Tojikiston madaniyati

Tojikiston madaniyati bir necha ming yil davomida rivojlangan. Tojik madaniyatini ikki hududga boʻlish mumkin: Metropolitan va Kuhiston (Togʻli). Zamonaviy shahar markazlariga Dushanbe (poytaxt), Xudjand, Kulob va Panjikent kiradi.

Din[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zardushtiylik Fors imperatorlari tomonidan davlat dini sifatida qabul qilingan va Markaziy Osiyoda ham eʼtiqod qilingan. Oxir-oqibat arablar istilosidan keyin pasayib ketdi. Tojikistonda islomgacha boʻlgan davrdan boshlab eng katta bayram Navroʻz boʻlib, „Yangi kun“ degan maʼnoni anglatadi. U 21 yoki 22 martda, yerni qayta ishlash boshlanganda oʻtkaziladi. Navroʻz kunlarida koʻplab oilalar qarindosh-urugʻlarnikiga tashrif buyurishadi, eski narsalarni tashlab, uy yigʻishtirishadi, dala oʻyinlari bilan shugʻullanishadi. Maxsus milliy taomlar ham taqdim etiladi. Tojiklarning islomgacha boʻlgan boshqa urf-odatlari, masalan, olovdan sakrash, olov atrofida raqsga tushish va „shaytonlarga“ olov bilan kurashish, hali ham uzoqroq hududlarda mavjud.

Tojikiston hukumati Iegova guvohlari kabi baʼzi diniy eʼtiqodlarga nisbatan murosasizlik koʻrsatib, diniy binolarni buzib tashladi.^[1]

Oshxona[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tojik oshxonasining oʻzbek, afgʻon, rus va eron taomlari bilan oʻxshashligi bor. Kabuli palov, qabili palov va samanu(sumalak) kabi taomlari bilan mashhur. Milliy taom va ichimlik palov va koʻk choy hisoblanadi.

Anʼanaviy Tojikiston taomlari quritilgan mevalar, yongʻoqlar va holvadan iborat kichik idishlar bilan boshlanadi, keyin shoʻrva va goʻsht, shuningdek, palov bilan tugaydi. Choy har bir taomga hamroh boʻladi va koʻpincha mehmondoʻstlik belgisi sifatida ovqatlanish oraligʻida beriladi. Koʻpincha shakarsiz ichiladi. Tojik oshxonasi turli xil meva, goʻsht va shoʻrva taomlarini taklif etadi.

Sport[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tojikiston togʻlari toqqa chiqish, tog 'velosipedi, qoyaga chiqish, changʻi sporti, snoubord, piyoda yurish va toqqa chiqish kabi ochiq havoda sport turlari uchun koʻplab imkoniyatlar yaratadi. Biroq, imkoniyatlar cheklangan. Fann va Pomir togʻlariga, shu jumladan mintaqadagi 7000 m choʻqqilarga toqqa chiqish va piyoda sayohatlar mavsumiy ravishda mahalliy va xalqaro alp agentliklari tomonidan tashkil etiladi.

Futbol Tojikistonda eng ommabop sport turi hisoblanadi. Futbol boʻyicha Tojikiston milliy terma jamoasi FIFA va OFK musobaqalarida qatnashadi. Tojikistonning top-klublari Tojikiston ligasida ishtirok etishadi.

Tojikistonlik toʻrt nafar sportchi oʻz mamlakati mustaqillikka erishganidan beri Olimpiada medallarini qoʻlga kiritdi. Bular: kurashchi Yusup Abdusalomov (Beling-2008 kumush), dzyudochi Rasul Boqiyev (Pekin-2008 bronza), bokschi Mavzuna Chorieva (London-2012 bronza) va Dilshod Nazarov (Rio-2016 bolgʻa uloqtirishda oltin) .

Kino[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tojikiston kino sanoati 1929-yildan boshlangan. Birinchi rasmiy kinostudiya „ Tojikkino“ (keyinchalik " Tojikfilm " deb oʻzgartirildi) 1930-yilda ish boshladi. 1935-yilda " Tojikkino " ovozli filmlar ishlab chiqarishni boshladi.^[2] Ayrim ekspertlarning fikricha, 1970-80-yillar „Tojikfilm“ uchun oltin davr boʻlgan. Hukumat tomonidan subsidiyalangan studiya har yili oltitaga yaqin badiiy film ishlab chiqarishga muvaffaq boʻldi.^[3]

„Tojikfilm“ning shoʻrolar davridagi muvaffaqiyatlariga Firdavsiyning " Shohnoma „si asosida suratga olingan “Rustam afsonasi", „Rustam va Siyovoush afsonasi“, „Smit Kova afsonasi“ kabi filmlar misol boʻla oladi; "Oʻsmirlikning birinchi tongi" ("Yunnosti Pervoe Utro "), Sovet imperiyasining boshida, uning armiyasi hali ham bosmachilar harakati bilan kurashayotgan bir paytda Badaxshonda yashagan odamlarning hayoti haqida hikoya qiladi; arabcha ertaklar asosida " Ming bir kecha " trilogiyasi Shahrizodadan yangi ertaklar shular jumlasidan.

Tojikistonlik prodyuserlar orasida Valeriy Ahadov va Davlat Xudoynazarov bor.

Sovet Ittifoqi parchalanib, Tojikistondagi fuqarolar urushi (1992-1997)dan keyin tojik kinosida pasayish kuzatildi. Studiya asosan kichik xorijiy buyurtmalar oldi^[2] va oʻzining bir nechta filmlarini ishlab chiqardi. Mohsen Maxmalbofning 2005-yilda suratga olingan " Jinsiy aloqa va falsafa " filmi, 2002-yilda Jamshed Usmonovning "Oʻngdagi farishta " filmi kabi Tojikistonda suratga olingan va ishlab chiqarilgan. Oxirgi yigirma yil ichida suratga olingan boshqa tojik filmlari qatoriga quyidagilar kiradi: Kosh ba Kosh (1993), Ish safari (1998, hujjatli film) va Luna Papa (1999, „Tojikfilm“ning Germaniya, Avstriya, Shveysariya, Yaponiya va boshqa mamlakatlardagi hamkasblari bilan hamkorlikdagi loyihasi).^[4]

Hunarmandchilik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Chakan kashtachilik — paxta yoki ipakda yorqin rangli iplar yordamida ramziy tasvirlarni tikish amaliyotidir.^[5] Ularda mifologik tasvirlar, tabiat yoki koinot tasvirlangan. Kashtadoʻzlik kiyim-kechak va parda, choyshab va yostiq kabi oddiy uy-roʻzgʻor buyumlarida tikilgan. Chakan buyumlari nikoh marosimlarining muhim qismi boʻlib, kelin Chakan koʻylak kiygan, kuyov esa „toqi“ deb ataladigan kashta doʻppi kiygan. Tojik ayollari va qizlari milliy bayramlarda odatda Chakan libosini kiyishadi.

Ayollar bu sanʼat turini yakka tartibda yoki umumiy sharoitda yaratadilar.^[5] Yakka tartibda ishlaganda hunarmand ayollar qizlari va boshqa oila aʼzolaridan yordam oladilar. Kommunal sharoitda hunarmand ayollar bir uyda toʻplanib, eng tajribalisidan koʻrsatma olib, jarayon uchun individual vazifani topshiradilar. Bu vazifalarga tasvir dizayni, matolarni kesish, kashta tikish, kiyim tikish va mahsulotlarni sotish uchun buyurtmalarni qabul qilish kiradi. Bu hunarmand ayollar tomonidan yaratilgan mahsulotlar bozor yoki libos doʻkonlarida sotilib, muhim daromad manbai boʻlib xizmat qilmoqda.

Chakan kashtachilik amaliyoti ayollarning bir avlodidan keyingi avlodga oʻtib, amaliyotning rivojlanishini taʼminlash uchun oʻtkaziladi.^[5] Hunarmand oʻz bilimini qizi, nabirasi va keliniga oʻrgatadi. „Ustoz-shogird“ yoki „usta-shogird“ usuli deb ataladigan „Chakan“ kashtasini guruh sharoitida ham mohir hunarmanddan oʻrganish mumkin.

2018-yilda Chakan kashtachilik YuNESKOning Insoniyatning nomoddiy madaniy merosi Reprezentativ roʻyxatiga kiritildi .^[5]

Musiqasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Anʼanaviy tojik musiqasi Markaziy Osiyoning boshqa musiqa turlari bilan chambarchas bogʻliq. Shashmaqom tojik xalq musiqasining asosiy uslubi hisoblanadi, garchi falak Tojikiston janubida mashhurdir. Togʻli Badaxshon avtonom viloyatidagi Pomirilarning ham oʻziga xos musiqa uslubi bor.

Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tojik adabiyotining anʼanaviy markazlari Samarqand va Buxoro boʻlgan, ammo bu shaharlar hozir Oʻzbekistonda . Yaqin tarixda tojik adabiyoti asosan sotsial-realistik yoʻnalishda boʻlgan. Tojiklar oʻz adabiyoti bilan umumiy fors adabiyoti oʻrtasida chegara qoʻymasa ham, bir qancha taniqli tojik yozuvchi va shoirlari boʻlgan. Tojik tilining standartlashuvi soʻnggi oʻn yilliklarda ham tojik adabiyotini shakllantirdi.

Madaniy tiklanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Somoniylar davridan ming yil oʻtgach, yana bir madaniy tiklanish sodir boʻldi; bu safar Sovet zamonaviy drama, opera va balet tufayli. Mirzo Tursunzoda, Mirsaid Mirshakar, Loiq Sherali kabi shoirlar; Bu uygʻonishda yozuvchi va tarixchi Sadridin Ayniy, professorlar M.Ishokiy va Osimiy, olim Sotim Ulugʻzoda, yozuvchi Jalol Ikromiy, antropolog va tarixchi Bobojon Gʻofurovlar ham muhim rol oʻynagan. 1969-yilda Malika Sobirova xalqaro balet tanlovida oltin medalni qoʻlga kiritdi.

Mustaqillikka erishganidan soʻng milliy oʻzlikni anglash tuygʻusini yuksaltirish maqsadida sovetlar davridan oldingi madaniy tiklanish boshlandi. Yozuvchi Taymur Zulfiqorov, professorlar Rahim Masov va Bozor Sobir koʻzga tashlanadi.