Surayyo Isfandiyoriy Baxtiyoriy

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
(Soraya Esfandiary-Bakhtiarydan yoʻnaltirildi)

Surayyo Isfandiyoriy Baxtiyoriy (forscha: ثریا اسفندیاری بختیاری S̱orayyâ Esfandiyâri Baxtiyâri rasmiylashtirilgan. 1932-yil 22-iyun — 2001-yil 26-oktabr) 1951-yilda Shoh Muhammad Rizo Pahlaviyga ikkinchi xotini sifatida turmushga chiqqan Eron qirolichasi edi. Ularning nikohi juda koʻp tazyiqlarga uchradi, ayniqsa uning bepushtligi aniq boʻlganda. U shohning merosxoʻrli boʻlish uchun ikkinchi xotin olishi mumkinligi haqidagi, shohning oʻz akasi foydasiga taxtdan voz kechishi mumkinligi haqidagi taklifini ham rad etdi. 1958-yil mart oyida ularning ajralishlari eʼlon qilindi. Aktrisa sifatida qisqa karyera va italiyalik rejissor Franko Indovina bilan aloqada boʻlganidan soʻng, Surayyo oʻlimigacha Parijda yolgʻiz yashadi.

Bolalik va taʼlim[tahrir | manbasini tahrirlash]

Surayyo bolaligida onasi bilan,

Surayyoning otasi Xalil Isfandiyoriy Baxtiyoriyning (1901-1983),[1] 1950-yillarda Eronning Gʻarbiy Germaniyadagi elchisi boʻlgan. Baxtiyor va uning asli nemis rafiqasi Eva Karlning (1906-1994) katta farzandi va yagona qizi edi.[2]

U 1932-yil 22-iyunda Isfahondagi ingliz missionerlik gospitalida tugʻilgan.[1][3] Uning Bijan ismli ukasi bor edi.(1937-2001). Uning oilasi uzoq vaqtdan beri Eron hukumati va diplomatik korpusida ishlagan. Sardor Asad ismli amakisi 20-asr boshidagi Fors konstitutsiyaviy inqilobining yetakchisi edi.[4] Surayyo Berlin va Isfahonda oʻsgan, London va Shveysariyada taʼlim olgan.[3]

Nikoh[tahrir | manbasini tahrirlash]

1948-yilda Surayyoni yaqinda ajrashgan Shoh Muhammad Rizo Pahlaviy bilan Zafar Baxtiyorning iltimosiga koʻra, Londonda Gudarz tomonidan olingan surat orqali tanishtirildi. Oʻsha paytda Surayyo oʻrta maktabni Shveysariyadagi maktabni bitirgan va Londonda ingliz tilini oʻrganayotgan edi.[4] Tez orada ular unashtirildi: Shoh unga 22,37 karat (4,474 g) olmosli uzuk sovgʻa qildi.[5]

Shah va Surayyo

Surayyo 1951-yil 12-fevralda Tehrondagi Marmar saroyida Shohga turmushga chiqdi.[6] Dastlab er-xotin 1950-yil 27-dekabrda turmush qurishni rejalashtirgan edi, ammo kelin xastalanib qolgani uchun marosim qoldirildi.[7]

Shoh mehmonlar eronlik kambagʻall oilalar uchun maxsus xayriya jamgʻarmasiga pul berishlari kerakligini eʼlon qilgan boʻlsa-da, toʻy sovgʻalari orasida Iosif Stalin tomonidan yuborilgan qora olmosli mink palto va stol toʻplami,Sidni Vo tomonidan ishlab chiqilgan va AQSh prezidenti va birinchi xonimi tomonidan yuborilgan Steuben shisha afsonalar kosasi va shoh Jorj VI va qirolicha Yelizavetadan kumush Gruziya shamdonlar ham bor edi.[8] 2000 nafar mehmonlar orasida Ogʻa Xon III ham bor edi.

Marosim uchun Gollandiyadan samolyotda joʻnatilgan 1,5 tonna orxideya, lola va chinnigullar ishlatilgan. Oʻyin-kulgiga Rimdan otliq sirki olib kelindi.[9] Kelin marvaridlar bilan bezatilgan va marabu laylak patlari bilan bezatilgan kumush oq koʻylak kiyib olgan.[10] Shohning koʻplab ayollari orasida, odatda, Surayyo uning hayotidagi „haqiqiy sevgisi“ edi, chunki u Surayyoni juda qattiq several edi.[11]

Keyinroq Surayyo oʻzi va Eron haqida shunday yozgan edi: „Men ahmoq edim. Men oʻz mamlakatimning geografiyasini, afsonalari haqida deyarli hech narsa bilmasdim; uning tarixidan, musulmon dinidan hech narsadan xabarim yoʻq edi deb aytgan“[11]. Surayyoning tarbiyasi butunlay nemis va katolik edi. Eronda musulmon ulamolari Shoh musulmon boʻlmagan bu „yarim yevropalik qizga“ uylanmasligi kerak, deb aytishlari Surayyoga nisbatan Eronda katta ishonchsizlik keltirib chiqardi.[11] Surayyo shunday deb yozgan edi: "Ham nasroniy, ham musulmon boʻlishni xohlayman, lekin ayni paytda na u, na boshqasi boʻlish hissi mening vujudimga ikki xil qutbni oʻyib qoʻydi.[11]

Eron malikasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nikohdan keyin Surayyo Erondagi oilaviy xayriya tashkilotini boshqargan.[12] Muhammad Rizoning onasi va opa-singillari uni xuddi birinchi rafiqasi Misr malikasi Favziya Fuad bilan boʻlganidek, uni ham oʻz sevgisi uchun raqib sifatida koʻrganlari va uni doimiy ravishda yomon koʻrishgan va arzimagan bahonalar bilan xoʻrlashgani uchun Surayyoning nikohi muammoli edi. Surayyo Shohning eng yaxshi doʻsti va shaxsiy kotibi Ernest Perrondan nafratlanardi.[11] Surayyo Perronni „ayollardan, barcha ayollardan nafratlangan gomoseksual“ va „saroy atrofiga, shuningdek, bizning xonadonimizga zahar tarqatuvchi“ deb atagan.[11] U Perron „nafrat uygʻotadigan, gʻiybatni qoʻzgʻatadigan, har qanday fitnadan zavqlanadigan“ „ayyor, xiyonatkor va makiavelist“ odam ekanligini yozgan.[11] Muhammad Rizo oʻzini „faylasuf, shoir va paygʻambar“ deb taʼkidlagan „bu shaytoniy shveysariyalik“dan nafratlanar edi. Shoh va Ernest har kuni ertalab barcha davlat ishlarini fransuz tilida muhokama qilish uchun uchrashishardi, chunki Perron shoh maslahatini eng qadrlaydigan odam edi va Surayyo tez orada bilib olganidek, boshqa masalalar ham muhokama qilhanlar.

Chap qanot Milliy frontning Bosh vaziri Muhammad Mosaddeg bilan ziddiyat paytida Muhammad Rizo tez-tez tushkunlikka tushdi, uning soʻzlariga koʻra, „qoʻrqinchli va qaygʻuli“ edi, hatto doʻstlari bilan poker oʻynashni ham toʻxtatdi, bu uning asosiy oʻyinlaridan biri edi.[11] Bir necha marta Surayyo Muhammad Rizoga „jasoratini toʻgʻri yoʻlga qoʻyishni“ maslahat bergan.[11]

1953-yil avgust oyida Surayyo Rimga qochgan shohga ergashdi va Eronning Italiyadagi elchisiga qirollik juftligi doimiy ravishda paparatsilar tomonidan taʼqib qilinayotgan paytda ular uchun joy ajrata olmagani uchun shikoyat qildi.[13] 1953-yil 19-avgustda Surayyo Mosaddeg taxtdan agʻdarilgani haqida telegramma olganida, gʻamgin Muhammad Rizo Qoʻshma Shtatlarga koʻchib oʻtish haqida gapirayotganini esladi va xursandchilikdan baqirib yubordi.[14]

Qirolicha Surayyo 1956-yil

1953-yilgi davlat toʻntarishi Mosaddegni agʻdarilganidan keyin Shohning ruhi koʻtarildi.[11] Muhammad Rizo va Surayyoning sevimli mashgʻulotlaridan biri niqobli toʻplar edi, Surayyo shoh har doim sher libosini (qirollik ramzi) kiyib yurganidan shikoyat qilgan, Surayyon8ng oʻzi esa Madam de Pompador noqobining oʻrniga Janna d’Ark sifatida koʻrinishga majbur boʻldi.[11] Eri haqida, Surayyo har doim „evropalik“ shaxsiyat xususiyatlarini namoyon qilganda, uni „sharq“ xatti-harakatlari uchun tanqid qilganda maqtagan.[11] Surayyo birinchi marta turmushga chiqganiga qaramay, „Mendan oldin boʻlgan son-sanoqsiz maʼshuqalari boʻlishiga qaramay, Muhammad Rizo ayollarga nisbatan nihoyatda uyatchan edi… u oʻz his-tuygʻularini koʻrsatishni yoqtirmasdi“, deb yozgan va uning koʻzlarini „ifodali“ deb maqtagan. Toʻq jigarrang, deyarli qora, porloq, goh qattiq, goh qaygʻuli yoki mayin, ular jozibani taratib, uning ruhini aks ettirgan."[11]

Surayyo Yevropada tarbiyalanganligi sababli, Eron uning uchun „gʻalati“ mamlakat edi, eronlik amerikalik tarixchi Abbos Milani uning oddiy eronliklarga boʻlgan munosabatini tushuntirib berdi, u Surayyoni irqchi deb atagan. Yevropa har doim uning uchun hamma narsada mukammallik uchun namuna boʻlgan.[11] Surayyo qirolichani „kasalxonalar, mehribonlik uylari, xayriya tashkilotlari, osmonga ochiq, turar-joylarini suv bilan taʼminlab turgan, avval kir yuvuvchi ayollarga itlarga xizmat koʻrsatgan iflos suv oqimlari boʻlgan odamlar turar joylariga tashrif buyurishi kerakligini aytdi. Qashshoqlik va qashshoqlik. Raxit bilan kasallangan bolalar, vayronagarchilikka uchragan ayollar va och chollar, qashshoqlik, haqiqiy qashshoqlik hukm surgan yoʻlaklarning iflosligi“ bularning bari malikaga umuman yoqmasdi.[11]

Tehronning „iflosligi“ ga urgʻu berib undan farqli oʻlaroq, Surayyo Parij uni qanday „koʻzini qamashtirgani“ haqida ochiq hayrat bilan yozgan.[11] Surayyo Parijdagi vaqtini shunday taʼrifladi: „Har kuni mening yuragim quyosh nuriga toʻldi. Hayot engil edi… kinoteatrlarga borish, brassi terrasida bir stakan limonad ichish juda ajoyib edi. Eronda zavq taqiqlangan.“[11] Surayyo Yevropadagi maktabda oʻqishdan xursand boʻlgani haqida yozgan.[11]

Surayyo va Shoh 1953-yil

1954-yil oktabr oyida Muhammad Rizo Surayyo unga merosxoʻr bermaganidan xavotirda ekanligini aytdi va amerikalik ginekolog shifokorlaridan yordam soʻrash uchun AQShga borishni taklif qildi.[15] 1954-55-yillarda imperator er-xotin 1954-yil 5-dekabrda Qoʻshma Shtatlarga uzoq muddatli tashrif buyurdilar.[15] Nyu-Yorkda Surayyo shifokorlarga tashrif buyurdi, ular unga bola tugʻa olmasligi „soʻnggi ikki yildagi zarbalar, xafagarchiliklar va qaygʻular“ tufayli sodir boʻlganiga ishontirishdi, bu esa uni tinchlantirdi, ammo Bostonda shifokorlar uning bepusht ekanligini aytishdi. Surayyo hech qachon farzand koʻrish mumkin emas edi.[16] Ularning safarining koʻp qismi Shohning bepushtligi haqidagi xabarni juda yomon qabul qilgan Surayyoni taskinlash uchun biror narsa qilishga urinishlar bilan oʻtkazishdi.[16] Shifokorlar Surayyoga nima xabar qilganidan bexabar, Newsweek kinoya bilan yozdi: „Hatto Shahanshoh (shohlar qiroli), Xudoning vitse-regenti, Qodirning soyasi va Koinot markazi taʼtilga loyiqdir. Ular [imperator juftligi] bu qishni AQShga shaxsiy tashrif bilan oʻtkazdilar. Nyu-York kasalxonalarida jismoniy tekshiruvlar, San-Fransiskodagi diqqatga sazovor joylarni tomosha qilish, Gollivudda mambo raqsi, Quyosh vodiysida changʻi uchish, suv changʻisi Mayami Beach“.[16]

Surayyo Gollivudni hayratda qoldirdi va Los-Anjelesda boʻlganida amerikalik kino yulduzlari bilan uchrashishdan zavqlandi.[16] Los-Anjelesdagi faoliyati davomida Surayyo Greys Kelli, Loren Bakall, Bob Xop, Ester Uilyams va Xamfri Bogart kabi sevimli yulduzlari bilan uchrashdi.[16] Qirolicha Surayyoning Mayamida bikini kiygan holda suv changʻisi uchayotgani surati Eronda nihoyatda bahs-munozaralarga sabab boʻldi.[16] Surayyo musulmon axloqlariga mos boʻlmagan kiyim kiygani axloqsizligi uchun koʻpchilik tomonidan qoralandi va ulamolar tanqidini pasaytirish maqsadida Eronda suratga tushish taqiqlovchi qonun qabul qilindi.[16]

1955-yil 12-fevralda imperator er-xotin Amerika Qoʻshma Shtatlaridan Buyuk Britaniyaga mashhur Qirolicha Meri laneri bilan joʻnab ketishdi.[17] Londonda Muhammad Rizo va Surayyo qirolicha Yelizaveta II bilan Bukingem saroyida shahzoda konsorti, shahzoda Filipp, Edinburg gertsogi ; Bosh vazir ser Uinston Cherchill va tashqi ishlar vaziri ser Entoni Eden bilan kechki ovqatni tanovul qildilar.[17] Sayohatning yakuniy qismida imperator er-xotin Kyolnga tashrif buyurishdi va u erda Surayyoning ota-onasi bilan qolishdi.[17] Shohning birinchi turmushidan boʻlgan qizi, Belgiyada tahsil olayotgan malika Shahnoz ham otasini koʻrgani Kyolnga bordi, bu esa rashkchi Surayyoning eridan faqat oʻziga mehr koʻrsatishini talab qildi va Shoh unga jim boʻlishini aytishga olib keldi.[17] 1955-yil 12-martda Shoh va malika Tehronga qaytib kelishdi va u erda yomgʻir yogʻayotganiga qaramay, minglab odamlar ularni kutib olish uchun chiqqanidan xursand boʻlishdi.[17] Oʻzining bosh vaziri general Fazlolloh Zohidiyni yoqtirmagan Shoh, podagra bilan ogʻrigan Zohidining yomgʻir ostida turib, uni Tehron aeroportida kutib olish uchun noqulay boʻlganidan juda mamnun edi.[17]

Keyinchalik 1955-yilda Shoh bahaiy dinidagi ozchilikni taʼqib qilishni davom ettirib, ularning ibodatxonalarini vayron qildi. Britaniya diplomati Denis Rayt shoh vaziri Asadulloh Alamga norozilik bildirdi, ammo Muhammad Rizo Surayyoning bikinili surati paydo boʻlganidan soʻng ulamolarni tinchlantirish uchun biror narsa qilishi kerakligini aytishdi va bu uning asosiy ittifoqchisi Oyatulloh Seyyid Husayn Borujerdini gʻazablantirdi.[16]

Ajralish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shoh xotini Surayyo uchun sigaret tutatmoqda

Toʻy kuchli qor paytida boʻlib oʻtgan boʻlsa-da, yaxshi alomat hisoblangan, imperator er-xotinning nikohi Surayyoning bepushtligi tufayli 1958-yil boshida buzildi. Shohning yagona farzandi, uning qizi malika Shahnoz sobiq Bosh vazir, general Fazlolloh Zohidiyning oʻgʻli, Muhammad Rizo nafratlangan va 1955-yilda ishdan boʻshatilgan Ardesher Zohidiyga turmushga chiqqan edi.[18] Shoh Surayyoga „Zohidiy Pahlaviylar sulolasini davom ettira olmasligini“ va Pahlaviylar xonadoni davom etishi uchun unga oʻgʻil tugʻib berishi kerakligini aytdi.[19] U Shveysariya va Fransiyada va Sent-Luisda doktor Uilyam Mastersga davolanish uchun murojaat qilgan.[20] Shoh unga merosxoʻr boʻlish uchun ikkinchi xotin olishni taklif qildi, lekin Surayyo bu variantni rad etdi.[21]

Qirolicha sifatidagi mavqeini saqlab qolish uchun Surayyo Shohga 1909-yilgi konstitutsiyani oʻzining oʻgay akalaridan birining oʻrniga oʻtishiga ruxsat berish kerakligini aytdi, Muhammad Rizo unga „Donolar kengashining roziligi“ talab qilinishini aytdi.[19] Konstitutsiyani hech qachon oʻqimagan Surayyo „Donolar kengashi“ yoʻqligini bilmas edi, bu shohning ogʻir qarorni yolgʻon bilan keyinga qoldirish usuli edi.[19] Muhammad Rizo allaqachon konstitutsiyaga ikki marta oʻzgartirish kiritgan edi, shuning uchun u tuzatishlarni maʼqullash uchun „Donolar kengashi“ni chaqiruvchi band yoʻqligini bilar edi.[19] Shohning hukmron onasi Surayyoni yomon koʻrardi va uni taloq qilish uchun bosim oʻtkazar va unga Pahlaviylar xonadonini davom ettirish uchun oʻgʻil tugʻish burchi ekanligini aytdi.[19] Muhammad Rizo Surayyoni Eronni tark etishga koʻndirgan va u konstitutsiyani oʻzgartirish uchun „Donolar kengashi“ni chaqirishga vaʼda bergan.[19] Bu vaʼdaga qaramay, Surayyo erining unga qarshi chiqqanini sezdi.[19]

U fevral oyida Eronni tark etdi va oxir-oqibat Germaniyaning Kyoln shahridagi ota-onasining uyiga bordi, u erda shoh xotinining amakisi, senator Sardor Asadni 1958-yil mart oyining boshida uni Eronga qaytishga ishontirish uchun yubordi.[22] Surayyo shoh ikkinchi xotin oladigan boʻlsa, malika boʻlib qolishi haqidagi taklifni rad etib, oʻz xotiralarida Muhammad Rizoning „asosan sharqona“ ekanligini yozdi va "sevgi uchun taxtini qurbon qilgan Vindzor gertsogi " bilan qarama-qarshilik koʻrsatdi faqat „sharqliklar“ oʻz taxtlari uchun muhabbatni qurbon qilganlarini aytdi.[19] 5-mart kuni Muhammad Rizo unga qoʻngʻiroq qilib, ikkinchi xotin olishga rozi boʻlishi kerakligini, aks holda u ajrashishini aytdi.[23] 10-mart kuni maslahatchilar kengashi shoh bilan uchrashib, muammoli nikoh va merosxoʻr yoʻqligi haqida gaplashdi.[24] Toʻrt kundan soʻng, imperator juftligi ajrashishi eʼlon qilindi. Eron hukumati tomonidan eʼlon qilingan matbuot bayonotida, Surayyo ajralishga rozi boʻlgani eʼlon qilingan, keyin esa Surayyo eri bilan oxirgi marta 5-mart kuni eshitganini va unga oldindan xabar berilmaganini daʼvo qilgan.[23] Bu, dedi 25 yoshli malika, „oʻz baxtimning qurboni“.[25] Keyinroq u jurnalistlarga erining ajrashishdan boshqa iloji yoʻqligini aytdi.[26] Britaniyaning Erondagi elchisi „Surayyo Shohning yagona haqiqiy sevgisi“ ekanligini aytgan.[23]

Surayyo ajrashganidan keyin Noordwijk plyajida, 1959-yil avgust

1958-yilning 21-martida, Eronning Yangi yili kuni, yigʻlayotgan shoh radio va televideniye orqali eshittirilgan nutqida Eron xalqiga ajrashganini eʼlon qildi; shoshqaloqlik bilan boshqa turmush qurmasligini aytdi. Sarlavhali ajralish fransuz yozuvchisi Fransuaza Mallet- Jorisni Je veux pleurer comme Surayyo („Men Surayyo kabi yigʻlamoqchiman“) nomli xit pop qoʻshigʻini yozishga ilhomlantirdi. Nikoh 1958-yil 6-aprelda rasman tugadi. The New York Times gazetasi xabariga koʻra, ajralishdan oldin qirolicha Surayyoni eriga ikkinchi xotin olishga ruxsat berishga koʻndirish uchun keng koʻlamli muzokaralar olib borilgan. Qirolicha esa nikohning muqaddasligini taʼkidlagan holda, „u erining sevgisini boshqa ayol bilan baham koʻrish gʻoyasini qabul qila olmayman“ degan qarorga keldi.[21]

Surayyo Germaniyadagi ota-onasining uyidan Eron xalqiga yoʻllagan bayonotida shunday dedi: „Imperator hazratlari Muhammad Rizo Shoh Pahlaviy taxtga vorisning avloddan-avlodga toʻgʻridan-toʻgʻri erkak naslidan boʻlishini zarur deb bilganidan beri avloddan-avlodga, davlat kelajagi va xalq farovonligi yoʻlida chuqur afsus bilan Imperator oliy hazratlarining xohishiga koʻra oʻz baxtimni qurbon qilaman va ajralishga roziligimni eʼlon qilaman.“[25] Surayyo ajrim uchun yaxshi mukofotlandi, Shoh unga Parijda 3 million AQSh dollariga baholangan pentxaus kvartirasini sotib olib berdi va unga oyiga 7000 AQSh dollari miqdorida aliment toʻladi (bu 1979-yilda Islom inqilobi Muhammad Rizoni agʻdarganiga qadar toʻlash davom etgan). 1958-yilda ishlab chiqarilgan Rolls-Royce Phantom IV, Mercedes-Benz 300 SL, Bolgar yoquti, Van Cleef & Arpels brosh va Garri Uinstonning 22,37 karatli olmosli platina uzugi kabi turli hashamatli narsalar bilan birga uning vafotidan keyin sotilgan 838 350 AQSh dollarlik koʻchmas mulkni ham sovgʻa qildi.[23]

Ajralishdan soʻng, sobiq qirolichaga boʻlgan his-tuygʻularini soʻragan jurnalistga „Hech kim mash’alani mendan uzoqroq koʻtara olmaydi“ deb aytgan.[27]

Aktrisa sifatida karyera[tahrir | manbasini tahrirlash]

Surayyo 1953-yil

Ajrashganidan soʻng, Surayyo rejissor Maksimilian Shell va sanoat merosxoʻri Gunter Saks bilan munosabatda boʻlgan va Myunxenda qisqa vaqt yashagan. Keyinchalik Surayyo Fransiyaga koʻchib oʻtdi. U kino aktrisasi sifatida qisqa karerasini boshlagan, buning uchun u faqat oʻz ismini ishlatgan. Dastlab, u Dino De Laurentiis tomonidan rus imperatori haqidagi filmda Buyuk Ketrinni tasvirlashi eʼlon qilindi, ammo bu loyiha amalga oshmadi.[28] Buning oʻrniga u 1965-yilda " tre volti " ("Uch yuz")[29] filmida rol oʻynadi va italiyalik rejissor Franko Indovinaga (1932-72) hamroh boʻldi.[30] U 1965-yilda " U " filmida Surayyo ismli qahramon sifatida paydo boʻldi.[31] Indovina samolyot halokatida vafot etganidan soʻng, u umrining qolgan qismini Yevropada oʻtkazdi va u 1991-yilda oʻzining „Yolgʻizlik saroyi“ ("Yolgʻizlik saroyi") nomli memuarida aytib oʻtgan. 

Keyingi yillarda Parijda[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻzining soʻnggi yillarida Surayyo Parijda Montaigne avenyu yashadi. U vaqti-vaqti bilan gertsog de La Rochefucauld tomonidan oʻtkaziladigan ziyofatlar kabi ijtimoiy tadbirlarda qatnashdi. Uning doʻsti va tadbir tashkilotchisi Massimo Gargia uni koʻnglini koʻtarishga, yoshlar bilan uchrashishga harakat qildi. Surayyo sartarosh Aleksandr Zuarining doimiy mijozi edi. U shuningdek, kvartirasi roʻparasida joylashgan Plaza Athenée mehmonxonasining bariga va qabulxonasiga borishni yoqtirardi. Unga tez -tez oʻzining sobiq xonimi va sodiq doʻsti Chamrizod Firuzobodyon hamroh boʻlgan.

1979-yilda Surayyo Muhammad Rizoga u Panamada saraton kasalligidan vafot etayotganida xat yozib, u hali ham uni sevishini va uni oxirgi marta koʻrishni xohlayotganini aytdi.[32] Muhammad Rizo uning maktublaridan qattiq taʼsirlandi va unga javob yozdi, u ham uni hali ham sevishini va uni oxirgi marta koʻrishni xohlayotganini aytdi, lekin malika Farah hozir uchrasha olmasliklarini aytdi.[32] 1980-yilda Surayyo Qohirada Muhammad Rizoni ziyorat qilishiga kelishib olindi, biroq u safarga chiqolmasdan vafot etdi, bu Milani Muhammad Rizo va Surayyoning haqiqiy " yulduzli oshiqlar " ekanliklarini izohlashga olib keldi.[32] Surayyo shohning uchinchi xotini Farah bilan hatto Parijda yashaganida ham aloqa qilmadi. 

Oʻlim[tahrir | manbasini tahrirlash]

Myunxendagi Surayyo Isfandiyoriy-Baxtiyor qabri, № 4-kvartaldagi 5-qabr. № 143-kvartal oldida. 149

Surayyo 2001-yil 26-oktabrda (sobiq turmush oʻrtogʻining 82 yoshga toʻlgan kunida) nomaʼlum sabablarga koʻra Parijdagi (Fransiya) kvartirasida vafot etdi; u 69 yoshda edi.[33][34] Uning oʻlimidan xabar topgan ukasi Bijan afsus bilan: „Undan keyin gaplashadigan hech kimim yoʻq“, dedi.[35][36] Bijan bir haftadan keyin vafot etdi.[37][38]

2001-yil 6-noyabrda Parijdagi Amerika soborida malika Ashraf Pahlaviy, shahzoda Gʻulom Rizo Pahlaviy, Parij grafi va grafinyasi , Neapol shahzodasi va malikasi, Orlean shahzodasi Mishel va malika Ira fon Fyurstenberg ishtirokida dafn etidi. u Vestfridxof № 4-kvartalida dafn qilindi. 143, Myunxendagi qabristonda ota-onasi va akasi bilan birga.[39]

Uning oʻlimidan soʻng, bir necha ayollar uning 1962-yilda tugʻilgan noqonuniy qizi ekanliklarini daʼvo qilishdi. Fors tilidagi " Nimruz " haftaligiga koʻra, bu daʼvolarning hech biri tasdiqlanmagan.[40] Gazeta, shuningdek, 2001-yilda malika Surayyo va uning ukasi oʻldirilganini isbotsiz koʻrsatadigan maqola chop etgan.[41] Uning buyumlari 2002-yilda Parijdagi kim oshdi savdosida 8,3 million dollardan koʻproqqa sotilgan.[38]

Xotiralar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Malika Surayyo ikkita memuar yozgan. Birinchisi, 1964-yilda nashr etilgan va Qoʻshma Shtatlarda Doubleday tomonidan nashr etilgan „ Malika Surayyo: uning imperator oliyligining avtobiografiyasi“. Oʻlimidan oʻn yil oldin u va uning hamkori Lui Valentin fransuz tilida yana bir esdalik kitobini yozdilar, Le Palais des solitudes (Parij: France Loisirs/Mishel Laffon, 1991), u ingliz tiliga Yolgʻizlik saroyi (London: Kvartet kitoblari) deb tarjima qilingan. Ltd, 1992);ISBN 0-7043-7020-4.

Meros[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fayl:Soraya Isfandiary Bakhtiari (cropped).JPG
Surayyo haykali, Renato Signorini tomonidan 1955-yil

Surayyoning Shohdan ajralishi fransuz qoʻshiqchisi Fransua Mallet-Jorrisni „Je veux pleurer comme Surayyo“ (Men Surayyo kabi yigʻlamoqchiman) yozishga ilhomlantirdi.[2][34] Fransuz atirgul yetishtiruvchisi sobiq qirolicha sharafiga kungaboqar yetishtirdi va uni „Empress Surayyo“ deb nomladi.[42]

Malika hayoti haqida italyan nemis tillarida telefilm (Gʻamgin malika), 2003-yilda efirga uzatilgan boʻlib, unda Anna Valle Surayyo va Erol Sander Shoh rolini oʻynagan.[43] Fransuz aktrisasi Mathilda Mey Shohning singlisi, malika Shams Pahlaviy sifatida paydo boʻldi.[44]

Filmografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kino va televideniye
Yil Sarlavha Rol Izohlar
1953-yil Zwischen Glück va Krone Oʻzi Arxiv kadrlari
1965-yil Men volti bor Oʻzi / Linda / Mrs. Melvil
1965-yil U Surayyo
1998-yil Legenden Oʻzi Epizod: „Surayyo“

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 „Princess Surayyo Esfandiari“. Bakhtiari family. Qaraldi: 10-oktabr 2012-yil. [sayt ishlamaydi]
  2. ↑ 2,0 2,1 Kadivar, Dairus. „Stardust memories“. The Middle East (1-aprel 2007-yil). Qaraldi: 11-iyun 2013-yil.
  3. ↑ 3,0 3,1 „Earlier Marriages Ended in Divorce. Deposed Shah of Iran“. The Leader Post. AP (29-iyul 1980-yil). Qaraldi: 16-iyul 2013-yil.
  4. ↑ 4,0 4,1 Shah To Wed, Iran Hears. The New York Times (10-oktabr 1950-yil), s. 12.
  5. ↑ „The Tribune, Chandigarh“. The Tribune. Qaraldi: 16-avgust 2010-yil.
  6. ↑ „Gifts for wedding“. Daytona Beach Morning. AP (12-fevral 1951-yil). Qaraldi: 23-iyul 2013-yil.
  7. ↑ Wedding of Shah Postponed. The New York Times (22-dekabr 1950-yil), s. 10.
  8. ↑ Teheran Awaits Wedding. The New York Times (11-fevral 1951-yil), s. 35.
  9. ↑ Iran's Shah To Wed in Splendor Today. The New York Times (12-fevral 1951-yil), s. 6.
  10. ↑ „Iconic royal wedding gowns“. Harpers Bazaar.
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 11,11 11,12 11,13 11,14 11,15 11,16 11,17 Milani, Abbas The Shah, London: Macmillan, 2011 pp. 155-60.
  12. ↑ Hammed Shahidian. Women in Iran: Gender politics in the Islamic republic. Greenwood Publishing Group, 1-yanvar 2002-yil — 45 bet. ISBN 978-0-313-31476-6. 7-dekabr 2013-yilda qaraldi. 
  13. ↑ Milani, Abbas The Shah, London: Macmillan 2011, p. 188.
  14. ↑ Milani, Abbas The Shah, London: Macmillan 2011, p. 189.
  15. ↑ 15,0 15,1 Milani, Abbas The Shah, London: Macmillan, 2011 page 198
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 16,6 16,7 Milani, Abbas The Shah, London: Macmillan, 2011 page 199.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 Milani, Abbas The Shah, London: Macmillan, 2011 page 200
  18. ↑ Milani, Abbas The Shah, London: Macmillan, 2011, pages 212-213
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 19,5 19,6 19,7 Milani, Abbas The Shah, London: Macmillan, 2011 page 213
  20. ↑ Maier, Thomas „6“,. Masters of Sex. Basic Books, 2013. 
  21. ↑ 21,0 21,1 Iran Shah Divorces His Childless Queen. The New York Times (14-mart 1958-yil), s. 2.
  22. ↑ Shah's Plea to Queen Held Vain. The New York Times (6-mart 1958-yil), s. 3.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 Milani, Abbas The Shah, London: Macmillan, 2011 page 214
  24. ↑ Iran Decision Pending. The New York Times (11-mart 1958-yil), s. 2.
  25. ↑ 25,0 25,1 "Queen of Iran Accepts Divorce As Sacrifice", The New York Times, 14 March 1958, p. 4.
  26. ↑ "Surayyo Arrives for U.S. Holiday", The New York Times, 23 April 1958, p. 35.
  27. ↑ Hofmann, Paul. Pope Bans Marriage of Princess to Shah. The New York Times (24-fevral 1959-yil), s. 1.
  28. ↑ "Surayyo Taking Screen Role", The New York Times, 8 October 1963, p. 48.
  29. ↑ I tre volti IMDbda
  30. ↑ „Princess Surayyo, ex-wife of the Shah of Iran, dies in Paris“. Hello! Magazine (25-oktabr 2001-yil). Qaraldi: 27-iyun 2008-yil.
  31. ↑ She IMDbda
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 Milani, Abbas The Shah, London: Macmillan, 2011, pages 430-31.
  33. ↑ „Surayyo, the second wife of Shah of Iran, dies“. The Birmingham Post (26-oktabr 2001-yil). Qaraldi: 11-iyun 2013-yil.
  34. ↑ 34,0 34,1 „Wife of Former Shah of Iran Dies“. The Washington Post. AP (25-oktabr 2001-yil). 21-sentabr 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-iyul 2013-yil.
  35. ↑ „Article Written By Dr Abbassi For Nimrooz Newspaper“. Avairan. 7-iyul 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-avgust 2010-yil.
  36. ↑ „Surayyo Esfandiari, Cyrus Kadivar“. The Iranian (2002-yil iyun). Qaraldi: 16-avgust 2010-yil. [sayt ishlamaydi]
  37. ↑ Bakhtiari family website — Surayyo Esfandiari Bakhtiari[sayt ishlamaydi]
  38. ↑ 38,0 38,1 Irene Zoeck. „Fortune of Shah's former wife goes to German state“. The Telegraph (6-aprel 2003-yil). Qaraldi: 16-iyul 2013-yil.
  39. ↑ „Royal News 2001“. Angelfire (14-dekabr 2001-yil). Qaraldi: 16-avgust 2010-yil.
  40. ↑ „Tabarzadi“. Avairan. 30-iyun 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-avgust 2010-yil.
  41. ↑ „Online.net Hébergement Mutualisé Professionnel“. Avairan. 7-iyul 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-avgust 2010-yil.
  42. ↑ Empress Surayyo rose. The New York Times (17-iyun 1958-yil), s. 29.
  43. ↑ „Making Sense of Iran“. Khaleej Times (3-oktabr 2009-yil). Qaraldi: 19-iyul 2013-yil.
  44. ↑ Surayyo IMDbda 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Surayyo_Isfandiyoriy_Baxtiyoriy&oldid=3783352" dan olindi