Shanxay hamkorlik tashkiloti

Shanxay hamkorlik tashkiloti (SHHT) — mintaqaviy xavfsizlik va iqtisodiy hamkorlik tashkiloti. Xitoyning Shanxay shaxrida 6 mamlakat — Qozogʻiston, Xitoy, Qirgʻiziston, Rossiya, Tojikiston va Oʻzbekiston davlat rahbarlari uchrashuvida tuzilgan (15-iyun 2001-yil). SHHTning vujudga kelish tarixi „Shanxay beshligi“ deb atalgan uyushma faoliyati bilan bogʻliqdir. Dastlab Qozogʻiston, Xitoy, Qirgʻiziston, Rossiya, Tojikiston davlatlari rahbarlari („Shanxay beshligi“) uchrashuvi boʻlib oʻtgan. Unda chegaradosh mamlakatlar oʻrtasidagi ishonchni mustahkamlash (1996) va qoʻshma chegarada qurolli kuchlar va qurolyarogʻlarni qisqartirish (1997) toʻgʻrisida 2 ta bitim imzolangan edi. 1998-yildan „beshlik“ mamlakatlarining oʻzaro hamkorligi sobiq Sovet Ittifoqi — Xitoy chegarasi boʻylab harbiysiyosiy vaziyatni barqarorlashtirish masalalaridan mintaqaviy xavfsizlik va koʻp tomonlama iqtisodiy hamkorlikni taʼminlash choralariga oʻtishga qaratildi. SHHTning Dushanbe (2000) sammitida Oʻzbekiston Respublikasi birinchi marta kuzatuvchi sifatida qatnashdi. Ana shu sammitda „beshlik“ negizida koʻp tarmoqli tashkilot tuzish toʻgʻrisida taklif ilgari surildi. SHHT taʼsischilaridan biri sifatida ishtirok etish haqidagi qarorni Oʻzbekiston oʻz milliy manfaatlaridan kelib chiqib, Markaziy Osiyo mintaqasidagi harbiy-siyosiy vaziyatni hisobga olgan holda qabul qildi. Shanxay sammitida (2001-yil iyun) yangi tashkilotning maqsad va principlarini eʼlon qilgan Deklaraciya, shuningdek, Terrorizm, ayirmachilik va ekstremizmga qarshi kurash toʻgʻrisidagi konvensiya qabul qilindi. Tashkilotning Sankt-Peterburgda boʻlgan 2-sammitida (2002-yil iyun) ustav hujjati — SHHT Xartiyasiga imzo chekildi. SHHT ning oliy organi Davlat boshliqlari kengashidir. Tashkilot strukturasi Hukumat boshliqlari (bosh vazirlar) kengashi, Tashqi ishlar vazirlari kengashi, Tarmoq vazirliklari va idoralari rahbarlari kengashi, Milliy muvofiqlashtiruvchilar kengashi va doimiy ishlovchi Kotibiyat (Pekin shahrida joylashgan) hamda Mintaqaviy aksilterror tuzilmasi (MATT; Toshkent shahrida joylashgan)dan iborat. Mintakaviy aksilterror tuzilmasi 1-yanvar 2004-yildan faoliyat koʻrsatadi. Mazkur tuzilma zimmasiga axborot almashish, chegara va bojxona qoʻmitalarining, maxsus xizmatlarning hamkorligini muvofiqlashtirish, shu orkali terrorchilikning oldini olish vazifasi yuklangan. Shu maqsadda tuzilma tarkibida kengash va ijroqoʻm faoliyati yoʻlga qoʻyilgan. Kengashga 6 davlat maxsus xizmatlari rahbarlarining vakillari kiritilgan. Ijroqoʻmda esa oʻzaro tasdiqlangan lavozim oʻrinlariga muvofiq SHHTga aʼzo davlatlardan vakillar ishlaydi. SHHTga aʼzo davlatlar rahbarlari kengashining 2004-yil 17-iyunda Toshkentda boʻlgan majlisida Tashkilotning shakllanish davri yakunlanganligi qayd etildi. Majlis yakunlari boʻyicha Toshkent deklaratsiyasi, SHHTning vakolatlari va immunitetlari toʻgʻrisidagi konvensiya, Narkotik vositalar va psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi kurashda hamkorlik toʻg'risidagi bitim, tashkilot va uning organlari faoliyatiga doyr hujjatlar imzolandi. Oʻzbekiston Respublikasining Tashkilotga aʼzo davlatlar Xavfsizlik kengashlari kotiblarining tegishli milliy mahkamalarning yangi taxdid va xurujlarga qarshi turishdagi hamkorligini mustahkamlash maqsadiga qaratilgan doimiy uchrashuvlarini oʻtkazib turish haqidagi tashabbusi qoʻllab-quvvatlandi. SHHT aʼzo mamlakatlarni xavfsizlik orqali hamkorlik sari boshlaydigan tashkilotdir. Iqtisodiy hamkorlik borasida oldinda transport infratuzilmasini rivojlantirish, tabiiy, mineral xom ashyo zaxiralarini oʻzlashtirish, suv energetika zaxiralaridan unumli foydalanish, ekologiyaga oid va boshqa masalalar bor.

**Shanxay Hamkorlik Tashkiloti**
**上海合作组织**
Fayl:SCO logo.svg ShHT emblemasi
		toʻlaqonli aʼzolar kuzatuvchilar Muloqot sheriklari	Shtab-kvartirasi	Pekin, XXR
Aʼzolari	9 aʼzo davlatlar 3 kuzatuvchi davlatlar
Rasmiy tillari	Rus, Xitoy
Ijro etuvchi sekretari	Oʻzbekiston Vladimir Norov
Tashkil etilgan sanasi	14-iyun 2001-yil
Rasmiy sayti	http://www.sectsco.org/

Shanxay hamkorlik tashkiloti (ShHT) — Xalqaro regional tashkilot.

ShHT ijro etuvchi sekretari — Dmitriy Mezentsev (2012).

Tarkib[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shanxay hamkorlik tashkilotiga aʼzo davlatlar — Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Rossiya, Tojikiston, Oʻzbekiston, Xitoy, Hindiston, Pokiston, Eron.

Tashkilot faoliyati 1996 yilda Rossiya va Xitoy davlatlari oʻrtasidagi ikki tomonlama hamkorlikdan boshlangan. Shu yili ShHT aʼzoligiga Tojikiston, Qirgʻiziston, Qozogʻiston va 2001 yilda Oʻzbekiston kelib qoʻshilgan.

ShHT ning boshqa Sobiq SSSR hududi joylashgan regional tashkilotlardan farqi ushbu tashkilotga MDH davlatlaridan tashqari unga Xitoy, Hindiston va Pokiston ham qoʻshilgan.

Eron islom respublikasi endi toʻlaqonli aʼzo.

Kuzatuvchi davlatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shanxay hamkorlik tashkilotining kuzatuvchi davlati Moʻgʻuliston Afgʻoniston Belorussiya kiradi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

ShHT aʼzo-davlatlari boshliqlarining uchrashuvlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

	Sana	Davlat	Oʻtkazilgan joyi
1	26-27 1996	Xitoy	Shanxay
2	24-25 1997	Rossiya	Moskva
3	3-4 1998	Qozogʻiston	Almati
4	25-26 1999	Qirgʻiziston	Bishkek
5	4-5-iyun 2000	Tojikiston	Dushanbe
6	14-15-iyun 2001	Xitoy	Shanxay
7	7-iyun 2002	Rossiya	Sankt-Peterburg
8	28-29-may 2003	Rossiya	Moskva
9	17-iyun 2004	Oʻzbekiston	Toshkent
10	5-iyul 2005	Qozogʻiston	Nur-Sulton
11	14-15-iyun 2006	Xitoy	Shanxay
12	16-avgust 2007	Qirgʻiziston	Bishkek
13	28-avgust 2008	Tojikiston	Dushanbe
14	15-16-iyun 2009	Rossiya	Yekaterinburg
15	10-11-iyun 2010	Oʻzbekiston	Toshkent
16	14-15-iyun 2011	Qozogʻiston	Ostona
17	6-7-iyun 2012	Xitoy	Pekin
18	13-14-sentyabr 2013	Qirgʻiziston	Bishkek
19	11-12-sentyabr 2014	Tojikiston	Dushanbe
20	9-10-iyul 2015	Rossiya	Ufa
21	23-iyun-24-iyun 2016	Oʻzbekiston	Toshkent
22	8-iyun-9-iyun 2017	Qozogʻiston	Ostona
23	9-iyun-10-iyun 2018	Xitoy	Sindao
24	2019	Qirgʻiziston	Bishkek
25	2020	Rossiya	Chelyabinsk