Qaroqchilik: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
MalikxanBot (munozara | hissa)
Botlar
758 991 edits
Bot: Frantsuz → Fransuz
Divergent08 (munozara | hissa)
2 523 edits
„Piracy“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
Qator 1: Qator 1:
[[Fayl:Capture-of-Blackbeard.jpg|right|thumb|270x270px| ''Qaroqchi [[Qora soqol|qora soqolning]] qoʻlga olinishi, 1718-yil'', Jan Leon Gerom Ferris]]
[[Fayl:Pyle_pirates_approaching_ship.jpg|right|thumb|403x403px| Filibusterlar ispan kemasiga hujum qilishdi. Xovard Payl tomonidan chizilgan rasm, 1905-yil]]
'''Qaroqchilik''' ({{Lang-el|πειρατής}} — qaroqchi, oʻgʻri) — fuqarolik kemalari va samolyotlarini noqonuniy qoʻlga olish, talon-taroj qilish yoki choʻktirishga aytiladi. Zamonaviy [[Xalqaro huquq|xalqaro huquqda]] qaroqchilik xalqaro jinoyat hisoblanadi. Tinchlik davrida savdogar va boshqa kemalarni qoʻlga olish va talon-taroj qilishdan, urush paytida harbiy kemalar, suv osti kemalari va harbiy samolyotlarning [[Betaraflik|neytral davlatlarning]] savdo kemalariga hujumi qaroqchilikka tenglashtiriladi. Qaroqchilikning taʼrifi va unga qarshi kurash choralari 1982-yilgi BMTning dengiz huquqi toʻgʻrisidagi konventsiyasi bilan tartibga solinadi.


{{For|the unauthorized use of published media|Copyright infringement}}
== Soʻzning kelib chiqishi ==
[[Fayl:Flag_of_Edward_England.svg|thumb| An'anaviy " Jolli Rojer" qaroqchilik bayrog'i]]
"Qaroqchi" soʻzi 17-asrda {{Lang-fr|pirate}} , loyincha: pirata, {{lang-el|πειρατής}} soʻzidan kelib chiqqan. Miloddan avvalgi 4-3-asrlarda qoʻllanilgan.
'''Qaroqchilik''' - Yuk va boshqa qimmatbaho buyumlarni o'g'irlash maqsadida kemalarga, qirg'oqbo'yi hududlarga kirib borib kema yoki qayiqda tajovuz qiluvchilar tomonidan amalga oshiriladigan talonchilik yoki jinoiy zo'ravonlik. Qaroqchilik bilan shug'ullanuvchilar '''qaroqchilar''', qaroqchilik uchun ishlatiladigan kemalar esa qaroqchi '''kemalar''' deb ataladi. Qaroqchilik dastlab miloddan avvalgi XIV asrda hujjatlashtirila boshlangan bo'lib, [[dengiz xalqlari]], okean bosqinchilari [[Egey madaniyati|Egey]] va [[Oʻrta yer dengizi|O'rta yer dengizi]] svilizatsiyalari kemalariga hujum qilib turishgan. Yuk tashishga mo'ljallangan qatnov kemalarini o'tkazadigan tor kanallar uzoq vaqt qaroqchilik, bundan tashqari shu kabi xususiylashtirish va tijorat reydlari uchun imkoniyatlar yaratib kelgan<ref>{{Kitob manbasi |last=Pennell |first=C. R. |chapter=The Geography of Piracy: Northern Morocco in the Mod-Nineteenth Century |editor=Pennell |title=Bandits at Sea: A Pirates Reader |url=https://books.google.com/books?id=uB7ODGowJ3AC |publisher=NYU Press |date=2001 |page=56 |isbn=978-0-8147-6678-1 |quote=Sea raiders [...] were most active where the maritime environment gave them most opportunity. Narrow straits which funneled shipping into places where [[ambush]] was easy, and escape less chancy, called the pirates into certain areas.}}</ref>.


Bunday hududlarga [[Gibraltar]], Malakka bo'g'ozi, [[Madagaskar]], Aden ko'rfazi va La-Mansh suvlari tarixiy misol bo'la oladi, ayniqsa ular geografik tuzilmalariga ko'ra qaroqchilar hujumi uchun qulay hisoblangan<ref>{{Kitob manbasi |last=Heebøll-Holm |first=Thomas |title=Ports, Piracy and Maritime War: Piracy in the English Channel and the Atlantic, c. 1280–c. 1330 |url=https://books.google.com/books?id=jw7OWyAN--QC |series=Medieval Law and Its Practice |location=Leiden |publisher=Brill |date=2013 |page=67 |isbn=978-9004248168 |quote=[...] through their extensive piracies the Portsmen [of the Cinque Ports] were experts in predatory actions at sea. [...] Furthermore, the geostrategic location of the [Cinque] Ports on the English coast closest to the Continent meant that the Ports [...] could effectively control the Narrow Seas.}}</ref><ref>{{Veb manbasi |url=http://tedxtalks.ted.com/video/What-is-Piracy-Jean-Philippe-Ve |sarlavha=TEDx Talk: What is Piracy? |qaralgan sana=October 23, 2014 |arxivsana=June 18, 2020 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20200618142442/http://tedxtalks.ted.com/video/What-is-Piracy-Jean-Philippe-Ve}}</ref>. ''Qaroqchilik'' atamasi odatda dengizdagi qaroqchilariga ishora bo'lgan va lekin bu atama quruqlikda<ref>{{Kitob manbasi |last=Arquilla |first=John |url=https://books.google.com/books?id=XzzBvVpXXJsC |title=Insurgents, Raiders, and Bandits: How Masters of Irregular Warfare Have Shaped Our World |date=2011 |publisher=Ivan R. Dee |isbn=978-1-56663-908-8 |page=242 |quote=From ancient high seas pirates to 'road agents' and a host of other bush and mountain pass brigands, bandits have been with us for ages. |accessdate=March 5, 2015}}</ref>, havoda, kompyuter tarmoqlarida (ilmiy fantastikada) va koinotda sodir etilgan harakatlarga nisbatan ham umumlashtirib qo'llaniladi. Qaroqchilikda qaroqchining o'z kemasida sodir etgan jinoyatlari (masalan, o'g'irlik), shuningdek, davlat hukumati ruxsati bo'lgan xususiy mulkni talon-taroj qilish istisno qilingan.
== Antik qaroqchilik ==
[[Fayl:Henryk_Siemiradzki_007.jpeg|right|thumb|270x270px| Genrik Semiradskiy . „Korsarlar“, 1880-yil]]
Dengiz bosqinining asl shaklidagi qaroqchilik dengizchilik va dengiz savdosi bilan bir vaqtda paydo boʻlgan; navigatsiya asoslarini oʻzlashtirgan barcha qirgʻoq qabilalari bunday bosqinlar bilan shugʻullangan. Sivilizatsiya paydo boʻlishi bilan qaroqchilar va savdogarlar oʻrtasidagi chegara uzoq vaqt davomida shartli boʻlib qoldi: dengizchilar oʻzlarini talon-taroj qilish va qoʻlga olish uchun oʻzlarini kuchli his qilmagan joyda savdo qilishdi. Qadimgi dunyoning eng mohir navigatorlari — Finikiyaliklar ham ayniqsa yomon obroʻga ega boʻlishdi. " [[Odisseya]] " sheʼrida Siros orolidan odamlarni oʻgʻirlab, qullikka sotgan finikiyalik qaroqchilar haqida soʻz boradi. Antik qaroqchilar, Yangi asr qaroqchilaridan farqli oʻlaroq, ularni qoʻlga olish va qullikka sotish uchun qirgʻoq boʻyidagi qishloqlar va shaxsiy sayohatchilar kabi kemalarga ham hujum qilishdi (keyinchalik ular oliynasab asirlar uchun toʻlov talab qila boshladilar). Qaroqchilik qadimgi sheʼriyat va mifologiyada (Gomer madhiyasida va Ovidning " Metamorfozalar " sheʼrida bayon qilingan [[Dionis|Dionisning]] Tirren (Etrusk) qaroqchilari tomonidan qoʻlga olinishi haqidagi afsona, shuningdek [[Homer|Gomer]] sheʼrlaridagi baʼzi epizodlarda) oʻz aksini topgan.


Qaroqchilik- xalqaro odat huquqlariga ega bo'lgan muayyan jinoyat turi bo'lishi bilan birga, bir qator shtatlarning munitsipal qonunchiligidagi jinoyatlarning nomi . XXI asrning boshlarida transport kemalariga hujumida dengiz qaroqchiligi muhim muammo bo'lib qolgan. Buning natijasida 2004-yilda dunyo boʻyicha, jumladan Qizil dengiz, Hind okeani oʻrtasi, Somali qirgʻoqlari, Malakka bo'g'ozi va Singapurdagi dengiz, okean suvlarida qaroqchilik faoliyati yiliga 16 milliard AQSh dollari miqdoridagi yoʻqotishlarga sabab bo'lgan<ref name="foreignaffairs.org">{{Cite journal|url=http://www.foreignaffairs.org/20041101faessay83606/gal-luft-anne-korin/terrorism-goes-to-sea.html|journal=Foreign Affairs|title=Terrorism Goes to Sea|access-date=December 8, 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071214040613/http://www.foreignaffairs.org/20041101faessay83606/gal-luft-anne-korin/terrorism-goes-to-sea.html|archivedate=December 14, 2007}}</ref>. Zamonaviy qaroqchilar avtomatik qurollar, [[Granata|granatalar]], pulemyotlar va hujum miltiqlari kabi avtomatlar bilan qurollangan. Ular tezkor hujum qilish va kemalarga chiqish uchun kichik motorli qayiqlardan foydalanadilar va bu usul zamonaviy yuk va transport kemalarida asosan ekipaj a'zolari kam sonli bo'lganida qo'l keladi. Xalqaro hamjamiyatda zamonaviy qaroqchilarni [[Adolat|javobgarlikka]] tortish ko'plab muammolarga duch kelmoqda, chunki qaroqchilik hujumlar ko'pincha xalqaro ochiq dengizlarda sodir bo'ladi<ref>{{Yangiliklar manbasi |last=D.Archibugi |first=M.Chiarugi |date=April 9, 2009 |title=Piracy challenges global governance |publisher=[[openDemocracy]] |url=http://www.opendemocracy.net/article/piracy-challenges-global-governance |url-status=dead |access-date=April 9, 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412063756/http://www.opendemocracy.net/article/piracy-challenges-global-governance |archive-date=April 12, 2009}}</ref> va uni bevosita kuzatishning imkoni kam. Bularning oldini olish va chora ko'rish uchun millatlar tomonidan qaroqchilarni qaytarish va ta'qib qilishda harbiy-[[Harbiy-dengiz floti|dengiz kuchlari tashkil qilingan]], ba'zi xususiy kemalarda bortga kiruvchilarni qaytarish uchun qurollangan qo'riqchilar jalb etilgan, yuqori bosimli suv to'plari yoki ovozli to'plar o'rnatilgan. Potentsial tahdidlardan qochish uchun [[Radiolokator|radarlardan]] foydalaniladi.
Mamlakatlar va xalqlar oʻrtasidagi savdo-huquqiy aloqalarning rivojlanishi bilan qaroqchilik eng ogʻir jinoyatlardan biri sifatida eʼtirof etila boshlandi va bu hodisaga qarshi birgalikda kurashishga urinishlar boshlandi. Qadimgi qaroqchilik gullab yashnash davri Anarxiya epohasiga toʻgʻri keladi. Rim qaroqchiligi ayniqsa Mitridat VI Eupator Kilikiya qaroqchilari bilan Rimga qarshi ittifoq tuzganidan keyin gullab-yashnadi. Bu davrda qaroqchilar qurbonlari orasida, xususan, yosh [[Julius Caesar|Yuliy Tsezar]] ham bor edi. Qaroqchilarning jasorati shu darajaga koʻtarildiki, ular hatto Rim portiga — Ostiyaga hujum qilishdi va bir marta ikkita [[Pretor|pretorni]] mulozimlari va nishonlari bilan qoʻlga olishdi.


Yelkanli qayiqlar davridagi qaroqchilik haqidagi romantik hikoyalar uzoq vaqtdan beri G'arb pop madaniyatining bir qismi bo'lib kelgan. 1724-yilda Londonda nashr etilgan ikki jildlik ''“Qaroqchilarning umumiy tarixi” asarida'' asosiy qaroqchi shaxslar va ularning “Qaroqchilikning oltin asri” dagi faoliyati va muhitining yarim aniq tavsifi ommaning tasavvuriga namoyish qilingan. "''Umumiy tarix"'' asarida qaroqchilikning ko'plab badiiy tasvirlari ilhomlantirilgan, ayniqsa ''[[Xazinalar oroli|Treasure Island]]'' (1883) va ''Piter Pan'' (1911), romanlari sahna, kino, televideniya va boshqa ommaviy axborot vositalari uchun moslashtirilgan. 2003-yilda efirga namoyish etilib boshlangan, oltin asr qaroqchilik davrining fantastik qahramonlari tasvirlangan "Karib dengizi qaroqchilari" film serialari franshizasi tomoshabinlar uchun stereotiplashtirildi va ommalashtirildi.
Miloddan avvalgi 67-yilda. [[Gney Pompey|Buyuk Gney Pompey]] qaroqchilarga qarshi kurashish uchun favqulodda vakolatlarni va 500 ta kemadan iborat flotni oldi. Jangga tayyorgarlik koʻrib, u qaroqchilarnikidek boʻlgan kemalarni qurishni buyurdi. Oʻrta yer dengizini 13 mintaqaga boʻlib, har bir mintaqaga eskadron yuborgan Pompey qaroqchilarni Kilikiyaning togʻ qal’alariga haydab yubordi va keyin ularni egallab oldi. Oʻrta yer dengizida qaroqchilikni butunlay yoʻq qilish uchun Pompey kutilgan uch yil oʻrniga uch oy kerak boʻldi.
{{Blockquote|<nowiki />
#Every man shall have an equal vote in affairs of moment. He shall have an equal title to the fresh provisions or strong liquors at any time seized, and shall use them at pleasure unless a scarcity may make it necessary for the common good that a retrenchment may be voted.
#Every man shall be called fairly in turn by the list on board of prizes, because over and above their proper share, they are allowed a shift of clothes. But if they defraud the company to the value of even one dollar in plate, jewels or money, they shall be [[marooning|marooned]]. If any man rob another he shall have his nose and ears slit, and be put ashore where he shall be sure to encounter hardships.
#None shall game for money either with dice or cards.
#The lights and candles should be put out at eight at night, and if any of the crew desire to drink after that hour they shall sit upon the open deck without lights.
#Each man shall keep his piece, cutlass and pistols at all times clean and ready for action.
#No boy or woman to be allowed amongst them. If any man shall be found seducing any of the latter sex and carrying her to sea in disguise he shall suffer death.
#He that shall desert the ship or his quarters in time of battle shall be punished by death or marooning.
#None shall strike another on board the ship, but every man's quarrel shall be ended on shore by sword or pistol in this manner. At the word of command from the quartermaster, each man being previously placed back to back, shall turn and fire immediately. If any man do not, the quartermaster shall knock the piece out of his hand. If both miss their aim they shall take to their cutlasses, and he that draw the first blood shall be declared the victor.
#No man shall talk of breaking up their way of living till each has a share of 1,000. Every man who shall become a cripple or lose a limb in the service shall have 800 pieces of eight from the common stock and for lesser hurts proportionately.
#The captain and the quartermaster shall each receive two shares of a prize, the master gunner and [[boatswain]], one and one half shares, all other officers one and one quarter, and private gentlemen of fortune one share each.
#The musicians shall have rest on the Sabbath Day only by right. On all other days by favor only.<ref>{{cite web|editor-last=Fox|editor-first=E.T.|title=In the show 'Black Sails', the pirates have laws they quote every now and then when there are disputes|url=https://www.reddit.com/r/AskHistorians/comments/4ahr7r/in_the_show_black_sails_the_pirates_have_laws/|website=redditt|date=March 15, 2016|access-date=March 18, 2016|archive-date=May 13, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160513092422/https://www.reddit.com/r/AskHistorians/comments/4ahr7r/in_the_show_black_sails_the_pirates_have_laws/|url-status=live}}</ref>}}


== Kelib chiqishi ==
=== Qadimgi qaroqchilarning turlari ===
Ingliz tilidagi "Qaroqchi" so'zining ma'nosi [[Lotin tili|lotincha]] ''pirata'' (qaroqchi, korsar, dengiz qaroqchisi) so'zidan olingan bo'lib, qadimgi yunon tilida piratos (''peiratēs'')- "o'g'ri", piramoi (peiráomai), péῖra-urinish, tajriba, "Urinib ko'raman", "harakat qilaman" degan so'zlardan kelib chiqqan. ''Peiratēs'' so'zining ma'nosi yunonchada tom ma'noda "biror umumiy narsaga harakat qiladigan har bir kishi" degan ma'noni anglatadi. Vaqt o'tishi bilan u quruqlikda yoki dengizda talonchilik bilan shug'ullanadigan har bir kishiga nisbatan ham qo'llanila boshlandi. Pirates (qaroqchi atamasi birinchi marta {{Circa}} 1300 yil oldin ingliz tilida paydo bo'lgan<ref name="Online Etymology Dictionary">{{Veb manbasi |url=http://www.etymonline.com/index.php?search=pirate&searchmode=none |sarlavha=Online Etymology Dictionary |nashriyot=Etymonline.com |qaralgan sana=December 18, 2008 |arxivsana=January 16, 2009 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20090116231058/http://www.etymonline.com/index.php?search=pirate&searchmode=none}}</ref>. XVIII asrgacha imlo standartlashtirilmagan va “pirrot”, “pirat”, “pirat” kabi imlolar shu davrgacha mavjud bo'lgan<ref>{{Veb manbasi |url=http://www.etymonline.com/index.php?search=pyrate&searchmode=none |sarlavha=Online Etymology Dictionary |nashriyot=Etymonline.com |qaralgan sana=July 12, 2014 |arxivsana=July 14, 2014 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20140714201629/http://www.etymonline.com/index.php?search=pyrate&searchmode=none}}</ref>.


==== Tevkry ====
== Tarixi ==
'''Tevkri''' — miloddan avvalgi XV-XI asrlardagi Yaqin Sharq qaroqchilari, [[Dengiz xalqlari|dengiz xalqlaridan]] biri. [[Troya urushi]] paytida ular yunonlarning birlashgan kuchlari tomonidan yoʻq qilingan.


=== Yevropa ===
'''Dolopiyaliklar''' (''dolopiyaliklar'') — [[Qadimgi Yunoniston|qadimgi yunon]] qaroqchilari, shuningdek, '''Skyrians''' sifatida ham tanilgan, miloddan avvalgi 6-asrning ikkinchi yarmida Skyros orolida joylashgan. Ularning asosiy faoliyat sohasi — [[Egey dengizi]] edi.


==== Antik davr ====
Miloddan avvalgi 478-yil atrofida Dolopiyaliklar tomonidan talon-taroj qilingan va [[Qullik|qullikka]] sotilgan yunon savdogarlari qochib, [[Afina (shahar)|Afina]] floti qoʻmondoni Kimondan yordam soʻragan. Miloddan avvalgi 476-yilda Kimon askarlari Skyrosga qoʻnishdi va orolni egallab olishdi va Skyriansning oʻzlarini qullikka sotdilar.
[[Fayl:Romtrireme.jpg|thumb| Tunisdagi Rim triremasi [[Mozaika|mozaikasi]]]]
Qaroqchilikning dastlabki rasmiylashtirilgan namunalari miloddan avvalgi XIV asrda Egey va O'rta Yer dengizi suvlarida suzib yurgan kemalarga tahdid solgan [[Dengiz xalqlari|dengiz xalqlarining]] ekspluatatsiyasidir. [[Antik davr|Klassik antik davrda]] [[Finikiya|Finikiyaliklar]], [[Illiriylar|Illiriyaliklar]] va Tirreniyaliklar qaroqchilikda asosiy faoliyat olib borgan. Klassikgacha bo'lgan davrda [[Qadimgi Yunoniston|qadimgi yunonlar]] qaroqchilikni hayotiy kasb sifatida qabul qilganlar. Ularda qaroqchilik keng tarqalgan va yashashning mutlaqo sharafli usuli hisoblangan<ref name="mol">Møller, Bjørn. "Piracy, Maritime Terrorism and Naval Strategy." Copenhagen: Danish Institute for International Studies, November 16, 2008. 10.</ref>. Bu haqida ko'pgina yunon manbalarida, shuningdek Gomerning ''[[Iliada]]'' ''[[Odisseya|Odisseya asarlarida]]'' uning mutlaqo normal hodisa ekanligiga havola qilingan va ayollar va bolalarni qullikka sotish uchun o'g'irlash keng tarqalganligi ko'rsatilgan. Klassik Yunoniston davriga kelib esa, qaroqchilik qilish kasb sifatida "sharmandalik" sifatida qoralangan<ref name="mol" /><ref>[[Thucydides]] wrote: "For in early times the Hellenes and the barbarians of the coast and islands, as communication by sea became more common, were tempted to turn pirate...indeed, this came to be the main source of their livelihood, no disgrace being yet attached to such an achievement, but even some glory."</ref>.


==== Kilikiya qaroqchilari ====
Kilikiya qaroqchilari miloddan avvalgi 2-asrdan beri 67-66 yillarda [[Gney Pompey|Pompey tomonidan]] bostirilgunga qadar Oʻrta yer dengizining egalari boʻlgan. Ularning qoʻnoqlari [[Onadoʻli|Kichik Osiyoning]] janubi-sharqiy qismidagi [[Kilikiya|Kilikiyada]] edi.


== Oʻrta asr qaroqchiligi ==
==== O'rta asrlar davri ====
[[Fayl:Wikinger.jpg|right|thumb| 12-asr o'rtalarida bo'yalgan [[Vikinglar]] floti]]
O'rta asrlarda Yevropada eng ko'p e'tirof etilgan va keng tarqalgan qaroqchilar [[Vikinglar]] edi<ref>{{Veb manbasi |sarlavha=The Golden Age of Piracy |url=https://www.rmg.co.uk/stories/topics/golden-age-piracy |qaralgan sana=2021-10-13 |ish=www.rmg.co.uk |til=en |arxivsana=October 27, 2021 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20211027024113/https://www.rmg.co.uk/stories/topics/golden-age-piracy}}</ref>. Ular asosan ilk oʻrta asrlarda (8-12-asrlarda) Vikinglar davrida bosqin va talonchilik qilgan Skandinaviyadan kelgan dengiz jangchilari bo'lgan. Ular butun G'arbiy Yevropaning qirg'oqlari, daryolari va ichki shaharlari bo'ylab talonchiliklar uyushtirishgan va 844-yilda Norvegiya tomonidan hujumga uchragan [[Sevilla|Sevillaga qadar]] bostirib kirishgan. Vikinglar Shimoliy Afrika va Italiya qirg'oqlari va [[Boltiq dengizi|Boltiq dengizining]] barcha qirg'oqlarini talon-taroj qilgan. Ba'zi vikinglar Sharqiy Yevropa daryolari bo'ylab Qora dengiz va Forsgacha ko'tarilishgan.


=== Jang qilish usuli ===
Oʻrta asrlarda qaroqchilar hujumining eng keng tarqalgan usuli bortga chiqish edi ({{Lang-fr|abordage}}). Raqib kemalariga qoida tariqasida, yonma-yon yaqinlashib, kramponlar va qurollar bilan qoʻlga olardilar va qaroqchilar sakrab oʻtib, qaroqchilar kemasidan olov bilan qoʻllab-quvvatlangan dushman kemasiga sakrab tushishar edi.


IX asrning oxiriga kelib, janubiy Frantsiya va Italiyaning shimoliy qirg'oqlari bo'ylab Mavr qaroqchilari boshpanalari paydo bo'ldi<ref>[https://web.archive.org/web/20010622192246/http://www.geocities.com/athens/troy/4040/pirates.htm The Pirates of St. Tropez].</ref>. 846-yilda Moor bosqinchilari Rimdagi Avliyo Pyotr va Avliyo Polning ''qo'shimcha istehkomlarini'' talon-taroj qilishdi. 911-yilda Narbonna episkopi Rimdan Frantsiyaga qaytib kela olmadi, sababi Fraxinetdan kelgan Mavr qaroqchilari Alp tog'laridagi barcha dovonlarni o'z nazoratiga olishdi. Moor qaroqchilari X asrda asosan [[Balear orollari|Balear orollaridan]] tashqarida faoliyat yuritishgan. 824-yildan 961-yilgacha Krit amirligidagi [[Arablar|arab]] qaroqchilari butun O'rta Yer dengiziga bostirib kirib talonchilik qilishdi. XIV asrda Mur qaroqchilarining birlashmalari Venetsiyalik Krit gertsogidanVenetsiyadan o'z flotini doimiy qo'riqlashda saqlashni so'rashga majbur qildi.
== "Jolli Rojer" ==
[[Fayl:Flag_of_Edward_England.svg|thumb| Pirat [[Bayroq|bayrogʻining]] eng mashhur versiyasi]]
Oʻz qaroqchi bayrogʻi ostida suzib oʻtish gʻoyasi juda xavfli va mantiqsiz boʻlib, hujum qilingan kema ekipajiga psixologik taʼsir koʻrsatish maqsadida paydo boʻlgan. Qoʻrqitish uchun dastlab qon-qizil bayroq ishlatilgan, unda koʻpincha oʻlim belgilari tasvirlangan: [[skelet]] yoki oddiygina [[Kalla suyagi|bosh suyagi]]. Inglizlar, uni Gʻarbiy Hindistondagi fransuz filibusterlaridan qabul qilib, uni oʻzlariga xos tarzda qayta tikladilar; keyin kelib chiqishi unutilganda, bosh suyagi bayrogʻida tasvirlangan „quvnoq jilmayish“ dan tushuntirish paydo boʻldi.


Albatta, qaroqchilar Jolly Rojerning ostiga tushmagan, balki oʻzlarini niqoblash uchun boshqa bayroqlardan foydalanganlar. Bosh suyagi va suyaklari boʻlgan bayroq oʻlja ekipajini ruhiy tushkunlikka tushirish uchun hujumdan oldin koʻtarilgan. Avvaliga bayroq kema bortida epidemiya borligini anglatardi.


[[Fayl:Vitalienbrueder.jpg|thumb| Vitalienbryuder. [[Oʻrta asr|O'rta asrlarda]] Victual Brothers tufayli [[Boltiq dengizi|Boltiq]] dengizida qaroqchilik endemik bo'lib qoldi.]]
Oʻlim ramzi boʻlgan boshqa bayroqlar ham bor edi: oʻralgan qilichlar, oʻroq bilan oʻlim, qadah bilan skelet<ref>{{Veb manbasi|sarlavha=Пираты морей и океанов: Флаги пиратов|url=http://www.seapirates.ru/flagi-piratov/|arxivurl=https://archive.is/20120909072755/http://www.seapirates.ru/flagi-piratov/|arxivsana=2012-09-09}}</ref>. Bayroqda borliqning cheksizligi ramzi (qum soati) mavjudligi qaroqchilar dushmanni toʻlov evaziga asirga olishni niyat qilmaganliklarini va chiqish paytida qirgʻin kutilayotganligini koʻrsatardi<ref>{{Veb manbasi|url=http://pirates-life.ru/forum/57-690-1|sarlavha=Pirates-Life.ru-бухта корсаров: Веселый Роджер|qaralgan sana=2011-12-28|arxivsana=2012-05-15|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120515012324/http://pirates-life.ru/forum/57-690-1}}</ref>.
[[Fayl:Cotes_de_la_Mer_Noire._Cosaques_d'Azof_abordant_un_corsaire_Turc._(1847).jpg|thumb| Grigoriy Gagarinning Azov qaroqchilari turk kemasi bilan jang qilmoqda]]


==== O'rta Yer dengizi Qaroqchilari ====
=== Oʻrta asr va zamonaviy qaroqchilarning turlari ===
[[Fayl:A_French_Ship_and_Barbary_Pirates_(c_1615)_by_Aert_Anthoniszoon.jpg|right|thumb| Barbar qaroqchilari tomonidan hujumga uchragan frantsuz kemasi, taxminan 1615-yil]]
[[Fayl:鄭一嫂.jpg|alt=|thumb| Jasur qaroqchi Madam Jin 1800-yillarda 2000 ta kemadan iborat flotga qoʻmondonlik qilgan.]]
Garchi Atlantika yoki Karib dengizi qaroqchilari kabi mashhurlikka erishgan bo'lmasada [[Oʻrta yer dengizi|O'rta Yer dengizidagi]] qaroqchilarni tarixning istalgan nuqtasida uchratish mumkin<ref name="Earle 2003, p. 89">Earle (2003), p. 89</ref>. O'rta Yer dengizi qaroqchiligi deyarli XVII asrning o'rtalariga qadar amalga oshirildi. Keyin ularning kemalari asta-sekin xebec va brigantine kabi yuqori manevrli yelkanli kemalar bilan almashtirildi. Ular ko'pincha galiotlar yoki fustalar deb ataladigan jangovar kemalarga qaraganda kichikroq turda bo'lgan<ref>Guilmartin (1974), pp. 217–219</ref>.


Qaroqchilar kemalari kichik, chaqqon, yengil qurollanganligi bilan ajralib turgan, lekin kichik bo'lsada savdo kemalarining minimal ekipajlarini bosib olish uchun ko'p sonli ekipaj qismlari mavjud bo'lgan. Umuman olganda, boshqa patrul kemalar bilan qaroqchilarni ovlash va qo'lga olish qiyin edi. XVII asrdagi frantsuz admirali Ann Hilarion de Turvil takidlashicha, Marokashning mashhur qaroqchi portidan bosqinchilarni quvib chiqarishning yagona yo'li xuddi shu turdagi qaroqchilar kemasidan foydalanishdir<ref>Earle (2003), p. 45</ref>.
==== Filibusterlar ====
'''filibuster''' ({{Lang-fr|flibustier}}) — [[XVII asr|17-asrdagi]] dengiz qaroqchisi, asosan Amerikadagi ispan kemalari va koloniyalarini oʻgʻirlagan. Bu soʻz gollandiyalik {{Lang-nl|vrijbuiter}} (qarang.{{Lang-en|freebooter}}) — „bepul oluvchi“. 17-asrning birinchi yarmida [[Antil orollari|Antil orollarida]] joylashgan fransuz qaroqchilari bu atamani „filibuster“ ga aylantirdilar.


Qaroqchilarga qarshi kurashish uchun eshkakli kemalardan foydalanish keng tarqalgan edi va ular hatto Karib dengizidagi yirik davlatlar tomonidan ham qo'llanilgan. Eng yaxshi imkoniyatlarga ega gibrid yelkanli kemalar 1683-yilda Yamaykada inglizlar tomonidan<ref>Earle (2003), p. 137</ref> va XVI asr oxirida ispanlar tomonidan qurilgan<ref>Glete (2000), p. 151</ref>. ''Jeyms Galley'' va ''Charlz Galley'' nomli pastki palubalarida eshkak portlari bo'lgan maxsus yelkanli fregatlar va eshkak bilan jihozlangan shpallar 1720-yillarga qadar qaroqchilar ovi uchun juda foydali bo'lgan, ammo qaroqchilikni bartaraf qilish uchun yetarli miqdorda ishlab chiqarilmagan<ref>Earle (2003), p. 139</ref>.
==== Korsarlar ====
Corsair ({{Lang-fr|corsaire}}): bu atama roman tillari guruhiga kiruvchi mamlakatlarda ''xususiy shaxslarni'' bildiradi. Fransuz tilida bu soʻz XIV asrning boshlarida paydo boʻlgan, {{Lang-it|corsaro}}<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.cnrtl.fr/etymologie/corsaire|sarlavha=corsaire|nashriyot=Centre National de Ressources Textuelles et Lexicales|qaralgan sana=2017-10-28|til=fr|arxivsana=2017-10-28|arxivurl=https://web.archive.org/web/20171028200933/http://www.cnrtl.fr/etymologie/corsaire}}</ref>, oʻrta asr {{Lang-la|cursarius}}, cursus „yoʻl“, currere dan „yugurish“<ref>{{Veb manbasi|url=https://en.oxforddictionaries.com/definition/corsair|sarlavha=corsair|ish=Oxford Dictionaries|nashriyot=Oxford University Press|qaralgan sana=2017-10-28|til=en|arxivsana=2017-10-28|arxivurl=https://web.archive.org/web/20171028201417/https://en.oxforddictionaries.com/definition/corsair}}</ref>. Urush davrida korsar oʻz (yoki boshqa) davlatining hokimiyat organlaridan dushman mulkini talon-taroj qilish huquqi uchun marka xati (korser patenti) oldi va tinchlik davrida u repressiv xat deb ataladigan (bu unga huquq bergan) foydalanishi mumkin edi. boshqa hokimiyat sub’ektlari tomonidan unga etkazilgan zarar uchun qasos olish uchun). Korsar kemasi armator (xususiy kema egasi) bilan jihozlangan boʻlib, u, qoida tariqasida, korsan patentini yoki hokimiyatdan repressiya xatini sotib olgan. Bunday kemaning kapitanlari va ekipaj aʼzolari korsar deb atalgan. Evropada „korsar“ soʻzini fransuzlar, italyanlar, ispanlar va portugallar oʻzlarining „dengiz partizanlari“ va chet ellik boylik janoblariga (masalan, Barbarlar) nisbatan qoʻllashgan. Nemis tilida soʻzlashuvchi mamlakatlarda korsairning sinonimi „xususiy“, ingliz tilida soʻzlashadigan mamlakatlarda esa — „privatier“.
[[Fayl:Amaro_Pargo.jpg|thumb| [[Amaro Pargo]] qaroqchilikning „Oltin davri“ ning eng mashhur ispan qaroqchilaridan biri edi.]]


XV-XVI asrlarda Usmonlilar tomonidan Sharqiy Oʻrta Yer dengizining katta qismini bosib olinishi natijasida musulmonlar faoliyatining kengayishi dengiz savdosida keng qaroqchilik tarqalishiga olib keldi. Barbar qaroqchilari 1500-yillarda Shimoliy Afrikaning Jazoir, Tunis, Tripoli, Marokash portlaridan harakat qila boshladilar. Bu asosan nasroniy kuchlarini tashish, dengizda va quruqlikda ommaviy qul bosqinlarini o'z ichiga olgan. Barbar qaroqchilari nominal ravishda Usmonlilar hukmronligi ostida harakat qilgan va Islom dushmanlarini o'lja qilish uchun katta mustaqillikka ega bo'lgan. Musulmon Qaroqchilari asosan texnik jihatdan qonuniy, ammo juda jangovar davlatlar tomonidan qo'llab-quvvatlangan xususiy mulkdorlardan tashkil topgan. Ular XI asr oxiridagi Birinchi salib yurishi bilan boshlangan gʻarbiy nasroniylarning bosqiniga qarshi kurashni davom ettirgan va oʻzlarini muqaddas musulmon jangchilari<ref>Guilmartin (1974), p. 120</ref>- [[Gʻozi|gʻoziylar]] deb e'tirof etgan<ref name="Earle 2003, pp. 39-52">Earle (2003), pp. 39–52</ref>.
[[Fayl:Anglo-Dutch_fleet_in_the_bay_of_Algiers_as_support_for_the_ultimatum_demanding_the_release_of_white_slaves_on_august_26_1816_(Nicolaas_Baur,_1818).jpg|thumb| 1816-yilda Angliya-Gollandiya floti tomonidan Jazoirning bombardimon qilinishi.Yyevropalik qullarni ozod qilish va ultimatumini qo'llab-quvvatlash uchun]]
Italiya, Ispaniyaning qirg'oq bo'yidagi qishloqlari va shaharlari, O'rta Yer dengizidagi orollar musulmon qaroqchilari tomonidan tez-tez hujumga uchragan va bu yerlar aholisi uzoq vaqt o'z yerlarini tashlab ketishga majbur bo'lgan. 1600-yildan keyin Barbar qaroqchilari vaqti-vaqti bilan Atlantika okeaniga kirib turishgan, Islandiyaga qadar shimolga hujumlar uyushtirgan. Eng mashhur qaroqchilar Usmonlilardan bo'lgan [[Albanlar|albaniyalik]] Hayriddin (Barbossa) va uning akasi Oruch Reis (Qizil soqol), Turgut Reis (G'arbda Dragut), Kurtog'lu (G'arbda Curtogoli), Kamol Rais, Solih Reis va Koja Murat Reis bo'lgan. Gollandiyalik Yan Yansun va ingliz John Ward (musulmon ismi Yusuf Reis) kabi bir necha barbar qaroqchilari islomni qabul qilgan yevropa xudojo'ylaridan edi<ref>{{Veb manbasi |url=http://researchnews.osu.edu/archive/whtslav.htm |sarlavha=When Europeans were slaves: Research suggests white slavery was much more common than previously believed |arxivurl=https://web.archive.org/web/20110725220038/http://researchnews.osu.edu/archive/whtslav.htm |arxivsana=July 25, 2011}}</ref><ref>"''[https://books.google.com/books?id=5q9zcB3JS40C&pg=PR14 Christian Slaves, Muslim Masters: White Slavery in the Mediterranean, the Barbary Coast and Italy, 1500–1800] {{Webarxiv}}''". Robert Davis (2004) {{ISBN|1-4039-4551-9}}</ref>.


[[Fayl:Amaro_Pargo.jpg|thumb| [[Amaro Pargo]] qaroqchilikning oltin davrining eng mashhur Qaroqchilarif=dan biri ]]
[[Fayl:Decatur_Boarding_the_Tripolitan_Gunboat.jpg|thumb| AQSh dengiz kuchlari zobiti Stiven Dekatur Birinchi Barbarlar urushi paytida Tripolitan kemasiga o'tirishi, 1804-yil]]


=== Janubi-Sharqiy Osiyo ===
== Qaroqchilikka oid qonun hujjatlari ==
[[Fayl:The_Iranun_(Ilanun)_Moro_'pirate'.jpg|thumb| Eron qaroqchisining XIX asr tasviri]]
[[Ochiq dengiz|Ochiq dengizdagi]] qaroqchilik universal yurisdiktsiyada eng qadimgi jinoyatdir. Tsitseron birinchi boʻlib qaroqchilarni ''hostis humani generis'' („inson zotining dushmanlari“) deb belgilagan, keyinchalik bu gʻoya Gyugo Grotiusning insholarida ishlab chiqilgan. Darhaqiqat, ''mare liberum'' tamoyili umumbashariy erkinlik boʻlgani uchun, shunga koʻra, uning buzilishi butun insoniyatning umumiy manfaatlariga tajovuz qiladi, ''ergo omnes'' majburiyatlarini keltirib chiqaradi va shuning uchun hamma joyda jinoiy javobgarlikka tortilishi mumkin{{Sfn|Трояновский|2012}}.
Janubi-Sharqiy Osiyo orolidagi talassokratik avstroneziya xalqlari madaniyatlariga ko'ra qullar uchun dengiz qo'shinlari va raqib siyosatlarga qarshi resurslar qadimgi mavjud obro' va jasorat an'analaridan hisoblanadi.Janubi-Sharqiy Osiyo orollarida o'zaro bosqinchilik an'analari ilk marta Yevropa madaniyatlari tomonidan kirib kelganligi sababli qayd etilgan<ref name="warren">{{Kitob manbasi |last=James Francis Warren |title=The Sulu Zone, 1768–1898: The Dynamics of External Trade, Slavery, and Ethnicity in the Transformation of a Southeast Asian Maritime State |publisher=NUS Press |year=2007 |pages=257–258 |isbn=9789971693862}}</ref><ref name="warren2">{{Kitob manbasi |last=James Francis Warren |title=Iranun and Balangingi: Globalization, Maritime Raiding and the Birth of Ethnicity |publisher=NUS Press |year=2002 |pages=53–56 |isbn=9789971692421 |url=https://nuspress.nus.edu.sg/products/iranun-and-balangingi |accessdate=July 9, 2019}}</ref><ref name="turbulent waters">{{Cite journal|last=Antony|first1=Robert J.|title=Turbulent Waters: Sea Raiding in Early Modern South East Asia|journal=The Mariner's Mirror|date=February 2013|volume=99|issue=1|pages=23–38|doi=10.1080/00253359.2013.766996}}</ref><ref name="Lobato">{{Kitob manbasi |editor=Sim |title=Piracy and surreptitious activities in the Malay Archipelago and adjacent seas, 1600–1840 |date=2014 |publisher=Springer |isbn=9789812870858 |url=https://books.google.com/books?id=fTwNBQAAQBAJ}}</ref><ref name="junker">{{Kitob manbasi |last=Junker |first=Laura Lee |title=Raiding, Trading, and Feasting: The Political Economy of Philippine Chiefdoms |date=1999 |publisher=University of Hawaii Press |isbn=9780824820350 |url=https://books.google.com/books?id=yO2yG0nxTtsC}}</ref>.
[[Fayl:Iban_Prahu.jpg|left|thumb| Skerang daryosida Iban urush prahusi]]
[[Fayl:Iranun_lanong_warship_by_Rafael_Monleón_(1890).jpg|left|thumb| 1890-yil Rafael Monleon tomonidan XVIII asr oxiridagi Eron ''lanong'' harbiy kemasining rasmi. [[Malay tili|Malaycha]] "qaroqchi", ''lanun so'zi'' Eron xalqining eksonimidan kelib chiqqan]]
[[Fayl:Double-barelled_Lantaka_of_artistic_design_and_Moro_arms_(c._1900,_Philippines).jpg|thumb| Filippindagi Moro qaroqchilari tomonidan qo'llanilgan ikki barrelli ''lantaka'' to'plari, ''kalasag'' qalqonlari, zirhlar va turli qilichlar (jumladan, ''kalis'', ''panabas'' va ''kampilan'' ) (taxminan 1900-yil).]]
[[Islom]] kelishi va mustamlakachilik davri bilan qullar savdosi yevropalik, arab va xitoy qullari bilan savdo qilish uchun qimmatli vositaga aylandi, shu bilan qaroqchilik va qulchilik bosqinlari sezilarli darajada oshdi<ref name="junker">{{Kitob manbasi |last=Junker |first=Laura Lee |title=Raiding, Trading, and Feasting: The Political Economy of Philippine Chiefdoms |date=1999 |publisher=University of Hawaii Press |isbn=9780824820350 |url=https://books.google.com/books?id=yO2yG0nxTtsC}}</ref>. Ulardan Suludagi eron va balanguingui quldorlari, [[Kalimantan|Borneodagi]] iban bosh ovchilari, Janubiy Sulavesidagi [[Bugilar|bugis]] dengizchilari va g'arbiy Janubi-Sharqiy Osiyodagi malayiyaliklar bor edi. Qaroqchilik kichikroq miqyosda xorijiy dengizchilar: xitoy, yapon va yevropalik savdogarlar, dindan qaytganlar va qonunbuzarlar faoliyatiga aylangan<ref name="turbulent waters">{{Cite journal|last=Antony|first1=Robert J.|title=Turbulent Waters: Sea Raiding in Early Modern South East Asia|journal=The Mariner's Mirror|date=February 2013|volume=99|issue=1|pages=23–38|doi=10.1080/00253359.2013.766996}}</ref>. Qaroqchilik va reydlar hajmi ko'pincha savdo-sotiq va [[mussonlar]] oqimiga taluqli bo'lib, avgustdan sentyabrgacha bo'lagan qaroqchilar mavsumi ("Qaroqchilar shamoli") bilan bog'liq edi<ref name="warren2">{{Kitob manbasi |last=James Francis Warren |title=Iranun and Balangingi: Globalization, Maritime Raiding and the Birth of Ethnicity |publisher=NUS Press |year=2002 |pages=53–56 |isbn=9789971692421 |url=https://nuspress.nus.edu.sg/products/iranun-and-balangingi |accessdate=July 9, 2019}}</ref>.


Qul bosqinlari [[Sulu|Sulu dengizidagi]] musulmon hukumatlar: [[Sulu sultonligi]], Maguindanao sultonligi va Lanaodagi sultonliklar konfederatsiyasi (zamonaviy moro xalqi) uchun ko'proq iqtisodiy ahamiyatga ega bo'lgan. 1770-yildan 1870-yilgacha 200 000 dan 300 000 gacha odam Eron va Banguingui quldorlari tomonidan qul qilingan<ref name="warren">{{Kitob manbasi |last=James Francis Warren |title=The Sulu Zone, 1768–1898: The Dynamics of External Trade, Slavery, and Ethnicity in the Transformation of a Southeast Asian Maritime State |publisher=NUS Press |year=2007 |pages=257–258 |isbn=9789971693862}}</ref><ref name="warren2">{{Kitob manbasi |last=James Francis Warren |title=Iranun and Balangingi: Globalization, Maritime Raiding and the Birth of Ethnicity |publisher=NUS Press |year=2002 |pages=53–56 |isbn=9789971692421 |url=https://nuspress.nus.edu.sg/products/iranun-and-balangingi |accessdate=July 9, 2019}}</ref>. Devid P. Forsyhetning hisoblariga ko'ra, 1565-yildan keyin ispan hukmronligining dastlabki ikki asrida [[Filippin|Filippinda]] 2 millionga yaqin qul asirlikka olingan<ref>David P. Forsythe (2009). "''[https://books.google.com/books?id=1QbX90fmCVUC Encyclopedia of Human Rights, Volume 1] {{Webarxiv}}''". Oxford University Press. p. 464. {{ISBN|0195334027}}</ref>.
== Iqtisodiyot ==
[[File:Bombardment_Balanguingui.jpg|left|thumb| 1848-yilda Filippin janubidagi Moro qaroqchilarni bombardimon qilgan Ispaniya harbiy kemalari]]
Qaroqchilikning iqtisodiy tomoni ilmiy tadqiqot mavzusidir .
[[Fayl:A_Fight_with_Buginese_perahu,_watercolour_by_J.E._van_Heemskerck_van_Beest,_1820.jpg|thumb| Filippin qaroqchilari, Bugis savdo kemasi va Gollandiyalik dengizchilar o'rtasidagi jang.]]


== Ommaviy madaniyatda ==
=== Sharqiy Osiyo ===
IX asrga kelib Sharqiy Osiyo aholisi asosan [[Shandun|Shandong]] va [[Szyansu|Jiangsu]] qirg'oqlarida savdogarlik faoliyati bilan shug'ullangan. Boy homiylar, shu jumladan Jang Bogo mintaqada Silla buddist ibodatxonalarini qurdirgan. Jang Bogo beqaror muhit sharoiti tufayli ko'pincha qirg'oq qaroqchilari yoki ichki qaroqchilarning qurboni bo'lgan vatandoshlarining qaroqchilikka nisbatan muomalasidan g'azablangan. Taxminan 825-yilda Sillaga qaytib kelganidan so'ng, Jang Bogo Cheonghae (Vando) da joylashgan ulkan xususiy flotga ega bo'lgan va Silla qiroli Heungdeokga (826–836) [[Sariqdengiz|Sariq dengizdagi]] Silla savdogar faoliyatini himoya qilish uchun doimiy dengiz garnizonini tashkil etish masalasi bilan murojaat qilgan. Heungdeok bunga rozi bo'ladi va 828-yilda Koreyaning Janubiy Jeolla provinsiyasi yaqinidagi Vando orolida rasmiy tarzda Cheonghae (kànghì, "toza dengiz") garnizonini ({{lang|ko|청해진}}) tashkil qildi. Heungdeok mudofaa ishlari yo'lga qo'yish va boshqarish uchun Jang Bogoga 10 000 kishilik qo'shin berdi. Cheonghae garnizonining qoldiqlarini hozirda Vandoning janubiy qirg'og'idagi Jang orolida ko'rish mumkin. Jang Sariq dengiz savdosi va navigatsiyasiga hakamlik qilgan<ref>Chong Sun Kim, "Slavery in Silla and its Sociological and Economic Implications", in Andrew C. Nahm, ed. ''Traditional Korea, Theory and Practice'' (Kalamazoo, MI: Center for Korean Studies, 1974)</ref>.
[[Fayl:Saturday_Evening_Post_1921-01-29.jpg|thumb| Norman Rokvell tomonidan „Onaning yordamchisi“ rasmi (1921). Bola qaroqchilar haqidagi kitobga qiziqib qolgan]]
[[Fayl:Wokou.jpg|right|thumb| XVI asrda yapon qaroqchilarining reydlari]]
1840-1850-yillarda Amerika Qo'shma Shtatlari dengiz floti va qirollik dengiz kuchlari Xitoy qaroqchilariga qarshi ittifoqda kurash olib borishdi. Ty-ho ko'rfazi va Tonkin daryosida yirik janglar bo'lib o'tdi, ammo qaroqchilar kemalari Xitoydan uzoq yillar davomida harakat qilishda davom etdi. Ba'zi Britaniya va Amerika fuqarolari Yevropa kuchlariga qarshi kurashish uchun xitoylik qaroqchilar bilan birga xizmat qilishga ko'ngilli bo'lib qo'shilganlar. Shu sabab Britaniyaliklar xitoylik qaroqchilar bilan xizmat qilgan g'arbliklarni qo'lga olish uchun mukofot e'lon qilishgan. [[Ingliz-fransuz-xitoy urushi|Ikkinchi afyun urushi]] va [[Taypin qoʻzgʻoloni|Taiping qo'zg'oloni]] davrida Britaniya dengiz kuchlari tomonidan qaroqchilik chiqindilari hisoblanganlar ko'p miqdorda yo'q qilindi, oxir-oqibat 1860-1870-yillarda, qaroqchilar keraksiz flotlari mavjud bo'lishni to'xtatdi.
[[Fayl:4ChinesePirates.jpg|thumb| 1863-yilda Gonkongda osilgan to'rtta xitoylik qaroqchilar]]
Xitoy qaroqchilari Tonkin ko'rfazi hududini ham ancha vaqt talon-taroj qilgan<ref name="KleinenOsseweijer2010">{{Kitob manbasi |last=John Kleinen |title=Pirates, Ports, and Coasts in Asia: Historical and Contemporary Perspectives |url=https://books.google.com/books?id=nEgb15isFZkC&pg=PA60 |year=2010 |publisher=Institute of Southeast Asian Studies |isbn=978-981-4279-07-9 |page=60}}</ref><ref>{{Kitob manbasi |title=New Peterson magazine |url=https://books.google.com/books?id=0nhFAQAAMAAJ&pg=PA578 |year=1896 |page=578}}</ref>.


=== Badiiy adabiyot ===
=== Janubiy Osiyo ===
Bavarijlar - o'ziga xos barja harbiy kemalari<ref>"Indian Pirates: From the Earliest Times to the Present Day", by Rajaram Narayan Saletore, page 18</ref> tufayli nomlangan [[Sindxi xalqi|sindhi]] qaroqchilari<ref>{{Kitob manbasi |last=Agius |first=Dionisius A. |url=https://books.google.com/books?id=RP2uHT06zYgC&dq=bawarij&pg=PA385 |title=Classic Ships of Islam: From Mesopotamia to the Indian Ocean |date=2008 |publisher=BRILL |isbn=978-90-04-15863-4 |language=en |page=385 |accessdate=April 29, 2023}}</ref>. Ular eramizdan avvalgi 251-865-yillar oralig'ida faoliyat olib borgan. Ularning tez-tez qaroqchilik qilishlari va Seylondan kelayotgan ikkita xazina kemasini talon -taroj qilishlari oqibati Umaviylarning Sindni bosib olishiga sabab bo'lgan<ref>{{Kitob manbasi |last=Saletore |first=Rajaram Narayan |url=https://books.google.com/books?id=1PVMMoChwY4C&dq=bawarij&pg=PA18 |title=Indian Pirates |date=1978 |publisher=Concept Publishing Company |language=en |page=21 |accessdate=April 29, 2023}}</ref>.
[[Fayl:Pyle_pirate_plank_edited.jpg|thumb| Govard Paylning „Plankda yurish“ (1887) asari qaroqchilar fantastikasida keng tarqalgan ]]
Qaroqchilik madaniyatda ham real, ham romantik koʻrinishda keng namoyon boʻladi. Bugungi kunda qaroqchi tasviri bilan chambarchas bogʻliq boʻlgan koʻplab suratlar mavjud (masalan, yogʻoch oyoq, elkadagi [[Toʻtilar|toʻtiqush]] va koʻzning yamogʻi). Tarixchilarning taʼkidlashicha, koʻz yamoqlari qaroqchilar orasida keng tarqalgan emas, lekin tashqi koʻrinishning xarakterli atributi sifatida 20-asr multfilmlarida paydo boʻlgan<ref>{{Yangiliklar manbasi |title=Klischees: Trugen Piraten Augenklappen, weil ein Auge wegen der Sonne blind war? |language=de |work=ZEIT ONLINE |url=http://www.zeit.de/2016/27/klischees-piraten-augenklappe-stimmts |access-date=2018-08-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180629074339/https://www.zeit.de/2016/27/klischees-piraten-augenklappe-stimmts |archive-date=2018-06-29}}</ref>. Qaroqchilar haqidagi boshqa keng tarqalgan stereotiplarning aksariyati, masalan, faqat [[Rom (ichimlik)|romga]] boʻlgan muhabbat yoki afsonaviy xazinalarni erda saqlash odati ham manbalar tomonidan tasdiqlanmagan va zamonaviy ommaviy madaniyatning mahsulidir<ref>''Konyuxov A.'' {{Veb manbasi|url=https://www.vokrugsveta.ru/articles/io-kho-kho-i-butylka-roma-6-stereotipov-o-piratakh-id680891/|sarlavha=Йо-хо-хо и бутылка рома: 6 стереотипов о пиратах|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210920174108/https://www.vokrugsveta.ru/articles/io-kho-kho-i-butylka-roma-6-stereotipov-o-piratakh-id680891/|arxivsana=2021-09-20}} // „Vokrug sveta“. — 2021, 19 sentyabrya.</ref>.


[[Chola|Chola imperiyasining]] qirollik avfini qabul qilib erkinlik olgan qaroqchilar Chola dengiz flotida "Kallarani" sifatida xizmat qilishlari kerak edi. Ulardan qirg'oq qo'riqchilari sifatida foydalanilgan yoki [[Arabiston dengizi|Arab dengizidagi]] arab qaroqchilari bilan kurashishda razvedka hizmatlariga yuborilgan. Ular vazifasi jihatdan Qirollik dengiz flotida qo'llanilgan XVIII asrdagi xususiy xizmatchilarga o'xshagan.
=== Kino ===
Qaroqchilar haqida filmlar odatda sarguzasht filmlarining pastki janriga aylanadi. Koʻpincha ulardagi voqealar XVII-XIX asrlarda sodir boʻlib, u yoki bu darajada qandaydir real tarixiy voqealarga yoki umumiy afsona va rivoyatlarga asoslanadi. Koʻpincha, ularning syujeti mashhur qaroqchilarning tarjimai holidagi haqiqiy yoki xayoliy faktlarga asoslanadi. Bunday filmlar dengiz janglari sahnalari, janglar, goʻzal ekzotik manzaralar, shuningdek, birovning koʻpchilikka qarshi isyoni mavzusiga urgʻu berish bilan ajralib turadi; ayollar odatda bezaklidir, nochorlikni koʻrsatadi.


XVI-XVII asrlarda [[Boburiylar davlati|Mughal]] hind savdogarlariga, ayniqsa Makkaga [[Haj|hajga]] ketayotganlarga qarshi yo'lda tez-tez Yevropa qaroqchilari tomonidan bosqinchiliklar boʻlgan. Portugaliyaliklar Mug'al malikasi [[Maryam-uz-Zamoniy|Maryam-uz-Zamoniyga]] qarashli ''Rahimi'' kemasiga hujum qilib, portugallarning Daman shahrini egallab olishgan<ref>Findly, Elison B (April–June 1988). "The Capture of Maryam-uz-Zamani's Ship: Mughal Women and European Traders", ''Journal of the American Oriental Society'', 108 (2): 227–238.</ref>. XVIII asrda mashhurlikka erishgan [[Maratxa imperiyasi|Maratha]] xususiy mulkdori Kanhoji Angre Mumbay va Goa o'rtasidagi dengiz qaroqchilarini boshqargan<ref>{{Veb manbasi |url=http://muse.jhu.edu/login?uri=/journals/journal_of_world_history/v012/12.2risso.html |sarlavha=Cross-Cultural Perceptions of Piracy: Maritime Violence in the Western Indian Ocean and Persian Gulf Region during a Long Eighteenth Century |qaralgan sana=May 28, 2008 |arxivsana=March 15, 2016 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20160315040222/http://muse.jhu.edu/login?uri=/journals/journal_of_world_history/v012/12.2risso.html}}</ref>. Marathalar Britaniya kemalariga hujum qilishgan va Sharqiy Hindiston ittifoqi kemalariga o'z suvlari orqali suzib o'tsa, soliq to'lash majburiyatini talab qilishgan<ref>{{Veb manbasi |url=http://www.national-army-museum.ac.uk/exhibitions/soldiersSeahawks/page2.shtml |sarlavha=Soldiers, Seahawks and Smugglers |qaralgan sana=July 20, 2008 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20080906064531/http://www.national-army-museum.ac.uk/exhibitions/soldiersSeahawks/page2.shtml |arxivsana=September 6, 2008}}</ref>.
* 1926-yil — [[Douglas Fairbanks|Duglas Feyrbenks]] rolini oʻynagan „Qora qaroqchi“. Tijoriy jihatdan muvaffaqiyatli boʻlgan birinchi ovozsiz film .
* 1935-yil — [[Errol Flynn|Errol Flinn]] oʻynagan „Kapitan Qon Odisseyi“ . Xuddi shu nomdagi romanning ekran moslashuvi.
* 1942-yil — „Qora oqqush“ — rejissyor Genri King (AQSh), Rafael Sabatinining shu nomdagi romani asosida.
* 1944-yil — „Malika va qaroqchi“ — bosh rolda [[Bob Hope]] bilan komediya.
* 1952-yil — Qizil korser kapitan Vallo rolida [[Burt Lancaster|Bert Lankaster]] bilan.
* 1958-yil — „Filibuster“ — rejissyor Entoni Kuinn ([[Amerika Qoʻshma Shtatlari|AQSh]]), Jan Lafitt — [[Yul Brynner|Yul Brinner]] rolida.
* 1962-yil — " Qonli daryo qaroqchilari " — rejissyor Jon Gilling ([[Birlashgan Qirollik|Buyuk Britaniya]]).
* 1964-yil — „Malayziya qaroqchilari“ — rejissyor Umberto Lenzi (Italiya, Fransiya, Germaniya).
* 1967-yil — „Janob hazratlarining qaroqchisi“ — rejissyor Don Viyz ([[Amerika Qoʻshma Shtatlari|AQSh]]).
* 1971-yil — " Dunyoning oxiridagi mayoq " ([[Jules Verne|Jyul Vernning]] shu nomdagi romanining filmga moslashuvi).
* 1976-yil — „Sandokan — Yetti dengiz yoʻlbarsi“ — bosh rolda [[Kabir Bedi]] bilan mini-serial (Italiya).
* 1986-yil — " Qaroqchilar " — rejissyor Roman Polanski (AQSh) komediyasi.
* 1991-yil — " Kapitan qon Odisseyi " — rejissyor [[Праченко, Андрей Дмитриевич|Andrey Prachenko]] ([[Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoqi|SSSR]], [[Fransiya|Fransiya]]), bosh rolda Iv Lambresht.
* 1994-yil — Qaroqchilar imperiyasi — rejissyor. Grigor Gyardushyan (Ukraina, 1994), Fernand (Olivier) Misson rolida — Valeriy Storojik .
* 1995-yil — " Tug Island ", u erda [[Geena Davis|Geena Devis]] qaroqchi Morgan Adams qiyofasida paydo boʻldi.
* 1996-yil — „Sandokanning qaytishi“ — bosh rolda [[Kabir Bedi]] ishtirokidagi mini-serial (Italiya).
* 1999-yil — " Qaroqchilar " — rejissyor Lamberto Bava ([[Italiya]], [[Germaniya]]).
* 1999-yil — „Bir parcha“ — animatsion serial, anime (Yaponiya)
* 2006-yil — " Qora soqol " — rejissyor Kevin Konnor ([[Amerika Qoʻshma Shtatlari|AQSh]]), [[Qora soqol|Edvard Teach]] rolida — Angus Makfadyen .
* 2006-yil — „Qaroqchi yuragi“ (''Stortebeker'') — rejissyor Migel Aleksandr (Germaniya), Störtebeker Vitaliers rahbari — Ken Dyuken rolida.
* 2003-2017 [[Karib dengizi qaroqchilari (filmlar seriyasi)|Karib dengizi qaroqchilari]] film seriyasi.
* 2014-yil — „Qaroqchilar“ (''Haejeok: badaro gan sanjeok'') — janubiy koreyalik rejissyor Li Seok-Xunning sarguzashtli komediyasi.
* 2014-yil — " Bosh suyagi va suyaklari " seriyasi ([[Amerika Qoʻshma Shtatlari|AQSh]]), [[Qora soqol|Edvard Teach]] rolida — [[John Malkovich|Jon Malkovich]] .
* 2014-2017 — " Qora yelkanlar " seriyasi ([[Amerika Qoʻshma Shtatlari|AQSh]], [[Janubiy Afrika Respublikasi|Janubiy Afrika]]).


=== Fors ko'rfazi ===
Shuningdek, qaroqchilar haqidagi adabiy asarlarning koʻplab kinofilmlari, shu jumladan [[Robert Louis Stevenson|R.ning]] mashhur romanlari mavjud. [[Robert Louis Stevenson|L.]] [[Robert Louis Stevenson|Stivenson]] " [[Xazinalar oroli|Treasure Island]] " va " Master of Ballantra ", shuningdek, kapitan Hookning salbiy xarakterini aks ettirgan [[Peter Pan|Piter Panning]] hikoyasi .
[[Fors koʻrfazi|Fors ko'rfazining]] janubiy qirg'og'i inglizlarda XVIII asr oxiridan ''Qaroqchilar qirg'og'i deb atalgan.'' Bu yerdan Fors ko'rfazining dengiz yo'llarini nazorat qilish Qavosim (Al Qosimi) va boshqa mahalliy dengiz kuchlari tomonidan ta'minlab turilgan<ref name=":0">{{Kitob manbasi |title=From Trucial States to United Arab Emirates |last=Heard-Bey |first=Frauke |publisher=Longman |year=1996 |isbn=0582277280 |location=UK |pages=282–284}}</ref>. Imperator Hind okeani savdosini raqobatchilardan himoya qilish maqsadida dastlabki Britaniya ekspeditsiyalari, asosan Ras al-Hayma va Lingehdan Al-Qosimi, 1809-yilda bu shtab-kvartiralarga va qirg'oq bo'yidagi boshqa portlarga qarshi yurishlar olib borgan, so'ngra 1819-yilda reydlar qayta tiklangan<ref>{{Veb manbasi |url=http://www.saudiaramcoworld.com/issue/197306/from.pirate.coast.to.trucial.htm |sarlavha=From Pirate Coast To Trucial |qaralgan sana=July 20, 2008 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20080829143613/http://www.saudiaramcoworld.com/issue/197306/from.pirate.coast.to.trucial.htm |arxivsana=August 29, 2008}}</ref>. Bu 1820-yilda inglizlar va bir qancha qirg'oq atrofi shayxliklari hukmdorlari bilan dengiz tinchligi to'g'risida birinchi rasmiy shartnomaning imzolanishiga olib kelgan. Bu qaror 1853-yilda Abadiy dengiz tinchligi shartnomasi bilan mustahkamlangan. Natijada bu hudud uchun Britaniya yorlig'i bilan "Qaroqchilar qirg'og'i" -"Trucial Coast" nomiga o'zgartirilgan va bir qancha amirliklar Britaniya tomonidan haqiqiy Davlatlar deb tan olingan<ref name=":0" />.


=== Madagaskar ===
[[Fayl:Pirates_Cemetery_Ile_Ste_Marie_Madagascar.jpg|thumb| Ile Ste-Marie (Mary oroli) dagi o'tmish qaroqchilar qabristoni]]
Bir paytlar Madagaskar 1000 ga yaqin qaroqchilarni o'zida jamlagan<ref>Gemma Pitcher, Patricia C. Wright. " ''[https://books.google.com/books?id=m2eLhe7CpMMC&pg=PA178 Madagascar & Comoros] {{Webarxiv}} ''" p. 178.</ref>. Île Sainte-Marie XVII-XVIII asrlar davomida qaroqchilar uchun mashhur baza boʻlgan. Eng mashhur qaroqchilar utopiyasi, bu yerda hayoliy kapitan Misson va uning qaroqchilar ekipaji hisoblanib, ular XVII asrning oxirida shimoliy Madagaskarda Libertatiya erkin mustamlakasiga asos solgan. Lekin u 1694-yilda orol aholisining kutilmagan bosqini natijasida vayron qilingan<ref>{{Veb manbasi |url=http://everything2.com/index.pl?node_id=869187%7ctitle=Libertatia |sarlavha=Libertatia |ish=everything2.com |qaralgan sana=November 15, 2015 |arxivsana=July 10, 2017 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20170710091804/https://everything2.com/index.pl?node_id=869187%7ctitle=Libertatia}}</ref>.


=== Karib dengizi ===
[[Fayl:Jacquesdesores.jpg|right|thumb| Jacques de Sores 1555-yilda Gavanani talon-taroj qilish va yoqish]]
[[Fayl:Puerto_del_Príncipe_-_being_sacked_in_1668_-_Project_Gutenberg_eText_19396.jpg|right|thumb| [[Kamaguey|Puerto del Prinsipe]] 1668-yilda Genry Morgan tomonidan ishdan bo'shatilishi]]
[[Fayl:Bok_om_sjörövare_De_Americaensche_Zee-Roovers_publicerades_första_gången_1678_i_Amsterdam_-_Skoklosters_slott_-_102633.tif|thumb| Qaroqchilar haqidagi kitob "De Americaensche Zee-Roovers" birinchi marta 1678-yilda Amsterdamda nashr etilgan.]]
Karib dengizidagi qaroqchilik klassik davrda avj olib 1650-yildan 1720-yillarning oʻrtalarigacha davom etgan<ref>{{Kitob manbasi |last=Lucie-Smith |first=Edward |title=Outcasts of the Sea: Pirates and Piracy |publisher=Paddington Press |year=1978 |isbn=9780448226170 |url=https://archive.org/details/outcastsofseapir0000luci}}</ref>. 1650-yilga kelib Fransiya, Angliya va Birlashgan viloyatlar oʻzlarining mustamlaka imperiyalarini rivojlantira boshladilar. Bu katta dengiz savdosi va umumiy iqtisodiy yaxshilanishga sabab bo'ldi.


1625-yilda Shimoliy [[Gaiti (orol)|Hispaniolada]] fransuz bukkanerlari paydo bo'lgan<ref>{{Veb manbasi |url=http://www.thewayofthepirates.com/history-of-piracy/tortuga.php |sarlavha=Tortuga – Pirate History – The Way Of The Pirates |qaralgan sana=October 23, 2014 |arxivsana=March 14, 2015 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20150314032603/http://www.thewayofthepirates.com/history-of-piracy/tortuga.php}}</ref>, lekin ular dastlab qaroqchilik emas, balki ovchilik qilib yashab boshlagan. Ularning to'liq qaroqchilikka o'tishi qisman ispanlarning o'zlariga qaram bo'lgan yirtqich hayvonlarni qirib tashlashga qaratilgan faoliyati turtki bo'lgan. Bukkanlarning Hispaniola materikidan chetda bo'lgan dengizdagi Tortuga oroliga ko'chishi ularning resurslarini cheklab qo'ygan va qaroqchilik imkoniyatlarini tezlashtirgan. Bu davrning asosiy qaroqchilik manbasi bo'lib qolayotgan bukkaner va tarixchi Aleksandr Ekskemelinning fikricha, Tortuga bukkani Per Le Grand ko'chmanchilarning Ispaniyaga qaytish safarini amalga oshirayotgan galleonlarga hujumiga uchragan. 1655-yilda Angliyaning Yamaykani Ispaniyadantortib olishi Tortugada bukkanerlikning o'sishini kuchaytirdi. 1660-yillarda Tortuganing yangi fransuz gubernatori Bertran d'Ogeron o'z mustamlakachilariga va Port Royaldan kelgan inglizlarga xususiy komissiyalar topshirdi. Bularning natijasida Karib dengizida bukkanerlik o'zining eng yuqori cho'qqisiga chiqdi.
; Manbalar
{{Manbalar}}


[[Fayl:Pg_003_-_Engraving_(bw).jpg|left|thumb| Howard Pylening ushbu gravyurasida Henry Every o'z o'ljasini sotgani tasvirlangan. 1695-yilda Buyuk Mug'allarning ''Ganj-i-Sawai'' kemasining qo'lga olinishi hozirgacha amalga oshirilgan eng foydali qaroqchilar reydlaridan biri hisoblanadi.]]
== Adabiyotlar ==
Qaroqchilikning yangi davri 1690-yillarda ingliz qaroqchilari Karib dengizidan tashqarida xazina qidirishni boshlaganlarida boshlandi. Britaniyaning Styuart qirollarining qulashi natijasida Angliya va Fransiya o'rtasidagi azaliy adovat yana qayta tikladi. Shu bilan ingliz Yamayka va frantsuz Tortuga o'rtasidagi foydali hamkorlikni tugatildi.1692-yildagi zilzila oqibatida Port-Royalning vayron bo'lishi Karib dengizining diqqatga sazovor joylarini kamayishiga olib keldi va qaroqchilarning asosiy o'lja bozorini yo'q qildi<ref>Nigel Cawthorne (2005), ''Pirates: An Illustrated History,'' Arturus Publishing Ltd., 2005, p. 65.</ref>.
{{Refbegin|2}}
[[Fayl:Bartholomew_Roberts.jpg|thumb| Bartolomey Roberts qaroqchilikning Oltin asrida eng ko'p qo'lga olingan qaroqchi edi. U [[Martinika]] gubernatorini o'z kemasining hovlisidan osib qo'ygani bilan tanilgan.]]
;Na russkom yazike
* ''Artyomenko A. T., Venikeev Ye. V.'' Peniteli Ponta (Piratstvo v Chyornom more). — Simferopol: Tavriya, 1992. — 188 s.
* ''Artyomenko A. T., Venikeev Ye. V.'' Pirati? Pirati… Pirati! — Sevastopol, 1997.
* ''[[Архенгольц, Иоганн Вильгельм фон|Arxengols F.]]'' [Iogann Vilgelm]. Istoriya morskix razboynikov Sredizemnogo morya i okeana. — M.: Novella, 1991. — 368 s.
* ''Balandin R. K.'' Znamenitie morskie razboyniki. Ot vikingov do piratov. — M.: Veche, 2012. — 568 s.: il. — (Morskaya letopis). — ISBN 978-5-9533-4462-3.
* ''Belousov R. S.'' Pod chyornim flagom: Istoricheskie ocherki. — M.: Olimp; AST, 1996. — 432 s.
* ''Belousov R. S.'' Tayni znamenitix piratov, ili Sunduk mertvesa. — M.: Ripol klassik, 2004. — 352 s.
* ''Blagoveщenskiy G.'' Vsemirnaya istoriya piratstva. — M.: OOO „AST“, 2010. — 510 s. — (Istoricheskaya biblioteka). — ISBN 978-5-17-066245-6.
* ''[[Блон, Жорж|Blon Jorj.]]'' Velikiy chas okeanov: Atlanticheskiy. — M.: Misl, 1978. — 218 s.
* ''[[Блон, Жорж|Blon Jorj.]]'' Velikiy chas okeanov: Tixiy. — M.: Misl, 1980. — 208 s.
* ''[[Блон, Жорж|Blon Jorj.]]'' Velikiy chas okeanov: Sredizemnoe more. — M.: Misl, 1982. — 223 s.
* ''[[Блон, Жорж|Blon Jorj.]]'' Velikiy chas okeanov: Indiyskiy. — M.: Misl, 1983. — 204 s.
* ''[[Блон, Жорж|Blon Jorj.]]'' Flibusterskoe more. — M.: Misl, 1985. — 350 s.
* ''Burmistrova L., Moroz V.'' Pirati. Ensiklopediya. — M.: Rosmen-Press, 2008. — 104 s.: il.
* ''Brashinskiy I. B.'' Pontiyskoe piratstvo // Vestnik drevney istorii. — M.;L.: Nauka, 1973. — № 3 (37).
* ''Vorobyov B. T.'' Pod flagom smerti. — M.: Sovremennik, 1997. — 192 s.
* ''Gerxard Peter.'' Pirati Novoy Ispanii. 1575—1742 gg. / Per. s angl. B. Kekelishvili. — M.: ZAO „[[Центрполиграф]]“, 2004. — 240 s.
* ''Glagoleva Ye. V.'' Povsednevnaya jizn piratov i korsarov Atlantiki ot Frensisa Dreyka do Genri Morgana. — M.: Molodaya Gvardiya, 2010. — 416 s.: il. — (Jivaya istoriya: Povsednevnaya jizn chelovechestva).
* ''Glagoleva Ye. V.'' Pirati, korsari, kaperi. Ot Frensisa Dreyka do Chernoy Borodi. — M.: Eksmo, 2022. — 384 s.: il. — (Luchshie voini v istorii). — ISBN 978-5-04-169396-1.
* ''Grebelskiy P. X.'' Pirati. Illyustrirovannaya istoriya morskogo razboya. — L.: SPTs STAR, 1992. — 128 str.: il.
* ''Grigoreva Ye. '' i dr. Pirati. — M.: ROSMEN, 1996. — 120 s.: il.
* ''Grigoryan V. L., Dmitriev V. I.'' Piratstvo, razboy i terrorizm na more. — M.: Akademkniga, 2004. — 224 s. — ISBN 5-94628-135-6.
* ''Griщenkov R. V.'' Illyustrirovannaya istoriya morskogo piratstva. — M.: OLMA Media Grupp, 2015. — 448 s.: il. — (Podarochnie izdaniya. Kolleksiya). — ISBN 978-5-373-07354-7.
* ''Gross P. A.'' Xronika morskogo razboya: pirati, korsari, flibusteri. — M.: Mayor; A. I. Osipenko, 2009. — 176 s. — ISBN 978-5-98551-085-0.
* ''[[Губарев, Виктор Кимович|Gubarev V. K.]]'' Pirati Karibskogo morya. Jizn znamenitix kapitanov. — M.: Eksmo, 2009. — 416 s.: il.
* ''[[Губарев, Виктор Кимович|Gubarev V. K.]]'' Flibusteri Yamayki: epoxa velikix poxodov. — M.: Veche, 2011. — 384 s. — (Morskaya letopis).
* ''[[Губарев, Виктор Кимович|Gubarev V. K.]]'' Pirati ostrova Tortuga. — M.: Veche, 2011. — 384 s. — (Morskaya letopis).
* ''[[Губарев, Виктор Кимович|Gubarev V. K.]]'' Lixoe bratstvo Tortugi i Yamayki. — M.: Veche, 2012. — 372 s. — (Morskaya letopis).
* ''[[Губарев, Виктор Кимович|Gubarev V. K.]]'' 100 velikix piratov. — M.: Veche, 2011. — 432 s.
* ''[[Губарев, Виктор Кимович|Gubarev V. K.]]'' Frensis Dreyk. — M.: Molodaya Gvardiya, 2013. — 374 s.: il.
* ''[[Губарев, Виктор Кимович|Gubarev V. K.]]'' Genri Morgan. — M.: Molodaya Gvardiya, 2014. — 293 s.: il.
* ''Gusev I. Ye.'' Pirati. Polnaya istoriya morskix razboev. — Minsk: Xarvest, 2010. — 256 s.: il.
* ''Gyurkan Emrax Safa.'' Korsari sultana. Svyaщennaya voyna, religiya, piratstvo i rabstvo v osmanskom Sredizemnomore / Per. O. B. Kulchinskogo. — M.: Eksmo, 2022. — 560 s. — (Puteshestvenniki vo vremeni). — ISBN 978-5-04-113947-6.
* ''Demidenko V. V., Pruss V. M., Shemyakin A. N.'' Piratstvo, terrorizm, morskoe moshennichestvo na more: Pravovie aspekti. — Odessa: AO „Baxva“, 1997. — 144 s. — ISBN 966-7079-04-X.
* ''[[Дефо, Даниэль|Defo Daniel]].'' Vseobщaya istoriya piratstva / Per. A. D. Stepanova. — SPb.: Azbuka; Azbuka-Attikus, 2014. — 288 s.
* ''[[Джонсон, Чарльз (автор)|Djonson Charlz.]]'' Istoriya znamenitix morskix razboynikov XVIII veka / Per. A. K. Yefremova. — M.: Eksmo-Press, 2009. — 592 s.: il.
* ''Dmitriev V. I.'' Piratstvo, razboy i terrorizm na more. — M.: Morkniga, 2020. — 334.: il. — ISBN 978-5-903090-55-6.
* ''Dyu Gard Pich, Xamfris Frank.'' Pirati, indeysi, kovboi. — M.: Russiko, 1995. — 160 s.: il.
* ''Zinde Elisha.'' Pirati Somali. Ataka na sivilizatsiyu. — M.: Izdatelskiy Dom „Kommersant“, Astrel, 2011. — 320 s. — (Biblioteka „Kommersantʼ“). — ISBN 978-5-271-31028-7.
* ''Karpenter Djon Riv.'' Pirati: bich morey. — M.: Niola-Press, 2008. — 208 s.: il.
* ''Konstam Engus.'' Pirati. Bukaneri, flibusteri, privatiri XVII—XIX vv. / Per. s angl. A. K. Yefremova. — M.: Eksmo, 2008. — 240 s.: il. — (Voennaya istoriya chelovechestva). — ISBN 978-5-699-28037-7.
* ''Konstam Engus.'' Pirati. Vseobщaya istoriya ot Antichnosti do nashix dney / Per. s angl. O. V. Serebrovskoy. — M.: Eksmo, 2009. — 464 s.: il. — ISBN 978-5-699-37968-2.
* ''Kopelev D. N.'' Zolotaya epoxa morskogo razboya (pirati, flibusteri, korsari). — M.: Ostoje, 1997. — 496 s.
* ''Kopelev D. N.'' Razdel Okeana v XVI―XVIII vekax: Istoki i evolyutsiya piratstva. — SPb.: KRIGA, 2013. — 736 s.
* ''Kritsler Edvard.'' Yevreyskie pirati Karibskogo morya / Per. s angl. M. Borodkina. — M.: Tekst; Knijniki, 2011. — 352 s. — (Cheysovskaya kolleksiya). — ISBN 978-5-7516-0958-0.
* ''Leyn-Pul Stenli.'' Berberskie pirati. Istoriya jestokix poveliteley Sredizemnogo morya XV—XIX vv. / Per. s angl. A. B. Davidovoy. — M.: ZAO „[[Центрполиграф]]“, 2020. — 255 s. — ISBN 978-5-9524-5445-3.
* ''Lyuis Rayf Brenda.'' Piratskiy kodeks: ot znamenitix razboynikov proshlogo do poslednix otщepensev nashix dney / Per. s angl. I. N. Alcheeva. — M.: OOO „AST“; Astrel; Avanta+, 2010. — 192 s.: il. — ISBN 978-5-17-063662-4.
* ''[[Малаховский, Ким Владимирович|Malaxovskiy K. V.]]'' Krugosvetniy beg „Zolotoy lani“. — M.: Nauka, 1980. — 168 s. (o Frensise Dreyke).
* ''[[Малаховский, Ким Владимирович|Malaxovskiy K. V.]]'' Trijdi vokrug sveta. — M.: Nauka, 1982. — 96 s. (ob Uilyame Dampire).
* ''[[Малаховский, Ким Владимирович|Malaxovskiy K. V.]]'' Pyat kapitanov. — M.: Nauka, 1986. — 428 s. (o Frensise Dreyke, Uoltere Reli, Pedro Fernandese de Kirose, Uilyame Dampire, Metyu Flinderse).
* ''Malov V. I.'' Tayni znamenitix piratov. — M.: Oniks, 2008. — 256 s.: il.
* ''Maxovskiy Yasek.'' Istoriya morskogo piratstva. — M.: Nauka, 1972. — 288 s.
* ''Medvedev I. A.'' Bratya po krovi. — M.: Bukmen, 1997. — 438 s.: il.
* ''Medvedev I. A.'' Risari morya. — M.: Veche, 2012. — 320 s.
* ''Meren Jan.'' Ensiklopediya piratstva. — M.: TYeRRA-Knijniy klub, 1999. — 496 s.
* ''[[Можейко, Игорь Всеволодович|Mojeyko I. V.]]'' Pirati, korsari, reyderi: Ocherki istorii piratstva v Indiyskom okeane i Yujnix moryax v XV—XX vv. — 3-e izd. — M.: Nauka, Glavnaya redaksiya vostochnoy literaturi, 1991. — 348 s.
* ''[[Непомнящий, Николай Николаевич|Nepomnyaщiy N. N.]]'' Piastri, piastri, piastri… Istoricheskie ocherki. — M.: AST, Olimp, 1996. — 448 s.
* ''[[Нойкирхен, Хайнц|Noykirxen Xayns.]]'' Pirati: Morskoy razboy na vsex moryax. — M.: Progress, 1980. — 352 s.
* ''Pere Nikolya.'' Pirati. Vsemirnaya ensiklopediya. — M.: Geleos, 2008. — 256 s.: il.
* ''Petrov M. K.'' Iskusstvo i nauka. Pirati Egeyskogo morya i lichnost. — M.: [[РОССПЭН]], 1995. — 240 s.
* ''Ryabsev G. I.'' Pirati i razboyniki. Flibusteri, korsari, kaperi i bukaneri. — Minsk: Literatura, 1996. — 608 s.
* ''Ragunshteyn A. G.'' Pirati pod znamenem islama. Morskoy razboy na Sredizemnom more v XVI — nachale XIX v. — M.: Veche, 2012. — 288 s. — (Morskaya letopis).
* ''Ragunshteyn A. G.'' Za tri morya za zipunami. Morskie poxodi kazakov na Chyornom, Azovskom i Kaspiyskom moryax. — M.: Veche, 2015. — 352 s. — (Morskaya letopis).
* ''Ragunshteyn A. G.'' Piratstvo na Dalnem Vostoke: istoriya i sovremennost. — M.: Morkniga, 2020. — 296 s. — ISBN 978-5-93308-062-6.
* ''Rogojinskiy Jan.'' Ensiklopediya piratov. — M.: Veche, 1998. — 679 s.
* ''Ross S.'' Pirati: istoriya bukanerov, kaperov, korsarov i ix poxojdeniy. — M.: Popurri, 1997. — 48 s.: il.
* ''[[Северин, Тим|Severin Tim.]]'' Po puti Sindbada. Ostrova pryanostey. Zolotie Antili. — M.: Eksmo, Midgard, 2009. — 816 s. — (Biografii velikix puteshestviy).
* ''{{Tarjima qilinmagan 3|Сейц, Дон Карлос|Сейц Дон Карлос|en|Don Carlos Seitz}}.'' Pod chyornim flagom. Istorii znamenitix piratov Vest-Indii, Atlantiki i Malabarskogo berega / Per. s angl. Ye. V. Lamanovoy. — M.: ZAO „[[Центрполиграф]]“, 2017. — 416 s.: il.
* ''Sidorchenko V. F.'' Morskoe piratstvo. — SPb.: Izd-vo Sankt-Peterb. un-ta, 2004. — 400 s.
* ''Skritskiy N. V.'' Korsari Rossii. — M.: ZAO „[[Центрполиграф]]“, 2007. — 412 s. — (Rossiya zabitaya i neizvestnaya).
* ''Snisarenko A. B.'' Vlastiteli antichnix morey. — M.: Misl, 1986. — 240 s.
* ''Snisarenko A. B.'' Evpatridi udachi: Tragediya antichnix morey. — L.: Sudostroenie, 1990. — 416 s.
* ''Snisarenko A. B.'' Risari udachi: Xroniki evropeyskix morey. — L.: Sudostroenie, 1991. — 448 s.
* ''Snisarenko A. B.'' Djentlmeni udachi. Admirali chujix morey. — SPb.: Sudostroenie, 1997. — 496 s.
* ''Stil Filipp.'' Pirati. Morya, flagi, korabli, orujie, lyudi. — Smolensk: Rusich, 2000. — 64 s.: il.
* ''Tarnovskiy Volfgang.'' Pirati. — M.: Slovo, 1993. — 48 s.: il.
* {{Статья|автор=Трояновский А. В.|заглавие=Универсальная юрисдикция в отношении актов пиратства|место=К.|издание=«Митна справа»|год=2012|номер=2 (80)|страницы=73–80|ссылка=http://www.mediafire.com/view/at9m8dp99m01q46/troyanovskii_a_v_universalnaya_yurisdikciya_v_otnoshenii_aktov_piratstva.pdf|ref=Трояновский}}
* ''Frers Ernesto.'' Pirati i tamplieri / Per. s isp. M. F. Sotskovoy. — SPb.: Yevraziya, 2008. — 230 s.: il.
* ''Xanke Xelmut.'' Lyudi, korabli, okeani (6000-letnyaya avantyura moreplavaniya). — L.: Sudostroenie, 1976. — 432 s.
* ''Xanke Xelmut.'' Na semi moryax: Moryak, smert i dyavol. Xronika starini. — M.: Misl, 1989. — 320 s.
* ''Tsiporuxa M. I.'' Pod chyornim flagom. Xroniki piratstva i korsarstva. — M.: NTs ENAS, 2009. — 384 s. — (Drugaya istoriya).
* ''Chumakov S.'' Istoriya piratstva ot antichnosti do nashix dney. — M.: Izdatelskiy Dom „Texnika — molodyoji“, 2001. — 144 s.: il.
* ''[[Широкорад, Александр Борисович|Shirokorad A. B.]]'' Russkie pirati. — M.: Vagrius, 2007. — 432 s.
* ''Shnyukov Ye. F.'' Pirati Chyornogo morya. — Kiev: NAN Ukraini, 1995. — 145 s.
* ''[[Шумовский, Теодор Адамович|Shumovskiy T. A.]]'' Arabi i more. — 2-e izd. — M.: Izdatelskiy dom „Mardjani“, 2010. — 192 s.
* ''[[Эксквемелин, Александр|Ekskvemelin A. O.]]'' Pirati Ameriki. — M.: Misl, 1968. — 230 s.: il.
* ''Elms Charlz.'' Pirati. Rasskazi o znamenitix morskix razboynikax / Per. s angl. Ye. V. Lamanovoy. — M.: ZAO „[[Центрполиграф]]“, 2015. — 446 s.: il.
* ''Yakovlev P.'' Flibusteri. — M.: Beliy gorod, 1996. — 64 s.: il.


;Na drugix yazikax
* {{статья|автор=[[Дженкинс, Джон Филип|Jenkins J. P.]]|заглавие=Piracy|оригинал=|ссылка=http://www.britannica.com/topic/piracy-international-law|автор издания=|издание=[[Britannica]]|тип=|место=|издательство=|год=|том=|выпуск=|номер=|страницы=|isbn=|issn=|doi=|bibcode=|arxiv=|pmid=|язык=|ref=Jenkins|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160209171352/http://www.britannica.com/topic/piracy-international-law|archivedate=2016-02-09}}
{{Refend}}


1713-1714-yillarda bir qator tinchlik shartnomalari bilan Ispaniya vorisligi urushini tugatildi. Natijada minglab dengizchilar kabi G'arbiy Hindistonda faoliyat yuritgan Yevropalik xususiyl ishchilar Atlantika bo'ylab mustamlakachi dengiz savdosi rivojlana boshlagan vaqtda harbiy xizmatdan ozod qilindi. Bundan tashqari, ishsizlik tufayli dengiz savdo kemalari (shu jumladan qul kemalari) bortida ishlaydigan Yevropalik dengizchilardan ko'plari kasblarini tashlab qaroqchilikka o'tishga ishtiyoq bildirishdi. Qaroqchilar kapitanlariga Atlantika okeani bo'ylab turli qirg'oqlardan doimiy ravishda yollanganlarni ro'yxat qilib berishdi<ref>{{Kitob manbasi |last=Kuhn, Gabriel |title=Life Under the Jolly Roger: Reflections on Golden Age Piracy |publisher=PM Press |date=2010}}</ref>.
== Havolalar ==



* Grabar V. E., Luchinskiy G. A. Razboy morskoy // Ensiklopedicheskiy slovar Brokgauza i Yefrona : v 86 t. (82 t. i 4 dop.). — SPb., 1890—1907.
Afrika, Karib dengizi va Yevropa o'rtasidagi dengiz yo'li orqali yuk tashish XVIII asrda uchburchak savdo sifatida mashhur bo'lgan. Bu esa qaroqchilik uchun keng imkoniyatlar yaratgan. Savdo kemalari Yevropadan Afrika qirgʻoqlari tomonga suzib, qullar evaziga ishlab chiqarilgan mahsulotlar va qurol-yarogʻlar bilan savdo olib borgan. Savdogarlar qullarni Karib dengizida sotgan va Yevropaga shakar, tamaki, kakao kabi mahsulotlar bilan qaytishgan. Yana bir uchburchak savdoda kemalar xom ashyo, konservalangan treska va romni Yevropaga olib borgan, u yerda yukning bir qismi ishlab chiqarilagan mahsulotlar uchun sotilgan. Ular asl yukni qolgan qismi bilan birga Karib dengiziga olib ketishgan va shakar va melasga almashtirishgan. Ular ba'zi ishlab chiqarilgan buyumlar bilan Yangi Angliyaga keltirilganda uchburchak savdosidagi kemalar har bir bekatda pul ishlab olgan va bu qaroqchilar uchun ham qo'l kelgan<ref>Mark Kurlansky, ''Cod: A Biography of the Fish That Changed the World.'' Penguin, 1998.</ref>.
* {{Veb manbasi|url=https://arzamas.academy/courses/75|sarlavha=Экономика
[[Fayl:Pirata_Cofresi.jpg|left|thumb| [[Puerto-Riko|Puerto-Rikoda]] zodagon oilada tug'ilgan Roberto Kofresi - Karib dengizidagi so'nggi muvaffaqiyatli qaroqchi.]]
[[Turkum:Pages with unreviewed translations]]


Karib dengizidagi qaroqchilik 1730-yildan keyingi bir necha o'n yillar ichida susaydi, ammo 1810-yilga kelib ko'plab qaroqchilar suv bo'ylab safar qilishdi, ammo ular avvalgilari kabi jasur va ishtiyoqli emas edilar. O'sha davrda qaroqchilardan Jan Lafitte va Roberto Kofresilar ko'proq muvaffaqiyatlarga erishgan. Lafitte [[Meksika qoʻltigʻi|Meksika ko'rfazi]] va uning atrofidagi bazalarni egallagan qaroqchilar armiyasi va kemalari floti ega bo'lganligi tufayli ko'pchilik tomonidan so'nggi qaroqchi deb hisoblanadi. Lafitte va uning odamlari [[Angliya-Amerika urushi|1812-yilgi]] Yangi Orlean urushida ham qatnashib shuhrat qozongan. Kofresining bazasi Mona orolida, Puerto-Rikoda tuzilgan bo'lib, u yerdan butun mintaqadagi savdoga havf solgan. U qaroqchilikka qarshi xalqaro operatsiyalar uchun oxirgi asosiy nishon bo'lgan<ref>{{Kitob manbasi |last=Wombwell |first=A. James |title=The Long War Against Piracy: Historical Trends |year=2010 |ref=Wombell |publisher=Combat Studies Institute Press |location=Fort Leavenworth, Kansas |page=204 |isbn=978-0-9823283-6-1}}</ref>.
[[Fayl:Hanging_of_William_Kidd.jpg|right|thumb| Kapitan Kiddni osish jarayoni. ''"Qaroqchilarning o'z kitobi"'' dagi rasm (1837-yil)]]
[[Fayl:Capture-of-Blackbeard.jpg|left|thumb| ''Qaroqchi qora soqolni qo'lga olish, 1718-yil,'' Okrakok ko'rfazida [[Qora soqol|Blackbeard]] va Robert Maynard o'rtasidagi jang tasvirlangan; 1920-yilda Jan Leon Gerom Ferris tomonidan romantiklashtirilgan tasvir]]
Qaroqchilik faoliyati 1713-yilda Ispaniya vorisligi urushining tugashi davrida 1720-yillar oralig‘ida qisqa vaqtda qayta tiklanishga erishdi. Urushdan keyin dengizchilarning ko‘pchiligi ish haqining pasayishi sababli qaroqchilik yo'lini tanlashadi. Shuningdek, urushni tugashiga sabab bo'lgan Utrext shartnomasining shartlariga ko'ra Buyuk Britaniyaning qirollik Afrika kompaniyasiga va boshqa ingliz qullari uchun o'ttiz yillik shartnoma tuziladi. Afrikalik qullarni ispan koloniyalariga yetkazib berish ingliz savdogarlari tomonidan ta'minlagan. Bu orqali esa kontrabandachilar potentsial Amerikadagi rasmiy ravishda yopiq Ispaniya bozorlariga kirib bora olgan va bu holat butun mintaqa doirasida iqtisodiy tiklanishga sabab bo'lgan. Shu kabi qayta tiklanishda qatnashgan Karib dengizi savdosi qaroqchilar uchun yatarli yangi imkoniyatlarni taqdim etdi. Bu davrda Karib dengizida qaroqchilikning ko'payishiga Ispaniyaning [[Kampeche|Kampechedagi]] ingliz yog'ochli turar-joyining qulashi va 1715-yilda janubiy Bagama orollari yaqinidagi cho'kib ketgan kumush flotining e'tiborga sazovor joylari ham katta hissa qo'shgan. Aholi orasida jinoyat va qaroqchilik darajasining oshib borayotganidan qoʻrqish, siyosiy norozilik holatlarida xalqning qaroqchilikka nisbatan muomalasidan havotirlangan Buyuk Britaniya parlamenti qaroqchilikka qarshi kurashishga qaror qiladi va natijasida 1717-1721-yillarda qaroqchilik toʻgʻrisidagi qonun qabul qiladi. Ularga nisbatan jazo turlariga ko'ra kichikroq jinoyatlarda ayblanganlar bo'lsa ham jazo sifatida qo'llanilgan yoki qirollik tomonidan avf etish bilan o'lim jazosi o'rnida yetti yillik Shimoliy Amerikada jazo muddati o'tash tayinlangan. 1717-yildan boshlab Britaniya hukumatiga taslim bo'lgan qaroqchilarni afv etish taklif qilingan.

1720 yildan so'ng Qirollik dengiz floti tomonidan qaroqchilikka qarshi samarali choralar ko'rilishi natijasida klassik ma'noda qaroqchilikka ma'lum darajada barham berilgan.

[[Fayl:Blackbeard_head_bow.gif|right|thumb| [[Qora soqol|Qorasoqolning]] kesilgan boshi Meynardning kamoniga osilgan; ''"Qaroqchilarning o'z kitobi"'' dan rasm (1837)]]

=== Kanar orollari ===
[[Fayl:La_Gomera_church_M.jpg|thumb|250x250px| [[Charles Windon|Charlz Vindonning]] [[San Sebastián de la Gomera|San-Sebastyan-de-La-Gomeraga]] qilgan hujumini aks ettiruvchi devoriy rasm (1743)]]
Kanar orollari Ispaniya arxipelagining strategik holatiga ko'ra dengiz yo'llari chorrahasida joylashgan va Yevropa, Afrika va [[Amerika (qitʼa)|Amerika]] davlatlari orasida savdo ko'prigi hisoblangan<ref name="A">{{Veb manbasi |url=http://www.gevic.net/info/contenidos/mostrar_contenidos.php?idcat=1&idcap=187&idcon=675 |sarlavha=La piratería – Historia – (GEVIC) Gran Enciclopedia Virtual Islas Canarias |ish=www.gevic.net |qaralgan sana=August 3, 2018 |arxivsana=March 3, 2021 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20210303213748/http://www.gevic.net/info/contenidos/mostrar_contenidos.php?idcat=1&idcap=187&idcon=675}}</ref>. Shu sabab ham bu yer sayyoradagi qaroqchilar eng ko'p gavjum bo'lgan joylardan biri edi.

[[Kanar orollari|Kanar orollarida]] quyidagi qaroqchilar faoliyat olib borgan: Berber, ingliz, fransuz va golland qaroqchilarining hujumlari va uzluksiz talon-tarojlari muvaffaqiyat hisoblansada, ko'pincha muvaffaqiyatsizlikka uchragan<ref name="A">{{Veb manbasi |url=http://www.gevic.net/info/contenidos/mostrar_contenidos.php?idcat=1&idcap=187&idcon=675 |sarlavha=La piratería – Historia – (GEVIC) Gran Enciclopedia Virtual Islas Canarias |ish=www.gevic.net |qaralgan sana=August 3, 2018 |arxivsana=March 3, 2021 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20210303213748/http://www.gevic.net/info/contenidos/mostrar_contenidos.php?idcat=1&idcap=187&idcon=675}}</ref> va bu arxipelagdan qaroqchi va talonchilar Karib dengizigacha bostirib kirgan. Qaroqchilar ichida Fransua Le Clerc, Jak de Sores, Frensis Dreyk Gran Kanariyada magʻlubiyatga uchragan. Piter van der Does, Murat Reis va Horasio Nelson kabi qaroqchilar orollarga hujum uyushtirib, Santa-Kruz de Tenerife jangida magʻlubiyatga uchragan (1797-yil). Arxipelagda tug'ilganlar ichida Ispaniya monarxi Felipe V o'zining tijorat bosqinchiliklari va qaroqchilari orqali tez-tez foyda ko'rib turgan qaroqchi [[Amaro Pargo|Amaro Pargodan]] ustun turgan<ref name="ColFar">{{Yangiliklar manbasi |last=Fariña González |first=Manuel |title=La evolución de una fortuna indiana: D. Amaro Rodríguez Felipe (Amaro Pargo). |url=http://mdc.ulpgc.es/cdm/ref/collection/coloquios/id/1321 |url-status=dead |access-date=June 10, 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304001809/http://mdc.ulpgc.es/cdm/ref/collection/coloquios/id/1321 |archive-date=March 4, 2016}}</ref><ref name="AmaroHeroe">{{Kitob manbasi |title=Amaro Pargo: documentos de una vida, I. Héroe y forrajido |date=2017 |publisher=Ediciones Idea |isbn=978-8416759811 |pages=520 |url=https://www.researchgate.net/publication/321110986 |accessdate=March 20, 2018}}</ref>.

=== Shimoliy Amerika ===
[[Fayl:Dan_Seavey_around_1920.jpg|right|thumb| Den Sivi 20-asr boshlarida [[Buyuk koʻllar|Buyuk ko'llarda]] qaroqchi bo'lgan.]]
Shimoliy Amerikaning sharqiy qirg'oqlarida dastlab qaroqchilik XVII asrning boshlarida faollashgan. Angliya-Ispan urushi (1585-1604-yillarda) tugagandan so'ng bo'shatilgan ingliz xususiy hizmatchilari qaroqchilik bilan shug'ullanib boshlashgan<ref>Clive Senior, ''A Nation of Pirates: English Piracy in its Heyday'' (Newton Abbot, 1976)</ref>. Bu davrda dastlabki qaroqchilarning eng mashhuri vaomadlisi Piter Iston bo'lgan.

XVIII asr oxiri - XIX asr o'rtalarida Amerika daryo qaroqchiligini asosan [[Ogayo (daryo)|Ogayo daryosi]] hamda [[Mississippi (daryo)|Missisipi daryosi]] vodiylarida birlashgan qaroqchilar tashkil qilgan. 1803-yilda [[Grand Tower|Tower Rockda]] AQSh armiyasining otliq askarlari chegara qo'shinlari postidan Fort Kaskaskia daryo yoqasi bo'ylab, [[Illinoys]] shtatining Sent-Luis ro'parasiga bostirib kirishgan va daryo qaroqchilarini quvib chiqargan.

1790-yillarning oxirida Stak orolida daryo qaroqchilari savdosi [[Qalbaki pul|qalbaki pul sotuvchilari]] bilan ham bog'liq bo'lgan. 1809-yilda daryo qaroqchiligining oxirgi yirik faoliyati Yuqori Missisipi amalga oshirilgan va bu hududda idaryo qaroqchiligi to'satdan to'xtatilgan.


.

== Madaniyati va ijtimoiy tuzilmasi ==

=== Mukofotlar ===
Qaroqchilar o'z faoliyatida qo'lga kiritilgan pullarni qanday taqsimlanishini aniqlaydigan ierarxiya tizimiga ega bo'lgan. Qaroqchilar o'sha muhitdagi boshqa bandlik sohalariga qaraganda o'zaro teng huquqli edilar. Bunga ko'ra qaroqchilar kvartal ustalari kapitanga qarshi muvozanatga ega edi va uning buyruqlariga qarshi chiqish huquqiga ega edi. Talonchilikning asosiy qismini yuklar va kema jihozlari tashkil qilgan bo'lib, dori-darmonlar yuqori qadrlangan. Kema shifokorining ko'kragi 300 funt sterlingdan 400 funt sterlinggacha bo'lgan va bugungi qiymatda taxminan 470 000 dollarga teng bo'lgan. Olmoslar topilmasi oddiy talon-taroj hisoblangan. Chunki sotish qiyinligi va haridor topilmasligi sababli ularning qiymati pas baholangan va hozirga qaraganda odamlar ularning bahosi haqida juda kam tushunchaga ega bo'lishgan. Boshqa bir holatga ko'ra esa qaroqchiga, uning ekipajdoshlariga ulush qilib berilgan bir nechta mayda olmosning narxidan ancha qimmatga tushadigan katta olmos berilgan<ref name="Vallar">{{Veb manbasi |url=http://www.cindyvallar.com/treasure.html |sarlavha=Treasure |qaralgan sana=April 21, 2009 |arxivsana=December 21, 2019 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20191221213656/http://www.cindyvallar.com/treasure.html}}</ref>.
[[Fayl:Morgan,Henry.jpg|left|thumb| 1671 yilda [[Panama (shahar)|Panama]] shahrini ishdan bo'shatgan va yoqib yuborgan Genri Morgan - o'sha paytdagi Ispaniya Yangi Dunyosining ikkinchi eng muhim shahri; Aleksandr Ekskemelinning " ''Amerika bukkanilari"'' asarining 1681 yilgi ispan nashridan olingan gravyura]]
Oddiy dengizchilar kapitanning byrug'iga ko'ra o'ljaning bir qismini, yoki odatda bitta ulushini olishadi. Eng muvaffaqiyatli qaroqchilarning ekipaji karerasi kamida bir marta asosan 1000 funt sterling (1,17 dollar) ulushini topa olgan<ref name="Vallar">{{Veb manbasi |url=http://www.cindyvallar.com/treasure.html |sarlavha=Treasure |qaralgan sana=April 21, 2009 |arxivsana=December 21, 2019 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20191221213656/http://www.cindyvallar.com/treasure.html}}</ref>. Bitta kemadan olingan eng katta miqdorlarning ko'rsatkichi kapitan Tomas Tyu tomonidan 1692-yilda hind savdogaridan o'marilgan. Uning kemasidagi barcha oddiy dengizchilarning har birida 3000 funt sterling (3,5 dollar) ulush bo'lgan, zobitlar kelishilgan imtiyozlarga mutanosib ravishda kattaroq miqdorni olishgan. Tyuning o'zi esa 2½ miqdorda imtiyoz sifatida mablag' olgan. Ammo,buning oqibatida bir nechta kemalar qo'lga olindi, bitta ulush deyarli ikki baravar qimmatga tushgan<ref name="Vallar" /><ref name="Gosse">{{Kitob manbasi |last=Gosse |first=Philip |title=The Pirates' Who's Who |publisher=BiblioBazaar, LLC |year=2007 |isbn=978-1-4346-3302-6}} p. 251.</ref>.
{| class="wikitable" style="float: right; margin:0 0 1em 1em; vertical-align: top;"
|+Mukofot imtiyozlari
! scope="col" | Daraja
! scope="col" | 1808 yilgacha
! scope="col" | 1808 yil posti
|-
| Kapitan
| 3/8
| 2/8
|-
| Filo [[Admiral|admirali]]
| 1/8
| 1/8
|-
| Yelkanlar ustasi<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> & Leytenantlar<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> & Dengiz piyodalari kapitani
| 1/8
| 1/8
|-
| Prokurorlar
| 1/8
| 1/8
|-
| Shkaf yorliqlari<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> & Kichik ofitserlar
| 1/8
| 1/8
|-
| Qurolchilar, dengizchilar
| 1/8
| 2/8
|}
[[Fayl:BartRobCrew.jpg|right|thumb| Bartolomey Robertsning ekipaji Calabar daryosida karusi; ''"Qaroqchilarning o'z kitobi"'' (1837) dan rasm. Roberts 470 dan ortiq kemani egallab olgani taxmin qilinmoqda.]]
{| class="wikitable" style="vertical-align: top;"
|+Uchta qaroqchilar uchun ma'lum bo'lgan ulush taqsimotini xususiy askarning aktsiyalari va Qirollik dengiz floti tomonidan to'langan ish haqi bilan taqqoslash jadvali.
! scope="col" | Daraja
! scope="col" | Bartolomey Roberts
! scope="col" | Jorj Louter
! scope="col" | Uilyam Fillips
! scope="col" | Xususiy<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> ( Ser Uilyam Monson )
! scope="col" | Qirollik dengiz floti<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> (oyiga)
|-
| Kapitan
| 2 ta aktsiya
| 2 ta aktsiya
| 1,5 aktsiya
| 10 ta aktsiya
| £8, 8s
|-
| Ustoz
| 1,5 aktsiya
| 1,5 aktsiya
| 1,25 aktsiya
| 7 yoki 8 ta aktsiya
| £4
|-
| [[Botsman|Boatswain]]
| 1,5 aktsiya
| 1,25 aktsiya
| 1,25 aktsiya
| 5 ta aktsiya
| £ 2
|-
| To'pchi
| 1,5 aktsiya
| 1,25 aktsiya
| 1,25 aktsiya
| 5 ta aktsiya
| £ 2
|-
| Kvartal ustasi
| 2 ta aktsiya
|
|
| 4 ta aktsiya
| £ 1, 6s
|-
| duradgor
|
|
| 1,25 aktsiya
| 5 ta aktsiya
| £ 2
|-
| Do'st
|
| 1,25 aktsiya
|
| 5 ta aktsiya
| £ 2, 2s
|-
| Doktor
|
| 1,25 aktsiya
|
| 5 ta aktsiya
| Bortda bir kishi uchun £5 +2 d
|-
| "Boshqa ofitserlar"
| 1,25 aktsiya
|
|
| har xil stavkalar
| har xil stavkalar
|-
| Qobil dengizchilar (2 yillik tajriba)<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> Oddiy dengizchilar (ba'zi tajribalar)<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> Landsmen ( pressganged )
|<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> 1 ta aktsiya
|<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> 1 ta aktsiya
|<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> 1 ta aktsiya
|
| 22s<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> 19s<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> 11s
|}

=== O'lja ===
[[Fayl:Whydah-gold.jpg|right|thumb| Qaroqchilar xazinasi Samuel Bellami tomonidan talon-taroj qilingan va ''Whydah'' halokatidan qutqarilgan; Xyuston tabiiy fanlar muzeyidagi ko'rgazma, 2010 yil]]
Qaroqchilar ko'plab kemalarni egallab olganiga qaramay, ularning orasida xazinalarini saqlab qo'yganlari (ko'mganlari) kam bo'lgan. Ko'pincha o'g'irlangan "xazina" oziq-ovqat, suv, spirtli ichimliklar, qurol yoki kiyimdan tashkil topgan. Boshqa narsalar: xo'jalik buyumlari, sovun bo'laklari, arqon hamda langar kabi asbob-uskunalarni qaroqchilar o'z kemalarida saqlab qo'yishgan. Bular kelajakdagi savdo uchun yoki ehtiyojlarga ko'ra kerak bo'lgan va qaroqchilar ularni o'zlari bilan olib yurgan. Qaroqchilar o'zlari zabt etgan kemalardagi bir qancha odamlarni o'ldirishga majbur bo'lishgan, sababi agar kema taslim bo'lsa, ular hech kimni o'ldirmaydilar, chunki qaroqchilar hech qanday asir olmagani ma'lum bo'lsa, ularning qurbonlari so'nggi nafasigacha kurashib, g'alabaga intilganlar. Bunday holat ko'p uchragan, masalan, Thomas Tew tomonidan hujumga uchragan kemadagi 300 nafar og'ir qurollangan askarlar qisqa jangdan keyin taslim bo'lishgan va Tewning 40 kishilik ekipajidan hech qaysi yaralanmagan<ref>{{Veb manbasi |url=http://piratesofamerica.com/Pirates_of_America/Thomas_Tew.html |arxivurl=https://web.archive.org/web/20130927040642/http://piratesofamerica.com/Pirates_of_America/Thomas_Tew.html |sarlavha=Piratesofamerica.com |arxivsana=September 27, 2013}}</ref>.

=== Jazo ===
[[Fayl:Henszlein.jpg|thumb| 16-asrda qaroqchi Klein Henszlein va uning ekipajining 1573 yilda ommaviy qatl etilishi tasvirlangan zamonaviy flayer]]

=== Ayollarning roli ===
[[Fayl:Bonney,_Anne_(1697-1720).jpg|thumb| Qaroqchi Ann Bonni (1697-1720). Kapitan Charlz Jonsonning ''"Qaroqchilarning umumiy tarixi"'' dan o'ymakorlik (1-Gollandiya nashri, 1725)]]
Tarix davomida qaroqchilik asosan erkaklar kasbi hisoblansa-da, qaroqchilar orasida ayollar ham bo'lgan<ref>{{Veb manbasi |url=http://www.pantherbay.com/bio_womenpirates.php |sarlavha=Were there really women pirates? |ish=www.pantherbay.com |qaralgan sana=November 26, 2018 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20150428233752/http://www.pantherbay.com/bio_womenpirates.php |arxivsana=April 28, 2015}}</ref>. Qaroqchilar odatlariga ko'ra ayollarni o'z kemalariga chiqishga ruhsat bermagan. Ayollarning kemada bo'lishi omadsizlik keltiradi deb ishonishgan. Ekipajning erkak a'zolari ayollar ustidan janjallashib qolishidan qo'rqib ham ruhsat berishmagan. Ko'pgina kemalarda ayollar va yosh bolalar chiqishi ekipaj a'zolari tomonidan imzolangan kema shartnomasi bilan qat'iy taqiqlangan<ref name="Pennell">Pennell, C. R. 2001. Bandits at sea : A pirates reader. New York: New York University Press.</ref>.

Ayollarning bortga chiqishiga qarshiliklar kuchli bo'lishiga qaramay ko'plab ayollar hohishlariga ko'ra o'zlarini boshqa qaroqchilar bilan teng hisoblashgan. Masalan, Anne Bonny kapitan Calico Jackning kemasida erkaklar kabi kiyingan va harakat qilgan<ref name="Pennell">Pennell, C. R. 2001. Bandits at sea : A pirates reader. New York: New York University Press.</ref>. U va Mary Read, boshqa ayol qaroqchilar ko'pincha bu sohada noyob deb hisoblangan. Shu bilan birga ko'plab ayollar qaroqchilikning oltin davrlarida qaroqchi erkaklar uchun hos bo'lgan ko'plab huquq, imtiyozlar va erkinliklardan foydalanish yo'lida, erkaklardek kiyingan bo'lishi mumkin.

*

== Xususiylar ==
[[Fayl:Confiance_Kent_fight.jpg|left|thumb| <nowiki><i id="mwBYk">Kent</i></nowiki> ''Confiance'' bilan jang qilmoqda, 1800 yil oktyabr oyida frantsuz korsar Robert Surcouf qo'mondonligidagi xususiy kema, Garnerayning rasmida tasvirlanganidek]]

== Madaniy tasavvurlar ==
[[Fayl:Black-Beard.jpg|thumb| Emerson qaroqchilarining "Skallywag mikrofoni" Fremont, Kaliforniya]]
Qaroqchilik badiiy adabiyotda asosiy mavzulardan biri bo'lib ularning Karib dengizi mujassamlanishida ma'lum [[Stereotip|stereotipik]] nutq va kiyinish odatlarining ba'zilari butunlay xayoliydir: "Bizning ularning xatti-harakatlari haqidagi deyarli barcha tushunchalarimiz xayoliy qaroqchilikning oltin davridan kelib chiqqan.

1881-yilda [[Robert Louis Stevenson|Robert Lui Stivensonning]] ''[[Xazinalar oroli|Treasure Island]]'' asari paydo bo'ldi va asar o'zining eng yuqori cho'qqisiga chiqdi.

1724-yilda Londonda nashr etilgan Kapitan Charlz Jonsonning ''“Qaroqchilarning umumiy tarixi”'' asari mashhur qaroqchilar tushunchasini shakllantirishda katta ta’sir ko‘rsatdi, Oltin asrning ko‘plab taniqli qaroqchilarining tarjimai hollari kiritilgan .
[[Fayl:Dale_Clark_poses_as_Johnny_Depp,_in_Pirates_of_the_Caribbean,_24391.jpg|thumb| ''[[Karib dengizi qaroqchilari (filmlar seriyasi)|"Karib dengizi qaroqchilari"]]'' filmidagi [[Johnny Depp|Jonni Deppning]] bosh roli bo'lgan kapitan [[Jack Chittak|Jek Chumchuq]] timsolida kiyingan odam.]]
1911-yildagi JM Barrining Piter ''Pan'' romanida Qaroqchilar madaniyatining ba'zi ixtirolari, masalan, bog'langan asir dengiz bo'ylab cho'zilgan taxtadan chiqib ketishga majbur bo'lgan " taxtada yurish "kabilar tasvirlangan<ref name="autogenerated1">{{Veb manbasi |muallif=Bonanos |ism=Christopher |url=http://www.slate.com/id/2167567/?GT1=10135 |sarlavha=Did pirates really say "arrrr"? |sana=June 5, 2007 |nashriyot=Slate.com |qaralgan sana=December 18, 2008 |arxivsana=October 6, 2008 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20081006064725/http://www.slate.com/id/2167567/?GT1=10135}}</ref>.

1950-yildaIngliz aktyori Robert Nyutonning [[Walt Disney Pictures|Disney]] filmiga moslashuvida Long Jon Silver obrazi ham qaroqchining zamonaviy talqinini, shu jumladan G'arbiy mamlakatdagi stereotipik "qaroqchi urg'usini" aniqlashga yordam berdi<ref>Angus Konstam (2008) [https://books.google.com/books?id=USiyy1ZA-BsC&pg=PA313 Piracy: The Complete History] P. 313. Osprey Publishing. Retrieved October 11, 2011</ref><ref>Dan Parry (2006). "Blackbeard: The Real Pirate of the Caribbean". p. 174. National Maritime Museum</ref>.

Boshqa ta'sirlar orasida ''dengizchi Sinbad''

''[[Karib dengizi qaroqchilari|"Karib dengizi qaroqchilari"]]'' [[Karib dengizi qaroqchilari (filmlar seriyasi)|filmlari]] qaroqchilikka zamonaviy qiziqishni qayta tiklashga yordam berdi va kassada yaxshi natijalarga erishdi.

''Assassin's Creed IV: Qora bayroq'' video o'yini ham qaroqchilikning Oltin Asrida qaroqchilar atrofida aylanadi.

1879-yilgi Gilbert va Sallivan klassik komik operasi ''"Penzans qaroqchilari" komikslari "'' Qaroqchilar qiroli" va uning baxtsiz qaroqchilar guruhiga bag'ishlangann.

== Manbalar ==

[[Turkum:Kasblar]]
[[Turkum:Qaroqchilar]]
[[Turkum:Tarixiy kasblar]]
[[Turkum:Noqonuniy kasblar]]
[[Turkum:Mulkiy jinoyatlar]]
[[Turkum:Uyushgan jinoyatchilik faoliyati]]

9-Sentyabr 2023, 20:03 dagi koʻrinishi

Boshqa nomlar uchun qarang: the unauthorized use of published media Copyright infringement.
An'anaviy " Jolli Rojer" qaroqchilik bayrog'i

Qaroqchilik - Yuk va boshqa qimmatbaho buyumlarni o'g'irlash maqsadida kemalarga, qirg'oqbo'yi hududlarga kirib borib kema yoki qayiqda tajovuz qiluvchilar tomonidan amalga oshiriladigan talonchilik yoki jinoiy zo'ravonlik. Qaroqchilik bilan shug'ullanuvchilar qaroqchilar, qaroqchilik uchun ishlatiladigan kemalar esa qaroqchi kemalar deb ataladi. Qaroqchilik dastlab miloddan avvalgi XIV asrda hujjatlashtirila boshlangan bo'lib, dengiz xalqlari, okean bosqinchilari Egey va O'rta yer dengizi svilizatsiyalari kemalariga hujum qilib turishgan. Yuk tashishga mo'ljallangan qatnov kemalarini o'tkazadigan tor kanallar uzoq vaqt qaroqchilik, bundan tashqari shu kabi xususiylashtirish va tijorat reydlari uchun imkoniyatlar yaratib kelgan[1].

Bunday hududlarga Gibraltar, Malakka bo'g'ozi, Madagaskar, Aden ko'rfazi va La-Mansh suvlari tarixiy misol bo'la oladi, ayniqsa ular geografik tuzilmalariga ko'ra qaroqchilar hujumi uchun qulay hisoblangan[2][3]. Qaroqchilik atamasi odatda dengizdagi qaroqchilariga ishora bo'lgan va lekin bu atama quruqlikda[4], havoda, kompyuter tarmoqlarida (ilmiy fantastikada) va koinotda sodir etilgan harakatlarga nisbatan ham umumlashtirib qo'llaniladi. Qaroqchilikda qaroqchining o'z kemasida sodir etgan jinoyatlari (masalan, o'g'irlik), shuningdek, davlat hukumati ruxsati bo'lgan xususiy mulkni talon-taroj qilish istisno qilingan.

Qaroqchilik- xalqaro odat huquqlariga ega bo'lgan muayyan jinoyat turi bo'lishi bilan birga, bir qator shtatlarning munitsipal qonunchiligidagi jinoyatlarning nomi . XXI asrning boshlarida transport kemalariga hujumida dengiz qaroqchiligi muhim muammo bo'lib qolgan. Buning natijasida 2004-yilda dunyo boʻyicha, jumladan Qizil dengiz, Hind okeani oʻrtasi, Somali qirgʻoqlari, Malakka bo'g'ozi va Singapurdagi dengiz, okean suvlarida qaroqchilik faoliyati yiliga 16 milliard AQSh dollari miqdoridagi yoʻqotishlarga sabab bo'lgan[5]. Zamonaviy qaroqchilar avtomatik qurollar, granatalar, pulemyotlar va hujum miltiqlari kabi avtomatlar bilan qurollangan. Ular tezkor hujum qilish va kemalarga chiqish uchun kichik motorli qayiqlardan foydalanadilar va bu usul zamonaviy yuk va transport kemalarida asosan ekipaj a'zolari kam sonli bo'lganida qo'l keladi. Xalqaro hamjamiyatda zamonaviy qaroqchilarni javobgarlikka tortish ko'plab muammolarga duch kelmoqda, chunki qaroqchilik hujumlar ko'pincha xalqaro ochiq dengizlarda sodir bo'ladi[6] va uni bevosita kuzatishning imkoni kam. Bularning oldini olish va chora ko'rish uchun millatlar tomonidan qaroqchilarni qaytarish va ta'qib qilishda harbiy-dengiz kuchlari tashkil qilingan, ba'zi xususiy kemalarda bortga kiruvchilarni qaytarish uchun qurollangan qo'riqchilar jalb etilgan, yuqori bosimli suv to'plari yoki ovozli to'plar o'rnatilgan. Potentsial tahdidlardan qochish uchun radarlardan foydalaniladi.

Yelkanli qayiqlar davridagi qaroqchilik haqidagi romantik hikoyalar uzoq vaqtdan beri G'arb pop madaniyatining bir qismi bo'lib kelgan. 1724-yilda Londonda nashr etilgan ikki jildlik “Qaroqchilarning umumiy tarixi” asarida asosiy qaroqchi shaxslar va ularning “Qaroqchilikning oltin asri” dagi faoliyati va muhitining yarim aniq tavsifi ommaning tasavvuriga namoyish qilingan. "Umumiy tarix" asarida qaroqchilikning ko'plab badiiy tasvirlari ilhomlantirilgan, ayniqsa Treasure Island (1883) va Piter Pan (1911), romanlari sahna, kino, televideniya va boshqa ommaviy axborot vositalari uchun moslashtirilgan. 2003-yilda efirga namoyish etilib boshlangan, oltin asr qaroqchilik davrining fantastik qahramonlari tasvirlangan "Karib dengizi qaroqchilari" film serialari franshizasi tomoshabinlar uchun stereotiplashtirildi va ommalashtirildi.

  1. Every man shall have an equal vote in affairs of moment. He shall have an equal title to the fresh provisions or strong liquors at any time seized, and shall use them at pleasure unless a scarcity may make it necessary for the common good that a retrenchment may be voted.
  2. Every man shall be called fairly in turn by the list on board of prizes, because over and above their proper share, they are allowed a shift of clothes. But if they defraud the company to the value of even one dollar in plate, jewels or money, they shall be marooned. If any man rob another he shall have his nose and ears slit, and be put ashore where he shall be sure to encounter hardships.
  3. None shall game for money either with dice or cards.
  4. The lights and candles should be put out at eight at night, and if any of the crew desire to drink after that hour they shall sit upon the open deck without lights.
  5. Each man shall keep his piece, cutlass and pistols at all times clean and ready for action.
  6. No boy or woman to be allowed amongst them. If any man shall be found seducing any of the latter sex and carrying her to sea in disguise he shall suffer death.
  7. He that shall desert the ship or his quarters in time of battle shall be punished by death or marooning.
  8. None shall strike another on board the ship, but every man's quarrel shall be ended on shore by sword or pistol in this manner. At the word of command from the quartermaster, each man being previously placed back to back, shall turn and fire immediately. If any man do not, the quartermaster shall knock the piece out of his hand. If both miss their aim they shall take to their cutlasses, and he that draw the first blood shall be declared the victor.
  9. No man shall talk of breaking up their way of living till each has a share of 1,000. Every man who shall become a cripple or lose a limb in the service shall have 800 pieces of eight from the common stock and for lesser hurts proportionately.
  10. The captain and the quartermaster shall each receive two shares of a prize, the master gunner and boatswain, one and one half shares, all other officers one and one quarter, and private gentlemen of fortune one share each.
  11. The musicians shall have rest on the Sabbath Day only by right. On all other days by favor only.[7]

Kelib chiqishi

Ingliz tilidagi "Qaroqchi" so'zining ma'nosi lotincha pirata (qaroqchi, korsar, dengiz qaroqchisi) so'zidan olingan bo'lib, qadimgi yunon tilida piratos (peiratēs)- "o'g'ri", piramoi (peiráomai), péῖra-urinish, tajriba, "Urinib ko'raman", "harakat qilaman" degan so'zlardan kelib chiqqan. Peiratēs so'zining ma'nosi yunonchada tom ma'noda "biror umumiy narsaga harakat qiladigan har bir kishi" degan ma'noni anglatadi. Vaqt o'tishi bilan u quruqlikda yoki dengizda talonchilik bilan shug'ullanadigan har bir kishiga nisbatan ham qo'llanila boshlandi. Pirates (qaroqchi atamasi birinchi marta tax. 1300 yil oldin ingliz tilida paydo bo'lgan[8]. XVIII asrgacha imlo standartlashtirilmagan va “pirrot”, “pirat”, “pirat” kabi imlolar shu davrgacha mavjud bo'lgan[9].

Tarixi

Yevropa

Antik davr

Tunisdagi Rim triremasi mozaikasi

Qaroqchilikning dastlabki rasmiylashtirilgan namunalari miloddan avvalgi XIV asrda Egey va O'rta Yer dengizi suvlarida suzib yurgan kemalarga tahdid solgan dengiz xalqlarining ekspluatatsiyasidir. Klassik antik davrda Finikiyaliklar, Illiriyaliklar va Tirreniyaliklar qaroqchilikda asosiy faoliyat olib borgan. Klassikgacha bo'lgan davrda qadimgi yunonlar qaroqchilikni hayotiy kasb sifatida qabul qilganlar. Ularda qaroqchilik keng tarqalgan va yashashning mutlaqo sharafli usuli hisoblangan[10]. Bu haqida ko'pgina yunon manbalarida, shuningdek Gomerning Iliada Odisseya asarlarida uning mutlaqo normal hodisa ekanligiga havola qilingan va ayollar va bolalarni qullikka sotish uchun o'g'irlash keng tarqalganligi ko'rsatilgan. Klassik Yunoniston davriga kelib esa, qaroqchilik qilish kasb sifatida "sharmandalik" sifatida qoralangan[10][11].


O'rta asrlar davri

12-asr o'rtalarida bo'yalgan Vikinglar floti

O'rta asrlarda Yevropada eng ko'p e'tirof etilgan va keng tarqalgan qaroqchilar Vikinglar edi[12]. Ular asosan ilk oʻrta asrlarda (8-12-asrlarda) Vikinglar davrida bosqin va talonchilik qilgan Skandinaviyadan kelgan dengiz jangchilari bo'lgan. Ular butun G'arbiy Yevropaning qirg'oqlari, daryolari va ichki shaharlari bo'ylab talonchiliklar uyushtirishgan va 844-yilda Norvegiya tomonidan hujumga uchragan Sevillaga qadar bostirib kirishgan. Vikinglar Shimoliy Afrika va Italiya qirg'oqlari va Boltiq dengizining barcha qirg'oqlarini talon-taroj qilgan. Ba'zi vikinglar Sharqiy Yevropa daryolari bo'ylab Qora dengiz va Forsgacha ko'tarilishgan.


IX asrning oxiriga kelib, janubiy Frantsiya va Italiyaning shimoliy qirg'oqlari bo'ylab Mavr qaroqchilari boshpanalari paydo bo'ldi[13]. 846-yilda Moor bosqinchilari Rimdagi Avliyo Pyotr va Avliyo Polning qo'shimcha istehkomlarini talon-taroj qilishdi. 911-yilda Narbonna episkopi Rimdan Frantsiyaga qaytib kela olmadi, sababi Fraxinetdan kelgan Mavr qaroqchilari Alp tog'laridagi barcha dovonlarni o'z nazoratiga olishdi. Moor qaroqchilari X asrda asosan Balear orollaridan tashqarida faoliyat yuritishgan. 824-yildan 961-yilgacha Krit amirligidagi arab qaroqchilari butun O'rta Yer dengiziga bostirib kirib talonchilik qilishdi. XIV asrda Mur qaroqchilarining birlashmalari Venetsiyalik Krit gertsogidanVenetsiyadan o'z flotini doimiy qo'riqlashda saqlashni so'rashga majbur qildi.


Vitalienbryuder. O'rta asrlarda Victual Brothers tufayli Boltiq dengizida qaroqchilik endemik bo'lib qoldi.
Grigoriy Gagarinning Azov qaroqchilari turk kemasi bilan jang qilmoqda

O'rta Yer dengizi Qaroqchilari

Barbar qaroqchilari tomonidan hujumga uchragan frantsuz kemasi, taxminan 1615-yil

Garchi Atlantika yoki Karib dengizi qaroqchilari kabi mashhurlikka erishgan bo'lmasada O'rta Yer dengizidagi qaroqchilarni tarixning istalgan nuqtasida uchratish mumkin[14]. O'rta Yer dengizi qaroqchiligi deyarli XVII asrning o'rtalariga qadar amalga oshirildi. Keyin ularning kemalari asta-sekin xebec va brigantine kabi yuqori manevrli yelkanli kemalar bilan almashtirildi. Ular ko'pincha galiotlar yoki fustalar deb ataladigan jangovar kemalarga qaraganda kichikroq turda bo'lgan[15].

Qaroqchilar kemalari kichik, chaqqon, yengil qurollanganligi bilan ajralib turgan, lekin kichik bo'lsada savdo kemalarining minimal ekipajlarini bosib olish uchun ko'p sonli ekipaj qismlari mavjud bo'lgan. Umuman olganda, boshqa patrul kemalar bilan qaroqchilarni ovlash va qo'lga olish qiyin edi. XVII asrdagi frantsuz admirali Ann Hilarion de Turvil takidlashicha, Marokashning mashhur qaroqchi portidan bosqinchilarni quvib chiqarishning yagona yo'li xuddi shu turdagi qaroqchilar kemasidan foydalanishdir[16].

Qaroqchilarga qarshi kurashish uchun eshkakli kemalardan foydalanish keng tarqalgan edi va ular hatto Karib dengizidagi yirik davlatlar tomonidan ham qo'llanilgan. Eng yaxshi imkoniyatlarga ega gibrid yelkanli kemalar 1683-yilda Yamaykada inglizlar tomonidan[17] va XVI asr oxirida ispanlar tomonidan qurilgan[18]. Jeyms Galley va Charlz Galley nomli pastki palubalarida eshkak portlari bo'lgan maxsus yelkanli fregatlar va eshkak bilan jihozlangan shpallar 1720-yillarga qadar qaroqchilar ovi uchun juda foydali bo'lgan, ammo qaroqchilikni bartaraf qilish uchun yetarli miqdorda ishlab chiqarilmagan[19].

XV-XVI asrlarda Usmonlilar tomonidan Sharqiy Oʻrta Yer dengizining katta qismini bosib olinishi natijasida musulmonlar faoliyatining kengayishi dengiz savdosida keng qaroqchilik tarqalishiga olib keldi. Barbar qaroqchilari 1500-yillarda Shimoliy Afrikaning Jazoir, Tunis, Tripoli, Marokash portlaridan harakat qila boshladilar. Bu asosan nasroniy kuchlarini tashish, dengizda va quruqlikda ommaviy qul bosqinlarini o'z ichiga olgan. Barbar qaroqchilari nominal ravishda Usmonlilar hukmronligi ostida harakat qilgan va Islom dushmanlarini o'lja qilish uchun katta mustaqillikka ega bo'lgan. Musulmon Qaroqchilari asosan texnik jihatdan qonuniy, ammo juda jangovar davlatlar tomonidan qo'llab-quvvatlangan xususiy mulkdorlardan tashkil topgan. Ular XI asr oxiridagi Birinchi salib yurishi bilan boshlangan gʻarbiy nasroniylarning bosqiniga qarshi kurashni davom ettirgan va oʻzlarini muqaddas musulmon jangchilari[20]- gʻoziylar deb e'tirof etgan[21].

1816-yilda Angliya-Gollandiya floti tomonidan Jazoirning bombardimon qilinishi.Yyevropalik qullarni ozod qilish va ultimatumini qo'llab-quvvatlash uchun

Italiya, Ispaniyaning qirg'oq bo'yidagi qishloqlari va shaharlari, O'rta Yer dengizidagi orollar musulmon qaroqchilari tomonidan tez-tez hujumga uchragan va bu yerlar aholisi uzoq vaqt o'z yerlarini tashlab ketishga majbur bo'lgan. 1600-yildan keyin Barbar qaroqchilari vaqti-vaqti bilan Atlantika okeaniga kirib turishgan, Islandiyaga qadar shimolga hujumlar uyushtirgan. Eng mashhur qaroqchilar Usmonlilardan bo'lgan albaniyalik Hayriddin (Barbossa) va uning akasi Oruch Reis (Qizil soqol), Turgut Reis (G'arbda Dragut), Kurtog'lu (G'arbda Curtogoli), Kamol Rais, Solih Reis va Koja Murat Reis bo'lgan. Gollandiyalik Yan Yansun va ingliz John Ward (musulmon ismi Yusuf Reis) kabi bir necha barbar qaroqchilari islomni qabul qilgan yevropa xudojo'ylaridan edi[22][23].

Amaro Pargo qaroqchilikning oltin davrining eng mashhur Qaroqchilarif=dan biri
AQSh dengiz kuchlari zobiti Stiven Dekatur Birinchi Barbarlar urushi paytida Tripolitan kemasiga o'tirishi, 1804-yil

Janubi-Sharqiy Osiyo

Eron qaroqchisining XIX asr tasviri

Janubi-Sharqiy Osiyo orolidagi talassokratik avstroneziya xalqlari madaniyatlariga ko'ra qullar uchun dengiz qo'shinlari va raqib siyosatlarga qarshi resurslar qadimgi mavjud obro' va jasorat an'analaridan hisoblanadi.Janubi-Sharqiy Osiyo orollarida o'zaro bosqinchilik an'analari ilk marta Yevropa madaniyatlari tomonidan kirib kelganligi sababli qayd etilgan[24][25][26][27][28].

Skerang daryosida Iban urush prahusi
1890-yil Rafael Monleon tomonidan XVIII asr oxiridagi Eron lanong harbiy kemasining rasmi. Malaycha "qaroqchi", lanun so'zi Eron xalqining eksonimidan kelib chiqqan
Filippindagi Moro qaroqchilari tomonidan qo'llanilgan ikki barrelli lantaka to'plari, kalasag qalqonlari, zirhlar va turli qilichlar (jumladan, kalis, panabas va kampilan ) (taxminan 1900-yil).

Islom kelishi va mustamlakachilik davri bilan qullar savdosi yevropalik, arab va xitoy qullari bilan savdo qilish uchun qimmatli vositaga aylandi, shu bilan qaroqchilik va qulchilik bosqinlari sezilarli darajada oshdi[28]. Ulardan Suludagi eron va balanguingui quldorlari, Borneodagi iban bosh ovchilari, Janubiy Sulavesidagi bugis dengizchilari va g'arbiy Janubi-Sharqiy Osiyodagi malayiyaliklar bor edi. Qaroqchilik kichikroq miqyosda xorijiy dengizchilar: xitoy, yapon va yevropalik savdogarlar, dindan qaytganlar va qonunbuzarlar faoliyatiga aylangan[26]. Qaroqchilik va reydlar hajmi ko'pincha savdo-sotiq va mussonlar oqimiga taluqli bo'lib, avgustdan sentyabrgacha bo'lagan qaroqchilar mavsumi ("Qaroqchilar shamoli") bilan bog'liq edi[25].

Qul bosqinlari Sulu dengizidagi musulmon hukumatlar: Sulu sultonligi, Maguindanao sultonligi va Lanaodagi sultonliklar konfederatsiyasi (zamonaviy moro xalqi) uchun ko'proq iqtisodiy ahamiyatga ega bo'lgan. 1770-yildan 1870-yilgacha 200 000 dan 300 000 gacha odam Eron va Banguingui quldorlari tomonidan qul qilingan[24][25]. Devid P. Forsyhetning hisoblariga ko'ra, 1565-yildan keyin ispan hukmronligining dastlabki ikki asrida Filippinda 2 millionga yaqin qul asirlikka olingan[29].

1848-yilda Filippin janubidagi Moro qaroqchilarni bombardimon qilgan Ispaniya harbiy kemalari
Filippin qaroqchilari, Bugis savdo kemasi va Gollandiyalik dengizchilar o'rtasidagi jang.

Sharqiy Osiyo

IX asrga kelib Sharqiy Osiyo aholisi asosan Shandong va Jiangsu qirg'oqlarida savdogarlik faoliyati bilan shug'ullangan. Boy homiylar, shu jumladan Jang Bogo mintaqada Silla buddist ibodatxonalarini qurdirgan. Jang Bogo beqaror muhit sharoiti tufayli ko'pincha qirg'oq qaroqchilari yoki ichki qaroqchilarning qurboni bo'lgan vatandoshlarining qaroqchilikka nisbatan muomalasidan g'azablangan. Taxminan 825-yilda Sillaga qaytib kelganidan so'ng, Jang Bogo Cheonghae (Vando) da joylashgan ulkan xususiy flotga ega bo'lgan va Silla qiroli Heungdeokga (826–836) Sariq dengizdagi Silla savdogar faoliyatini himoya qilish uchun doimiy dengiz garnizonini tashkil etish masalasi bilan murojaat qilgan. Heungdeok bunga rozi bo'ladi va 828-yilda Koreyaning Janubiy Jeolla provinsiyasi yaqinidagi Vando orolida rasmiy tarzda Cheonghae (kànghì, "toza dengiz") garnizonini (청해진) tashkil qildi. Heungdeok mudofaa ishlari yo'lga qo'yish va boshqarish uchun Jang Bogoga 10 000 kishilik qo'shin berdi. Cheonghae garnizonining qoldiqlarini hozirda Vandoning janubiy qirg'og'idagi Jang orolida ko'rish mumkin. Jang Sariq dengiz savdosi va navigatsiyasiga hakamlik qilgan[30].

XVI asrda yapon qaroqchilarining reydlari

1840-1850-yillarda Amerika Qo'shma Shtatlari dengiz floti va qirollik dengiz kuchlari Xitoy qaroqchilariga qarshi ittifoqda kurash olib borishdi. Ty-ho ko'rfazi va Tonkin daryosida yirik janglar bo'lib o'tdi, ammo qaroqchilar kemalari Xitoydan uzoq yillar davomida harakat qilishda davom etdi. Ba'zi Britaniya va Amerika fuqarolari Yevropa kuchlariga qarshi kurashish uchun xitoylik qaroqchilar bilan birga xizmat qilishga ko'ngilli bo'lib qo'shilganlar. Shu sabab Britaniyaliklar xitoylik qaroqchilar bilan xizmat qilgan g'arbliklarni qo'lga olish uchun mukofot e'lon qilishgan. Ikkinchi afyun urushi va Taiping qo'zg'oloni davrida Britaniya dengiz kuchlari tomonidan qaroqchilik chiqindilari hisoblanganlar ko'p miqdorda yo'q qilindi, oxir-oqibat 1860-1870-yillarda, qaroqchilar keraksiz flotlari mavjud bo'lishni to'xtatdi.

1863-yilda Gonkongda osilgan to'rtta xitoylik qaroqchilar

Xitoy qaroqchilari Tonkin ko'rfazi hududini ham ancha vaqt talon-taroj qilgan[31][32].

Janubiy Osiyo

Bavarijlar - o'ziga xos barja harbiy kemalari[33] tufayli nomlangan sindhi qaroqchilari[34]. Ular eramizdan avvalgi 251-865-yillar oralig'ida faoliyat olib borgan. Ularning tez-tez qaroqchilik qilishlari va Seylondan kelayotgan ikkita xazina kemasini talon -taroj qilishlari oqibati Umaviylarning Sindni bosib olishiga sabab bo'lgan[35].

Chola imperiyasining qirollik avfini qabul qilib erkinlik olgan qaroqchilar Chola dengiz flotida "Kallarani" sifatida xizmat qilishlari kerak edi. Ulardan qirg'oq qo'riqchilari sifatida foydalanilgan yoki Arab dengizidagi arab qaroqchilari bilan kurashishda razvedka hizmatlariga yuborilgan. Ular vazifasi jihatdan Qirollik dengiz flotida qo'llanilgan XVIII asrdagi xususiy xizmatchilarga o'xshagan.

XVI-XVII asrlarda Mughal hind savdogarlariga, ayniqsa Makkaga hajga ketayotganlarga qarshi yo'lda tez-tez Yevropa qaroqchilari tomonidan bosqinchiliklar boʻlgan. Portugaliyaliklar Mug'al malikasi Maryam-uz-Zamoniyga qarashli Rahimi kemasiga hujum qilib, portugallarning Daman shahrini egallab olishgan[36]. XVIII asrda mashhurlikka erishgan Maratha xususiy mulkdori Kanhoji Angre Mumbay va Goa o'rtasidagi dengiz qaroqchilarini boshqargan[37]. Marathalar Britaniya kemalariga hujum qilishgan va Sharqiy Hindiston ittifoqi kemalariga o'z suvlari orqali suzib o'tsa, soliq to'lash majburiyatini talab qilishgan[38].

Fors ko'rfazi

Fors ko'rfazining janubiy qirg'og'i inglizlarda XVIII asr oxiridan Qaroqchilar qirg'og'i deb atalgan. Bu yerdan Fors ko'rfazining dengiz yo'llarini nazorat qilish Qavosim (Al Qosimi) va boshqa mahalliy dengiz kuchlari tomonidan ta'minlab turilgan[39]. Imperator Hind okeani savdosini raqobatchilardan himoya qilish maqsadida dastlabki Britaniya ekspeditsiyalari, asosan Ras al-Hayma va Lingehdan Al-Qosimi, 1809-yilda bu shtab-kvartiralarga va qirg'oq bo'yidagi boshqa portlarga qarshi yurishlar olib borgan, so'ngra 1819-yilda reydlar qayta tiklangan[40]. Bu 1820-yilda inglizlar va bir qancha qirg'oq atrofi shayxliklari hukmdorlari bilan dengiz tinchligi to'g'risida birinchi rasmiy shartnomaning imzolanishiga olib kelgan. Bu qaror 1853-yilda Abadiy dengiz tinchligi shartnomasi bilan mustahkamlangan. Natijada bu hudud uchun Britaniya yorlig'i bilan "Qaroqchilar qirg'og'i" -"Trucial Coast" nomiga o'zgartirilgan va bir qancha amirliklar Britaniya tomonidan haqiqiy Davlatlar deb tan olingan[39].

Madagaskar

Ile Ste-Marie (Mary oroli) dagi o'tmish qaroqchilar qabristoni

Bir paytlar Madagaskar 1000 ga yaqin qaroqchilarni o'zida jamlagan[41]. Île Sainte-Marie XVII-XVIII asrlar davomida qaroqchilar uchun mashhur baza boʻlgan. Eng mashhur qaroqchilar utopiyasi, bu yerda hayoliy kapitan Misson va uning qaroqchilar ekipaji hisoblanib, ular XVII asrning oxirida shimoliy Madagaskarda Libertatiya erkin mustamlakasiga asos solgan. Lekin u 1694-yilda orol aholisining kutilmagan bosqini natijasida vayron qilingan[42].

Karib dengizi

Jacques de Sores 1555-yilda Gavanani talon-taroj qilish va yoqish
Puerto del Prinsipe 1668-yilda Genry Morgan tomonidan ishdan bo'shatilishi
Qaroqchilar haqidagi kitob "De Americaensche Zee-Roovers" birinchi marta 1678-yilda Amsterdamda nashr etilgan.

Karib dengizidagi qaroqchilik klassik davrda avj olib 1650-yildan 1720-yillarning oʻrtalarigacha davom etgan[43]. 1650-yilga kelib Fransiya, Angliya va Birlashgan viloyatlar oʻzlarining mustamlaka imperiyalarini rivojlantira boshladilar. Bu katta dengiz savdosi va umumiy iqtisodiy yaxshilanishga sabab bo'ldi.

1625-yilda Shimoliy Hispaniolada fransuz bukkanerlari paydo bo'lgan[44], lekin ular dastlab qaroqchilik emas, balki ovchilik qilib yashab boshlagan. Ularning to'liq qaroqchilikka o'tishi qisman ispanlarning o'zlariga qaram bo'lgan yirtqich hayvonlarni qirib tashlashga qaratilgan faoliyati turtki bo'lgan. Bukkanlarning Hispaniola materikidan chetda bo'lgan dengizdagi Tortuga oroliga ko'chishi ularning resurslarini cheklab qo'ygan va qaroqchilik imkoniyatlarini tezlashtirgan. Bu davrning asosiy qaroqchilik manbasi bo'lib qolayotgan bukkaner va tarixchi Aleksandr Ekskemelinning fikricha, Tortuga bukkani Per Le Grand ko'chmanchilarning Ispaniyaga qaytish safarini amalga oshirayotgan galleonlarga hujumiga uchragan. 1655-yilda Angliyaning Yamaykani Ispaniyadantortib olishi Tortugada bukkanerlikning o'sishini kuchaytirdi. 1660-yillarda Tortuganing yangi fransuz gubernatori Bertran d'Ogeron o'z mustamlakachilariga va Port Royaldan kelgan inglizlarga xususiy komissiyalar topshirdi. Bularning natijasida Karib dengizida bukkanerlik o'zining eng yuqori cho'qqisiga chiqdi.

Howard Pylening ushbu gravyurasida Henry Every o'z o'ljasini sotgani tasvirlangan. 1695-yilda Buyuk Mug'allarning Ganj-i-Sawai kemasining qo'lga olinishi hozirgacha amalga oshirilgan eng foydali qaroqchilar reydlaridan biri hisoblanadi.

Qaroqchilikning yangi davri 1690-yillarda ingliz qaroqchilari Karib dengizidan tashqarida xazina qidirishni boshlaganlarida boshlandi. Britaniyaning Styuart qirollarining qulashi natijasida Angliya va Fransiya o'rtasidagi azaliy adovat yana qayta tikladi. Shu bilan ingliz Yamayka va frantsuz Tortuga o'rtasidagi foydali hamkorlikni tugatildi.1692-yildagi zilzila oqibatida Port-Royalning vayron bo'lishi Karib dengizining diqqatga sazovor joylarini kamayishiga olib keldi va qaroqchilarning asosiy o'lja bozorini yo'q qildi[45].

Bartolomey Roberts qaroqchilikning Oltin asrida eng ko'p qo'lga olingan qaroqchi edi. U Martinika gubernatorini o'z kemasining hovlisidan osib qo'ygani bilan tanilgan.


1713-1714-yillarda bir qator tinchlik shartnomalari bilan Ispaniya vorisligi urushini tugatildi. Natijada minglab dengizchilar kabi G'arbiy Hindistonda faoliyat yuritgan Yevropalik xususiyl ishchilar Atlantika bo'ylab mustamlakachi dengiz savdosi rivojlana boshlagan vaqtda harbiy xizmatdan ozod qilindi. Bundan tashqari, ishsizlik tufayli dengiz savdo kemalari (shu jumladan qul kemalari) bortida ishlaydigan Yevropalik dengizchilardan ko'plari kasblarini tashlab qaroqchilikka o'tishga ishtiyoq bildirishdi. Qaroqchilar kapitanlariga Atlantika okeani bo'ylab turli qirg'oqlardan doimiy ravishda yollanganlarni ro'yxat qilib berishdi[46].


Afrika, Karib dengizi va Yevropa o'rtasidagi dengiz yo'li orqali yuk tashish XVIII asrda uchburchak savdo sifatida mashhur bo'lgan. Bu esa qaroqchilik uchun keng imkoniyatlar yaratgan. Savdo kemalari Yevropadan Afrika qirgʻoqlari tomonga suzib, qullar evaziga ishlab chiqarilgan mahsulotlar va qurol-yarogʻlar bilan savdo olib borgan. Savdogarlar qullarni Karib dengizida sotgan va Yevropaga shakar, tamaki, kakao kabi mahsulotlar bilan qaytishgan. Yana bir uchburchak savdoda kemalar xom ashyo, konservalangan treska va romni Yevropaga olib borgan, u yerda yukning bir qismi ishlab chiqarilagan mahsulotlar uchun sotilgan. Ular asl yukni qolgan qismi bilan birga Karib dengiziga olib ketishgan va shakar va melasga almashtirishgan. Ular ba'zi ishlab chiqarilgan buyumlar bilan Yangi Angliyaga keltirilganda uchburchak savdosidagi kemalar har bir bekatda pul ishlab olgan va bu qaroqchilar uchun ham qo'l kelgan[47].

Puerto-Rikoda zodagon oilada tug'ilgan Roberto Kofresi - Karib dengizidagi so'nggi muvaffaqiyatli qaroqchi.


Karib dengizidagi qaroqchilik 1730-yildan keyingi bir necha o'n yillar ichida susaydi, ammo 1810-yilga kelib ko'plab qaroqchilar suv bo'ylab safar qilishdi, ammo ular avvalgilari kabi jasur va ishtiyoqli emas edilar. O'sha davrda qaroqchilardan Jan Lafitte va Roberto Kofresilar ko'proq muvaffaqiyatlarga erishgan. Lafitte Meksika ko'rfazi va uning atrofidagi bazalarni egallagan qaroqchilar armiyasi va kemalari floti ega bo'lganligi tufayli ko'pchilik tomonidan so'nggi qaroqchi deb hisoblanadi. Lafitte va uning odamlari 1812-yilgi Yangi Orlean urushida ham qatnashib shuhrat qozongan. Kofresining bazasi Mona orolida, Puerto-Rikoda tuzilgan bo'lib, u yerdan butun mintaqadagi savdoga havf solgan. U qaroqchilikka qarshi xalqaro operatsiyalar uchun oxirgi asosiy nishon bo'lgan[48].

Kapitan Kiddni osish jarayoni. "Qaroqchilarning o'z kitobi" dagi rasm (1837-yil)
Qaroqchi qora soqolni qo'lga olish, 1718-yil, Okrakok ko'rfazida Blackbeard va Robert Maynard o'rtasidagi jang tasvirlangan; 1920-yilda Jan Leon Gerom Ferris tomonidan romantiklashtirilgan tasvir

Qaroqchilik faoliyati 1713-yilda Ispaniya vorisligi urushining tugashi davrida 1720-yillar oralig‘ida qisqa vaqtda qayta tiklanishga erishdi. Urushdan keyin dengizchilarning ko‘pchiligi ish haqining pasayishi sababli qaroqchilik yo'lini tanlashadi. Shuningdek, urushni tugashiga sabab bo'lgan Utrext shartnomasining shartlariga ko'ra Buyuk Britaniyaning qirollik Afrika kompaniyasiga va boshqa ingliz qullari uchun o'ttiz yillik shartnoma tuziladi. Afrikalik qullarni ispan koloniyalariga yetkazib berish ingliz savdogarlari tomonidan ta'minlagan. Bu orqali esa kontrabandachilar potentsial Amerikadagi rasmiy ravishda yopiq Ispaniya bozorlariga kirib bora olgan va bu holat butun mintaqa doirasida iqtisodiy tiklanishga sabab bo'lgan. Shu kabi qayta tiklanishda qatnashgan Karib dengizi savdosi qaroqchilar uchun yatarli yangi imkoniyatlarni taqdim etdi. Bu davrda Karib dengizida qaroqchilikning ko'payishiga Ispaniyaning Kampechedagi ingliz yog'ochli turar-joyining qulashi va 1715-yilda janubiy Bagama orollari yaqinidagi cho'kib ketgan kumush flotining e'tiborga sazovor joylari ham katta hissa qo'shgan. Aholi orasida jinoyat va qaroqchilik darajasining oshib borayotganidan qoʻrqish, siyosiy norozilik holatlarida xalqning qaroqchilikka nisbatan muomalasidan havotirlangan Buyuk Britaniya parlamenti qaroqchilikka qarshi kurashishga qaror qiladi va natijasida 1717-1721-yillarda qaroqchilik toʻgʻrisidagi qonun qabul qiladi. Ularga nisbatan jazo turlariga ko'ra kichikroq jinoyatlarda ayblanganlar bo'lsa ham jazo sifatida qo'llanilgan yoki qirollik tomonidan avf etish bilan o'lim jazosi o'rnida yetti yillik Shimoliy Amerikada jazo muddati o'tash tayinlangan. 1717-yildan boshlab Britaniya hukumatiga taslim bo'lgan qaroqchilarni afv etish taklif qilingan.

1720 yildan so'ng Qirollik dengiz floti tomonidan qaroqchilikka qarshi samarali choralar ko'rilishi natijasida klassik ma'noda qaroqchilikka ma'lum darajada barham berilgan.

Qorasoqolning kesilgan boshi Meynardning kamoniga osilgan; "Qaroqchilarning o'z kitobi" dan rasm (1837)

Kanar orollari

Charlz Vindonning San-Sebastyan-de-La-Gomeraga qilgan hujumini aks ettiruvchi devoriy rasm (1743)

Kanar orollari Ispaniya arxipelagining strategik holatiga ko'ra dengiz yo'llari chorrahasida joylashgan va Yevropa, Afrika va Amerika davlatlari orasida savdo ko'prigi hisoblangan[49]. Shu sabab ham bu yer sayyoradagi qaroqchilar eng ko'p gavjum bo'lgan joylardan biri edi.

Kanar orollarida quyidagi qaroqchilar faoliyat olib borgan: Berber, ingliz, fransuz va golland qaroqchilarining hujumlari va uzluksiz talon-tarojlari muvaffaqiyat hisoblansada, ko'pincha muvaffaqiyatsizlikka uchragan[49] va bu arxipelagdan qaroqchi va talonchilar Karib dengizigacha bostirib kirgan. Qaroqchilar ichida Fransua Le Clerc, Jak de Sores, Frensis Dreyk Gran Kanariyada magʻlubiyatga uchragan. Piter van der Does, Murat Reis va Horasio Nelson kabi qaroqchilar orollarga hujum uyushtirib, Santa-Kruz de Tenerife jangida magʻlubiyatga uchragan (1797-yil). Arxipelagda tug'ilganlar ichida Ispaniya monarxi Felipe V o'zining tijorat bosqinchiliklari va qaroqchilari orqali tez-tez foyda ko'rib turgan qaroqchi Amaro Pargodan ustun turgan[50][51].

Shimoliy Amerika

Den Sivi 20-asr boshlarida Buyuk ko'llarda qaroqchi bo'lgan.

Shimoliy Amerikaning sharqiy qirg'oqlarida dastlab qaroqchilik XVII asrning boshlarida faollashgan. Angliya-Ispan urushi (1585-1604-yillarda) tugagandan so'ng bo'shatilgan ingliz xususiy hizmatchilari qaroqchilik bilan shug'ullanib boshlashgan[52]. Bu davrda dastlabki qaroqchilarning eng mashhuri vaomadlisi Piter Iston bo'lgan.

XVIII asr oxiri - XIX asr o'rtalarida Amerika daryo qaroqchiligini asosan Ogayo daryosi hamda Missisipi daryosi vodiylarida birlashgan qaroqchilar tashkil qilgan. 1803-yilda Tower Rockda AQSh armiyasining otliq askarlari chegara qo'shinlari postidan Fort Kaskaskia daryo yoqasi bo'ylab, Illinoys shtatining Sent-Luis ro'parasiga bostirib kirishgan va daryo qaroqchilarini quvib chiqargan.

1790-yillarning oxirida Stak orolida daryo qaroqchilari savdosi qalbaki pul sotuvchilari bilan ham bog'liq bo'lgan. 1809-yilda daryo qaroqchiligining oxirgi yirik faoliyati Yuqori Missisipi amalga oshirilgan va bu hududda idaryo qaroqchiligi to'satdan to'xtatilgan.


.

Madaniyati va ijtimoiy tuzilmasi

Mukofotlar

Qaroqchilar o'z faoliyatida qo'lga kiritilgan pullarni qanday taqsimlanishini aniqlaydigan ierarxiya tizimiga ega bo'lgan. Qaroqchilar o'sha muhitdagi boshqa bandlik sohalariga qaraganda o'zaro teng huquqli edilar. Bunga ko'ra qaroqchilar kvartal ustalari kapitanga qarshi muvozanatga ega edi va uning buyruqlariga qarshi chiqish huquqiga ega edi. Talonchilikning asosiy qismini yuklar va kema jihozlari tashkil qilgan bo'lib, dori-darmonlar yuqori qadrlangan. Kema shifokorining ko'kragi 300 funt sterlingdan 400 funt sterlinggacha bo'lgan va bugungi qiymatda taxminan 470 000 dollarga teng bo'lgan. Olmoslar topilmasi oddiy talon-taroj hisoblangan. Chunki sotish qiyinligi va haridor topilmasligi sababli ularning qiymati pas baholangan va hozirga qaraganda odamlar ularning bahosi haqida juda kam tushunchaga ega bo'lishgan. Boshqa bir holatga ko'ra esa qaroqchiga, uning ekipajdoshlariga ulush qilib berilgan bir nechta mayda olmosning narxidan ancha qimmatga tushadigan katta olmos berilgan[53].

1671 yilda Panama shahrini ishdan bo'shatgan va yoqib yuborgan Genri Morgan - o'sha paytdagi Ispaniya Yangi Dunyosining ikkinchi eng muhim shahri; Aleksandr Ekskemelinning " Amerika bukkanilari" asarining 1681 yilgi ispan nashridan olingan gravyura

Oddiy dengizchilar kapitanning byrug'iga ko'ra o'ljaning bir qismini, yoki odatda bitta ulushini olishadi. Eng muvaffaqiyatli qaroqchilarning ekipaji karerasi kamida bir marta asosan 1000 funt sterling (1,17 dollar) ulushini topa olgan[53]. Bitta kemadan olingan eng katta miqdorlarning ko'rsatkichi kapitan Tomas Tyu tomonidan 1692-yilda hind savdogaridan o'marilgan. Uning kemasidagi barcha oddiy dengizchilarning har birida 3000 funt sterling (3,5 dollar) ulush bo'lgan, zobitlar kelishilgan imtiyozlarga mutanosib ravishda kattaroq miqdorni olishgan. Tyuning o'zi esa 2½ miqdorda imtiyoz sifatida mablag' olgan. Ammo,buning oqibatida bir nechta kemalar qo'lga olindi, bitta ulush deyarli ikki baravar qimmatga tushgan[53][54].

Mukofot imtiyozlari
Daraja 1808 yilgacha 1808 yil posti
Kapitan 3/8 2/8
Filo admirali 1/8 1/8
Yelkanlar ustasi



</br> & Leytenantlar



</br> & Dengiz piyodalari kapitani 		1/8 1/8
Prokurorlar 1/8 1/8
Shkaf yorliqlari



</br> & Kichik ofitserlar 		1/8 1/8
Qurolchilar, dengizchilar 1/8 2/8
Bartolomey Robertsning ekipaji Calabar daryosida karusi; "Qaroqchilarning o'z kitobi" (1837) dan rasm. Roberts 470 dan ortiq kemani egallab olgani taxmin qilinmoqda.
Uchta qaroqchilar uchun ma'lum bo'lgan ulush taqsimotini xususiy askarning aktsiyalari va Qirollik dengiz floti tomonidan to'langan ish haqi bilan taqqoslash jadvali.
Daraja Bartolomey Roberts Jorj Louter Uilyam Fillips Xususiy



</br> ( Ser Uilyam Monson ) 		Qirollik dengiz floti



</br> (oyiga)
Kapitan 2 ta aktsiya 2 ta aktsiya 1,5 aktsiya 10 ta aktsiya £8, 8s
Ustoz 1,5 aktsiya 1,5 aktsiya 1,25 aktsiya 7 yoki 8 ta aktsiya £4
Boatswain 1,5 aktsiya 1,25 aktsiya 1,25 aktsiya 5 ta aktsiya £ 2
To'pchi 1,5 aktsiya 1,25 aktsiya 1,25 aktsiya 5 ta aktsiya £ 2
Kvartal ustasi 2 ta aktsiya 4 ta aktsiya £ 1, 6s
duradgor 1,25 aktsiya 5 ta aktsiya £ 2
Do'st 1,25 aktsiya 5 ta aktsiya £ 2, 2s
Doktor 1,25 aktsiya 5 ta aktsiya Bortda bir kishi uchun £5 +2 d
"Boshqa ofitserlar" 1,25 aktsiya har xil stavkalar har xil stavkalar
Qobil dengizchilar (2 yillik tajriba)



</br> Oddiy dengizchilar (ba'zi tajribalar)



</br> Landsmen ( pressganged )



</br> 1 ta aktsiya



</br> 1 ta aktsiya



</br> 1 ta aktsiya 		22s



</br> 19s



</br> 11s

O'lja

Qaroqchilar xazinasi Samuel Bellami tomonidan talon-taroj qilingan va Whydah halokatidan qutqarilgan; Xyuston tabiiy fanlar muzeyidagi ko'rgazma, 2010 yil

Qaroqchilar ko'plab kemalarni egallab olganiga qaramay, ularning orasida xazinalarini saqlab qo'yganlari (ko'mganlari) kam bo'lgan. Ko'pincha o'g'irlangan "xazina" oziq-ovqat, suv, spirtli ichimliklar, qurol yoki kiyimdan tashkil topgan. Boshqa narsalar: xo'jalik buyumlari, sovun bo'laklari, arqon hamda langar kabi asbob-uskunalarni qaroqchilar o'z kemalarida saqlab qo'yishgan. Bular kelajakdagi savdo uchun yoki ehtiyojlarga ko'ra kerak bo'lgan va qaroqchilar ularni o'zlari bilan olib yurgan. Qaroqchilar o'zlari zabt etgan kemalardagi bir qancha odamlarni o'ldirishga majbur bo'lishgan, sababi agar kema taslim bo'lsa, ular hech kimni o'ldirmaydilar, chunki qaroqchilar hech qanday asir olmagani ma'lum bo'lsa, ularning qurbonlari so'nggi nafasigacha kurashib, g'alabaga intilganlar. Bunday holat ko'p uchragan, masalan, Thomas Tew tomonidan hujumga uchragan kemadagi 300 nafar og'ir qurollangan askarlar qisqa jangdan keyin taslim bo'lishgan va Tewning 40 kishilik ekipajidan hech qaysi yaralanmagan[55].

Jazo

16-asrda qaroqchi Klein Henszlein va uning ekipajining 1573 yilda ommaviy qatl etilishi tasvirlangan zamonaviy flayer

Ayollarning roli

Qaroqchi Ann Bonni (1697-1720). Kapitan Charlz Jonsonning "Qaroqchilarning umumiy tarixi" dan o'ymakorlik (1-Gollandiya nashri, 1725)

Tarix davomida qaroqchilik asosan erkaklar kasbi hisoblansa-da, qaroqchilar orasida ayollar ham bo'lgan[56]. Qaroqchilar odatlariga ko'ra ayollarni o'z kemalariga chiqishga ruhsat bermagan. Ayollarning kemada bo'lishi omadsizlik keltiradi deb ishonishgan. Ekipajning erkak a'zolari ayollar ustidan janjallashib qolishidan qo'rqib ham ruhsat berishmagan. Ko'pgina kemalarda ayollar va yosh bolalar chiqishi ekipaj a'zolari tomonidan imzolangan kema shartnomasi bilan qat'iy taqiqlangan[57].

Ayollarning bortga chiqishiga qarshiliklar kuchli bo'lishiga qaramay ko'plab ayollar hohishlariga ko'ra o'zlarini boshqa qaroqchilar bilan teng hisoblashgan. Masalan, Anne Bonny kapitan Calico Jackning kemasida erkaklar kabi kiyingan va harakat qilgan[57]. U va Mary Read, boshqa ayol qaroqchilar ko'pincha bu sohada noyob deb hisoblangan. Shu bilan birga ko'plab ayollar qaroqchilikning oltin davrlarida qaroqchi erkaklar uchun hos bo'lgan ko'plab huquq, imtiyozlar va erkinliklardan foydalanish yo'lida, erkaklardek kiyingan bo'lishi mumkin.

Xususiylar

<i id="mwBYk">Kent</i> Confiance bilan jang qilmoqda, 1800 yil oktyabr oyida frantsuz korsar Robert Surcouf qo'mondonligidagi xususiy kema, Garnerayning rasmida tasvirlanganidek

Madaniy tasavvurlar

Emerson qaroqchilarining "Skallywag mikrofoni" Fremont, Kaliforniya

Qaroqchilik badiiy adabiyotda asosiy mavzulardan biri bo'lib ularning Karib dengizi mujassamlanishida ma'lum stereotipik nutq va kiyinish odatlarining ba'zilari butunlay xayoliydir: "Bizning ularning xatti-harakatlari haqidagi deyarli barcha tushunchalarimiz xayoliy qaroqchilikning oltin davridan kelib chiqqan.

1881-yilda Robert Lui Stivensonning Treasure Island asari paydo bo'ldi va asar o'zining eng yuqori cho'qqisiga chiqdi.

1724-yilda Londonda nashr etilgan Kapitan Charlz Jonsonning “Qaroqchilarning umumiy tarixi” asari mashhur qaroqchilar tushunchasini shakllantirishda katta ta’sir ko‘rsatdi, Oltin asrning ko‘plab taniqli qaroqchilarining tarjimai hollari kiritilgan .

"Karib dengizi qaroqchilari" filmidagi Jonni Deppning bosh roli bo'lgan kapitan Jek Chumchuq timsolida kiyingan odam.

1911-yildagi JM Barrining Piter Pan romanida Qaroqchilar madaniyatining ba'zi ixtirolari, masalan, bog'langan asir dengiz bo'ylab cho'zilgan taxtadan chiqib ketishga majbur bo'lgan " taxtada yurish "kabilar tasvirlangan[58].

1950-yildaIngliz aktyori Robert Nyutonning Disney filmiga moslashuvida Long Jon Silver obrazi ham qaroqchining zamonaviy talqinini, shu jumladan G'arbiy mamlakatdagi stereotipik "qaroqchi urg'usini" aniqlashga yordam berdi[59][60].

Boshqa ta'sirlar orasida dengizchi Sinbad

"Karib dengizi qaroqchilari" filmlari qaroqchilikka zamonaviy qiziqishni qayta tiklashga yordam berdi va kassada yaxshi natijalarga erishdi.

Assassin's Creed IV: Qora bayroq video o'yini ham qaroqchilikning Oltin Asrida qaroqchilar atrofida aylanadi.

1879-yilgi Gilbert va Sallivan klassik komik operasi "Penzans qaroqchilari" komikslari " Qaroqchilar qiroli" va uning baxtsiz qaroqchilar guruhiga bag'ishlangann.

Manbalar

  1. ↑ Pennell, C. R. „The Geography of Piracy: Northern Morocco in the Mod-Nineteenth Century“,. Bandits at Sea: A Pirates Reader Pennell: . NYU Press, 2001 — 56 bet. ISBN 978-0-8147-6678-1. „Sea raiders [...] were most active where the maritime environment gave them most opportunity. Narrow straits which funneled shipping into places where ambush was easy, and escape less chancy, called the pirates into certain areas.“ 
  2. ↑ Heebøll-Holm, Thomas. Ports, Piracy and Maritime War: Piracy in the English Channel and the Atlantic, c. 1280–c. 1330, Medieval Law and Its Practice. Leiden: Brill, 2013 — 67 bet. ISBN 978-9004248168. „[...] through their extensive piracies the Portsmen [of the Cinque Ports] were experts in predatory actions at sea. [...] Furthermore, the geostrategic location of the [Cinque] Ports on the English coast closest to the Continent meant that the Ports [...] could effectively control the Narrow Seas.“ 
  3. ↑ „TEDx Talk: What is Piracy?“. 2020-yil 18-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 23-oktyabr.
  4. ↑ Arquilla, John. Insurgents, Raiders, and Bandits: How Masters of Irregular Warfare Have Shaped Our World. Ivan R. Dee, 2011 — 242 bet. ISBN 978-1-56663-908-8. 2015-yil 5-martda qaraldi. „From ancient high seas pirates to 'road agents' and a host of other bush and mountain pass brigands, bandits have been with us for ages.“ 
  5. ↑ "Terrorism Goes to Sea". Foreign Affairs. Archived from the original on December 14, 2007. https://web.archive.org/web/20071214040613/http://www.foreignaffairs.org/20041101faessay83606/gal-luft-anne-korin/terrorism-goes-to-sea.html. Qaraldi: December 8, 2007. Qaroqchilik]]
  6. ↑ D.Archibugi, M.Chiarugi. „Piracy challenges global governance“. openDemocracy (2009-yil 9-aprel). 2009-yil 12-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 9-aprel.
  7. ↑ „In the show 'Black Sails', the pirates have laws they quote every now and then when there are disputes“. redditt (2016-yil 15-mart). 2016-yil 13-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 18-mart.
  8. ↑ „Online Etymology Dictionary“. Etymonline.com. 2009-yil 16-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 18-dekabr.
  9. ↑ „Online Etymology Dictionary“. Etymonline.com. 2014-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-iyul.
  10. ↑ 10,0 10,1 Møller, Bjørn. "Piracy, Maritime Terrorism and Naval Strategy." Copenhagen: Danish Institute for International Studies, November 16, 2008. 10.
  11. ↑ Thucydides wrote: "For in early times the Hellenes and the barbarians of the coast and islands, as communication by sea became more common, were tempted to turn pirate...indeed, this came to be the main source of their livelihood, no disgrace being yet attached to such an achievement, but even some glory."
  12. ↑ „The Golden Age of Piracy“ (en). www.rmg.co.uk. 2021-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 13-oktyabr.
  13. ↑ The Pirates of St. Tropez.
  14. ↑ Earle (2003), p. 89
  15. ↑ Guilmartin (1974), pp. 217–219
  16. ↑ Earle (2003), p. 45
  17. ↑ Earle (2003), p. 137
  18. ↑ Glete (2000), p. 151
  19. ↑ Earle (2003), p. 139
  20. ↑ Guilmartin (1974), p. 120
  21. ↑ Earle (2003), pp. 39–52
  22. ↑ „When Europeans were slaves: Research suggests white slavery was much more common than previously believed“. 2011-yil 25-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  23. ↑ "Christian Slaves, Muslim Masters: White Slavery in the Mediterranean, the Barbary Coast and Italy, 1500–1800 Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh.". Robert Davis (2004) ISBN 1-4039-4551-9
  24. ↑ 24,0 24,1 James Francis Warren. The Sulu Zone, 1768–1898: The Dynamics of External Trade, Slavery, and Ethnicity in the Transformation of a Southeast Asian Maritime State. NUS Press, 2007 — 257–258 bet. ISBN 9789971693862. 
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 James Francis Warren. Iranun and Balangingi: Globalization, Maritime Raiding and the Birth of Ethnicity. NUS Press, 2002 — 53–56 bet. ISBN 9789971692421. 2019-yil 9-iyulda qaraldi. 
  26. ↑ 26,0 26,1 Antony, Robert J. (February 2013). "Turbulent Waters: Sea Raiding in Early Modern South East Asia". The Mariner's Mirror 99 (1): 23–38. doi:10.1080/00253359.2013.766996. 
  27. ↑ Piracy and surreptitious activities in the Malay Archipelago and adjacent seas, 1600–1840 Sim: . Springer, 2014. ISBN 9789812870858. 
  28. ↑ 28,0 28,1 Junker, Laura Lee. Raiding, Trading, and Feasting: The Political Economy of Philippine Chiefdoms. University of Hawaii Press, 1999. ISBN 9780824820350. 
  29. ↑ David P. Forsythe (2009). "Encyclopedia of Human Rights, Volume 1 Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh.". Oxford University Press. p. 464. ISBN 0195334027
  30. ↑ Chong Sun Kim, "Slavery in Silla and its Sociological and Economic Implications", in Andrew C. Nahm, ed. Traditional Korea, Theory and Practice (Kalamazoo, MI: Center for Korean Studies, 1974)
  31. ↑ John Kleinen. Pirates, Ports, and Coasts in Asia: Historical and Contemporary Perspectives. Institute of Southeast Asian Studies, 2010 — 60 bet. ISBN 978-981-4279-07-9. 
  32. ↑ New Peterson magazine, 1896 — 578 bet. 
  33. ↑ "Indian Pirates: From the Earliest Times to the Present Day", by Rajaram Narayan Saletore, page 18
  34. ↑ Agius, Dionisius A.. Classic Ships of Islam: From Mesopotamia to the Indian Ocean (en). BRILL, 2008 — 385 bet. ISBN 978-90-04-15863-4. 2023-yil 29-aprelda qaraldi. 
  35. ↑ Saletore, Rajaram Narayan. Indian Pirates (en). Concept Publishing Company, 1978 — 21 bet. 2023-yil 29-aprelda qaraldi. 
  36. ↑ Findly, Elison B (April–June 1988). "The Capture of Maryam-uz-Zamani's Ship: Mughal Women and European Traders", Journal of the American Oriental Society, 108 (2): 227–238.
  37. ↑ „Cross-Cultural Perceptions of Piracy: Maritime Violence in the Western Indian Ocean and Persian Gulf Region during a Long Eighteenth Century“. 2016-yil 15-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 28-may.
  38. ↑ „Soldiers, Seahawks and Smugglers“. 2008-yil 6-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 20-iyul.
  39. ↑ 39,0 39,1 Heard-Bey, Frauke. From Trucial States to United Arab Emirates. UK: Longman, 1996 — 282–284 bet. ISBN 0582277280. 
  40. ↑ „From Pirate Coast To Trucial“. 2008-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 20-iyul.
  41. ↑ Gemma Pitcher, Patricia C. Wright. " Madagascar & Comoros Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh. " p. 178.
  42. ↑ „Libertatia“. everything2.com. 2017-yil 10-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-noyabr.
  43. ↑ Lucie-Smith, Edward. Outcasts of the Sea: Pirates and Piracy. Paddington Press, 1978. ISBN 9780448226170. 
  44. ↑ „Tortuga – Pirate History – The Way Of The Pirates“. 2015-yil 14-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 23-oktyabr.
  45. ↑ Nigel Cawthorne (2005), Pirates: An Illustrated History, Arturus Publishing Ltd., 2005, p. 65.
  46. ↑ Kuhn, Gabriel. Life Under the Jolly Roger: Reflections on Golden Age Piracy. PM Press, 2010. 
  47. ↑ Mark Kurlansky, Cod: A Biography of the Fish That Changed the World. Penguin, 1998.
  48. ↑ Wombwell, A. James. The Long War Against Piracy: Historical Trends. Fort Leavenworth, Kansas: Combat Studies Institute Press, 2010 — 204 bet. ISBN 978-0-9823283-6-1. 
  49. ↑ 49,0 49,1 „La piratería – Historia – (GEVIC) Gran Enciclopedia Virtual Islas Canarias“. www.gevic.net. 2021-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 3-avgust.
  50. ↑ Fariña González, Manuel. „La evolución de una fortuna indiana: D. Amaro Rodríguez Felipe (Amaro Pargo).“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-iyun.
  51. ↑ Amaro Pargo: documentos de una vida, I. Héroe y forrajido. Ediciones Idea, 2017 — 520 bet. ISBN 978-8416759811. 2018-yil 20-martda qaraldi. 
  52. ↑ Clive Senior, A Nation of Pirates: English Piracy in its Heyday (Newton Abbot, 1976)
  53. ↑ 53,0 53,1 53,2 „Treasure“. 2019-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 21-aprel.
  54. ↑ Gosse, Philip. The Pirates' Who's Who. BiblioBazaar, LLC, 2007. ISBN 978-1-4346-3302-6.  p. 251.
  55. ↑ „Piratesofamerica.com“. 2013-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  56. ↑ „Were there really women pirates?“. www.pantherbay.com. 2015-yil 28-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 26-noyabr.
  57. ↑ 57,0 57,1 Pennell, C. R. 2001. Bandits at sea : A pirates reader. New York: New York University Press.
  58. ↑ Bonanos. „Did pirates really say "arrrr"?“. Slate.com (2007-yil 5-iyun). 2008-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 18-dekabr.
  59. ↑ Angus Konstam (2008) Piracy: The Complete History P. 313. Osprey Publishing. Retrieved October 11, 2011
  60. ↑ Dan Parry (2006). "Blackbeard: The Real Pirate of the Caribbean". p. 174. National Maritime Museum 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qaroqchilik&oldid=3860247" dan olindi