Chexiya Milliy banki
 Chexiya Milliy banki logotipi | |
| Bosh qarorgohi | Praga, Chexiya |
|---|---|
| Koordinatalari | 50°05′13″N 14°25′42″E / 50.08694°N 14.42833°E G O |
| Tashkil etilgan yili | 1993-yil 1-yanvar |
| Mulkchilik shakli | 100% Davlat mulki[1] |
| Rais | Aleš Michl |
| Markaziy banki | Chexiya |
| Valyutasi |
Chexiya kronasi Andoza:ISO 4217/code (ISO 4217) |
| Oltin-valyuta zaxiralari | 62 630 million AQSh dollari[1] |
| Veb sayti | www.cnb.cz/en/ |
Chexiya Milliy banki yoki Chex Milliy banki (chex. Česká národní banka, qisqacha ČNB) bosh qarorgohi Pragada joylashgan Chexiya Respublikasining markaziy banki va moliya bozori nazoratchisi. U Yevropa Markaziy banklari tizimining aʼzosi hisoblanadi. Bank 1993-yil 1-yanvarda Chexoslovakiyani tarqatib yuborish jarayoni doirasida Slovakiya Milliy banki bilan birgalikda Chexoslovakiya Davlat bankining boʻlinmasidan tashkil topgan.
Markaziy bank oʻzining asosiy maqsadiga muvofiq pul-kredit siyosatini belgilaydi, banknotlar va tangalarni chiqaradi va chex kronasining muomalasini, toʻlov tizimini va banklar oʻrtasidagi hisob-kitoblarni nazorat qiladi. Shuningdek, u bank sektori, kapital bozori, sugʻurta sohasi, pensiya jamgʻarmalari, kredit uyushmalari va elektron pul institutlari ustidan nazoratni, shuningdek, valyuta nazoratini amalga oshiradi.
Chexiya Milliy banki toʻgʻrisida umumiy maʼlumot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vazifasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Chexiya Milliy banki toʻgʻrisidagi qonun va Chexiya Respublikasi Konstitutsiyasida koʻrsatilishicha, Milliy bankning asosiy maqsadi narx barqarorligini taʼminlashdan iborat. Ikkilamchi maqsad barqaror iqtisodiy oʻsishni qoʻllab-quvvatlashdir. Hozirgi vaqtda regulyator inflyatsiyon targetlash uchun pul oʻtkazish mexanizmidan foydalanmoqda. Maqsad - yillik 2,0% atrofida inflyatsiyani barqarorlashtirish.
Tuzilmasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Pragadagi Na Prikopye (Na Příkopě) koʻchasi 28-uy manzilida joylashgan Chexiya Milliy banki bir nechta hukumat almashinuvlaridan keyin ham bir binoda qoldi. Chexiya Milliy banki rahbarlari "Bank boshqaruvi" tarkibini tashkil qiladi. Bank boshqaruvi pul-kredit siyosatini belgilash va amalga oshirish uchun javobgardir.
Bank boshqaruvi yetti nafar aʼzodan iborat: Chexiya Milliy banki Raisi, ikkita rais oʻrinbosarlari va Bank boshqaruvining toʻrt nafar boshqa aʼzosi. Rais va rais oʻrinbosarlari Chexiya Prezidenti tomonidan tayinlanadi va lavozimidan ozod etiladi. Hech kim bank boshqaruvida ikki muddatdan ortiq lavozimni egallashi mumkin emas. Har bir muddat olti yil davom etadi va boshqa hukumat organlaridan mustaqil ishlaydi.
Valyutasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Milliy bank banknotlar va tangalarni chiqarish va tartibga solish boʻyicha eksklyuziv huquqlarga ega. Bank milliy valyuta — kronaning (soʻzma-soʻz tarjimasi toj, baʼzida toj deb ham ataladi) huquqiy va texnik himoyasini nazorat qiladi. Chexiya 2010-yilda yevroni qabul qilishi rejalashtirilgan edi, ammo jamoatchilik fikri tufayli Chexiya hukumati kronada qolishni afzal koʻrdi. Binobarin, yevroning amalga oshirilishi nomaʼlum muddatga toʻxtatildi.
Milliy bank 1 krona (Kč), 2 krona (Kč), 5 krona (Kč), 10 krona (Kč), 20 krona (Kč) va 50 krona (Kč) tangalarni emissiya qiladi. Banknotlar nominallari 100 Kč, 200 Kč, 500 Kč, 1000 Kč, 2000 Kč va 5000 Kč dan iborat.
Chexiya Milliy banki va yevro[tahrir | manbasini tahrirlash]
Chexiya rasman 2004-yil 1-mayda Yevropa Ittifoqiga qoʻshildi. Chexiya Milliy bankining dastlabki niyati yevroni qabul qilish edi, ammo Chexiya Respublikasining nisbatan kuchli iqtisodiy oʻsishi va mamlakatda kronaga nisbatan shakllangan ijobiy munosabatdan keyin bankning hozircha milliy valyutani oʻzgartirishga oid rejalari yoʻq. Siyosiy yoki jamoatchilikning zaruriyati yoʻqligi tufayli Chexiya, katta ehtimol, yaqin yillarda yevro zonaga qoʻshilmaydi va valyuta kursi mexanizmini qabul qilmaydi.
Chexiya Milliy banki bozorlarni tartibga solishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Chexiya Respublikasida moliyaviy bozorlar nazoratchisi sifatida Milliy bank bank sektori, kapital bozorlari, sugʻurta industriyasi, pensiya jamgʻarmalari, kredit uyushmalari va toʻlov tizimi institutlari uchun regulyator hisoblanadi. Milliy bank oʻzi nazorat qiladigan va koʻplab moliyaviy institutlarni muntazam ravishda tekshiradigan tarmoqlar uchun qoidalar va qoidalarni belgilaydi. CNB tomonidan belgilangan qoidalarga rioya qilmagan har qanday muassasa jazo va cheklovlarga duchor boʻladi.
Pul-kredit siyosati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Milliy bank oʻzining asosiy maqsadi narx barqarorligini saqlab qolish ekanligini taʼkidlaydi. Narxlarni barqaror ushlab turish uchun Markaziy bank foiz stavkalarini belgilash kabi vositalardan foydalanadi. Yevropa Ittifoqiga kirgandan soʻng, Milliy bank siyosat va nazoratni Yevropa Markaziy bankiga topshiradi.
Pul-kredit siyosatini nazorat qilish uchun Milliy bankning maqbul koʻrgan harakat yoʻnalishi inflyatsion targetlashdir. Inflyatsiya prognozlari va makroiqtisodiy bashoratlardan foydalangan holda CNB 1-3% gacha boʻlgan optimal inflyatsiya darajasiga erishishga harakat qiladi. Inflyatsiyaning turli omillarini prognoz qilish va foiz stavkalarini mos ravishda tuzatish orqali Milliy bank inflyatsiyani nazorat qila oldi.
Banklar ortiqcha likvidlikni Milliy bankka overnayt diskont stavkasi boʻyicha depozitga qoʻyishi mumkin va overnayt lombard kursi boʻyicha mablagʻlarini qarzga olishlari mumkin. Natijada bu ikki stavka qisqa muddatli pul bozori kurslari uchun koridor yaratadi. Bundan tashqari, CNB repo bitimlari (REPO) shaklida ochiq bozor operatsiyalarini amalga oshiradi. Bazaviy muddat - 2 hafta. Hozirgi vaqtda CNB ortiqcha likvidlikni oʻzlashtirmoqda. Ushbu operatsiyalarning maqsadi keyinchalik iqtisodiy faollik, kapital oqimi va inflyatsiyaga taʼsir qiladigan qisqa muddatli stavkalarga taʼsir qilishdir.
Pul-kredit siyosatining asosiy vositalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ochiq bozor operatsiyalari: Ochiq bozor operatsiyalari foiz stavkalarini boshqarish uchun ishlatiladi. Ochiq bozor operatsiyalarining aksariyati repo operatsiyalari shaklida amalga oshiriladi. Repo operatsiyalari repo bitimlari (qayta sotib olish sharti bilan sotish) boʻlib, bunda davlat qimmatli qogʻozlarni treyderlarga, odatda qisqa muddatli shartnoma asosida sotadi.
Avtomatik vositalar: Avtomatik vositalar CNB uchun pul mablagʻlarini overnayt depozit qilish orqali mustaqil banklar orqali likvidlikni yaratadi yoki markaziy bank bilan Repo shartnomasiga ega boʻlgan boshqa banklar kredit olishlari mumkin boʻladi.
Favqulodda imtiyozlar: Markaziy bank Davlat obligatsiyalari bozorini qoʻllab-quvvatlash maqsadida 2008-yilda Favqulodda imtiyozlarni joriy qildi. Ushbu favqulodda likvidlik ikki haftadan uch oygacha boʻlgan uzoq muddatli asosda Repo operatsiyalarini taʼminladi.
Minimal zaxiralar: Bozordagi likvidlik miqdorini nazorat qilish uchun asosiy pul-kredit vositalaridan biri sifatida Markaziy bank majburiy zaxira stavkasini belgilaydi. Minimal zaxiralarni nazorat qilish orqali regulyator banklararo tizimning uzluksiz ishlashiga yordam beradi.
Valyuta intervensiyalari: Markaziy bank chex kronasini xorijiy valyutalarga ayirboshlash va kerakli valyutani sotib olish orqali bozordagi riskni cheklaydi. Valyuta intervensiyalari oʻzgaruvchanlikni pasaytiradi va kerak boʻlganda pul-kredit siyosatini yumshatish yoki qattiqlashtirishga yordam beradi.
Moliyaviy bozorlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Chexiya Milliy banki mamlakat milliy valyutasining xorijiy valyutalarga nisbatan qiymatini belgilaydi. Moliya vazirligining reglamentiga koʻra, Markaziy bank doimiy ravishda valyuta kursini moslashtiradi va oʻrnatadi.
Chexiya Milliy bankining moliyaviy bozorlarda keyingi ishtiroki inflyatsiya kutilmalarini tahlil qilishdan iborat. Milliy bank inflyatsiya darajasiga taʼsir qiluvchi foiz stavkasi va valyuta kursi kabi omillarni tahlil qiladi va kutilayotgan tebranishlar haqida prognoz qiladi. Inflyatsiya darajasining oʻzgarishini prognoz qilish Markaziy bankning pul-kredit siyosatining asosidir. Markaziy banklarning ekzogen zarbalar, siyosat oʻzgarishlari va boshqa bozor sharoitlariga oid yangi hisobotlarga zudlik bilan javob berishlari tufayli, foiz stavkalari va valyuta kurslaridagi oʻzgarishlar markaziy banklar bozori kutganlari uchun yaxshi signaldir.
Chexiya milliy banki raislari[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Josef Tošovský, 1993-yil yanvar – 1997-yil dekabr
- Pavel Kysilka, 1997-yil dekabr – 1998-yil iyul
- Josef Tošovský, 1998-yil iyul – 2000-yil noyabr
- Zdeněk Tůma, 2000-yil dekabr – 2010-yil iyun
- Miroslav Singer, 2010-yil iyul – 2016-yil iyun
- Jiří Rusnok, 2016-yil iyul – 2022-yil iyun
- Aleš Michl, 2022-yil iyuldan beri[2]
Manba:[3]
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Chexiya Respublikasi iqtisodiyoti
- Chexiya kronasi
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Iqtiboslar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 Weidner, Jan „The Organisation and Structure of Central Banks“ (PDF). Katalog der Deutschen Nationalbibliothek (2017).
- ↑ „New governor of Czech National Bank takes the reins“. Czech Radio (1-iyul 2022-yil). Qaraldi: 1-iyul 2022-yil.
- ↑ „Přehled představitelů ČNB a jejích právních předchůdců - Česká národní banka“ (6-mart 2019-yil). 2019-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Chexiya Milliy banki rasmiy sayti (chexcha and English)
- Praga-vikidagi Chexiya Milliy banki binosi (English)
