Kontent qismiga oʻtish

Illinoys

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Illinoys
Illinois
Shtat
Illinoys bayrogʻi Illinoys tamgʻasi
Illinoys bayrogʻi Illinoys tamgʻasi

Shtat laqabi:
(Prairie State)

Mamlakat AQSH bayrogʻi AQSh
Poytaxt Springfield
Eng yirik shaharlar Chicago
Aurora
Rockford
Maydon

   • Butun
   • % suv

AQSh: 25-oʻrinda

149,998 km²
4.02 %

Aholi

   • Butun (2021)
   • Zichlik
   • Senat oʻrinlari
   • Elektoral ovozlari

AQSh: 5-oʻrinda

12,763,371
86.27 kishi/km²
19
21

YIM

   • YIM
   • YIM/kishi

AQSh: 5-oʻrinda

$521,900 million
$41,056

Ittifoqqa kirish

   • Sana

21-boʻlib

3 dekabr 1818

Vaqt UTC-6 (MST)
Qisqartma ID [16]
Shtat guli Viola

([[]])

Shtat daraxti White oak

(Quercus alba)

🗺️ Geografiyasi va joylashuvi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Illinoys — AQShning O‘rta G‘arbiy hududida joylashgan shtat.

  • shimoli-sharqda — Michigan ko‘li bilan,
  • g‘arbda — Missisipi daryosi,
  • janubda esa — Ohio va Vabash daryolari bilan chegaradosh.
  • Poytaxti — Springfield shahri,
  • Eng yirik shahri — Chicago (Chikago).
  • Aholi soni — AQShda 6-o‘rinda (taxminan 12,8 million kishi).
  • Yalpi ichki mahsuloti (YaIM) bo‘yicha 5-o‘rinda.
  • Yer maydoni bo‘yicha — 25-o‘rinda.

🏛️ Tarixiy ko‘rinish

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Qadimda: Illinoys ming yillar davomida tubjoy hindular yashagan hudud bo‘lgan.
  • 17-asrda: Bu yerga ilk bor fransuz missionerlari va mustamlakachilari kelib joylashgan. Hudud Yangi Fransiya tarkibida bo‘lgan.
  • 1783-yil: AQSh mustaqillikka erishgach, Illinoys Mississippi daryosigacha AQSh hududiga qo‘shilgan va unga Kentucky shtatidan ko‘plab amerikaliklar kelib joylashgan.
  • 1818-yil: Illinoys AQSh tarkibiga rasmiy ravishda 21-shtat sifatida qo‘shilgan.
  • Erie kanali va temir yo‘l tizimi iqtisodiy o‘sishni tezlashtirgan.
  • Jon Dir tomonidan ishlab chiqilgan po‘lat plug tufayli, boy qora tuproqli dashtlar unumdor qishloq xo‘jaligiga aylangan.

🏭 Iqtisodiy va madaniy taraqqiyot

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Qishloq xo‘jaligi: Yerlar unumdorligi ko‘plab nemis, shved va boshqa immigrantlarni jalb qilgan.
  • Sanoatlashuv: 1900-yilga kelib Illinoys AQShdagi eng sanoatlashgan shtatlardan biriga aylangan.
  • Buyuk Migratsiya davri: Janubdan ko‘chib kelgan afro-amerikaliklar ayniqsa Chikagoda katta jamoa tashkil etgan va shaharning iqtisodiy hamda madaniy hayotida muhim rol o‘ynagan.

🌍 Madaniy va ilmiy ahamiyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • YuNESKO merosi ob'ektlari:
    • Kaxokia qadamjolari (Cahokia Mounds)
    • Frank Lloyd Wright arxitekturasining ayrim qismlari
  • Nufuzli universitetlar:
    • Chikago universiteti
    • Illinoys universiteti
    • Northwestern universiteti
  • Prezidentlar: Uch nafar AQSh prezidenti — Abraham Linkoln, Ulysses Grant va Barack Obama Illinoysda yashagan va bu yerda saylangan. Ronald Reygan ham bu shtatda tug‘ilgan. Shtatning rasmiy shiori: “Linkoln yurti”.

🚛 Transport va iqtisodiy markaz

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Chicago porti: Buyuk ko‘llar orqali Atlantika okeaniga va Mississippi daryosi orqali Meksika ko‘rfaziga chiqish imkonini beradi.
  • Temir yo‘l tarmog‘i: 1860-yillardan beri Chicago — AQShning asosiy temir yo‘l markazi.
  • O’Hare aeroporti: Dunyoning eng gavjum aeroportlaridan biri hisoblanadi.
  • “Peoriyada o‘ynaydimi?” iborasi — Illinoysning butun Amerika kayfiyatining ifodasi bo‘lishini anglatadi (ya'ni, bu shtat Amerika jamiyatining kichik modeli sifatida qaraladi).