil fevral oyidan boshlab, lat SDR valyuta savatiga bogʻlangan paytdan boshlab amalga oshirdi. Lat 2005-yil 1-yanvarda yevroga bogʻlandi[8].

Shuningdek, 2006 va 2007-yil boshida Latviya banki qayta moliyalash stavkasi vositasini, sayohat stavkasi uchun ishlatgan. Banklar Latviya banki tomonidan taklif etilayotgan vositalardan faol foydalanish niyatida boʻlmagan vaziyatda qayta moliyalash stavkasini oshirish koʻproq signal vazifasini bajaradi.

Tadqiqot markazi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Latviya banki, shuningdek, iqtisodiy va moliyaviy tahlillarni ishlab chiqaruvchi va Latviya va kengroq mintaqadagi iqtisodiy tendentsiyalar va oʻzgarishlar toʻgʻrisida maʼlumotlarni taqdim etadigan tadqiqot markazi sifatida faoliyat olib boradi[9][10].

Boshqaruvi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Latviya banki boshqaruvini Bank Boshqaruvi va Menejment boshqaruvi amalga oshiradi. Kengash sakkiz kishidan - bank prezidenti, uning oʻrinbosari va kengashning olti nafar a’zodan iborat. Bank Kuzatuv kengashini Latviya banki prezidenti boshqaradi. Latviya bankining Boshqaruv kengashi regulyator nomidan qarorlar qabul qiladi[11].

Latviya bankining ijro ishlari va operativ boshqaruvi uchun Bank kengashi olti kishidan iborat doimiy Boshqaruv kengashini tashkil etadi. Bank rahbari Latviya bankining tuzilmasini tasdiqlaydi va Latviya banki xodimlarini ishga qabul qiladi va ishdan oladi.

Gubernatorlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Karlis Vanags (1922-yil 1-noyabr - 1923-yil 14-oktabr);
  • Edgars Shvede (1923-yil 15-oktabr - 1926-yil 21-sentabr);
  • Karlis Vanags (1926-yil 22-sentabr - 1940-yil 13-iyul);
  • Karlis Zandersons (1940-yil 13-iyul - 1940-yil 21-iyul);
  • Arturs Graudinsh (1990-yil 26-mart - 30-iyul);
  • Pavils Saks (1990-yil 31-iyul - 1991-yil 3-sentabr);
  • Eynars Repshe (1991-yil 3-sentabr - 2001-yil 20-dekabr);
  • Ilmars Rimshevich (2001-yil 21-dekabr - 2019-yil 20-dekabr);
  • Martinsh Kazaks (2019-yil 21-dekabrdan hozirgacha).

Faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Markaziy bankning Rigada joylashgan bosh binosidan tashqari, Rezekne va Liyepaya shaharlarida ikkita filiali bor.

Asosiy koʻrsatkichlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

2008-yil 31-dekabr holatiga koʻra, bank aktivlari 3,41 milliard lat (31.12.2007 holatiga 2,85 mlrd lat), kapitali 242 million lat (170,5 mln lat), 2008-yil uchun sof foydasi 53,4 million latni (2007-yilda 51,5 mln lat) tashkil qilgan[12].

Oltin zaxirasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Latviya bankining oltin zaxirasi Sovet Rossiyasining 4 million oltin rubl yoki Rossiya imperiyasining oltin zaxiralaridan 3096,9 kg oʻtkazilgandan soʻng shakllangan[13]. Bu zaxira hanuzgacha umumiy miqdori 7700 kgga baholangan Latviya oltin zaxirasining yarmini tashkil etadi, shundan 1100 kg oltin Latviya yevrozonaga qoʻshilganidan keyin Yevropa Markaziy bankiga oʻtkazilgan[14].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „History of the Bank of Latvia“. Bank of Latvia. 18-avgust 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-avgust 2011-yil.
  2. ↑ 2,0 2,1 Weidner, Jan „The Organisation and Structure of Central Banks“ (PDF). Katalog der Deutschen Nationalbibliothek (2017).
  3. ↑ „LATVIJAS PSR AUGSTĀKĀS PADOMES LĒMUMS Par Latvijas banku“. 2021-yil 24-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  4. ↑ 4,0 4,1 Investment guide for Latvia., Centre for Co-operation with Non-members., Organisation for Economic Co-operation and Development., Paris: Organisation for Economic Co-operation and Development, 1998. ISBN 9264160590. OCLC 39287069. 
  5. ↑ „Law "On the Bank of Latvia" [unofficial translation“] (en-gb). 2022-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-may 2018-yil.
  6. ↑ „History of the Bank of Latvia“ (en-gb). www.bank.lv. 9-fevral 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-may 2018-yil.
  7. ↑ „Zaudējis spēku - Par Latvijas Nacionālo eiro ieviešanas plānu“ (lv). LIKUMI.LV. Qaraldi: 17-may 2018-yil.
  8. ↑ „On the Peg Rate of the Lats and the Euro“ (en-gb). www.bank.lv. 2021-yil 16-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-may 2018-yil.
  9. ↑ BNN. „Volume of cashless transactions in Latvia reaches 259.1 billion in 2022“ (inglizcha). Baltic News Network (27-fevral 2023-yil). Qaraldi: 4-may 2023-yil.
  10. ↑ LETA. „Bank of Latvia upgrades GDP growth outlook and downgrades inflation outlook“ (inglizcha). Baltic News Network (31-mart 2023-yil). Qaraldi: 4-may 2023-yil.
  11. ↑ „Council“ (en-gb). www.bank.lv. 2021-yil 16-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-may 2018-yil.
  12. ↑ Financial Statements of the Bank of Latvia, 2008[sayt ishlamaydi]Andoza:Недоступная ссылка Andoza:Недоступная ссылка // bank.lv Andoza:Проверено
  13. ↑ Мосякин, А.Г.. Судьба золота в Российской империи в срезе истории. 1880—1922, Историческое расследование, Москва: КМК, 2017. ISBN 978-5-9500220-7-4. 
  14. ↑ „Золотой запас стран Европы на душу населения“ (ruscha). Sputnik Латвия (19-iyun 2019-yil). 22-iyun 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-oktabr 2019-yil.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Latviya_banki&oldid=4052273" dan olindi