Italiya — Buyuk Britaniya munosabatlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Italiya — Buyuk Britaniya munosabatlari

Buyuk Britaniya
Italiya
Bosh vazirlar Boris Jonson (oʻngda) va Juzeppe Konte (chapda) Londonda 2020-yil fevral oyida garchi u bir yilga kechiktirilgan boʻlsa ham COP26 ochilishida.
Italiya bosh vaziri Mario Dragi va Buyuk Britaniya bosh vaziri Boris Jonson 2021-yilgi G20 Rim sammitida.

Italiya — Buyuk Britaniya munosabatlari, shuningdek, Angliya — Italiya munosabatlari yoki Italiya — Britaniya munosabatlari sifatida ham tanilgan, Italiya Respublikasi hamda Buyuk Britaniya va Shimoliy Irlandiya Birlashgan Qirolligi oʻrtasidagi xalqaro munosabatlardir. Italiya va Buyuk Britaniya oʻrtasidagi ikki tomonlama munosabatlar iliq va juda kuchli[1].

Italiyaning Buyuk Britaniyadagi elchisi 2018-yil yanvaridan Raffaele Trombetta[2], Britaniyaning Italiyadagi elchisi 2022-yil fevralidan beri Edvard Llevelin hisoblanadi.

Mamlakatni taqqoslash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rasmiy nomi Italiya Buyuk Britaniya
Bayroq
Gerb
Aholisi 60,317,116 (2020) 67,081,000 (2020)[3]
Hududi 301,340 km2 243,610 km2
Aholi zichligi 201.3/km2 kishi 255.6/km2 kishi
Poytaxti Rim London
Katta shahri Rim — 2,860,009 kishi London — 8,982,000 kishi
Hukumat Unitar Parlamentar Konstitutsion Respublika Unitar Parlamentar Konstitutsion monarxiya
Hozirgi rahbari Prezident Sergio Mattarella

Bosh vazir Mario Draghi

Qirol Charles III

Bosh vazir Liz Truss

Rasmiy tili Italyan Ingliz
Asosiy dini 84.4 % xristian, 11.6 % ateist, 1.0 % Islom, 3.0 % boshqa[4] 59.4 % xristian, (2 25.7 % ateist, 7.8 % nomaʼlum, 4.4 % Islom, 1.3 % Hinduizm, 0.7 % Sikhizm, 0.4 % Iudaizm, 0.4 % Buddizm
Etnik guruhlar 91.3 % Italyanlar, 4,4 % boshqa yevropaliklar, 1,9 % osiyoliklar, 1,9 % afrikaliklar, 0,5 % boshqalar[5] 87 % yevropaliklar, 7 % Osiyolik britanlar (2.3 % hindlar, 1.9 % pokistonliklar, 0.7 % bangladeshliklar, 0.7 % xitoylar, 1.4 % boshqa osiyoliklar), 3 % negrlar, 2 % aralash irq
YaIM US$2.106 trillion ($34,997 aholi jon boshiga) US$3.124 trillion ($46,344 aholi jon boshiga)

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Buyuk Britaniya hududining katta qismi Rim imperiyasi tasarrufida boʻlgan.
Chamberlain, Daladier, Hitler, Mussolini, and Italian Foreign Minister Count Ciano, as they prepared to sign the Munich Agreement
Chamberlen, Daladier, Gitler, Mussolini va Italiya tashqi ishlar vaziri Count Ciano, Myunxen bitimini imzolashga tayyorgarlik koʻrayotganda chapdan oʻngga.

Buyuk Britaniya va Italiya oʻrtasidagi diplomatik aloqalar Britaniya va Italiyaning birlashishidan oldin paydo boʻlgan. Papa davlatlari va Angliya oʻrtasidagi diplomatik almashinuvlar ayniqsa qirollar William va Jon va ularning tegishli Kenterberi Anselm va Lengton arxiyepiskoplari oʻrtasidagi bahslar paytida qizgʻinlashgan. Oxirgi kelshmovchilik, Papaga sadoqatini qasamyod qilish evaziga Yuhannoning quvgʻin qilinishi bekor qilingani boʻldi.

Keyinchalik, Avliyo Jeyms sudi Italiya yarim orolining turli shtatlari, jumladan Sitsiliya Qirolligi va Piemont grafi Perronning elchilarini qabul qildi. Buyuk Britaniya hukumati „Risorgimento“ (Italiyani birlashtirish) va zamonaviy Italiya davlatini yaratishga jiddiy xalqaro qarshiliklarga qarshi maʼnaviy va diplomatik yordam koʻrsatgan[6]. Birlashishning mashhur qahramoni Juzeppe Garibaldi Buyuk Britaniyada katta hurmatga ega[7].

XX asr[tahrir | manbasini tahrirlash]

HMS Albion ekipaji 2020-yilda mashq paytida Italiya fregati Karlo Bergaminini kuzatishi

1915-yil 26-aprelda Italiya va Buyuk Britaniya London paktini tuzdilar va rasmiy ittifoqqa kirdilar. Shundan soʻng, Buyuk Britaniya, Italiya va boshqa ittifoqchi davlatlar Birinchi jahon urushida gʻalaba qozonishdi. Urush paytida Britaniya razvedkasi Benito Mussolinining faolligini subsidiya qilgan[8]. Italiya dastlab Buyuk Britaniya bilan yaqin aloqalarini saqlab qolgan. Har ikki davlat Fransiyaning Rurni bosib olishiga qarshi turishdi va Toʻrt hokimiyat shartnomasini tuzishda umumiy til topishishdi. Biroq, Mussolinining ekspansionistik ambitsiyalari Britaniyaning Oʻrta yer dengizidagi status-kvoni saqlab qolish istagiga qarshi chiqa boshlaganida aniq boʻldi[9].

Korfudagi dastlabki voqea Italiya-Britaniya munosabatlarini yaxshi tarafga oʻzgartirmadi. Italiya yunon-alban chegarasini aniqroq belgilash missiyasida italiyalik hakamlarning bahsli oʻldirilishi ortidan Gretsiyaning Korfu orolini egallab oldi. Keyingi elchilar konferensiyasi Mussolinining birinchi diplomatik gʻalabasi sifatida koʻrildi. Konferensiyada Italiyaga Gretsiyadan imtiyozlar berildi, shu jumladan Somalidagi Jubalandning Britaniyadan ajralib chiqishiga yoʻl ochildi.

Aloqalar nihoyat Italiyaning Efiopiyaga bostirib kirishi ortidan buzildi. Millatlar Ligasi koʻrsatmalariga koʻra, Buyuk Britaniya Italiyaga qarshi iqtisodiy sanksiyalarni amalga oshirdi, bu ularning munosabatlarida doimiy nizolarni keltirib chiqaradi. Keyinchalik Italiya Sharqiy Afrikasining Buyuk Britaniyadan tan olinmaganligi Italiyaning boshqa joyda roziligini izlashi kerakligini koʻrsatganManba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name.

Italiya va Germaniya hamkorlikni tobora yaqinlashib borishi bilan Britaniya Italiyaning Germaniyaning taʼsir doirasiga kirib ketishiga yoʻl qoʻymaslikka harakat qildi. 1938-yil 16-aprelda Italiya va Britaniya Pasxa kelishuvlarini imzoladilar, bu Arabiston yarim orolida konsensusga erishishga, Suvayshda navigatsiya erkinligini qoʻllab-quvvatlashga va Sharqiy Afrikadagi mustamlaka mulklari oʻrtasidagi tinchlikni saqlashga yordam berdi. Oxir-oqibat, bu ikki imperiya oʻrtasidagi ilgari doʻstona munosabatni tiklash uchun bu sabablar yetarli boʻlmadi[10].

Mussolinining Italiya va Gitler Germaniyasi oʻrtasidagi eksa shartnomasi tufayli, 1940-yilda Italiya Germaniya tomonida Ikkinchi Jahon urushiga qoʻshildi. Shunday qilib, Buyuk Britaniya va Italiya 1940-yillarning boshlarida, Ittifoqchilarning Sitsiliyaga bostirib kirishi, 1943-yilda Italiyaning magʻlubiyati bilan yakunlanmaguncha urushda edi. Italiya hukumati 1943-yilda Mussolinini taxtdan agʻdarib, ittifoqchilar bilan sulh tuzdi. Bu orada Germaniya Italiyaning shimoliy yarmiga bostirib kirdi, Mussolinini ozod qildi va 1945-yilning bahorida qulab tushgunga qadar Germaniyaga ittifoqchilarga qarshi kurashda yordam beradigan qoʻgʻirchoq rejim boʻlgan Italiya Ijtimoiy respublikasini oʻrnatdi[11].

Buyuk Britaniya va Italiya hozirda iliq va doʻstona munosabatlarga ega. Qirolicha Yelizaveta II o‘z hukmronligi davrida Italiya Respublikasiga 1961-, 1980-, 2000- va 2014-yil aprelida Prezident Jorjio Napolitano tomonidan qabul qilinganda to‘rt marta davlat tashrifini amalga oshirdi.

Madaniy aloqalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Har yili 4 milliondan 5 milliongacha britaniyalik sayyohlar Italiyaga tashrif buyurishadi, Buyuk Britaniyaga esa 1 million italiyalik sayyohlar tashrif buyuradi[12]. Italiyada 30 000 ga yaqin Britaniya fuqarosi, Buyuk Britaniyada esa 200 000 italiyalik istiqomat qiladi.

2011-yilda 7100 italiyalik talaba Buyuk Britaniya universitetlarida tahsil olayotgan edi, bu Yevropa Ittifoqi mamlakatlari orasida yettinchi, jahon miqyosida esa o‘n beshinchi ko‘rsatkichdir[13].

Futbol zamonaviy shaklda Italiyaga 1880-yillarda britaniyalik muhojirlar tomonidan kiritilgani aytiladi. 1893-yilda inglizlar tomonidan asos solingan Genuya Kriket va Futbol Klubi Angliyaga xorijda vakillik qilish uchun kriket klubi sifatida tashkil etilgan. Uch yil oʻtgach, 1896-yilda Jeyms Richardson Spensli ismli kishi Genuyaga keldi va klubning futbol boʻlimi bilan tanishdi va uning birinchi menejeri boʻldi[14]. Boshqa dalillar shuni koʻrsatadiki, Britaniya toʻqimachilik sanoatida savdogar ishchi Edoardo Bosio Buyuk Britaniyaga tashrif buyurgan va sportni oʻz vatanida joriy etishga qaror qilgan. Bosio 1887-yilda Turinga qaytib keldi va Torino futbol va kriket klubiga asos soldi[15].

Siyosat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Har ikki davlat NATO, Yevropa Kengashi, Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkiloti va G7 aʼzosi[16].

Doimiy diplomatik vakolatxonalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Italiyaning Londondagi elchixonasi
    Italiyaning Londondagi elchixonasi
  • Buyuk Britaniyaning Rimdagi elchixonasi
    Buyuk Britaniyaning Rimdagi elchixonasi

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „British Embassy Rome“. gov.uk. United Kingdom - Government. Qaraldi: 2021-yil 18-sentyabr.
  2. ↑ „AMBASSADOR Pasquale Terracciano“ (It). Italian Embassy, London. 2015-yil 10-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 14-oktyabr.
  3. ↑ „UK Population Estimates ( June 2021) - Office of National Statistics“.
  4. ↑ „Special Eurobarometer 516“. European Union: European Commission (2021-yil sentyabr). Qaraldi: 2021-yil 24-sentyabr.
  5. ↑ „Tuttitalia“.
  6. ↑ D.E.D. Beales, England and Italy, 1859-60 (1961).
  7. ↑ Marcella Pellegrino Sutcliffe, „Marketing ‘Garibaldi panoramas’ in Britain (1860-1864).“ Journal of Modern Italian Studies 18.2 (2013): 232-243.
  8. ↑ Kington, Tom. „Recruited by MI5: the name's Mussolini. Benito MussoliniDocuments reveal Italian dictator got start in politics in 1917 with help of £100 weekly wage from MI5“. London: Guardian (2009-yil 13-oktyabr). Qaraldi: 2009-yil 19-oktyabr.
  9. ↑ Lamb, Richard. Mussolini and the British (English). John Murray, 1997 — 141 bet. 
  10. ↑ Miller, Dawn Marie (1997). „Italy Through the Looking Glass: Aspects of British Policy and Intelligence Concerning Italy, 1939-1941“ (PDF). National Library of Canada. Retrieved 2022-10-02.
  11. ↑ R.J.B. Bosworth, Mussolini’s Italy: Life Under the Fascist Dictatorship, 1915-1945 (2007)
  12. ↑ Italy Country Profile, Foreign and Commonwealth Office
  13. ↑ „International students in UK higher education: key statistics“. UK Council for International Student Affairs. Qaraldi: 2012-yil 24-iyul.
  14. ↑ „English Players in Italy“. RSSSF.com. 2007-yil 21-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 1-avgust.
  15. ↑ „Edoardo Bosio and Football in Turin“. Life in Italy. Qaraldi: 2007-yil 1-avgust.
  16. ↑ „Embassy of Italy in London: Political Cooperation“. 2015-yil 8-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 14-oktyabr.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Baldoli, Klaudiya. Eksport qiluvchi fashizm: 1930-yillarda Italiya fashistlari va Britaniya italyanlari (Oksford: Berg, 2003).
  • Edvards, Piter G. "Britaniya, Mussolini va „Lokarno-Jeneva tizimi“. Yevropa tarixi chorak 10.1 (1980): 1-16.
  • Hayes, Pol. Zamonaviy Britaniya tashqi siyosati: 19-asr 1814-80 (1975) bet. 194-212.
  • Xorn, Devid Beyn. XVIII asrda Buyuk Britaniya va Yevropa (1967), 1603-1702 yillarni qamrab oladi; 327-51-betlar.
  • Morewood, Stiven, „Oʻrta er dengizi va Yaqin Sharqdagi Angliya-Italiya raqobati, 1935-1940.“ Robert Boyce, Esmonde M. Robertson, muharrirlar. Urushga boradigan yoʻllar (Macmillan Education UK, 1989). 167-198-betlar.
  • OʻKonnor, Maura. Italiya romantikasi va ingliz siyosiy tasavvuri (Macmillan, 1998).
  • Robertson, Jeyms C. „Efiopiya ustidan Mussoliniga Britaniya muxolifatining kelib chiqishi.“ Britaniya tadqiqotlari jurnali 9 # 1 1969, bet. 122-142. onlayn
  • Podmor, Uill. Buyuk Britaniya, Italiya, Germaniya va Ispaniya fuqarolar urushi (Edvin Mellen Press, 1998).
  • Shvegman, Marjan. „Garibaldiga oshiq: italyan Risorgimentosini sevish“. Tarixning Yevropa sharhi 12.2 (2005): 383-401.
  • Rayt, Ovayn. „Britaniya tashqi siyosati va Italiyaning Rimni bosib olishi, 1870 yil“. Xalqaro tarix sharhi 34.1 (2012): 161-176.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Italiya_—_Buyuk_Britaniya_munosabatlari&oldid=3748464" dan olindi