Bahira

Bahira (arabcha: بَحِيرَىٰ) – Islom paygʻambari Muhammad amakisi Abu Tolib bilan birga savdo safarida birga boʻlganida uning paygʻambarligini bashorat qilgani aytilgan nasroniy rohibning ismi. Uning ismi suryoniy tilidagi bḥīra soʻzidan olingan boʻlib, odatda, oʻsha tilda rohiblarni tasvirlash yoki unga murojaat qilish uchun ishlatiladi va „(Xudo tomonidan) sinovdan oʻtgan va maʼqullangan“ degan maʼnoni anglatadi. Bahira Muhammadning paygʻambarligini bashorat qilgan kishiga aynan tegishli ism emas.

Etimologiyasi

Bahira nomi suryoniy tilidan kelib chiqqan boʻlib, rohibning ayni ismi emas, balki rohibga murojaat qilish yoki uni tasvirlash uchun ishlatiladigan soʻzdir. Bahira soʻzi suryoniy tilidan tarjima qilinganda „sinovdan oʻtgan“, „tasdiqlangan“ degan maʼnolarni anglatadi.

Islom anʼanalari

Rohib Bahira nomi bilan bogʻliq hikoyalar islomiy manbalardan kelib chiqqan boʻlib, ularning bir-biriga zid boʻlgan turli xil versiyalarni koʻrish mumkin. Paygʻambar Muhammadning tarjimai holi haqida bir qancha maʼlumotlar qoldirgan Ibn Is’hoq va yana bir qancha boshqa mualliflarning Abdulloh ibn Abu Bakr al-Ansoriydan olingan rivoyatlarida Bahira bilan bogʻliq quyidagi versiyaga guvoh boʻlish mumkin: Suriyaning Busro shahrida yashovchi Bahira ismli rohib paygʻambarlarning taʼriflarini avloddan-avlodga oʻtib kelayotgan kitoblardan oʻrganib boradi. U Makkadan kelgan bir guruh savdogarlar orasida yosh Muhammadning boshi tepasida uni quyoshning jaziramasdan himoya qilgan holda ergashib kelayotgan bulutni koʻradi. Bulut Muhammad ostida yotgan daraxtni ham qoplaydi va shoxlarini unga soya qiladi. Buni koʻrgan Bahira Muhammad bilan uchrashishga juda qiziqadi va ularga ziyofat beradi. Bahira Muhammadni savolga tutadi va uning ikki kuragi orasidagi paygʻambarlik belgisini koʻradi, bu esa uning Muhammadning boʻlajak paygʻambar ekanligi haqidagi taxminini tasdiqlaydi. Bahira Abu Tolibni Muhammadga yahudiylar hujum qilishidan qoʻrqib, uni kechiktirmasdan Makkaga qaytarishga undaydi. Abu Tolib Bahiraning nasihatiga quloq soladi va uni darhol Makkaga qaytarib olib ketadi.

Tabariy tomonidan yozib olingan hikoyaning yana bir variantida Bahira Muhammadning taqdirini bashorat qilishiga koʻproq urgʻu bergan holda daraxtlar va toshlarning unga taʼzim qilganiga guvoh boʻlganini, uni olamlar Parvardigorining elchisi deb atagani yozadi. Ushbu versiyada Bahira Muhammadning hayotiga tahdid soladiganlar aslida yahudiylar emas, balki vizantiyaliklar ekanligini ham bildiradi. U Abu Tolibga Muhammadni tezroq uyiga qaytarib olib ketishini maslahat beradi, Abu Tolib Muhammad Makkaga eson-omon yetib olishida Abu Bakr va Bilol ibn Rabohni unga hamroh qiladi. Vizantiya imperiyasidan yetti nafar kishi Muhammadni oʻldirish maqsadida ekanligi ayon boʻlganida Bahiraning bashorati tez orada haqiqatga aylanadi. Hikoyaning bu versiyasi Termiziy Abu Iso va Muhammadning boshqa bir qancha tarjimai hollarida ham hujjatlashtirilgan.

Al-Suhayliy tomonidan hujjatlashtirilgan va al-Zuhriydan olingan boʻlishi mumkin boʻlgan boshqa bir versiyaga koʻra, Bahira nasroniy rohib emas, balki yahudiy ravvin boʻlib, sayohat qilayotgan chogʻida yosh Muhammad bilan uchrashadi va uning kelajakda paygʻambar boʻlishini bashorat qiladi. Ularning uchrashuvlari ham Suriyaning Busro shahrida emas, balki Tayma shahrida boʻladi. Ibn Is’hoqning hikoyasida keltirilgani kabi, bu versiyada Bahira Abu Tolibga Muhammad Suriyaga yetib borgan taqdirda, yahudiylar uni oʻldirishi mumkinligini, shu sababli uni tezda uyiga qaytarishini maslahat beradi.

Rad etish

Bahiraga oid barcha hikoyalar va uning tarixda haqiqatdan ham yashaganligi oʻrta asrlardagi baʼzi musulmon hadis tanqidchilari tomonidan uydirma sifatida rad etilgan.

Xristian afsonasi

Musulmonlarning Vizantiya va Fors hududlarini bosib olishi ortidan hududiy yoʻqotishlarni boshdan kechirgan sharqiy hududlardagi nasroniylar bu voqealarni Injil orqali tushunishga harakat qilishadi va bular oʻzlarining qilgan gunohlari uchun oʻtkinchi jazo, musulmonlarning ilohiy qoʻllab-quvvatlanishidan dalolat emas, degan xulosaga kelishadi. VIII asr boshlarida musulmonlar hukmronligining barqarorligini tan olgan holda munozarali adabiyotlar orqali nasroniylikning murakkab himoyasi va Islom taʼlimotlariga qarshi dalillarni oʻz ichiga olgan manbalar koʻpaya boshladi. Bu esa xalifa Maʼmun davrida (813—33) Bahira haqidagi afsonaning nasroniy versiyasi yaratilishiga olib keldi. Ushbu hikoyaga asoslangan holda keyinchalik Sharqiy va Gʻarbiy Suriyada ikkita resensiya ishlab chiqildi. Shuningdek, suryon tilidagi Bahira oʻziga xos ism emas, balki rohibga murojaat qilish yoki uni tasvirlash uchun qoʻllanilgan. Oradan maʼlum vaqt oʻtib, arab tilida ham qayta ishlangan resensiya paydo boʻldi. Keyinchalik, Suriya afsonasining arabcha tarjimasi va oldingi arabcha versiyaning yakuniy qismidan iborat gibrid resensiya yaratilgan.

Galereya

• 
  Rohib Bahira tomonidan tan olingan paygʻambar deya bashorat qilingan yosh Muhammad. Rashid al-Din Hamadoniyning 1307-yilda Tabrizda nashr etilgan „Jomiʼ at-Tavorix“ (soʻzma-soʻz „Solnomalar to'plami“ deb tarjima qilinadi, koʻpincha „Umumjahon tarixi“ yoki „Jahon tarixi“ deb nomlanadi) kitobidagi miniatyura tasviri. Hozirgi kunda Edinburg universiteti kutubxonasining Shotlandiya kolleksiyasida saqlanmoqda.
• 
  Lucas van Leyden tomonidan 1508-yilda ishlangan „Muhammad va rohib Sergius“ gravyurasi.

Adabiyotlar

• Thomas, David. Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. Volume 1 (600-900) (en). BRILL, 2009-10-23. ISBN 978-90-474-4368-1. 
• Anthony, Sean W.. Muhammad and the Empires of Faith: The Making of the Prophet of Islam (en). Univ of California Press, 2020-04-21. ISBN 978-0-520-97452-4. 
• Szilágyi, Krisztina (2008). "Muhammad and the Monk: The Making of the Christian Bahira Legend". Jerusalem Studies in Arabic and Islam. https://www.academia.edu/2940939/Muhammad_and_the_Monk_The_Making_of_the_Christian_Bahira_Legend. 
• Maulana Muhammad Ali (2002), The Holy Qur’an: Arabic Text with English Translation and Commentary, New Addition, Ahmadiyya Anjuman Ishaʼ at Islam Lahore Inc., Ohio, USA.
• Osman Kartal (2009), The Prophetʼs Scribe Athena Press, London (a novel)
• B. Roggema, The Legend of Sergius Baḥīrā. Eastern Christian Apologetics and Apocalyptic in Response to Islam (The History of Christian-Muslim Relations. Texts and Studies 9; 2008) (includes editions, translations and further references).
• K. Szilágyi, Muhammad and the Monk: The Making of the Christian Baḥīrā Legend, Jerusalem Studies in Arabic and Islam 34 (2008), in press.
• Abel, A. (1935) „L’Apocalypse de Bahira et la notion islamique du Mahdi“ Annuaire de l’Institut de Philologie et d’Histoire Orientale III, 1–12. Alija Ramos, M.
• Roggema, Barbara. The Legend of Sergius Baḥīrā: Eastern Christian Apologetics and Apocalyptic in Response to Islam (en). BRILL, 2008-08-31. ISBN 978-90-474-4195-3. 
• Griffith, S. H. „The legend of the Monk Bahira; the Cult of the Cross and lconoclasm“,. Muhammad and the Monk Bahîrâ: Reflections on a Syriac and Arabic text from early Abbasid times P. Canivet: , 1995 — 146–174 bet. OCLC 1642167. 
• Griffith, S. H. (January 2000). "Disputing with Islam in Syriac: The Case of the Monk of Bêt Hãlê and a Muslim Emir". Hugoye: Journal of Syriac Studies 3 (1). Archived from the original on 2006-07-16. https://web.archive.org/web/20060716191151/http://syrcom.cua.edu/hugoye/Vol3No1/HV3N1Griffith.html. 

Havolalar

• Buhayra-En-Bosra Suriyadagi Vizantiya cherkovi